Cameron Herold: Let's raise kids to be entrepreneurs

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

I would be willing to bet I'm the dumbest guy in the room,

پێم خۆشه‌ که‌ گره‌و له‌سه‌ر ئه‌وه‌ بکه‌م که‌ من گه‌مژه‌ترین کوڕی ناو ئه‌م هۆڵه‌م

because I couldn't get through school; I struggled with school.

جونکه‌ نه‌متوانی قوتابخانه‌ ته‌واو بکه‌م.من زۆرانبازیم له‌گه‌ل خوێندن ده‌کرد

به‌ڵام ئه‌وه‌ی هه‌ر که‌ له‌ مناڵیه‌وه‌ ئه‌مزانی ئه‌وه‌بوو

But I knew at a very early age that I loved money, I loved business

که‌ زۆرم حه‌ز له‌ پاره‌ و بازرگانی بوو

and I loved this entrepreneurial thing.

وه‌ حه‌زم له‌ کاری بازرگانی بوو

I was raised to be an entrepreneur.

به‌وشێوه‌یه‌ش په‌روه‌رده‌ کرام که‌ ببمه‌ بازرگان

What I've been really passionate about ever since --

ئه‌وشته‌ی که‌ له‌وسه‌رده‌مه‌وه‌ حه‌زم لێی بوو

and I've never spoken about this ever, until now --

شتێکه‌ که‌ تاکو ئێستا باسم نه‌کردووه‌

so this is the first time anyone's heard it,

که‌واته‌ ئه‌مه‌ شتێکه‌ که‌ تاکو ئێستا که‌س گوێی لێ نه‌بووه‌ ،جگه‌ له‌ ژنه‌که‌م ، که‌ سێ رۆژ له‌مه‌وبه‌ر بۆم باسکرد

except my wife, three days ago.

چونکه‌ ئه‌و پرسی "به‌نیازی باسی چی بکه‌یت" ، منیش پێم ووت که‌

She said, "What are you talking about?"

I told her that I think we miss an opportunity

وا هه‌ست ده‌که‌م خه‌ریکه‌ هه‌لێک له‌ ده‌ست ده‌ده‌ین

له‌ دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و مندڵانه‌ی

to find these kids who have the entrepreneurial traits,

که‌ توانای بوون به‌ بازرگانیان تێدایه‌

and to groom them or show them

تاکو تێیان بگه‌یه‌نین که‌

that being an entrepreneur is actually a cool thing.

بوون به‌ بازرگان له‌ راستیدا شتێکی زۆر باشه‌

It's not something that is a bad thing and is vilified,

بازرگانی شتێک نیه‌ که‌ خراپ بێت و بۆ خەڵه‌تاندنی خه‌ڵک بێت

که‌ پێ ده‌چێت له‌ زۆر کۆمه‌ڵگادا به‌و شێوه‌یه‌ بێت

which is what happens in a lot of society.

Kids, when we grow up, have dreams,

منداڵان ، کاتێک که‌ گه‌وره‌ ده‌بن خه‌ونیان هه‌یه‌

and we have passions, and we have visions,

سۆز و بینینی جیاوازمان بۆ شتەکان هه‌یه‌

and somehow we get those things crushed.

به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌ک له‌ شێوه‌کان ، تیاماندا نامێنێت

We get told that we need to study harder

هه‌میشه‌ پێمان وتراوه‌ که‌ زیاتر خۆمان به‌ خوێندنه‌وه‌ ماندوو بکه‌ین

or be more focused or get a tutor.

یاخود زیاتر ورد ببینه‌وه‌ یان مامۆستای تایبه‌ت بگرین

My parents got me a tutor in French, and I still suck in French.

دایک و باوکم مامۆستای فه‌ره‌نسیان بۆ گرتم

وه‌ تا ئێستاش له‌ فه‌ره‌نسیدا خراپم

Two years ago,

تا دوو ساڵ له‌مه‌وبه‌ر مامۆستایه‌ک بووم خاوه‌نی به‌رز ترین پله‌ بووم له‌

I was the highest-rated lecturer at MIT's Entrepreneurial Master's Program.

وتنه‌وه‌ی وانه‌ی بازرگانی به‌ خوێندکارانی ماسته‌ر له‌ (میت) بووم

It was a speaking event in front of groups of entrepreneurs

که‌ ئه‌وه‌ش قسه‌ کردنه‌ له‌به‌رده‌م چه‌ندین گروپی بازرگانی له‌ جیهاندا

from around the world.

کاتێک که‌ له‌ قۆناغی دووه‌م بووم ، هه‌ڵبژێردرام به‌ باشترین قسه‌که‌ری سیتی-واید

When I was in grade two, I won a citywide speaking competition,

به‌ڵام هه‌رگیز که‌سێک نه‌یگوت

but nobody had ever said, "Hey, this kid's a good speaker.

هێی ، ئه‌م کوره‌ قسه‌که‌رێکی باشە

He can't focus, but he loves walking around and getting people energized."

ئه‌و ناتوانێت له‌ شته‌کان ورد ببێته‌وه‌ به‌ڵام ئه‌و حه‌ز به‌ جوڵه‌ ده‌کات و ده‌توانێت هێز بداته‌ خه‌ڵک

No one said, "Get him a coach in speaking."

که‌س نه‌یگوت ، "مامۆستایه‌کی قسه‌ کردنی بۆ بگره‌

They said, get me a tutor in what I suck at.

به‌ڵکو ده‌یانگوت ، "مامۆستای ئه‌و ده‌رسه‌م بۆ بگره‌ که‌ خراپم تیایدا

که‌واته‌ کاتێک که‌ منداڵان ئه‌و هێمایانه‌یان تیادا ده‌رده‌که‌وێت

So as kids show these traits -- and we need to start looking for them --

ده‌بیت بۆ ئه‌و هێمایانه‌ بگه‌رێین و بایه‌خیان پێ بده‌ین

I think we should be raising kids to be entrepreneurs instead of lawyers.

واهه‌ستده‌که‌م که‌ ده‌بێت منداڵ وا گه‌وره‌ بکرێت که‌

ببنه‌ بازرگان له‌ جیاتی ئه‌وەی که‌ ببنه‌ پارێزه‌ر

به‌داخه‌وه‌ سیسته‌می قوتابخانه‌کان

Unfortunately, the school system is grooming this world to say,

وا له‌ جیهان ده‌که‌ن

"Let's be a lawyer," or, "Let's be a doctor."

که‌ بڵێن ، "هێی ، با ببین به‌ پارێزه‌ر یان دکتۆر

We're missing that opportunity,

ئێمه‌ ئه‌و هه‌لانه‌مان له‌ ده‌ست ده‌چێت ، چونکه‌

because no one ever says, "Hey, be an entrepreneur."

که‌سێک هه‌رگیز ناڵێت ، هێی ، ببه‌ به‌ بازرگان

Entrepreneurs are people -- we have a lot of them in this room --

بازرگان ئه‌و که‌سانه‌ن - چونکه‌ ژماره‌یه‌کی زۆر بازرگان له‌م هۆڵه‌دا ئاماده‌ن

who have ideas and passions or see these needs in the world

ئه‌و که‌سانه‌ن که‌ بیرۆکه‌یان هه‌یه‌ ، سۆزیان هه‌یه‌ ،هه‌روه‌ها ده‌زانن جیهان پێویستی به‌ چی یه‌

and decide to stand up and do it.

وه‌ بریار ده‌ده‌ین که‌ هه‌ستین و پێداویستیه‌کان جێبه‌چێ بکه‌ین

And we put everything on the line to make that stuff happen.

هه‌موو هه‌وڵێکیشمان ده‌خه‌ینه‌ گه‌ڕ تاوه‌کو سه‌رکه‌وتوو ده‌بین

We have the ability to get the groups of people around us

ئێمه‌ توانای ئه‌وه‌مان تێدایه‌ ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی که‌ خه‌ونیان هه‌یه‌

له‌گه‌ڵ ئێمه‌ بیهێنه‌ دی و هاوکاریان بکه‌ین

that want to build that dream with us.

And I think if we could get kids to embrace the idea at a young age,

وا هه‌سته‌که‌م ئه‌گه‌ر توانیمان منداڵانیش بهێنین

ده‌توانین ئه‌و بیرۆکه‌یه‌ به‌درۆ بخه‌ینه‌وه‌ که‌ ده‌ڵێت: بازرگانی ده‌بێت له‌ ته‌مه‌نی لاوێتیدا بێت

of being entrepreneurial,

we could change everything in the world that's a problem today.

ئه‌وکاته‌ ده‌توانین هه‌موو ئه‌وشتانه‌ بگۆڕین که‌ ئێستا کێشه‌ن له‌ جیهاندا

Every problem out there, somebody has the idea for.

هه‌ر کێشه‌یه‌ک هه‌بێت ، که‌سێک چاره‌سه‌ری لایه‌

And as a young kid, nobody can say it can't happen,

بۆیه‌ منداڵانیش ، هه‌رگیز ناڵێن ئەمە مەحاڵە

because you're too dumb to realize that you couldn't figure it out.

چونکه‌ زۆر له‌وه‌ گه‌مژه‌ ترن که‌ هه‌ست به‌وه‌ بکه‌ن

که‌ ناتوانن چاره‌سه‌ری بکه‌ن

I think we have an obligation as parents and a society

وابزانم ئێمه‌ وه‌ک دایک و باوک و کۆمەڵگه‌ ، ئه‌رکێکمان له‌سه‌ره‌

to start teaching our kids to fish instead of giving them the fish --

ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ که‌ منداڵان فێری ڕاوه‌ ماسی بکه‌ین

له‌بری ئه‌وه‌ی ماسیان بده‌ینێ

the old parable: "Give a man a fish, you feed him for a day.

په‌ندێکی کۆن هه‌یه‌ ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر ماسیه‌ک بده‌یته‌ پیاوێک ، خواردنی ڕۆژێکی دابین ده‌که‌یت

ئه‌گه‌ر فێری ڕاوه‌ ماسی بکه‌یت ، خواردنی هه‌موو ژیانی دابین ده‌که‌یت

Teach a man to fish, you feed him for a lifetime."

If we can teach our kids to be entrepreneurial,

ئه‌گه‌ر بتوانین منداڵه‌کانمان فێربکه‌ین ببنه‌ بازرگان

مه‌به‌ستم ئه‌و منداڵانه‌یه‌ که‌ هێمای بون به‌ بازرگانیان پێوه‌ دیاره‌

the ones that show the traits to be,

like we teach the ones who have science gifts to go on in science,

هه‌روه‌ک چۆن ئه‌و منداڵانه‌ فێر ده‌که‌ین که‌ به‌هره‌ی زانستیان تێدایه‌ ، بچنه‌ بواری زانسته‌کانه‌وه‌

what if we saw the ones with entrepreneurial traits

ئه‌ی چی ده‌بێت ئه‌گه‌ر ئه‌و منداڵانه‌مان بینی که‌ هێمای بون به‌ بازرگانیان تێدایه‌

فێریان بکه‌ین که‌ ببنه‌ بازرگان ؟

and taught them to be entrepreneurs?

ئه‌وکاته‌ ئه‌و هه‌موو منداڵانه‌مان ده‌بێت کە بتوانن تەشەنە بە بازرگانی بکەن

We could have these kids spreading businesses

له‌بری ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕێی حکومه‌ت بین که‌ کارمان بداتێ

instead of waiting for government handouts.

ئه‌وه‌ی ئێمه‌ ده‌یکه‌ین ئه‌وه‌یه‌ که‌ داده‌نیشین و ئه‌وه‌ فێری منداڵه‌کانمان ده‌که‌ین که‌ نابێ بیکه‌ن

What we do is teach our kids the things they shouldn't do:

له‌که‌س مه‌یه‌ ؛ گاز مه‌گره‌ ؛ سوێند مه‌خۆ

don't hit; don't bite; don't swear.

Right now we teach our kids to go after really good jobs;

ئێسته‌ ئێمه‌ ئه‌وه‌ فێری منداڵه‌کانمان ده‌که‌ین که‌ دوای ئیشی زۆر باش بکه‌ون

the school system teaches them to go after things like

ده‌زانن، سیسته‌می قوتابخانه‌ش فێری ئه‌وه‌یان ده‌کات که‌ :

ببنه‌ پزیشک و ببنه‌ پارێزه‌ر

being a doctor and being a lawyer and being an accountant and a dentist

یاخود ببنه‌ ژمێریار و پزیشکی ددان

and a teacher and a pilot.

یان مامۆستا و فڕۆکه‌وان

And the media says it's really cool if we could go out

ڕاگه‌یاندنه‌کانیش ده‌ڵێن شتێکی زۆر باشه‌ ئه‌گه‌ر ببنه‌

and be a model or a singer

مۆدێل یان گۆرانی بێژ

or a sports hero like Luongo or Crosby.

یاخود ببنه‌ پاڵه‌وانی وه‌رزش وه‌کو: لۆونگۆ کرۆسبی

Our MBA programs do not teach kids to be entrepreneurs.

پڕۆگرامی خوێندنی ماسته‌ری ئێمه‌ فێری منداڵان ناکه‌ن که‌ ببنه‌ بازرگان

هۆکاره‌که‌ش ئه‌وه‌یه‌ که‌ من نه‌چومه‌ خوێندنی ماسته‌ر

The reason I avoided an MBA program, other than that I didn't get into any,

یاخود ڕاستیه‌که‌ی بڵێم که‌ من نه‌متوانی بچم

since I had a 61 percent average out of high school,

چونکه‌ نمره‌ی کۆتای خوێندنی ئاماده‌یم ته‌نها 61 بوو

٦١-م هێنا لەو

then a 61 percent average

at the only school in Canada that accepted me, Carlton,

له‌و تاکه‌ خوێندنگایه‌ی (که‌نه‌دا) که‌ منی وه‌رگرتبوو، کاڕڵتۆن..

به‌ڵام پڕۆگرامی خوێندنی ماسته‌رەکەمان منداڵان فێر ناکه‌ن که‌ ببنه‌ بازرگان

is that our MBA programs don't teach kids to be entrepreneurs.

They teach them to work in corporations.

ئه‌وان فێریان ده‌که‌ن که‌ بچن کار له‌ کۆمپانیادا بکه‌ن

So who's starting these companies? It's these random few people.

که‌واته‌ کێ ئه‌م هه‌موو کۆمپانیایه‌ داده‌مه‌زرێنێت ؟ ته‌نها ئه‌و ژماره‌ که‌مه‌ خه‌ڵکه‌ن

ته‌نانه‌ت له‌و ئه‌ده‌به‌ به‌ناوبانگه‌ش که‌ هه‌مانه‌ ، تاکه‌ کتێبێک که‌ به‌لامه‌وه‌ باش بێت

Even in popular literature, the only book I've ever found --

وه‌ ده‌بێت هه‌مووتان بیخه‌نه‌ لیستی ئه‌و کتێبانه‌ی ده‌یخوێننه‌وه‌

and this should be on all your reading lists --

تاکه‌ کتێبێک که‌ تا ئێستا بینیبێتم

the only book I've ever found

that makes the entrepreneur a hero is "Atlas Shrugged."

که‌ باس له‌ بازرگانێک بکات وه‌ک پاڵه‌وانێک ، کتێبی (ئه‌تڵه‌س شرێگد)ه‌

هه‌رچی شتی تری جیهانه‌ وا ته‌ماشای بازرگان ده‌که‌ن

Everything else in the world looks at entrepreneurs

که‌ ئێمه‌ که‌سانێکی خراپ نین

and says we're bad people.

ئه‌گه‌ر ته‌نانه‌ت ته‌ماشای خێزانه‌که‌م بکه‌م

I look at even my family.

Both my grandfathers and my dad were entrepreneurs.

هه‌ردوو باوه‌گه‌وره‌کانم و باوکیشم بازرگان بوون

My brother, sister and I, all three of us own companies as well.

هه‌ر دوو براکه‌م، هه‌روه‌ها خوشکه‌که‌شم، هه‌رسێکمان کۆمپانیای تایبه‌ت به‌ خۆمانمان هه‌یه‌

We all decided to start these things because it's the only place we fit.

ئێمه‌ بڕیارمان دا که‌ ده‌ست بکه‌ین به‌م کارانه‌

چونکه‌ به‌ ڕاستی ئه‌وه‌ تاکه‌ شوێنێکه‌ که‌ به‌ ته‌واوی جێگه‌ی ئێمه‌ بێت

We didn't fit in normal work; we couldn't work for somebody else,

ئێمه‌ بۆ ئیشی ئاسایی نه‌ده‌گونجاین. نه‌مانده‌توانی بۆ که‌سی تر ئیش بکه‌ین

چونکه‌ ئێمه‌ زۆر که‌له‌ ڕه‌قین و چه‌ندین سیفاتی ئاوهامان هه‌یه‌

we're stubborn and we have all these other traits.

But kids could be entrepreneurs as well.

به‌ڵام منداڵانیش ده‌توانن ببنه‌ بازرگان

I'm a big part of a couple organizations

من به‌شێکی گه‌وره‌ی چه‌ند ڕێخراوێکی جیهانیم

called the Entrepreneurs' Organization and the Young Presidents' Organization.

که‌ ناوی (رێخراوی بازرگانی و سه‌رکرده‌ لاوه‌کان)ه‌

من ئه‌وه‌نده‌ نابێت له‌ قسه‌کردن له‌ به‌رشه‌لۆنه‌ گه‌ڕاومه‌ته‌وه‌

I just came back from speaking in Barcelona at the YPO global conference.

له‌ کۆنفرانسی جیهانی؛ وای - پی - ئۆو

And everyone I met over there who's an entrepreneur

به‌ هه‌رکه‌سێک گه‌یشتم له‌وێ

ئه‌وانه‌ی که‌ بازرگان بوون

struggled with school.

که‌سیان له‌ خوێندن باش نه‌بوون

I have 18 out of the 19 signs of attention deficit disorder diagnosed.

من 18 هێما له‌ 19 هێماکه‌ی که‌می توانای وردبونه‌وه‌م تێدایه‌

So this thing right here is freaking me out.

بۆیه‌ ئه‌م شته‌ ته‌واو من ده‌ترسێنێت

(Laughter)

(پێکه‌نین)

It's probably why I'm a bit panicked,

له‌وانه‌یه‌ هی ئه‌وه‌بێت که‌ که‌مێک سور هه‌ڵگه‌ڕاوم

other than all the caffeine I've had and the sugar.

به‌ هۆی ئه‌و هه‌موو کافین و شه‌کره‌ی که‌ خواردومه‌ته‌وه‌

But this is really creepy for an entrepreneur.

که‌ شتێکی ترسناکه‌ بۆ که‌سێکی بازرگان

Attention deficit disorder, bipolar disorder.

توشبوون به‌ نه‌خۆشی بێئاگایی ، وه‌ ئاژاوه‌ی دوو لایه‌نی

Do you know that bipolar disorder is nicknamed the CEO disease?

ئایا ده‌زانن که‌ توشبوون به‌ نه‌خؤشی بێئاگایی نازناوه‌که‌ی' سی ئی ئۆ' یه‌ ؟

Ted Turner's got it. Steve Jobs has it.

تێد تێرنه‌ر توشبووه‌ ، ستیڤ جۆبس توشبووه‌

All three of the founders of Netscape had it.

وه‌ هه‌رسێ داهێنه‌ره‌که‌ی (نێت سکایپ) ئه‌م نه‌خؤشییه‌یان هه‌یه‌ .

I could go on and on.

ده‌توانم که‌ چه‌ند نمونه‌یه‌کی تریش بڵێم

Kids -- you can see these signs in kids.

منداڵان --- ئێوە ده‌توانن ئه‌و هێمایانه‌ له‌ منداڵاندا ببینن

And we're giving them Ritalin and saying,

ئه‌وه‌ی ئێمه‌ ده‌یکه‌ین ئه‌وه‌یه‌ که‌ ته‌نها پێیان ده‌ڵێین

"Don't be an entrepreneurial type.

لاسایی بازرگانه‌کان مه‌که‌ره‌وه‌

Fit into this other system and try to become a student."

بچۆرە ناو سیسته‌مێکی تره‌وه‌ و ببه‌ به‌ خوێندکار

به‌داخه‌وه‌ ، بازرگانه‌کان خوێندکار نین

Sorry, entrepreneurs aren't students.

We fast-track. We figure out the game.

ئێمه‌ وریاین و زوو له‌ گه‌مه‌که‌ تێده‌گه‌ین

I stole essays. I cheated on exams.

من چه‌ندین نوسینم دزیوه‌ ، له‌ تاقیکردنه‌وه‌کانیشدا غه‌شم کردووه‌

I hired kids to do my accounting assignments in university

مووچه‌م ده‌دایه‌ که‌سانی تر تاوه‌کو ئه‌رکه‌ ژمێریاریه‌کانی زانکۆم بۆ بکه‌ن

for 13 consecutive assignments.

بۆ 13 ئه‌رکی یه‌ک له‌ دوای یه‌ک

But as an entrepreneur, you don't do accounting, you hire accountants.

به‌ڵام بازرگان هه‌رگیز ئه‌رکی ژمێریاری بۆخۆی ناکات ، به‌ڵکو که‌سانی تر ئه‌گرێت به‌ کرێ

So I just figured that out earlier.

که‌واته‌ من زووتر له‌مه‌ تێگه‌یشتوم

(Laughter)

(پێکه‌نین)

(Applause)

(چه‌پڵه‌ )

At least I can admit I cheated in university; most of you won't.

لانی که‌م من دان به‌وه‌دا ده‌نێم که‌ له‌ تاقیکردنه‌وه‌کاندا غه‌شم کردووه‌

I'm also quoted -- and I told the person who wrote the textbook --

هەروەها منیش وەک ئەوان خوێندنم تەواو کرد، وه‌ به‌و که‌سه‌شم وت که‌ کتێبه‌که‌ی نوسیوه‌

I'm now quoted in that exact same university textbook

من ئێستا ناوم هه‌یه‌ له‌ هه‌مان کتێبی ئه‌و زانکۆیه‌دا

له‌ هه‌موو زانکۆیه‌کی که‌نه‌دی و کۆلێژی فێربووندا

in every Canadian university and college studies --

له‌ به‌رێوه‌ بردنی زانستی ژمێریاریدا ، من هه‌شته‌م به‌شم

in managerial accounting, I'm chapter eight.

I open up chapter eight, talking about budgeting.

ده‌چمه‌ سه‌ر به‌شی هه‌شته‌م که‌ باس له‌ دابه‌ش کردنی بودجه‌ ده‌کات

I told the author, after they did my interview,

دوای ئەوەی کە چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کردم، بە نوسەری کتێبەکەم گووت کە من غەشم کردووە

that I cheated in that same course.

ئەویش دەیگوت. ئەوە زۆر کارێکی پێکەنیناویە ئەگەر لە بارەی ئەو غەشەی منەوە شت نەنوسێت

She thought it was too funny to not include it.

But kids, you can see these signs in them.

به‌ڵام منداڵان، ئێوه‌ ده‌توانن ئه‌و هێمایانه‌ له‌واندا به‌ دی بکه‌ن

The definition of entrepreneur is "a person who organizes, operates

پێناسه‌ی بازرگان ئه‌وه‌یه‌ که‌ "یاساکانی کارکردن ده‌زانێت

وه‌ مه‌ترسیه‌کانی سه‌ره‌ڕۆیی بازرگانی له‌خۆ ده‌گرێت

and assumes the risk of a business venture."

That doesn't mean you have to go to an MBA program,

به‌ڵام مانای ئه‌وه‌ نیه‌ که‌ پێویسته‌ بڕۆیت بۆ خوێندنی ماسته‌ر له‌ به‌رێوه‌ بردنی کاردا

وه‌ مانای ئه‌وه‌ش نیه‌ که‌ پێویسته‌ خوێندن ته‌واو بکه‌یت

or that you have to get through school.

واته‌ ئه‌بێت هه‌ست به‌ بوونی ئه‌و به‌هرانه‌ بکه‌ین له‌ ناخماندا

It just means that those few things have to feel right in your gut.

وه‌ ئه‌وه‌شمان بیستوه‌ که‌ ئه‌و به‌هرانه‌ له‌گه‌ل مرۆڤه‌کاندا له‌دایک ده‌بێت ، وانیه‌ ؟

We've heard, "Is it nurture or is it nature?" Right?

Is it thing one or thing two? What is it?

به‌ڵام مرۆڤ ئاوا له‌دایک ئه‌بێت ؟ یان فێر ده‌کرێت که‌ وا بێت ؟ کامیانه‌ ؟

Well, I don't think it's either. I think it can be both.

به‌هه‌رحاڵ ، من وا هه‌ست ناکه‌م بە ته‌نها یه‌کێکیان بێت ، له‌وانه‌یه‌ هه‌ردووکیان بێت .

I was groomed as an entrepreneur.

من گونجاوبوم بۆ کاری بازرگانی

When I was growing up as a young kid, I had no choice,

کاتێک که‌ گه‌وره‌بووم ... هیچ هه‌ڵبژاردنێکم له‌به‌ر ده‌ستدا نه‌بوو

because I was taught at a very early age,

چونکه‌ زۆر زوو فێر کرام ، له‌ ته‌مه‌نێکی لاوێتیدا

when my dad realized I didn't fit into everything else

که‌ کاتێک باوکم زانی که‌ گونجاو نیم بۆ ئه‌وه‌

که‌ بخوێنم له‌ قوتابخانه‌ و بۆ زۆر کاری تر

that was being taught to me in school,

هه‌ر زوو له‌ ته‌مه‌نێکی لاوێتیدا فێری کردم ببمه‌ بازرگان

that he could teach me to figure out business at an early age.

ئێمه‌ی فێر کرد ... هه‌رسێکمان

He groomed us, the three of us, to hate the thought of having a job

که‌ ڕقمان له‌وه‌ بێت کار بۆ خه‌ڵکی تر بکه‌ین

and to love the fact of creating companies

وه‌ ئه‌و ڕاستیه‌مان خۆشبوێت که‌ ده‌توانین کۆمپانیا دروست بکه‌ین و خه‌ڵک دابمه‌زرێنین

where we could employ other people.

یه‌که‌مین و بچوکترین کاری سه‌ره‌ڕۆیم ئه‌وه‌ بوو که‌ ته‌مه‌نم حه‌وت ساڵ بوو له‌ (وینیپێگ) بووم

My first business venture: I was seven years old, in Winnipeg.

پاڵکه‌وتبوم له‌ ژوری نوستنه‌که‌م که‌ گوریسێکی دوور درێژیشی تێدا بوو

I was in my bedroom with one of those long extension cords,

وه‌ ته‌له‌فونم بۆ هه‌موو ئه‌و دوکانی جل شتنانه‌ کرد که‌ له‌ (وێنیپێگ) بوون

calling all the dry cleaners in Winnipeg

بۆئه‌وه‌ی که‌ بزانم چه‌ندێک

to find out how much they'd pay me for coat hangers.

پاره‌م ده‌ده‌نێ بۆ عه‌لاگه‌یه‌کی جل هه‌ڵواسین .

And my mom came into the room and said,

وه‌ دایکم هاته‌ ژوره‌وه‌ و وتی

"Where are you going to get the hangers to sell to the dry cleaners?"

ئه‌م هه‌موو عه‌لاگانه‌ له‌ کوێ په‌یداده‌که‌یت ؟ که‌ به‌ته‌مایت بیانفرۆشیت ؟

And I said, "Let's go look in the basement."

منیش وتم : بابچین سه‌یری ژێر زه‌مینه‌که‌ بکه‌ین

وه‌ چوینه‌ خواره‌وه‌ بۆ ژێر زه‌مینه‌که‌ و دۆڵابێکم کرده‌وه‌

We went down to the basement, and I opened up this cupboard.

There was about 1,000 hangers that I'd collected,

وه‌ هه‌زاره‌ها عه‌لاگه‌ی جل هه‌ڵواسینم پیشاندا که‌ کۆم کردبونه‌وه‌

چونکه‌ ، کاتێک که‌ پێم ئه‌وت ئه‌چمه‌ ده‌ره‌وه‌ بۆ یاری کردن له‌گه‌ڵ منداڵه‌کاندا

because, when I told her I was going out to play,

I was going door to door in the neighborhood

ئه‌چوم ده‌رگا به‌ ده‌رگای ماڵه‌ دراوسێکان ئه‌گه‌رام بۆ کۆکردنه‌وه‌ی عه‌لاگه‌ی جل هه‌ڵواسین

to collect hangers to put in the basement,

بۆئه‌وه‌ی له‌ ژێر زه‌مینه‌که‌ کۆیانبکه‌مه‌وه‌ بۆ فرۆشتن

because I saw her a few weeks before that --

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک پێش ئه‌وه‌ بینیم

که‌ که‌سێک دوو سه‌نتی ده‌دا به‌رامبه‌ر هه‌ر عه‌لاگه‌یه‌کی جل هه‌ڵواسین

you could get paid, they used to pay two cents per coat hanger.

منیش سه‌رسام بوم ، وه‌ هه‌موو جۆره‌ عه‌لاگه‌یه‌کی جل هه‌ڵواسینی لێبوو

So I was like, well, there's all kinds of hangers,

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ده‌رمهێنان و کۆمکردنه‌وه‌

so I'll just go get them.

I knew she wouldn't want me to get them,

وه‌ زانیم ئه‌گه‌ر به‌ دایکم بڵێم ناهێڵێت ئه‌و کاره‌ بکه‌م ،به‌ڵام هه‌ر کردم

so I just did it anyway.

And I learned that you could actually negotiate with people.

وه‌ زانیم که‌ چۆن ده‌توانیت په‌یوه‌ندی دروست بکه‌یت له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا

This one guy offered me three cents and I got him up to three and a half.

ئه‌و که‌سه‌ سێ سه‌نتی ده‌دامێ و منیش پێم به‌رز کرده‌وه‌ بۆ سێ سه‌نت و نیو

له‌ ته‌مه‌نی حه‌وت ساڵیدا بوم ئه‌وه‌م ده‌زانی

I even knew at seven years old

that I could get a fractional percent of a cent,

که‌ ده‌توانم به‌شێکی که‌م له‌ ڕێژه‌ی سه‌دی سەنتێک به‌ده‌ست بهێنم

and people would pay it, because it multiplied up.

وه‌ خه‌ڵک ئه‌و پاره‌یه‌یان ده‌دا چونکه‌ دووقات زیادی ده‌کرد

At seven years old I figured it out.

وه‌ منیش له‌ ته‌مه‌نی حه‌وت ساڵاندا بوم که‌ ده‌متوانی هه‌زاره‌ها عه‌لاگه‌ی جل هه‌ڵواسین بفرۆشم به‌ سێ سه‌نت و نیو

I got three and a half cents for 1,000 hangers.

وه‌ دواتر ده‌ستم کرد به‌ فرۆشتنی تابلۆی ژماره‌ی سه‌یاره‌ی رێگه‌ پێدراو

I sold license plate protectors door to door.

له‌ ڕاستیدا باوکم وای فێر کردم که‌ به‌دوای که‌سێکدا بگه‌ڕێم

My dad actually made me go find someone

که‌ ئه‌و شتانه‌م به‌ کۆ پێبفرۆشێت .

who would sell me them at wholesale.

له‌ ته‌مه‌نی نۆ ساڵیدا به‌ ناو شاری (ساودبوری)دا ده‌گه‌ڕام

At nine years old, I walked around in the city of Sudbury

ئه‌و تابلۆی ژمارانه‌م ده‌فرۆشت به‌ هه‌موو ئه‌ ماڵانه‌ی که‌ به‌لایاندا ده‌ڕۆیشتم

selling license-plate protectors door to door.

وه‌ زۆر به‌ ئاشکرا ئه‌م موشته‌ریه‌م بیره‌

And I remember this one customer so vividly --

I also did some other stuff with these clients, I sold newspapers,

چونکه‌ زۆر شتی ترم کردووه‌ له‌گه‌ل ئه‌م کڕیاره‌دا .

جه‌ریده‌م ده‌فرۆشت

and he wouldn't buy a newspaper from me, ever.

وه‌ هه‌رگیز جه‌ریده‌یه‌کی له‌ من نه‌کریوه‌

But I was convinced I was going to get him to buy a license-plate protector.

وه‌ باوه‌ڕم وابوو که‌ ده‌توانم تابلۆیه‌کی ژماره‌یه‌کی تایبه‌ت به‌ سه‌یاره‌که‌ی پێ بفرۆشم

And he's like, "We don't need one."

وتی " باشه‌ ، پێویستمان به‌ یه‌ک دانه‌ نییه‌ "

منیش وتم "به‌ڵام تۆ دوو سه‌یاره‌ت هه‌یه‌ " ته‌مه‌نم نۆ ساڵ بوو

I said, "But you've got two cars."

Remember, I'm nine years old.

وتم " تۆ دوو سه‌یاره‌ت هه‌یه‌ و هیج تابلۆیه‌کی سه‌یاره‌ت نیه‌ "

I'm like, "You have two cars and they don't have license-plate protectors.

ئه‌ویش وتی " ئه‌زانم "

And this car has one license plate that's all crumpled up."

وتم " تابلۆی ژماره‌ی ئه‌و سه‌یاره‌یه‌یان زۆر تێکچووه‌ "

He said, "That's my wife's car."

ئه‌ویش وتی "به‌ڵێ ئه‌مه‌ سه‌یاره‌ی ژنه‌که‌مه" وتم ئه‌ی بۆ دانه‌یه‌ک تاقیناکه‌یته‌وه‌

I said, "Why don't we test one on her car and see if it lasts longer?"

به‌پێشی سه‌یاره‌ی ژنه‌که‌ته‌وه‌ تابزانین بۆ ماوه‌یه‌کی زیاتر به‌رگه‌ ناگرێت "

So I knew there were two cars with two license plates on each.

ده‌مزانی که‌ دوو سه‌یاره‌ی لێیه‌ ... که‌ ده‌توانم چوار تابلۆ بفرۆشم

If I couldn't sell all four, I could at least get one.

وه‌ به‌خۆمم وت ئه‌گه‌ر نه‌توانم چوار دانه‌ بفرؤشم ، هیچ نه‌بێت با یه‌ک دانه‌ بفرۆشم

ئه‌وه‌ فێربووم له‌ ته‌مه‌نێکی زۆر لاوێتیدا .

I learned that at a young age.

وه‌ ده‌ستم کرد به‌ فرۆشتنی چیرۆکی کارتۆنی

I did comic book arbitrage.

When I was about 10 years old, I sold comic books

کاتێک له‌ ته‌مه‌نی ده‌ ساڵیدا بووم ، کتێبی کارتۆنیم ده‌فرۆشت

out of our cottage on Georgian Bay.

له‌ خانویه‌کی یه‌ک نهۆمی له‌ که‌نداوی (جۆرجیا)

I would go biking up to the end of the beach,

وه‌ به‌ پاسکیله‌که‌م ده‌ڕۆیشتم بۆ کۆتایی که‌نار ده‌ریاکه‌

buy all the comics from the poor kids,

تاکو هه‌موو کتێبه‌ کارتۆنیه‌کان بکڕم له‌ منداڵە فه‌قیره‌کان

then go back to the other end of the beach to sell them to the rich kids.

دواتر ده‌گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ سەرەتای که‌نار ده‌ریاکه‌ و ده‌مفرۆشته‌وه‌ به‌ منداڵه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان

It was obvious to me: buy low, sell high.

ئیشەکە دیار بوو .. به‌ نرخێکی که‌م ده‌مکڕی و به‌ نرخێکی به‌رز ده‌مفرۆشته‌وه‌

You've got this demand over here that has money.

داخوازیه‌کی زۆری له‌سه‌ر بوو ، وه‌ پاره‌یه‌کی زۆریش بوو

هه‌وڵم نەئەدا که‌ به‌ منداڵه‌ هه‌ژاره‌کانی بفرۆشیت چونکه‌ پاره‌یان پێ نییه‌ ، ته‌نها منداڵه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌که‌ن پێیانبوو

Don't try to sell to the poor kids; they don't have cash.

The rich people do. Obvious, right?

ئه‌مه‌ زۆر ئاشکرابوو بۆ من ، وایه‌ ؟

It's like a recession.

وه‌کو قه‌یرانی ئابوری وایه‌ ، که‌واته‌ ئه‌مه‌ قه‌یرانی ئابورییه‌

So there's a recession.

هێشتا 13 تریلیۆن دۆلار له‌ پاشه‌که‌وتی ئه‌مه‌ریکادا هه‌یه‌

There's still 13 trillion dollars circulating in the US economy.

برۆ هه‌ندێک له‌وه‌ به‌ده‌ست بهێنه‌ ،هه‌ر له‌ ته‌مه‌نێکی منداڵیه‌وه‌ ئه‌وه‌م ده‌زانی

Go get some of that. I learned that at a young age.

I also learned, don't reveal your source:

هه‌روه‌ها فێریشبووم که‌ سه‌رچاوه‌ی به‌ده‌ست هێنانه‌کانم ئاشکرا نه‌که‌م

I got beat up after four weeks of this,

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ لێدانم خوارد له دوای چوار هه‌فته‌ له‌سه‌ر ئه‌م کاره‌م

because one of the rich kids found out where I was buying my comics,

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌کێک له‌ منداڵا ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان زانی که‌ من چۆن ئه‌و چیرۆکانه‌ ده‌کڕم

پێی ناخۆش بوو که‌ ئه‌و پاره‌یه‌کی زیاتر ده‌دات

and didn't like that he was paying more.

ناچار بوم که‌ جه‌ریده‌ دابه‌ش بکه‌م ، ئەو کاتە تەمەنم ١٠ ساڵان بوو

I was forced to get a paper route at 10 years old.

لە ڕاستیدا حه‌زم له‌م کاره‌ نه‌بوو

I didn't want a paper route, but my dad said, "That's your next business."

باوکم له‌ ده‌ ساڵیدا پێی وتم : ئه‌م کاره‌ کاری دوا ڕۆژم ئه‌بێت

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که‌ له‌سه‌ر دوو هێڵ کارم ده‌کرد نه‌ک یه‌ک هێڵ

Not only did he get me one, but I had to get two.

وه‌ داوای لێکردم که‌ یه‌کێک بگرم به‌ کرێ و نیوه‌ی جه‌ریده‌کانم له‌گه‌ڵدا دابه‌ش بکات

He wanted me to hire someone to deliver half the papers,

کردم ، دواتر زانیم که‌ کۆکردنه‌وه‌ی به‌خشیش باشترین پاره‌یه‌ که‌ به‌ ده‌ستی ده‌هێنین

which I did.

Then I realized: collecting tips is how you made all the money.

منیش ده‌ستم کرد به‌ کۆکردنه‌وه‌ی ئه‌و به‌خشیشانه‌ و موچەم وەردەگرت

So I'd collect tips and get payment.

بۆیە ده‌گه‌ڕام و هه‌موو جه‌ریده‌کانم کۆ ده‌کرده‌وه‌

I would collect for the papers -- he could just deliver them.

ئه‌ویش ته‌نها جه‌ریده‌کانی دابه‌ش ده‌کرد

Because then I realized I could make money.

چونکه‌ زانیم به‌م شێوه‌یه‌ ده‌توانم پاره‌ کۆ بکه‌مه‌وه‌

By this point, I was definitely not going to be an employee.

له‌م خاڵه‌دا ، من نه‌ده‌بوم به‌ کارگوزاری که‌س

(Laughter)

(پێکه‌نین)

My dad owned an automotive and industrial repair shop.

باوکم دوکانی چاککردنی پیشه‌سازی هه‌بوو

He had all these old automotive parts lying around.

زۆر پارچه‌ی سه‌یاره‌ی به‌کارهاتوی هه‌بوو که‌ له‌ملاولا که‌وتبوون

وایه‌ری مسی کۆنی زۆری لێ بوو

They had this old brass and copper.

I asked what he did with it, and he said he just throws it out.

منیش به‌ باوکمم وت : چی له‌وشتانه‌ ده‌که‌یت ؟ وتی : فرێیان ده‌ده‌م

I said, "Wouldn't somebody pay for that?" And he goes, "Maybe."

وتم : ئه‌ی که‌سێک نیه‌ ئه‌وانه‌ی پێ بفرۆشیت ؟ وتی : له‌وانه‌یه‌

بیرمه‌ که‌ ده‌ ساڵ بووم ، واتە ٣٤ ساڵ بەر لە ئێستا

Remember: at 10 years old, 34 years ago,

ئەم شتانەم وەک هەلێک دەهاتە پێش چاو

I saw opportunity in this stuff, I saw there was money in garbage.

له‌م پاشماوانه‌دا پاره‌م ده‌بینی

وه‌ له‌ راستیدا ده‌گه‌ڕام به‌ پاسکیله‌که‌م و ئه‌و وایه‌رانه‌م کۆده‌کرده‌وه که‌ له‌و ناوچانه‌دا بوون

And I collected it from the automotive shops in the area on my bicycle.

باوکیشم له‌ ڕۆژی یه‌ک شەمماندا ده‌یگه‌یاندم

Then my dad would drive me on Saturdays to a scrap metal recycler

بۆ ئه‌و کارگانه‌ی که‌ دووباره‌ کانزا به‌کار ده‌هێننه‌وه‌ مەبەستم ئەو جێیەیە کە پارەیان پێ دەدام

where I got paid.

وامده‌زانی کارێکی زۆر خۆشه‌

And I thought that was kind of cool.

سەیرە، دوای ٣٠ ساڵ کارگەیەکی تایبەت بەخۆم دادەمەزرێنم کە ئەو شتانە دەکڕمەوە کارگەکە ناوی ١-٨٠٠ گۆت جەنک-ە

Strangely enough, 30 years later, we're building 1-800-GOT-JUNK?

پارەم بەوەش پەیدا دەکرد

and making money off that, too.

هه‌ڵگری ده‌رزی ده‌مبوسم دروست ده‌کرد کاتێک که‌ ته‌مه‌نم 11 ساڵ بو له‌ (کوبس)

I built these little pincushions when I was 11 years old in Cubs.

ئه‌م هه‌ڵگری ده‌رزی ده‌مبوسانه‌مان دروست ده‌کرد بۆ جه‌ژنی دایکان

We made these pincushions for our moms for Mother's Day

ئەم ئه‌م هه‌ڵگری ده‌رزی ده‌مبوسانه‌مان لە جل گرەی تەختەیی درووست دەکرد

out of wooden clothespins --

when we used to hang clothes on clotheslines outside.

ئەم جل گرانەش به‌کارده‌هێنرێن بۆ ڕاگرتنی ئه‌و جلانه‌ی که‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ هه‌ڵده‌واسرێن

And you'd make these chairs.

ئه‌م کورسیانه‌ دروست ده‌که‌ین

And I had these little pillows that I would sew up.

وه‌ ئه‌م دۆشه‌که‌ بچوکانه‌م پێوه‌ ده‌دورین

And you could stuff pins in them.

که‌ ده‌توانیت ئه‌و ده‌رزیه‌ ده‌مبوسانه‌ی تێبکه‌یت

Because people used to sew and they needed a pincushion.

چونکه‌ خه‌ڵک پێویستی بوو بۆ دورین و به‌ ئاسانی ئه‌و ده‌رزیانه‌ بدۆزنه‌وه‌

دواتر بۆمده‌رکه‌وت که‌ پێویسته‌ به‌ دڵی خۆت هه‌ڵیبژێریت

But I realized you had to have options,

so I spray-painted a whole bunch of them brown,

بۆیه‌ له‌ ڕاستیدا هه‌ندێکیانم بۆیاخی قاوه‌یی کرد

so when I went to the door, it wasn't, "Do you want to buy one?"

وه‌ کاتێک که‌ ده‌چووم به‌ یه‌کێکم ده‌فرۆشت نه‌مده‌ووت - ئه‌ته‌وێت دانه‌یه‌ک بکریت ؟

بەڵکو دەمگوت حه‌زت له‌ چ ڕه‌نگێکه‌ ؟

It was, "Which color would you like?"

وه‌ هه‌ستم نه‌ده‌کرد که‌ که‌سێک هه‌بێت بڵێت نامه‌وێت، کاتێک که‌ ته‌مه‌نم ده‌ ساڵ بوو

I'm 10 years old; you're not going to say no,

به‌تایبه‌تی کاتێک که‌ دوو هه‌ڵبژاردنت له‌به‌ر ده‌ستدا بێت ، قاوه‌یی یان ساده‌

especially if you have two options, the brown one or the clear one.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئه‌و ده‌رسانه‌ هه‌ر زوو فێر بووبوم

So I learned that lesson at a young age.

دواتر بۆم ده‌رکه‌وت که‌ ئیشی ده‌ست قورس ترین ئیشه‌

I learned that manual labor really sucks.

Right, like cutting lawns is brutal.

وایه‌ ؟ وه‌کو بڕینی گژوگیا ، کارێکی زۆر قورسه‌

But because I had to cut lawns all summer for all of our neighbors

چونکه‌ گژوگیای دراوسێکانمانم ده‌بڕی له‌ هاویندا ، وه‌ پاره‌م وه‌رده‌گرت له‌ به‌رامبه‌ردا

and get paid to do that,

زانیم که‌ ئه‌مه‌ داهاتێکه‌ و دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌

I realized that recurring revenue from one client is amazing,

له‌ یه‌ک موشته‌ریدا گرنگه‌ .

that if I land this client once,

که‌ کاتێک گژوگیای باخی که‌سێکم ده‌بڕی

and every week I get paid by that person,

وه‌ هه‌موو هه‌فته‌یه‌ک ده‌گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ لای و له‌ به‌رامبه‌ردا پاره‌م وه‌رده‌گرت

that's way better than trying to sell one clothespin thing to one person,

ئەمە زۆر ئاسانتر بوو وەک لەوەی

بچم دەرزی دەمبوس بفرۆشم

because you can't sell them more.

چونکه‌ ناتوانیت جارێکی تر پێیان بفرۆشیته‌وه‌

So I love that recurring revenue model I started to learn at a young age.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ حه‌زم له‌و داهاته‌ بوو که‌ دووباره‌ ده‌بووه‌وه‌ که‌ له‌ منداڵیه‌وه‌ فێری بووبوم

بیرتان بێت که‌ له‌سه‌ر ئه‌مه‌ په‌روه‌رده‌ کرابووم ، رێگه‌م پێنه‌درابوو که‌ کاری تر بکه‌م

Remember, I was being groomed to do this. I was not allowed to have jobs.

وه‌ دواتر له‌ یاریگای گۆڵفدا کارم ده‌کرد که‌ یارمه‌تی یاریزانی گۆڵفم ده‌دا

I would go to the golf course and caddy for people,

but I realized there was this one hill on our golf course, the 13th hole,

زانیم کە ئەو گردەی لێ یە بە درێژایی هەموو یاریگای گۆڵفەکە

کە چاڵی ژمارە ١٣ی تیادا بوو، گردێکی بەرز بوو

that had this huge hill,

خه‌ڵکیش نه‌یده‌توانی به‌و جانتا قورسانه‌یانه‌وه‌ پیایدا سه‌ربکه‌ون

and people could never get their bags up it.

له‌به‌رئه‌وه‌ له‌وێ داده‌نیشم له‌سه‌ر کورسه‌کی بچوک

So I'd sit there in a lawn chair and carry for all the people

وه‌ چاوه‌ڕێم ده‌کردن بۆئه‌وه‌ی جانتا قورسه‌کانیان بۆ هه‌ڵگرم بۆ ئه‌وانه‌ی که‌ یاریده‌ده‌ریان نه‌بوو

who didn't have caddies.

I'd carry their golf bags to the top; they'd pay me a dollar,

جانتای گۆڵفه‌که‌م بۆ هه‌ڵده‌گرتن بۆ سه‌ر گرده‌ به‌رزه‌که‌ و له‌ به‌رامبه‌ردا یه‌ک دۆلاریان ده‌دامێ

while my friends worked for hours hauling some guy's bag around

له‌ کاتێکدا که‌ هاوڕێکانم بۆ ماوه‌ی پێنج سه‌عات کاریان ده‌کرد

له‌گه‌ڵ که‌سێکدا ده‌بوون بۆ ئه‌و ماوه‌یه‌ ته‌نها ده‌ دۆلاریان وه‌رده‌گرت

for 10 bucks.

I'm like, "That's stupid. You have to work for five hours.

به‌ خۆمم ده‌وت که‌ شتێکی بێمێشکانه‌یه‌ که‌ بۆ ماوه‌ی پێنج سه‌عات کار بکه‌یت به‌رامبه‌ر ئه‌و پاره‌یه‌.

That doesn't make sense. Figure out a way to make more money faster.

هیچ مانای تێدا نیه‌ ئه‌مه‌ ، پێویست ده‌کات ڕێگه‌یه‌کی باشتر بدۆزیته‌وه‌ بۆ به‌ده‌ست هێنانی پاره‌یه‌کی باشتر

Every week, I'd go to the corner store and buy all these pops,

وه‌ هه‌موو هه‌فته‌یه‌ک ده‌چومه‌ دوکانێکی نزیک، ئه‌و تۆپه‌ بچوکانه‌م ده‌کڕی

Then I'd deliver them to these 70-year-old women playing bridge.

ده‌گه‌ڕامه‌وه‌ بۆ یاریگای گۆڵفه‌که‌ و ده‌مفرۆشت به‌و پێرێژنە ٧٠ ساڵانەی کە یاریان دەکرد

They'd give me their orders for the following week.

ئەوانێش بۆ کاری تر بۆ هەفتەی داهاتوو ڕایان دەسپاردم

دواتر ئه‌وه‌ی داوایان ده‌کرد بۆم ده‌هێنان و دووقات پاره‌م وه‌رده‌گرت

I'd deliver pop and charge twice.

له‌گه‌ڵ فرۆشیاری تۆپه‌کاندا کارم ده‌کرد به‌ بێ هیچ گرێبه‌ستێک

I had this captured market.

You didn't need contracts, you just needed to have a supply and demand

تۆ ته‌نها پێویستت به‌ پیشاندان و داواکاری هه‌بوو

له‌و که‌سانه‌ی که‌ له‌ منیان ده‌کڕی

and this audience who bought into you.

These women weren't going to go to anybody else

ئه‌و ژنانەش ته‌نها له‌ منیان ده‌کڕی ، له‌ که‌سی تریان نه‌ده‌کڕی

چونکە دەمزانی منیان خۆشدەوێت

because they liked me, and I kind of figured it out.

کارم ده‌کرد له‌ کۆکردنه‌وه‌ی تۆپی گۆلف له‌ یاریگاکه‌دا

I went and got golf balls from golf courses.

But everybody else was looking in the bush

هه‌موو که‌سێک ده‌چوو ناو داره‌کان ده‌گه‌ڕا

and looking in the ditches for golf balls.

له‌ ساحه‌ لمینه‌کان ده‌گه‌ڕان

به‌ خۆمم ده‌وت ، به‌نه‌فره‌ت بێت ، هه‌موو تۆپه‌کان له‌ زه‌لکاوه‌که‌دان

I'm like, screw that. They're in the pond. And nobody's going into the pond.

که‌سیش نه‌ده‌چووه‌ ناو ئه‌و زه‌لکاوانه‌وه‌ بۆ ئه‌و تۆپانه‌

So I'd go into the ponds and crawl around and pick them up with my toes,

منیش پێڵاوه‌که‌م داده‌که‌ند و ده‌چوومه‌ ناو زه‌لکاوه‌که‌وه‌ و به‌ په‌نجه‌کانی قاچم هه‌ڵمده‌گڕتنه‌وه‌

به‌ هه‌ردوو قاچم تۆپه‌کانم ده‌رده‌هێنایه‌وه‌

just pick them up with both feet.

You can't do it onstage.

ناتوانم ئێستا لێره‌دا نیشانتان بده‌م

You get the golf balls, throw them in your bathing suit trunks

تۆپه‌کان ده‌رده‌هێنیته‌وه‌ و هه‌ڵیانده‌ده‌یته‌ ناو ئه‌و جانتایه‌ی که‌ له‌ نزیکته‌وه‌یه‌

وه‌ کاتێک که‌ ته‌واو ده‌بیت دووسه‌د تۆپت ده‌دۆزیه‌وه‌

and when you're done, you've got a couple hundred of them.

به‌ڵام کێشه‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ خه‌ڵک ئه‌و تۆپه‌ کۆنانه‌یان نه‌ده‌ویست

But the problem is, people didn't want all the golf balls.

له‌به‌رئه‌وه‌ ده‌مپێچانه‌وه‌ ، منیش 12 ساڵ بووم ، وایه‌ ؟

So I just packaged them. I'm like 12, right?

به سێ شێوه‌ ده‌مپێچانه‌وه‌

I packaged them up three ways.

I had the Pinnacles, DDHs and the really cool ones.

شێوه‌ی یه‌که‌م پیناسلێس شئوه‌ی دووه‌م دی دی ئێچ ئێس وه‌ شێوه‌ شازه‌کان

که‌ هه‌ر یه‌که‌یانم به‌ دوو دۆلار ده‌فرۆشت

Those sold for two dollars each.

Then I had the good ones that didn't look crappy: 50 cents each.

وه‌ ئه‌و تۆپانه‌ی که‌ وا ده‌رده‌که‌وتن تۆزێک خراپ بوو بوون به‌ نیو دۆلار ده‌مفرۆشت

And then I'd sell 50 at a time of all the crappy ones.

وه‌ ئه‌وانه‌ی که‌ خراپ بوون هه‌ر 50 دانه‌یه‌کم به‌یه‌که‌وه‌ ئه‌فرۆشت

And they could use those for practice balls.

وه‌ دواتر یاریزانه‌کان بۆ مه‌شق کردن به‌کاریان ده‌هێنا

I sold sunglasses when I was in school,

چاویلکەی هەتاوییم ده‌فرۆشت کاتێک که‌ له‌ قوتابخانه‌ بووم

به‌ هه‌موو ئه‌و قوتابیانه‌ی که‌ له‌ ناوه‌ندی بوون

to all the kids in high school.

ئه‌م کاره‌ واده‌کات که‌ هه‌مویان ڕقیان لێت بێت

This is what really kind of gets everybody hating you,

because you're trying to extract money from all your friends all the time.

چونکه‌ هه‌وڵده‌ده‌یت لەهەموو هاوڕێکانی ترت پاره‌ی زیاتر وه‌ربگریت له‌ هه‌موو کاتێکدا

به‌ڵام ئه‌م کاره‌ کرێکانی منی ده‌رده‌هێنایه‌وه‌

But it paid the bills.

So I sold lots and lots of sunglasses.

له‌به‌رئەوە ژمارەیەکی زۆرم لە چاویلکە هەتاوییەکان فرۆشت

Then when the school shut me down --

دواتر قوتابخانه‌ ڕایان گرتم له‌م کاره‌

they called me into the office and told me I couldn't do it --

وه‌ دواتر بانگ کرام بۆ ژوری به‌ڕێوه‌به‌ر وه‌ ئاگادار کرامه‌وه‌ که‌ نابێت ئه‌م کاره‌ بکه‌م .

لەبەرەئەوە چووم بۆ به‌نزینخانە

I went to the gas stations and sold lots of them to the gas stations

چاویلکەی زۆرم فرۆشت به‌ به‌نزینخانه‌کان

and had the gas stations sell them to their customers.

وه‌ ئه‌و به‌نزینخانانه‌ش ده‌یانفرۆشته‌وه‌ به‌ کڕیاره‌کانی خۆیان

ئه‌م کاره‌ زۆر باش بوو بۆ من چونکه‌ پاره‌یه‌کی زۆرم لێوه‌ی ده‌ست ده‌که‌وت

That was cool because then, I had retail outlets.

وابزانم 14 ساڵ بووم

I think I was 14.

Then I paid my entire way through first year of university at Carlton

پاشان توانیم کرێی خوێندنم دابین بکه‌م بۆ یەکەم ساڵی خوێندنم له‌ زانکۆی کارڵتۆن

بە فرۆشتنی مەی لە ڕێگەی دەست گێڕیەوە

by selling wineskins door to door.

You know you can hold a 40-ounce bottle of rum

وەک دەزانن ده‌توانی 40 ئۆقه‌ شوشه‌ لە شه‌راب هەڵبگریت

and two bottles of coke in a wineskin?

یان دوو قوتوی کۆلای پڕ لە مەی ، وا هه‌ست ناکه‌ن که‌ کارێکی ئاسانه‌ ؟

So what, right? But you know what?

به‌ڵێ ، به‌ڵام ده‌زانی چۆنه‌ ؟ ده‌توانیت له‌گه‌ڵ خۆتدا بیبه‌یته‌ .

Stuff that down your shorts when you go to a football game,

ناو یاریگایه‌که‌وه‌ و ده‌توانیت بیره‌یت دەستبکەوێت بە خۆڕایی

you can get booze in for free.

زۆربه‌یان ئه‌مه‌یان لێ کڕیم

Everybody bought them.

Supply, demand, big opportunity.

داواکاریه‌کی زۆری له‌سه‌ر بوو وه‌ هەلێکی گه‌وره‌ بوو

I also branded it, so I sold them for five times the normal cost.

وه‌ نیشانه‌یه‌کی بازرگانیم لێدابوو بە پێنج قاتی نرخی خۆی ده‌مفرۆشته‌وه‌

وه‌ لۆگۆی زانکۆی خۆمانم لێدابوو

It had our university logo on it.

You know, we teach our kids and we buy them games,

ده‌زانن که‌ ئێمه‌ منداڵه‌کانمان فێردەکه‌ین و یارییان بۆ ده‌کڕین

به‌ڵام بۆچی یارییه‌کی وه‌هایان بۆ نەکڕین که‌ هانده‌ریان بێت بۆئەوەی ببنه‌ بازرگان

but why don't we get them games, if they're entrepreneurial kids,

کێ دەڵێت؟ لەوانەیە لەو جۆرە بن کە پێویستیان بە مەشق و ڕاهێنان بێت بۆ ئەوەی ببن بە بازرگان؟

that nurture the traits you need to be entrepreneurs?

Why don't you teach them not to waste money?

بۆچی فێریان ناکه‌ین که‌ پاره‌ به‌ فیڕۆنه‌ده‌ن ؟

I remember being told to walk out into the middle of a street

بیرمه‌ که‌ پێموترا بگه‌ڕێم له‌ ناوه‌ڕاستی شەقامی بانیف - ئه‌لبێرتا

in Banff, Alberta.

چونکه‌ بنسێکم فڕێداوه‌ته‌ سه‌ر شەقامەکە

I'd thrown a penny out in the street,

وه‌ باوکم وتی "بڕۆ به‌دوایدا بگه‌ڕێ"

and my dad said, "Go pick it up.

I work too damn hard for my money. I'm not going to see you waste a penny."

وتی "من زەحمەتی زۆر دەکێشم تاکو پارەکانم دەستدەکەوێت. نامەوێت هەرگیز تۆ ببینم کە بنسێک بەفیڕۆ دەدەیت"

هه‌تاکو ئه‌مڕۆ ئه‌و وانه‌یه‌م له‌بیره‌

I remember that lesson to this day.

پارەی ڕۆژانەکان منداڵەکان فێری خووی خراپیان دەکات

Allowances teach kids the wrong habits.

پارەی ڕۆژانەکان، بەشێوەیەکی سروشتی منداڵەکان فێری

Allowances, by nature, are teaching kids to think about a job.

ئەوە دەکات کە بیر لە ئیشێک بکەنەوە

An entrepreneur doesn't expect a regular paycheck.

به‌ڵام بازرگان ڕازی نابێت به‌ مووچه‌ی مانگانه‌

Allowance is breeding kids at a young age to expect a regular paycheck.

پارەی ڕۆژانە دەبێتە هۆی ئەوەی کە منداڵەکان هەر لە تەمەنی گەنجیەوە

ڕازی بن بە مووچەی مانگانە

That's wrong, for me, if you want to raise entrepreneurs.

بەڵای منەوە ئه‌م کاره‌ هەڵەیە، ئه‌گه‌ر بته‌وێت منداڵێکی بازرگان په‌روه‌رده‌ بکه‌یت

وەک ئه‌و کاره‌ی که‌ ئێستا من لەگەڵ منداڵه‌کانمدا ده‌یکه‌م ، دوو منداڵم هەیە که‌ یه‌کێکیان نۆ ساڵه‌ و ئه‌وی تریان حه‌وت ساڵه‌

What I do with my kids, nine and seven,

فێریان ده‌که‌م که‌ بگه‌ڕێن به‌ ناو ماڵ و حەوشەکەدا

is teach them to walk around the house and the yard,

به‌ دوای شتێکدا بگەڕێن که‌ گرنگ بێت

looking for stuff that needs to get done.

دواتر بێن بۆلای من و پێم بڵێن، ئەمە چیە

Come and tell me what it is.

Or I'll say, "Here's what I need done."

یان من ده‌چم بۆلایان و پێیان ده‌ڵێم ئەم شتانەی لێرەدایە بۆچی پێویستن

And then, you know what we do? We negotiate.

دواتر دەزانن بۆچی وادەکەین؟ ڕێکدەکەوین .

ئەوان دەڕۆن بۆ ئەو دەوروبەرە وسەیردەکەن تا بزانن ئەوە چیە

They go around looking for what it is,

then we negotiate what they'll get paid.

دواتر ڕێکدەکەوین و پارەی وەردەگرن لە بەرامبەر ئەو ئیشەی کردویانە

They don't have a regular check,

ئه‌وان پاره‌یه‌کی نه‌قد وه‌رناگرن له‌ به‌رامبه‌ردا به‌ڵام هەلی زیاتریان دەبێت تاکو شتی زیاتر بدۆزنەوە

but they have opportunities to find more stuff,

ئەوان فێری کارامەیی و لێزانی دەبن لە ڕێککەوتندا

and learn the skill of negotiating and of finding opportunities.

وە فێری ئەوە دەبن کە چۆن هەلەکان بدۆزنەوە بە باشترین شێوە

You breed that kind of stuff.

تۆ ده‌بیته‌ هۆکار بۆ ئه‌و کارانه‌ ، هه‌ردو منداڵه‌که‌م حسابی بانقیان هه‌یه‌

Each of my kids has two piggy banks.

له‌ سه‌دا په‌نچای ئه‌و پاره‌یه‌ وه‌رده‌گرن که‌ په‌یدای ده‌که‌ن یان به‌ده‌ستی ده‌هێنن

Fifty percent of all the money they earn goes in their house account,

وه‌ له‌ سه‌دا په‌نجاشی ده‌چێته‌ سه‌ر حسابی ماڵه‌وه‌

50 percent goes in their toy account.

و له‌ سه‌دا په‌نجای بۆ سه‌ر حسابی یاریه‌کانیان.

The toy account, they spend on whatever they want.

ئه‌و پاره‌یه‌ی که‌ له‌سه‌ر حسابی یاریه‌کانه‌ به‌ ئاره‌زوی خۆیان ده‌توانن به‌کاری بهێنن یان خه‌رجی بکه‌ن

The 50 percent in their house account, every six months, goes to the bank.

وه‌ ئه‌و له‌سه‌دا په‌نجایه‌ی که‌ له‌سه‌ر حسابی ماڵه‌وەیە هه‌موو شه‌ش مانگ جارێک ده‌چێته‌ حسابی بانکیه‌وه‌

له‌گه‌ڵ مندا له‌خه‌و هه‌ڵده‌ستن، وه‌ له‌کۆتایی هه‌موو ساڵێکدا ئه‌و پاره‌یه‌ ده‌چێت بۆ ده‌ڵاڵه‌کانیان له‌ بانک

they walk up with me.

Every year, all the money in the bank goes to their broker.

هه‌ردوو منداڵه‌ حه‌وت ساڵه‌ و نۆ ساڵانه‌که‌م ده‌ڵاڵی بانکییان هه‌یه‌

Both my nine- and seven-year-olds have a stockbroker already.

بەڵام فێریان دەکەم بۆ ئەوەی فێری هەڵگرتنی پارە بن

I'm teaching them to force that savings habit.

ئه‌وه‌ی که‌ من زۆر توڕه‌ ده‌کات ئه‌وه‌یه‌ که‌ خه‌ڵک هه‌یه‌ ته‌مه‌نی 30 ساڵ زیاتره‌ ده‌ڵێت

It drives me crazy that 30-year-olds are saying,

"Maybe I'll start contributing to my RSP now."

"له‌وانەیە دەستبکه‌م به‌ کۆکردنه‌وه‌ی پاره‌"

به‌داخه‌وه‌ ، تۆ ٢٥ساڵت به‌فیڕۆداوه‌

Shit, you've missed 25 years.

You can teach those habits to young kids,

پێویسته‌ ئه‌و کاره‌ فێری منداڵه‌ بچوکه‌کان بکه‌یت

when they don't even feel the pain yet.

که‌ جارێ هه‌ست به‌ هیچ ئازارێک ناکه‌ن

Don't read bedtime stories every night -- maybe four nights of the week,

به‌رله‌ خه‌وتنیان چیرۆکیان بۆ مه‌خوێنه‌ره‌وه‌ هه‌موو شه‌وێک

لەوانەیە چوار شه‌و له‌ هه‌فته‌یه‌کدا بۆیان بخوێنه‌ره‌وه‌ باشتره‌

and three nights, have them tell stories.

وه‌ له‌ سێ شه‌وه‌که‌ی تردا وایان لێ بکه‌ که‌ ئه‌وان چیرۆکێکت بۆ بخوێننه‌وه‌ .

بۆ دانه‌نیشین له‌گه‌ڵیان و چوار پارچه‌ شتیان به‌ینێ ،

Why don't you sit down with kids and give them four items,

وه‌ک ، تیشێتێکی سور ، بۆینباخێکی شین ، که‌نغه‌رێک ، له‌گه‌ڵ لاپتۆپێک

a red shirt, a blue tie, a kangaroo and a laptop,

and have them tell a story about those four things?

وه‌ وازیان لێ بهێنه‌ با باسی ئه‌و چوار شته‌ت بۆ بکه‌ن

منداڵه‌کانی من ئه‌وه‌ ده‌که‌ن هه‌موو کات

My kids do that all the time.

It teaches them to sell, teaches them creativity,

ئه‌وه‌ فێری فرۆشتنیان ده‌کات ، فێری داهێنانیان ده‌کات

فێریانده‌کات که‌ پشت به‌ خۆیان ببه‌ستن

teaches them to think on their feet.

Do that kind of stuff, have fun with it.

به‌س بیر له‌وه‌بکه‌ره‌وه‌ و چێژی لی وه‌ربگره‌ .

Get kids to stand up in front of groups and talk,

با منداڵه‌کانتان له‌به‌رده‌م خه‌ڵكدا هه‌ستن و قسه‌ بکه‌ن

ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌وخه‌ڵکانه‌ش هاوڕێکانی خۆشیانبێت

even if it's just in front of their friends,

با کاری شانۆیی بکه‌ن و قسه‌ بکه‌ن

and do plays and have speeches.

Those are entrepreneurial traits you want to be nurturing.

ده‌بێت منداڵه‌ کانمان له‌سه‌ر ئه‌و کارانه‌ فێربکه‌ین .. کاری بازرگانی.

نیشانی منداڵەکانتی بدە که‌ کڕیاری خراپ یاخود فەرمانبەری خراپ چۆنە

Show kids what bad customers or bad employees look like.

ئەو فەرمانبەرانەیان نیشان بدە کە گلەیی و گازندە دەکەن

Show them grumpy employees.

When you see grumpy customer service, point it out.

کاتێک که‌ فه‌رمانبه‌رێکی خراپ ده‌بینیت گلەیی دەکات ئه‌وه‌ نیشانی منداڵه‌کانت بده‌

بڵێ "سه‌یرکه‌ ئه‌و کوڕە فه‌رمانبه‌رێکی خراپه"

Say, "By the way, that guy is a crappy employee."

وه‌ بڵی "ئه‌وه‌ش یەکێکە لە فه‌رمانبه‌رە باشەکان"

And say, "These are good ones."

(Laughter)

(پێکه‌نین)

If you go into a restaurant and have bad customer service,

ئه‌گه‌ر چویت بۆ رێستۆرانتێک و خزمه‌تگوزاری باش نه‌بوو

show them what bad customer service looks like.

پێیان بڵێ که‌ کارگوزاری خراپ چۆنه‌

(پێکه‌نین)

(Laughter)

هه‌موو ئه‌م ده‌رسانه‌ له‌به‌ر ده‌ستماندایه‌

We have all these lessons in front of us,

به‌ڵام ئێمه‌ ئه‌و هەلانە ناقۆزینه‌وه‌، ئێمه‌ منداڵان فێرده‌که‌ین که‌ مامۆستای تایبه‌ت بگرن

but we don't take those opportunities; we teach kids to get a tutor.

له‌راستیدا بیهێنه‌ به‌رچاوی خۆت

Imagine if you actually took all the kids' junk in the house right now,

که‌ هه‌موو شته‌ کۆنه‌کان کۆبکه‌یته‌وه‌ له‌ماڵه‌که‌دا هەر ئێستا

all the toys they outgrew two years ago

وه‌ هه‌موو یاریه‌کانی منداڵه‌کان که‌ هی دوو ساڵ له‌مه‌وپێشه‌

and said, "Why don't we sell some of this on Craigslist and Kijiji?"

وه‌ پێموتن (بۆ ئه‌مانه‌ نه‌به‌ین له‌ بازاڕی شته‌کۆنه‌کان یان بازاڕی شته‌ به‌کارهاتووه‌کان بیانفرۆشین)

And they actually sell it and learn how to find scammers when offers come in.

له‌راستیدا ده‌توانن بیفرۆشن.

وه‌ فێرده‌بن که‌ چۆن که‌سێکی ته‌ڵه‌که‌باز ده‌ناسنه‌وه‌ که‌ کاتێک ئیمه‌یلی داواکارییان بۆ ده‌نێرێت

They can come into your account or a sub account or whatever.

که‌ ده‌توانن بێنه‌ ناو حسابه‌که‌ته‌وه‌ یان بێنه‌ ناو حسابی به‌شه‌که‌ته‌وه‌ یه‌ن هه‌رشتێکی تر

منداڵه‌کانتان فێربکه‌ن که‌ چۆن نرخ دابنێن یان چۆن نرخ ده‌خه‌مڵێنن

But teach them how to fix the price, guess the price,

وێنەکانیان ڕابكێشن

pull up the photos.

Teach them how to do that kind of stuff and make money.

فێریان بکه‌ که‌ چۆن پاره‌ په‌یدابکه‌ن یان چۆن ئه‌و شتانه‌ به‌ده‌ست بهێنن که‌ ده‌فرۆشرێت

دواتر نیوه‌ی ئه‌وپاره‌یه‌ی که‌ په‌یدایده‌که‌ن نیوه‌ی ده‌چێته‌ سه‌ر حسابی ماڵه‌وه‌

Then 50 percent goes in their house account,

نیوه‌که‌ی تری ده‌چێته‌ سه‌ر حسابی یاریه‌کان

50 percent in their toy account.

منداڵه‌کانی من حه‌زیان له‌م جۆره‌ کارانه‌یه‌.

My kids love this stuff.

Some of the entrepreneurial traits you've got to nurture in kids:

دەبێت هه‌ندێک له‌ خاسیه‌ته‌کانی بازرگانی فێری منداڵه‌کان بکه‌یت

attainment, tenacity, leadership, introspection, interdependence, values.

سه‌رکه‌وتن ، ده‌ست بەسەرداگرتن ، رابه‌ریکردن ، دەروون پشکنین، پشت به‌یه‌ک به‌ستن و نرخ.

ئه‌مانه‌ هه‌مووی له‌ منداڵه‌کانماندا به‌دی ده‌که‌ین ،وه‌ ده‌توانین راهێنانیان پێ بکه‌ین

All these traits, you can find in young kids, and you can help nurture them.

بگه‌ڕێ به‌ دوای ئه‌و شتانه‌دا .

Look for that kind of stuff.

وه‌ دوو شتی تر هه‌یه‌ که‌ لە ئێوەم ده‌مه‌وێت له‌باره‌یانەوە پرسیار بکەن

There's two traits I want you to also look out for

کەچی ئێمە ئه‌ودوو شته‌ پشت گوێ ده‌خه‌ین ، له‌ سیسته‌می فێرکردنماندا

that we don't get out of their system.

Don't medicate kids for attention deficit disorder

ده‌رمان مه‌ده‌ به‌و منداڵانه‌ی که‌ که‌م ئاگان

بێجگە لەوانەی کە بەڕاستی هۆشیان خراپە

unless it is really, really freaking bad.

(چه‌پڵه‌ )

(Applause)

The same with the whole things on mania and stress and depression,

وه‌ هه‌مان هەموو ئەو شتانە له‌گه‌ڵ ئەوانەشدا دەبێت بکرێت کە هیلاک بوون و ڕوخاون

unless it is so clinically brutal, man.

جگە لەوانەی نەخۆشی دڕندانەیان هەیە

Bipolar disorder is nicknamed "the CEO disease."

ئاژاوه‌ی دوولایه‌نانه‌ که‌ ناسراوه‌ به‌ نه‌خۆشی به‌ڕێوه‌به‌ری جێبه‌ جی کردن

کاتێک (ستیڤ جێرسۆن و جیم کلارک )

When Steve Jurvetson, Jim Clark and Jim Barksdale have all got it,

وه‌ (جیم بارکسدال ) توش بوون

که‌ (نێت سکایپ)یان داهێنا

and they built Netscape --

بیهێنه‌ به‌رچاوی خۆت ئه‌گه‌ر (ریتالین)یان بدایایه‌تێ

imagine if they were given Ritalin.

ئه‌وکاتە ئەو داهێنانه‌مان به‌ده‌ست نه‌ده‌گه‌یشت ، وایه‌ ؟

We wouldn't have that stuff, right?

Al Gore really would have had to invented the Internet.

(ئال گۆری)یش ئینته‌رنێتی داهێنا

(Laughter)

(پێکه‌نین)

These are the skills we should be teaching in the classroom,

ئه‌م به‌هرانه‌یه‌ که‌ پێویسته‌ فێربکرێین له‌ قوتابخانه‌کاندا

هه‌روه‌ک چۆن ئه‌وانی تر فێرده‌کرێین

as well as everything else.

I'm not saying don't get kids to want to be lawyers.

من ناڵێم نابێت منداڵان ببن به‌ پارێزه‌ر

به‌ڵام له‌ هه‌مان کاتدا پێویسته‌ فێریانبکه‌ین ببنه‌ بازرگان

But how about getting entrepreneurship to be ranked right up there

بۆ ئەوەی پلەیەکی بەرزیان هەبێت لەگەڵ هەموو شتێکی باشدا؟

with the rest of them?

چونکه‌ هەلێکی گه‌وره‌ هه‌یه‌ له‌وه‌دا

Because there's huge opportunities in that.

ئه‌مه‌وێت به‌ ڤیدیۆیه‌کی کەمی خێرا کۆتایی پێبهێنم

I want to close with a quick video

ئەمە ڤیدیۆیەکە کە تەواو کراوە لەلایەن کۆمپانیایەکەوە کە من ئامۆژگاریم کردوون

that was done by one of the companies I mentor.

These guys, Grasshopper.

ئەم کەسانە، گەشبینن

It's about kids.

ده‌رباره‌ی منداڵانه‌.. هەروەها ده‌رباره‌ی بازرگانیه‌

It's about entrepreneurship.

Hopefully, this inspires you to take what you've heard from me

هیواخوازم که‌ سودتان له‌وه‌ وه‌رگرتبێت که‌ ئه‌مرۆ باسم لێوه‌ کرد

and do something with it to change the world.

وه‌ یارمه‌تیم دابن که‌ به‌کاری بهێنن وه‌ک ڕێگه‌یه‌ک بۆ گۆڕینی جیهان .

کوڕه‌ (وا هه‌ستدەکه‌یت که‌ ده‌توانیت هه‌موو شتێک بکه‌یت ؟)

[Kid... "And you thought you could do anything?"]

[You still can.]

(هێشتا ده‌توانیت)

[Because a lot of what we consider impossible]

(له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ زۆربه‌ی شت که‌ ئێمه‌ به‌ مه‌حاڵی ده‌زانین)

(ده‌توانیت بە ئاسانی تەواوی بکه‌یت)

[is easy to overcome]

[Because in case you haven't noticed, we live in a place where]

(له‌وانه‌یه‌ بێ ئاگا بیت ..ئێمه‌ له‌ جیهانێکدا ده‌ژین)

[one individual can make a difference]

(که‌ تاکه‌ که‌سێک ده‌توانێت جیاوازی دروست بکات)

[Want proof?]

(بۆت بسه‌لمێنم ؟)

[Just look at the people who built our country:]

(تەنها سه‌یری ئه‌وانه‌ بکه‌ ووڵاتەکەمانیان دروست کردووه‌ )

(دایک و باوکمان ، باوباپیرانمان ، مامه‌کانمان ، پوره‌کانمان )

[Our parents, grandparents, our aunts, uncles]

( ئه‌وان گه‌ڕۆک بوون ، تازه‌ هاتوون و ئاماده‌ بوون که‌ جێ ده‌ستی خۆیان به‌جێ بهێڵن )

[They were immigrants, newcomers ready to make their mark]

(له‌وانه‌یه‌ هه‌ندێکیان زۆریان به‌ ده‌ست نه‌هێنابێت)

[Maybe they came with very little]

[or perhaps they didn't own anything except for]

یاخود له‌وانه‌یه‌ پێشبینی هیچ شتێکیان نەکردبێت تا

[a single brilliant idea]

(ببێتە بیرۆکه‌یه‌کی زیره‌کانه‌ )

[These people were thinkers, doers]

( ئه‌م کەسانە بیرۆکەیان هەبوو، داهێنه‌ربوون )

[innovators]

(نوێ خواز بوون )

[until they came up with the name]

(تا دواتر ناسراون به‌ )

[entrepreneurs]

(بازرگانه‌کان )

[They change the way we think about what is possible.]

ئەوان ئەو شێوازەیان گۆڕی کە ئێمە دەربارەی شتە مەحاڵەکان هەمانە

[They have a clear vision of how life can be better]

(بیرۆکه‌یه‌کی سه‌ره‌کی و جوانیان هه‌بوو که‌ چۆن ژیان باش بکه‌ن )

[for all of us, even when times are tough.]

(بۆ هه‌موومان ، ته‌نانه‌ت که‌ کاتیش که‌م بوو)

[Right now, it's hard to see]

(هەر ئێستا ئەوە قورسه‌ بۆ بینین)

[when our view is cluttered with obstacles.]

(چونکه‌ بینینی ئێمه‌ هه‌ڕه‌مه‌کیه‌ و کۆسپی زۆره‌ )

[But turbulence creates opportunities]

(به‌ڵام شڵه‌ژان هه‌لەکان دروست ده‌کات)

بۆ سه‌رکه‌وتن، دەستکەوتن، وە هانمان دەدا

[for success, achievement, and pushes us]

بۆ دۆزینه‌وه‌ی ڕێگه‌یه‌کی تازه‌ بۆ بەئەنجامگەیاندنی شتەکان

[to discover new ways of doing things]

کەواتە هەلەکان چین کە دەبێت دواتر هەنگاوی بۆ بنێین و وە بۆچی؟

[So what opportunities will you go after and why?]

[If you're an entrepreneur]

(ئه‌گه‌ر تۆ بازرگان بیت )

[you know that risk isn't the reward.]

ئیوە دەزانن کە ئەو مەترسیە خەڵات کردن نیە

[No. The rewards are driving innovation]

(نا، خەڵاتەکان ته‌نها جوڵاندنی داهێنانه‌ )

(گۆڕینی ژیانی خه‌ڵکی، و کار دۆزینه‌وه‌ بۆیان )

[changing people's lives. Creating jobs.]

[Fueling growth.]

(بۆ گه‌شه‌ کردنی ژیان له‌ ده‌وروبه‌ریاندا )

[And making a better world.]

وە دروستکردنی جیهانێکی باشتر

[Entrepreneurs are everywhere.]

(بازرگانه‌کان له‌ هه‌موو شوێنێکن )

[They run small businesses that support our economy,]

(ئه‌وانه‌ن دەست دەکەن بە بازرگانی بچووک کە پاڵپشتی ئابوری وڵاته‌که‌مان ده‌که‌ن )

ئه‌وانه‌ن که‌ که‌لوپه‌ل دروست ده‌که‌ن بۆ یارمه‌تیدانی ئێوە لە ژیانتانا

[design tools to help you]

[stay connected with friends, family and colleagues]

(بۆ مانەوەی په‌یوه‌ندیەکانمان لەگەڵ هاوڕێکانمان، خێزانه‌کانمان و ناسیاوه‌کانمان له‌ جیهاندا )

[And they're finding new ways of helping to solve society's oldest problems.]

ئەوان ڕێگەی تازە دەدۆزنەوە بۆ یارمەتیدان و چارەسەرکردنی کێشە کۆنەکانی کۆمەڵگا

(ئایا بازرگانێک ده‌ناسیت ؟)

[Do you know an entrepreneur?]

[Entrepreneurs can be anyone Even... you]

هەموو کەسێک دەتوانێت ببێت بە بازرگان

( ته‌نانه‌ت ... تۆش )

[So seize the opportunity to create the job you always wanted]

(که‌واته‌ ئه‌و هه‌له‌ بقۆزه‌ره‌وه‌ تاوه‌کو ئه‌و کاره‌ به‌ده‌ستی بهێنیت کە هەمیشە دەتویست )

[Help heal the economy]

(بۆئه‌وه‌ی یارمه‌تی ئابوری وڵات بده‌یت )

[Make a difference.]

[Take your business to new heights,]

(گۆڕانێک دروست بکه‌یت )

(کاره‌که‌ت به‌ره‌و ئاستێکی به‌رزتر به‌ره‌ )

[but most importantly,]

(به‌ڵام له‌وه‌ گرنگ تر )

[remember when you were a kid]

(ئەوەت بیربێت کاتێك بوو تەنها منداڵێک بوویت )

[when everything was within your reach,]

(کاتێک که‌ هه‌موو شتێک له‌به‌ر ده‌ستدا بوو )

[and then say to yourself quietly, but with determination:]

(دواتر به‌ هێواشی بە خۆت ده‌ڵێیت .. به‌ڵام دەبێت ئەمە نه‌خشه‌ی بۆ دابنرێت )

[it still is.]

( ئه‌وه‌ چاره‌سه‌ره‌ ، نه‌خشه‌ دانان )

زۆر سوپاس بۆ میوانداریتان .

Thank you very much for having me.

(Applause)