Munir Virani: Why I love vultures

Translator: Morton Bast Reviewer: Thu-Huong Ha

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Razaw Bor

I would like to talk to you about

حەزدەکەم دەربارەی کۆمەلێکی زۆر

a very special group of animals.

تایبەتی گیانەوەرەکان قسەتان بۆ بکەم.

There are 10,000 species of birds in the world.

١٠,٠٠٠جۆری باڵندە لەجیهاندا هەیە.

Vultures are amongst the most threatened group of birds.

سیسارکەکان بەبەراورد بە گروپی باڵندەکانیتر لە ژێر مەترسیەکی زۆر لەناوچونن.

When you see a vulture like this, the first thing

کاتێک سیسارکێکی وەکو ئەمە دەبینی، یەکەم شت

that comes to your mind is, these are disgusting, ugly,

کە بەمێشکت دادێت، ئەوانەن قیزەون، ناشرین،

greedy creatures that are just after your flesh,

و باڵندەی چڵێسن کە تەنها بە دوای گۆشت وێڵن.

associated with politicians. (Laughter) (Applause)

بە سیاسیەکان دەشوبهێنرێن. (چەپڵەڕێزان) (پێکەنین)

I want to change that perception. I want to change

دەمەوێت ئەم دیدە بگۆرم، دەمەوێت

those feelings you have for these birds, because

ئەم دیدانەی کە بۆ ئەم جۆرە باڵندانە هەیە بیگۆڕم، چونکە

they need our sympathy. They really do. (Laughter)

هاوسۆزی ئێمەیان پێویستەی. (بەجدی پێویستیان پێیە(پێکەنین

And I'll tell you why.

و پێتان دەڵێم بۆ.

First of all, why do they have such a bad press?

پێش هەموو شتێک، بۆچی ئەوان ئەم جۆرە ناوبانگە خراپەیان هەیە؟

When Charles Darwin went across the Atlantic in 1832

کاتێک چاڕڵز داروین بە ناو ئەتلەنتیکدا ڕۆیشت لە ساڵی ۱٨۳۲

on the Beagle, he saw the turkey vulture,

ڵەسەر بیگڵدا، قەڵەمونی دیت،

and he said, "These are disgusting birds

و گوتی،''ئەمانە باڵندەی قیزەونن

with bald scarlet heads that are formed to revel in putridity." (Laughter)

سەرێکی کەچەڵی ڕەنگ سور کە پڕیەتی لە پیسی. (پێکەنین)

You could not get a worse insult, and that from Charles Darwin. (Laughter)

ناتوانی لەوە خراپتر ڕیسوای بکەی، هەرگیز وەک چاڕڵز داروین. (پێکەنین)

You know, he changed his mind when he came back,

ئێوە دەزانن ، ئەم تێڕوانینەی گۆڕا کاتێک کە گەڕایەوە،

and I'll tell you why.

و پێتان دەڵێم بۆ.

They've also be associated with Disney — (Laughter) —

(کۆمپانیایی دیزنیش بەکاریهێناون. (پێکەنین

personified as goofy, dumb, stupid characters.

بە کەسێکی گەوج، ڵاڵ ودەبەنگ وێنا دەکرێت.

More recently, if you've been following the Kenyan press

لەم دواییەدا ، ئەگەر تەماشای ڕۆژنامەیی کینیات کردبێت

— (Laughter) (Applause) (Cheers) —

(پێکەنین) (چەپڵەڕێزان) (دڵخۆشی)

these are the attributes that they associated

ئەندام پەرلەمانەکانی کینیا بە . تایبەتمەندیەکانی سیسارک

the Kenyan MPs with. But I want to challenge that.

بەراورد کراون. بەڵام دەمەوێت بەرەنگاری ئەمە ببمەوە.

I want to challenge that. Do you know why?

دەمەوێت بەرەنگاری ئەمە ببمەوە. دەزانن بۆ؟

Because MPs

چونکە ئەندام پەڕلەمانەکان

do not keep the environment clean. (Laughter)

(ژینگە بە پاک و خاوێنی ڕاناگرن. (پێکەنین

MPs do not help to prevent the spread of diseases.

ئەندام پەڕلەمانەکان یارمەتیدەر نیین بۆ ڕێگری کردن لە بڵاوبونەوەی نەخۆشییەکان.

They are hardly monogamous. (Laughter) (Applause)

بەسەختی دەتوانن یەک خێزانیان (هەبێت. (چەپڵەڕیزان) (پێکەنین

They are far from being extinct. (Laughter)

باواڕ ناکەم مەترسی لەسەر ژیانیان وەک سیسارک هەبێت. (پێکەنین)

لە هەموویان گرنگتر، سیسارک زۆر لە ئەندام پەرلەمانەکان جوانترن(پێکەنین و چەپڵەڕێزان)

And, my favorite is, vultures are better looking. (Applause) (Laughter)

So there's two types of vultures in this planet.

هەروەها لەم هەسارەیەدا دوو جۆرسیسارک هەن.

لێرە سیسارکی جیهانی نوێ هەن تازە دۆزراونەتەوە

There are the New World vultures that are mainly found

in the Americas, like the condors and the caracaras,

لە ئەمریکا ، وەکو کۆندۆرس و کاراکاس،

and then the Old World vultures, where we have

و سیسارکەکانی جیهانی کۆن، لەم شوێنە

16 species. From these 16, 11 of them are facing

لە ۱٦جۆرمان هەیە ، لەو ۱٦ جۆرە ، ۱۱ جۆریان

a high risk of extinction.

بەشێوەیەکی زۆر گەورە مەترسی لە ناوچونیان لێدەکرێت.

So why are vultures important? First of all,

بۆچی سیسارکەکان گرنگن؟ پێش هەموو شتێک

they provide vital ecological services. They clean up.

خزمەتێکی گرنگی ژینگە دەکەن و پاککەرەوەن. سیسارکەکان

They're our natural garbage collectors.

کۆمەڵێک کرێکاری سروشتی پاککردنەوەی خاشاکی ئێمەن

They clean up carcasses right to the bone.

لاشەی ئاژەڵی مردوو تا سەر ئێسک دەخۆن و پاکی دەکەنەوە.

They help to kill all the bacteria. They help absorb anthrax

جۆرەها بەکتریای مەترسیدار و پاشماوەی لاشە پاک دەکەنەوە.

that would otherwise spread and cause

ئەگەر ئەم پاشماوە و بەکتریایانە بمێننە و بڵاوببنەوە دەبنە هۆکاری

huge livestock losses and diseases in other animals.

لە دەستدانی ژمارەیەکی گەورەی ئاژەڵ و تووشبونی ئاژەڵی تر بە نەخۆشی.

Recent studies have shown that in areas where there are

توێژینەوەکانی ئەم ماوەیە دەریانخستوە که لە شوێنێک

سیسارک نەبێت پاشماوەکان لاشەکان سێ بۆ چوار هێندە زیاد دەبن

no vultures, carcasses take up to three to four times

to decompose, and this has huge ramifications

هەتا شیدەبنەوە، و ئەمەش کاریگەری گەورەی دەبێت

for the spread of diseases.

بۆ بڵاوبوونەوەی نەخۆشی.

Vultures also have tremendous historical significance.

سیسارکەکان گرنگیەکی گەورەی مێژووییان هەیە.

They have been associated in ancient Egyptian culture.

لە کلتووری میسری کۆن بونیان هەبووە.

Nekhbet was the symbol of the protector

نخبەت هێمایی پارێزەر

and the motherhood, and together with the cobra,

و دایکایەتیە و پێکەوە لەگەڵ کوبڕا

symbolized the unity between Upper and Lower Egypt.

بە هێمایی یەکگرتوویی لە نێوان میسری سەروو وخواروو دادەنران.

In Hindu mythology, Jatayu was the vulture god,

لە ئەفسانەی هیندۆسیدا، چاتاێۆ خواوەندی سیسارک بوو،

and he risked his life in order to save the goddess Sita

و ژیانی خۆی خستە مەترسی بۆ ئەوەیی خواوەندی سیتا بپارێزێت

from the 10-headed demon Ravana.

لە دەست ئەژدیهایی دەسەری ڕاڤن.

In Tibetan culture, they are performing very important

لە کلتوری خەلکی تیبت، سیسارکەکان کارێکی زۆر گرنگ جێ بەجێ دەکەن

sky burials. In places like Tibet, there are no places

خواردنی لاشەکان لە ئاسمان. لە شوێنێکی وەکو تیبت شوێنێک نییە

to bury the dead, or wood to cremate them,

بۆ ناشتنی لاشەکان، یان دار بۆ سوتاندنیان،

so these vultures provide a natural disposal system.

بۆیە سیسارکەکان سیستەمێکی سروشتی پاککەرەوە پێشکەش دەکەن.

So what is the problem with vultures?

کەواتە کێشەی ئێمە لەگەڵ سیسارکەکان چییە؟

We have eight species of vultures that occur in Kenya,

هەشت جۆر سیسارکمان لە کینیا هەیە،

of which six are highly threatened with extinction.

شەش لەوانە مەترسیێکی زۆری لەناوچوونیان لەسەرە.

The reason is that they're getting poisoned, and the reason

هۆکارەکە ئەوەیە کە ژەهر خوارد دەکرێن، و

that they're getting poisoned is because there's

ئەم ژەهر خواردنەشیان

human-wildlife conflicts. The pastoral communities

مرۆڤ لێی بەرپرسیارە.

are using this poison to target predators,

خەڵکی ئەو گوندانە ژەهر بەکار دەهێنن بە ئامانجی کوشتنی ئاژەڵە دڕندەکان.

and in return, the vultures are falling victim to this.

و لەبەرامەردا، سیسارکەکان دەبنە قوربانی ژەهرخواردنە.

In South Asia, in countries like India and Pakistan,

لە باشوری ئاسیادا، لە هیندستان و پاکستان

four species of vultures are listed as critically endangered,

چوار جۆر لە سیسارکەکان مەترسی زۆر گەورەیان لەسەرە،

which means they have less than 10 or 15 years to go extinct,

واتە کەمتر لە ۱۰ یان ۱٥ ساڵیان ماوە بۆ ئەوەی لەناو بچن،

and the reason is because they are falling prey

و هۆکارەکە ئەوەیە چونکە کەوتوونەتە ناو داوەکە

by consuming livestock that has been treated

بەهۆی خواردنی ئاژەڵە ماڵیەکان کە پێش مردنیان کوتراون

with a painkilling drug like Diclofenac.

بە دەرمانی ئازارشکێنی وەک دیکلوفیناک.

This drug has now been banned for veterinary use in India,

ئێستا ئەم دەرمانە لە هیندستان لە نەخۆشخانەی ئاژەڵان قەدەغەکراوە،

and they have taken a stand.

و سنوورێکیان بۆ داناوە.

Because there are no vultures, there's been a spread

بەهۆی نەبوونی سیسارکێک، سەگی بەڕەڵا

in the numbers of feral dogs at carcass dump sites,

لە شوێنی فڕێدانی لاشەی مرداربوو بڵاو بوونەتەوە،

and when you have feral dogs, you have a huge time bomb

کە سەگی هار بڵاودەبێتەوە وەک ئەوەیە موشەکێکی کاتکراوی گەورەی

of rabies. The number of cases of rabies

نەخۆشی هاریت هەبیت، حاڵەتەکانی نەخۆشی هاری

has increased tremendously in India.

بە ڕێژەیەکی یەکجار زۆر لە هیندستان زیادی کردووە.

Kenya is going to have one of the largest wind farms in Africa:

کینیا لە هەوڵی ئەوەدایە کە ببێتە خاوەنی گەورەترین ناوچەی با لە ئەفریقا:

353 wind turbines are going to be up at Lake Turkana.

تۆربینەی هەوایی ببەستێت تا بگاتە دەریاچەی تورکانا.

I am not against wind energy, but we need to work

دژی ئەو وزەی با نیم، بەڵام پێویستە کار بکەین

with the governments, because wind turbines

لەگەڵ حکومەتەکان بکەین، چونکە تۆربۆنەکانی با

do this to birds. They slice them in half.

ئەمە لە باڵندەکان دەکات، دەیانکات بە دوو بەشەوە.

They are bird-blending machines.

ئامێری شێلانی باڵندەکانن.

In West Africa, there's a horrific trade

لە ڕۆژئاوایی ئەفریقا، بازرگانیەکی مەترسیداری.

of dead vultures to serve the witchcraft and the fetish market.

سیسارکی مردوو هەیە کە بۆ جادو و دروست کردنی بت بەکاردەهێرین.

So what's being done? Well, we're conducting research

کەواتە پێویستە ئێمە چی بیکەین؟ توێژینەوە لە سەر

on these birds. We're putting transmitters on them.

ئەم باڵندانە دەکەین، هەندێک ئامێری پەیوەندیان لەسەر دەلکێنین.

We're trying to determine their basic ecology,

شوێنە بنەڕەتیەکانی ئەو بڵندانە دیاری دەکەین،

and see where they go.

تا بزانین کە بۆ کوێ دەچن.

We can see that they travel different countries, so

دەبینین بۆ چەند ووڵاتێکی جیاواز گەشت دەکەن

if you focus on a problem locally, it's not going to help you.

ئەگەر بمانەوێت چارەسەرێکی بنەڕەتی لە ئاستی وڵاتێک بدۆزینەوە، ئەمە سەرناگرێت

We need to work with governments in regional levels.

دەبێت لەسەر ئاستی هەرێمی لەگەڵ حوکمەتەکان کار بکەین.

We're working with local communities.

لەگەڵ کۆمەڵە ناوخۆیەکان کار دەکەین.

We're talking to them about appreciating vultures,

قسەیان سەبارەت بە گرنگی سیسارکەکان بۆ دەکەین،

about the need from within to appreciate these

باسی گرنگی هەبوونی سیسارکەکان و

wonderful creatures and the services that they provide.

خزمەتە بەرچاوەکانی ئەم باڵندە چاکەیان بۆ ڕوون دەکەینەوە.

How can you help? You can become active,

چۆن دەتوانی یارمەتیمان بدەیت؟ ببە بە ئەندامێکی کارا،

make noise. You can write a letter to your government

لە سەری بەدەنگ بە، نامە بۆ حوکمەت بنووسە

and tell them that we need to focus on these very

و پێ بڵێ ئێمە زۆر پێویستە گرنگی

misunderstood creatures. Volunteer your time

بە ئەم باڵندە تێنەگەیشتراوانە بدەین. کات ببەخشە

to spread the word. Spread the word.

بۆ بڵاوکردنەوەی ئەم زانیاریانە.

When you walk out of this room, you will be informed

کاتێک لەم ژوورە دەچیتە دەرەوە، ئەم شتانەی لەسەر سیسارک فێر بوویت

about vultures, but speak to your families, to your children,

بۆ بنەماڵە و خێزان، مناڵەکانت.

to your neighbors about vultures.

بۆ دراوسێکانت باسیان بکە.

They are very graceful. Charles Darwin said

سیسارکەکان زۆر بەخشندەن. چارڵز داروین ووتی

he changed his mind because he watched them fly

تێڕوانینی گۆڕا چونکە بینی

effortlessly without energy in the skies.

بە ئاسانی بەبێ وزە لە ئاسمانەکان دەفڕن.

Kenya, this world, will be much poorer

کینیا ،ئەم جیهانە، زۆر هەژارتر دەبێت

without these wonderful species.

بەبێ ئەو جۆرە باڵندە جوانانە.

Thank you very much. (Applause)

(زۆر سوپاس. (چەپڵە ڕێزان