Maryn McKenna: What do we do when antibiotics don’t work any more?

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: hiwa foundation

This is my great uncle,

ئەمە مامى باوكمە

my father's father's younger brother.

برا بچوکەکەی باپیرم

His name was Joe McKenna.

ناوی جۆ مەکێنا بوو

He was a young husband and a semi-pro basketball player

مێردێکی گەنج و یاریزانێکی باسکەی نیمچە پیشەگەر بوو

and a fireman in New York City.

کارمەندی ئاگرکوژاندنەوەی نیویۆرک بوو

Family history says he loved being a fireman,

مێژووی خێزانەکە دەریدەخات کە حەزی لە پیشەکەی بووە،

and so in 1938, on one of his days off,

ئيتر لە سالَى 1938، لەڕۆژيَكى پشوويدا

he elected to hang out at the firehouse.

خۆى تەرخان كرد وەک چاودێرى فەرمانگەكە بمێنێتەوە.

To make himself useful that day, he started polishing all the brass,

بۆ ئەوەى سوودێكى هەبێت ئەو رِۆژە دەستى كرد بە پۆليش كردنى هەموو مسەكان، و

the railings on the fire truck, the fittings on the walls,

پليكانەكانى ئۆتۆمبيلى ئاگر كوژيَێەرەوەكە، كەرەستەى ناو فەرمانگەکە،

and one of the fire hose nozzles,

وە يەكێك لەسەرە سۆندەكان،

a giant, heavy piece of metal,

كە پارچەيەك ئاسنى گەورە بوو

toppled off a shelf and hit him.

لە تاقێك كەوتە خوارەوە و بەرى كەوت.

A few days later, his shoulder started to hurt.

پاش چەند رِۆژيَك، شانى دەستى كرد بە ئازار.

Two days after that, he spiked a fever.

پاش دوو رِۆژ، تاى لێهات.

The fever climbed and climbed.

تاكەی هەر بەرز دەبووەوە

His wife was taking care of him,

خێزانەكەى چاودێرى دەكرد،

but nothing she did made a difference, and when they got the local doctor in,

بەڵام هەر چى دەكرد گۆڕانكارى دروست نەدەكرد، و کاتێک پزيشكەكەيان هێنا،

nothing he did mattered either.

ئەويش چى دەكرد چارەى نەبوو.

They flagged down a cab and took him to the hospital.

تەكسييەكيان گرت و برديان بۆ نەخۆشخانە.

The nurses there recognized right away that he had an infection,

پەرستارەكان دەست بە جێ ناسييانەوە كە هەوکردنی بەکتریایی هەیە،

what at the time they would have called "blood poisoning,"

كە لەو كاتەدا پێیان دەگووت " ژەهراوى بوونی خوێن"

and though they probably didn't say it,

وە هەر چەندە ڕەنگە نەيانگووتبێت،

they would have known right away

بەڵام دەستبەجێ دەيانزانى.

that there was nothing they could do.

هيچ لە دەسەڵاتيياندا نەبوو بيكەن

There was nothing they could do because the things we use now

هيچ دەسەڵاتێكيان نەبوو چونكە ئەو شتانەى ئێستا

to cure infections didn't exist yet.

بۆ چارەسەرى بەکتریا بەكارى دەهێنين هێشتا نەبوون

The first test of penicillin, the first antibiotic,

یەکەم تاقی کردنەوەی پەنسیلین یەکەم دژە بەکتریا

was three years in the future.

سێ ساڵى مابوو.

People who got infections either recovered, if they were lucky,

ئەو كەسانەى تووشی میکرۆب دەبوون ئەگەر بەختیان هەبووایە چاک دەبوونەوە،

or they died.

یان دەمردن.

My great uncle was not lucky.

مامى باوكم بەختەوەر نەبوو.

He was in the hospital for a week, shaking with chills,

هەفتەيەك لە نەخۆشخانە مايەوە، لەرزى لێدەهات،

dehydrated and delirious,

وشك بووبووەوە و ورِێنەى دەكرد،

sinking into a coma as his organs failed.

بێ هۆش بوو و ئەندامەكانى لەشى لە كار كەوتن.

His condition grew so desperate

هێندە دۆخەكەى بێ هيوا بووكە

that the people from his firehouse lined up to give him transfusions

كە هاوپيشەكانى بەڕیز وەستابوون خوێن بدەن

hoping to dilute the infection surging through his blood.

بە هيواى ئەوەى خوێنە ژەهراوييەكەى ڕوون بكەنەوە

Nothing worked. He died.

هیچ شتێک سوودی نەبوو. گیانی لەدەستدا.

He was 30 years old.

تەمەنى سى ساڵ بوو.

If you look back through history,

ئەگەر تەماشاى رِابردوو بكەيت،

most people died the way my great uncle died.

دەبينيت زۆربەى كەسەكان بە هەمان شێوەى مامى باوكم مردوون

Most people didn't die of cancer or heart disease,

زۆربەى كەس بە هۆى نەخۆشى شێرپەنجە و دڵەوە نەمردوون،

the lifestyle diseases that afflict us in the West today.

ئەو نەخۆشييانەى ئەمرِۆ لە رِۆژئاوادا بەهۆى شيَوازى ژيانەوە دووچارى دەبين

They didn't die of those diseases because they didn't live long enough

بەو نەخۆشييانە نەدەمردن چونكە هێندە نەدەژيان

to develop them.

تا تووشى ببن

They died of injuries --

بە برين دەمردن –

being gored by an ox,

گایەک برينداری دەکردن،

shot on a battlefield,

لە مەيدانى شەڕدا تەقەيان لێدەكرا،

crushed in one of the new factories of the Industrial Revolution --

لە يەكێك لە كارگە نوێيەكانى شۆڕشی پيشەسازيدا وورد دەبوون و

and most of the time from infection,

زۆربەی کاتیش هەوکردنی بەکتریایی،

which finished what those injuries began.

کە ئەوەی تەواودەکرد کە ئەو برینانە دەستیان پێکردبوو.

All of that changed when antibiotics arrived.

هەموو ئەوانە گۆڕان کاتێک دژەبەكتريا پەيدابوو.

Suddenly, infections that had been a death sentence

لەپڕ ئەو بەکتریایانەی دەبوونە هۆى مردن

became something you recovered from in days.

بوون بە شتێک کە بە چەند رۆژێک باش ئەبوویتەوە لێیان.

It seemed like a miracle,

وەك موعجيزە وابوو

and ever since, we have been living inside the golden epoch of the miracle drugs.

وە لەو كاتەوە لە ناو سەردەمی ئاڵتوونی دەرمانە موعجيزەكاندا دەژين.

And now, we are coming to an end of it.

ئێستاش خەریکە دەگەینە کۆتایی ئەو سەردەمە.

My great uncle died in the last days of the pre-antibiotic era.

مامی باوکم لە کۆتا ساڵەکانی سەردەمی نەبوونی دژەبەکتریادا مرد.

We stand today on the threshold of the post-antibiotic era,

ئەمڕۆ لەسەر لێواری سەردەمی دوای دژەبەکتریا وەستاوین،

in the earliest days of a time when simple infections

لە سەرەتاى رِۆژانێكين كە دەکرێت هەوكردنێکی بەکتریایی سادە

such as the one Joe had will kill people once again.

وەك ئەوەى جۆ هەيبوو جارێکی تر خەڵك بكوژێت.

In fact, they already are.

لە رِاستيدا، خەریکە خەڵك دەكوژێت.

People are dying of infections again because of a phenomenon

خەڵک بەهۆی دیاردەیەکەوە بەهۆی هەوکردنی بەکتریایەوە گیان لەدەست دەدەن

called antibiotic resistance.

كە پێي دەگووترێت بەرگری بۆ دژەبەكتريا.

Briefly, it works like this.

بە كورتى، بەم شێوەيە كار دەکات.

Bacteria compete against each other for resources, for food,

بەكتريا لە دژى يەكتر بۆ خواردن و سەرچاوە کێبڕکێ دەكەن

by manufacturing lethal compounds that they direct against each other.

لە ڕێگەی درووستکردنی ماددەی کووشندە کە دژی یەکتر درووستی دەکەن.

Other bacteria, to protect themselves,

بەكترياى تر، بۆ بەرگرى كردن لە خۆيان،

evolve defenses against that chemical attack.

بەرگرى دژى ئەو هێرشە بەرهەم دێنن

When we first made antibiotics,

كە يەكەم جار دژەبەكتريامان دروست کرد،

we took those compounds into the lab and made our own versions of them,

ئەو ماددانەمان بردە تاقيگە و ماددەی خۆمانمان لێ بەرهەم هێنان، و

and bacteria responded to our attack the way they always had.

بەکاریاکانیش بەهەمان شێوەی سرووشتی خۆیان وەڵامی هێرشەکانیان داینەوە.

Here is what happened next:

دواتر ئەمە ڕوويدا:

Penicillin was distributed in 1943,

پەنسلين لە سالَى ١٩٤٣ بڵاوكرايەوە،

and widespread penicillin resistance arrived by 1945.

وە لە ١٩٤٥ بەرگرییەکی فراوان بۆ پەنسلین پەيدا بوو

Vancomycin arrived in 1972,

ڤانكۆمايسين لە سالَى ١٩٧٢ پەيدابوو،

vancomycin resistance in 1988.

بەرگرییەکەی لە ١٩٨٨.

Imipenem in 1985,

ئیمیپێنیم لە ١٩٨٥،

and resistance to in 1998.

بەرگرییەکەی لە ١٩٩٨.

Daptomycin, one of the most recent drugs, in 2003,

داپتۆمايسين، يەكێك لە دەرمانە هەرە نوێيەكان، لە ساڵى ٢٠٠٣ و

and resistance to it just a year later in 2004.

بەرهەڵستی بۆی تەنها دواى ساڵيَك، لە ٢٠٠٤.

For 70 years, we played a game of leapfrog --

ماوەى ٧٠ ساڵ يارى بازبازێنمان كرد

our drug and their resistance,

دەرمانى ئێمە و بەرگری ئەوان

and then another drug, and then resistance again --

دەرمانێكى تر، و دووبارە بەرهەڵستی -

and now the game is ending.

وە ئێستا يارييەكە خەریکە كۆتايي دێت.

Bacteria develop resistance so quickly that pharmaceutical companies

بەكتريا هێندە زوو بەرگرى لە دژی دەرمانەكان بەرهەم دێنيَت

کە کۆمپانیاکانی دەرمان بڕیاریان داوە کە درووستکردنی دژەبەکتریا لە قازانجیان نییە

have decided making antibiotics is not in their best interest,

so there are infections moving across the world

بۆيە هەوكردنى وا لە جيهاندا هەيە

for which, out of the more than 100 antibiotics

كە لە زیاتر لە ١٠٠ دژەبەكتريا

available on the market,

کە لە بازاردا هەیە

two drugs might work with side effects,

٢ دەرمان ڕەنگە بە هەندێك زيانيشەوە ئينجا كارى لێبكات

or one drug,

،یان تەنیا يەك دەرمان

or none.

یان هيچيان

بەم شێوەيە ئەبێت.

This is what that looks like.

In 2000, the Centers for Disease Control and Prevention, the CDC,

لە ساڵى ٢٠٠٠، سەنتەرى چاودێرى و خۆپاراستن لە نەخۆشى، سي دی سي

identified a single case

يەك حاڵەتى نەخۆشی دیاریکرد

in a hospital in North Carolina

لە نەخۆشخانەيەك لە کارۆلاینای باکور

of an infection resistant to all but two drugs.

كە بەرهەلَستى بۆ هەموو دەرمانێك هەبوو جگە لە دووان

Today, that infection, known as KPC,

ئەمرِۆ ئەو هەوکردنە بەکتریاییە، كە ناسراوە بە کەی پی سی،

has spread to every state but three,

بڵاو بۆتەوە بۆ هەموو ویلایەتەکان جگە لە سیانیان، و

and to South America, Europe

هەروەها بۆ ئەمريكاى خواروو، ئەوروپا و

and the Middle East.

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش.

In 2008, doctors in Sweden

لە ساڵى ٢٠٠٨، لە وڵاتى سويد، پزيشكەكان

diagnosed a man from India with a different infection

هەوکردنێکی بەکتریایی پیاوێکی هیندیان دۆزییەوە

resistant to all but one drug that time.

كە بەرهەڵستى تەنها لە دژى يەك دەرمان نەبوو.

The gene that creates that resistance,

ئەو جينەى ئەو بەرهەلَستە دروست دەكات،

known as NDM, has now spread from India into China, Asia, Africa,

ناسراوە بە ئێن دی ئێم، ئێستا بڵاوبووەتەوە لە هیندستانەوە بۆ چین، ئاسیا، ئەفریقا،

Europe and Canada, and the United States.

ئەوروپا، كەنەدا، و ويلايەتە يەكگرتووەكان.

It would be natural to hope

ئاسايي دەبوو هیوا بخوازیت

that these infections are extraordinary cases,

ئەم نەخۆشييانە حاڵەتى دەگمەن بوونايە،

but in fact,

بەڵام لە رِاستيدا،

in the United States and Europe,

لە ويلايەتە يەكگرتوووكان و ئەوروپا،

50,000 people a year

٥٠,٠٠٠ كەس لە ساڵێكدا

die of infections which no drugs can help.

بەهۆى هەوکردنێکەوە دەمرن كە هيچ دەرمانێك ناتوانێت چارەى بكات.

A project chartered by the British government

كە لە لايەن حكومەتى بەريتانى دەستپێكراوە،

known as the Review on Antimicrobial Resistance

ناسراو بە پياچوونەوە بەسەر بەرگری بۆ دژەبەكتريا

estimates that the worldwide toll right now is 700,000 deaths a year.

بەپێی خەمڵاندنەکان ساڵانە دەبێتە هۆی نزیکەی ٧٠٠,٠٠٠ مردن.

That is a lot of deaths,

ئەوە رِێژەيەكى زۆرى مردنە،

and yet, the chances are good that you don't feel at risk,

هێشتا، زۆر بۆى هەيە كە تۆ هەست بە مەترسى نەكەيت

that you imagine these people were hospital patients

وا بیهێنیتە بەرچاوت ئەم کەسانە نەخۆشی نەخۆشخانە بوون

in intensive care units

لە یەکەکانی چاودێری ورددا

or nursing home residents near the ends of their lives,

یان کەسانێک بوون لە ماڵەوە بوون لە کۆتاییەکانی ژیانیاندا،

people whose infections are remote from us,

ئەو كەسانەى نەخۆشييەكانيان لێمان دوورن،

in situations we can't identify with.

کە ئێمە ناکرێت تووشی ببین.

What you didn't think about, none of us do,

ئەوەی کە بیرتان لێنەکردۆتەوە، زۆربەشمان بیرمان لێنەکردۆتەوە،

is that antibiotics support almost all of modern life.

ئەوەیە کە دژەبەکتریاکان هاوکارییە بۆ زۆربەی زۆری ژیانی سەردەم.

If we lost antibiotics,

ئەگەر دژەبەكترياکان لەدەست بدەین،

here's what else we'd lose:

ئەمانەشمان لە دەست دەچێت:

First, any protection for people with weakened immune systems --

یەکەم، پاراستنێک بۆ ئەو کەسانەی کۆئەندامی بەرگریان لاواز بووە --

cancer patients, AIDS patients,

نەخۆشانى شێرپەنجە، نەخۆشەکانی ئایدزیان هەیە،

transplant recipients, premature babies.

وەرگرانی ئەندامێکی لەش، منداڵانی نەباکام.

Next, any treatment that installs foreign objects in the body:

دواتر هەر چارەسەرێك كە شێيَكى دەرەكى لە لەشدا دادەنيَـت

stents for stroke, pumps for diabetes,

شەبەكە و باڵۆن بۆ جەڵتەى مێشک، ئامێرى پێدانى ئەنسولين بۆ نەخۆشی شەكرە

dialysis, joint replacements.

دەیلەزە، جوومگەى دەستکرد.

How many athletic baby boomers need new hips and knees?

چەند وەرزشوانى پێگەشتوو هەن كە پێويستيان بە سمت و ئەژنۆى دەستكرد هەيە؟

A recent study estimates that without antibiotics,

تويَژينەوەيەكى ئەم دواييە دەريخستووە كە بە بێ دژەبەكتريا،

one out of ever six would die.

يەك لە شەش كەس گيان لە دەست دەدات.

Next, we'd probably lose surgery.

دواتر، رِەنگە چیتر نەشتوانین نەشتەرگەری بکەین.

Many operations are preceded

پێش زۆر نەشتەرگەری

by prophylactic doses of antibiotics.

بڕێک دژەبەکتریای ڕێگەگر لە هەوکردن دەدرێت

Without that protection,

بە بێ ئەو پاراستنە،

we'd lose the ability to open the hidden spaces of the body.

تواناى كردنەوەى شوێنە شاراوەكانى لەشى مرۆڤ لە دەست دەدەين،

So no heart operations,

كەواتە نە نەشتەرگەرى دڵ دەکرێت،

no prostate biopsies,

نە وەرگرتنی نموونە لە پرۆستات،

no Cesarean sections.

نە نەشتەرگەرى منداڵبوون.

We'd have to learn to fear infections that now seem minor.

دەبێت لەو نەخۆشييانەش بترسين كە ئيَستا ناگرنگ دیارن.

Strep throat used to cause heart failure.

قورگ ئاوسان پێشتر دەبووە هۆى لا وازبوونی دڵ.

Skin infections led to amputations.

هەوکردنێکی بەکتریایی پيَست دەبووە هۆى برِينەوەى پەلێک مرۆڤ،

Giving birth killed, in the cleanest hospitals,

منداڵبوون لە خاوێنترین نەخۆشخانەکان،

almost one woman out of every 100.

لە هەر ١٠٠ ژنێك يەكێكى دەكوشت.

Pneumonia took three children out of every 10.

هەوکردنی سییەکان لە دە منداڵ سیانی دەکردە قووربانی.

More than anything else,

لە هەموو شتێك زياتر،

we'd lose the confident way we live our everyday lives.

ناتوانین بەشێوەیەک ژیانی ڕۆژانەمان بەسەربەرین و لەهیچ نەترسین.

If you knew that any injury could kill you,

ئەگەر بتزانیایە كە برينێك دەکرێت بتكوژێت،

would you ride a motorcycle,

ئايا ماتۆڕت لێدەخورِى،

bomb down a ski slope,

لە شاخێکى بەفراوی خليسكيَنەت دەكرد،

climb a ladder to hang your Christmas lights,

دەچوويتە سەر پەیژەيەك بۆ ئەوەى گڵۆپى داری کریسمس هەڵبواسيت،

let your kid slide into home plate?

رِێگات دەدا مندالَەكەت يارى بەيسبۆڵ بكات؟

After all, the first person to receive penicillin,

دواى ئەوە، يەكەم كەس كە پەنسلينى وەرگرت

a British policeman named Albert Alexander,

پۆليسێكى بەريتانى بوو بەناوى ئالبێرت ئەلكساندر،

who was so ravaged by infection that his scalp oozed pus

کە هەوکردنە بەکتریاییەکەی ئەوەندە پیسبوو کێم لە سەرییەوە دەهاتە دەرەوە و

and doctors had to take out an eye,

پزیشکەکانیش دەبوو چاوێکی دەربهێنن،

was infected by doing something very simple.

بە هۆى ئەنجامدانی شتێکی سادە تووشى ئەو هەوكردنە بوو،

He walked into his garden and scratched his face on a thorn.

چووبووە ناو باخەكەى و سەرى بەر دڕكێك كەوتبوو.

That British project I mentioned which estimates that the worldwide toll

ئەو پرۆژە بەریتانیەی نیشانمدا کە دەڵێت قووربانیانی ئەو دیاردەیە

right now is 700,000 deaths a year

لە ئێستادا ٧٠٠,٠٠٠ مردنە لە سالێکدا

also predicts that if we can't get this under control by 2050,

پێشبينى دەكات ئەگەر ئەمە تا سالَى ٢٠٥٠ كۆنترۆل نەکەين،

not long, the worldwide toll will be 10 million deaths a year.

زۆری پێناچێت، ڕێژەی مردن لە جیهاندا لە ساڵێکدا دەگاتە ١٠ ملیۆن کەس.

How did we get to this point

چۆن گەيشتينە ئەم ئاستەى

where what we have to look forward to

کە ئەو داهاتووەی چاوەڕێی ئەکەین

is those terrifying numbers?

ئەم ژمارە ترسناکانە بن؟

The difficult answer is, we did it to ourselves.

وەڵامە قوورسەکە ئەوەيە كە خۆمان بە خۆمانمان كرد.

Resistance is an inevitable biological process,

بەرگری پرۆسەيەكى ڕێگەلێنەگیراوی سرووشتييە

but we bear the responsibility for accelerating it.

بەڵام ئێمە بەرپرسين لە خێراکردنی.

We did this by squandering antibiotics

ئەمەمان بە خراپ بەکارهێنانی دژەبەکتریاکان کرد

with a heedlessness that now seems shocking.

بە بەکارهێنانێکی ناپێویست کە ئێستا زۆر مەترسیدار بووە.

Penicillin was sold over the counter until the 1950s.

پەنسلين تا كۆتايى ساڵى ١٩٥٠کان بە بێ رِەچەتەى پزيشك دەفرۆشرا.

In much of the developing world, most antibiotics still are.

لە زۆربەى جيهان هیشتا زۆربەى دژەبەكتريا وەها دەفرۆشرێن.

In the United States, 50 percent

لە ويلايەتە يەكگرتووەكان %٥٠ی،

of the antibiotics given in hospitals are unnecessary.

دژەبەکتریاکانی لە نەخۆشخانەکاندا دەدرێت ناپێویستن.

Forty-five percent of the prescriptions written in doctor's offices

لە سەدا چلی ئەو دژە بەکتریایانەی لە نوسینگەی پزیشکدا دەنوسرێت

are for conditions that antibiotics cannot help.

بۆ ئەو دۆخانەن کە دژەبەکتریا سوودی نییە.

And that's just in healthcare.

ئەوە تەنها لە سيستمى تەندروستیدا.

On much of the planet, most meat animals get antibiotics every day of their lives,

لەسەر ئاستی هەسارەکە، زۆربەی ئاژەڵەکانی بۆ گۆشت بەخێو ئەکرێن ڕۆژانە دژەبەکتریا وەردەگرن

not to cure illnesses,

بۆ چاکبوونەوە لە نەخۆشی نا،

but to fatten them up and to protect them against

بەڵكو بۆ قەڵەو كردن و پارێزگارى کردن لێیان

the factory farm conditions they are raised in.

لە نەخۆشىیەکانی ناو ئەو كێڵگانەى تێيدا گەورە دەكرێن

In the United States, possibly 80 percent

لە ويلايەتە يەكگرتووەكان نزیکەی %٨٠،

of the antibiotics sold every year go to farm animals, not to humans,

ئەو دژەبەكتريايانەى ساڵانە دەفرۆشرێن بۆ ئاژەڵانى كێلَگەيە نەك مرۆڤ،

creating resistant bacteria that move off the farm

بەکتریای بەهێز درووست دەکات کە لە کێڵگەکە دەچێتە دەرەوە

in water, in dust,

لە رِێگاى ئاوەوە، لە ڕێگای خۆڵەوە،

in the meat the animals become.

لە ڕێگەی گۆشتى ئاژەڵەكە خۆیەوە.

Aquaculture depends on antibiotics too,

كشتوكاڵى ئاویش پشت بە دەرمانى دژەبەكتريا دەبەستێت،

particularly in Asia,

بەتايبەتی لە ئاسيا،

and fruit growing relies on antibiotics

بەخێوکردنی میوەش پێویستی بە دژەبەکتریایە

to protect apples, pears, citrus, against disease.

بۆ پاراستنی سێو، هەرمێ سندی، دژی نەخۆشی.

And because bacteria can pass their DNA to each other

لەبەر ئەوەی بەکتریا توانای گواستنەوەی دی ئێن ئەیان هەیە بۆ یەکتری

like a traveler handing off a suitcase at an airport,

وەک چۆن گەشتیارێک جانتاکەی دائەنێت لە فڕۆکەخانە،

once we have encouraged that resistance into existence,

هەر کە هانی درووستبوونی بەرگرییەکەمان یا،

there is no knowing where it will spread.

ئیتر کەس نازانێت لەکوێ بڵاو دەبێتەوە.

This was predictable.

ئەمە چاوەڕوانکراو بوو.

In fact, it was predicted

لە ڕاستيدا، پێشبينى کرابوو

by Alexander Fleming, the man who discovered penicillin.

لەلایەن ئەلێکساندەر فلێمینگ، ئەو پیاوەی پەنسیلینی دۆزییەوە.

He was given the Nobel Prize in 1945 in recognition,

ساڵی ١٩٤٥ وەک پێزانینێک خەڵاتی نۆبڵی وەرگرت، و

and in an interview shortly after, this is what he said:

وە لە چاوپێكەوتنيَكى دواييدا، ئەمەى گووت:

"The thoughtless person playing with penicillin treatment

"ئەو كەسە بێباكەى گەمە بە چارەسەرى پەنسلين دەكات

is morally responsible for the death of a man

بەرپرسە لە گيان لە دەست دانى ئەو مرۆڤەى

who succumbs to infection

تووشی هەوکردنێکی بەکتریایی دەبێت

with a pencillin-resistant organism."

کە بەرگری هەیە بۆ پەنسیلین."

He added, "I hope this evil can be averted."

گووتيشى، "هيوادارم ڕێگری لەم کردەوە خراپە بگیرێت."

Can we avert it?

دەتوانين ڕێگەی لێبگرین؟

There are companies working on novel antibiotics,

هەندێک کۆمپانیا هەن کار لەسەر دژەبەکتریای تایبەت دەکەن،

things the superbugs have never seen before.

تەنانەت ئەوانەی بەهێزترین بەکتریاکانیش ڕووبەڕووی نەبوونەتەوە.

We need those new drugs badly,

ئەو دەرمانە نويَيانەمان زۆر پێويستە،

and we need incentives:

پێويستمان بە هاندانە:

discovery grants, extended patents,

رِێگەپيَدانى دۆزينەوە، ڕێكردنەوە بۆ كەسەكان،

prizes, to lure other companies into making antibiotics again.

خەڵات كردنيانە، تا سەرنجى كۆمپانياكان ڕابکێشین بۆ درووستکردنەوەی دژەبەکتریا.

But that probably won't be enough.

بەڵام لەوانەیە ئەوە بەس نەبێت.

Here's why: Evolution always wins.

لەبەر ئەمە: پەرەسەندن هەمیشە براوەيە.

Bacteria birth a new generation every 20 minutes.

هەموو ٢٠ خولەك جارێك بەكتريا نەوەيەكى نوێ پێك دێنيَت

It takes pharmaceutical chemistry 10 years to derive a new drug.

كيمياى دەرمانسازى ١٠ ساڵى دەوێت تا دەرمانيَكى نوێ پێك دێنيَت

Every time we use an antibiotic,

هەر كاتێك دەرمانى دژەبەکتريا بەكار دەهێنين،

we give the bacteria billions of chances

ملیارێک دەرفەت دەدەين بە بەكتريا

to crack the codes

نهێنییەکانی شکاندنی

of the defenses we've constructed.

ئەو بەرگرییە بدۆزنەوە کە پێکمانهێناوە.

There has never yet been a drug

قەت دەرمانێك نەبووە

they could not defeat.

نەتوانن بیبەزێنن.

This is asymmetric warfare,

ئەمە جەنگێکى نایەکسانە،

but we can change the outcome.

بەڵام دەتوانين ئەنجامەكەى بگۆڕين.

We could build systems to harvest data to tell us automatically and specifically

دەتوانین سیستمێک پێکبهێنین زانیاری کۆبکەینەوە خۆی پێمان بڵێت و دیاری بکات بۆمان

how antibiotics are being used.

چۆن دەرمانى دژەبەكتريا بەكاردەهێنرێن.

We could build gatekeeping into drug order systems

دەتوانين سيستمى چاودێرى بۆ داواكارى دەرمانەكان دابنێين

so that every prescription gets a second look.

تاكو هەر ڕەچەتەیەک دووجار تەماشا بکرێت

We could require agriculture to give up antibiotic use.

دەکرێت داوا لە کەرتی کشتوکاڵی بکەین واز لە بەکارهێنانی دژەبەکتریا بهێنن.

We could build surveillance systems

دەتوانين سيستمى چاودێرى دابنێين

to tell us where resistance is emerging next.

تاكو ئاگادارمان بكەنەوە كە لە كوێ خەريكە بەرگری نوێ سەرهەڵدەدات.

Those are the tech solutions.

ئەوانە چارەسەرە پێشكەوتووەكانن.

They probably aren't enough either,

رِەنگە ئەوانيش بەس نەبن،

unless we help.

مەگەر ئێمە هاوكار بين.

Antibiotic resistance is a habit.

بەرگری بۆ دژەبەكتريا خوێکە.

We all know how hard it is to change a habit.

هەموو دەزانین گۆڕینی خوو چەندێک قوورسە.

But as a society, we've done that in the past.

بەڵام وەك كەمەڵگايەك، لەڕابردوودا ئەوەمان ئەنجام داوە

People used to toss litter into the streets,

لە ڕابردوودا خەڵك خۆڵ و خاشاكى فرِێ دەدایە سەر شەقامەکان.

used to not wear seatbelts,

پشتيَنى سەلامەتييان نەدەبەست،

used to smoke inside public buildings.

لە باڵەخانەى گشتيدا جگەرەيان دەكێشا.

We don't do those things anymore.

ئيَستا ئەو جۆرە كارانە ناكەين.

We don't trash the environment

ژینگە پيس ناكەين

or court devastating accidents

یان ڕووداوی هاتووچۆی قوورس

or expose others to the possibility of cancer,

ياخود كەسانى تر ناخەینە بەر ئەگەری تووش بوون بە شێرپەنجە،

because we decided those things were expensive,

چونكە برِيارماندا كە ئەو شتانە نرخيان گرانە،

destructive, not in our best interest.

رِووخێنەرن، وە لە قازانجمان نين.

We changed social norms.

ئەو شتانەی کۆمەڵگامان گۆڕی کە ئاسایی بوو لای خەڵک.

We could change social norms around antibiotic use too.

دەتوانین بە ئاسایی وەرگرتنی بەکارهێنانی دژەبەکتریاش بگۆڕین.

I know that the scale of antibiotic resistance

دەزانم كە ڕێژەى بەرگری بۆ دژەبەكتريا

seems overwhelming,

ئێجگار زۆر ديارە،

but if you've ever bought a fluorescent lightbulb

بەڵام ئەگەر جارێک گڵۆپيكى سپيت کڕیبێت

because you were concerned about climate change,

لەبەر ئەوەی خەمخۆری گۆڕانی کەشوهەوات بووبێت،

or read the label on a box of crackers

یان نوسینەکانی سەر پاکەتێک پسکیتت خوێندبێتەوە

because you think about the deforestation from palm oil,

چونكە بير لە بڕينەوەى ئەو دارخورمايانە دەکەیتەوە كە زەيتەكەى پێ دروست كراوە،

you already know what it feels like

كەواتە دەزانيت ئەو هەستە چۆنە

to take a tiny step to address an overwhelming problem.

پێویست بە چی دەکات بۆ ئەوەی هەنگاوێکی بچووک بنێیت بەرەو کێشەیەکی گەورە

We could take those kinds of steps for antibiotic use too.

دەتوانین ئەو جۆرە هەنگاوانە بۆ بەکارهێنانی دژەبەکتریاش بنێین.

We could forgo giving an antibiotic if we're not sure it's the right one.

دەکرێت دژەبەکتریایەک ئەگەر لێی دڵنیا نەبین لەوەی کە درووستەکەیە نەیدەین.

We could stop insisting on a prescription for our kid's ear infection

دەکرێت ئەوەندە سوورنەبین لەسەر نوسینی دژەبەکتریا بۆ هەوکردنی گوێچکەی مناڵەکەمان

before we're sure what caused it.

تا دڵنیانەبین لەوەی بەهۆی چییەوە بووە.

We could ask every restaurant,

دەتوانین داوا لە هەموو چێشتخانەیەک بکەین

every supermarket,

هەموو سوپەرمارکێتێک،

where their meat comes from.

کە گۆشتەکەیان لەکوێوە هاتووە.

We could promise each other

دەتوانين بەلَێن بە يەكتر بدەين

never again to buy chicken or shrimp or fruit

هەرگيز جارێكى تر مريشك یان رِۆبيان یان ميوەیەک نەكڕين

raised with routine antibiotic use,

ئەگەر هاتوو بە بەكارهيَنانى دەرمانى دژەبەكتريا گەورە کرابێتن،

and if we did those things,

ئەگەر ئەو شتانەشمان کرد،

we could slow down the arrival of the post-antibiotic world.

دەتوانین هاتنی جیهانی دوای دژەبەکتریا خاوتر بکەینەوە.

But we have to do it soon.

بەڵام دەبيَت زوو بيكەين.

Penicillin began the antibiotic era in 1943.

پەنسلين لە سالَى ١٩٤٣ سەردەمى دەرمانى دژەبەكترياى دەست پێکرد

In just 70 years, we walked ourselves up to the edge of disaster.

تەنها لە ماوەى ٧٠ ساڵدا، خۆمان گەياندە لێوارى کارەساتێک.

We won't get 70 years

٧٠ ساڵى ترمان نابێت

to find our way back out again.

تا رِێگاى چوونە دەرەوەمان لەمە بدۆزينەوە.

Thank you very much.

زۆر سوپاس بۆ گوێگرتنتان.

(Applause)

(چەپڵە)