Leymah Gbowee: Unlock the intelligence, passion, greatness of girls | TED

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

Many times

زۆر جار

I go around the world to speak,

دەگەڕێم بە دەوری دوونیادا بۆ گفتو گۆکردن

and people ask me questions

خەڵکی پرسیارم لێ دەکەن

about the challenges,

دەربارەی کێشمەکێشەکان

my moments,

دەربارەی ساتە خۆشەکانم

some of my regrets.

هەروەها دەربارەی ئەو شتانەی لێی پەشیمان بومەتەوە

1998:

١٩٩٨:

A single mother of four,

بووم بە دایکێکی تەنیای چوار منداڵ

three months after the birth of my fourth child,

دوای سێ مانگ لە لەدایک بوونی چوارەم منداڵم

I went to do a job

ڕۆشتم بۆ کار کردن

as a research assistant.

وەک یارمەتیدەری لێکۆڵەرەوەیەک

I went to Northern Liberia.

ڕۆشتم بۆ باکوری لیبریا

And as part of the work,

هەروەها وەک بەشێک لە کارەکەم

the village would give you lodgings.

لادێکە شوێنی نیشتەجێبوونمان دەداتێ

And they gave me lodging with a single mother

جێگەیەکیان دامێ لەگەڵ بێوەژنێک

and her daughter.

و کچەکەیدا

This girl happened to be

بە ڕێکەوت ئەو کچە

the only girl in the entire village

تاقە کچ بوو لە هەموو دێکەدا

who had made it

کە بتوانێت بگات

to the ninth grade.

بە پۆلی نۆیەم

She was the laughing stock of the community.

گاڵتە جاڕی کۆمەڵگا بوو

Her mother was often told by other women,

زۆر جار لەلایەن ئافرەتەکانی ترەوە بە دایکی دەگوترا

"You and your child

'' تۆ و کچەکەت

will die poor."

بە هەژاری دەمرن ''

After two weeks of working in that village,

دوای دوو هەفتە لە کار کردن لەو دێیە

it was time to go back.

کاتی گەڕانەوە هات

The mother came to me, knelt down,

دایکەکە هات بۆ لام و سەری دانەوان

and said, "Leymah, take my daughter.

وە وتی '' لیما کچەکەم بەرە

I wish for her

ئاواتی ئەوەی بۆ دەخوازم

to be a nurse."

کە ببێت بە سستەر ''

Dirt poor, living in the home with my parents,

منیش لە هەژاریەکی زۆردا دەژیام، لە ماڵێکدا لەگەڵ باوانمدا

I couldn't afford to.

نەم دەتوانی بەرگەی خەرجی ئەو کچەش بگرم

With tears in my eyes,

بە دوو چاوی پڕ لە فرمێسکەوە

I said, "No."

وتم '' نەخێر ''

Two months later,

دوای دوو مانگ

I go to another village

ڕۆشتم بۆ دێیەکی تر

on the same assignment

بە هەمان ئەرک

and they asked me to live with the village chief.

داوایان لێکردم لەگەڵ گەورەی دێیەکە بژیم

The women's chief of the village has this little girl,

ژنی گەورەی دێیەکە کچێکی بچوکی هەبوو

fair color like me,

ڕەنگی مامناوەند بوو وەک من

totally dirty.

بە تەواوی پیس بوو

And all day she walked around

هەروەها بە درێژایی ڕۆژ دەگەڕا

only in her underwear.

تەنها بە جلەکانی ژێرەوەی

When I asked, "Who is that?"

کاتێک کە پرسیم '' ئەوە کێیە؟''

She said, "That's Wei.

وتی ئەوە '' ویی یە

The meaning of her name is pig.

واتای ناوەکەی بەرازە

Her mother died while giving birth to her,

دایکی مردبوو لە کاتی لەدایک بونیدا

and no one had any idea who her father was."

وە کەس نەیدەزانی کێ باوکی بووە ''

For two weeks, she became my companion,

بوو بە هاوڕێم بۆ دوو هەفتە

slept with me.

لەگەڵم دەخەوت.

I bought her used clothes

جلی بەکارهێنراوم بۆ کڕی

and bought her her first doll.

وە یەکەمین بوکەشووشەم بۆ کڕی کە هی خۆی بێت

The night before I left,

شەوێک پێش ڕۆیشتنم،

she came to the room

هات بۆ ژورەکەم

and said, "Leymah, don't leave me here.

وتی '' لیما لێرە بەجێم مەهێڵە .

I wish to go with you.

دەمەوێت بێم لەگەڵت

I wish to go to school."

دەمەوێت بچم بۆ قوتابخانە ''

Dirt poor, no money,

لەبەرئەوەی لە هەژاریەکی زۆردا بووم و مایە پوچ بووم

living with my parents,

لەگەڵ باوانمدا دەژیام

I again said, "No."

دوبارە وتمەوە '' نەخێر''

Two months later,

دوای دوو مانگ

both of those villages fell into another war.

هەردوو دێکە کەوتنە جەنگێکی گەورەوە

Till today, I have no idea

تا ئەمڕۆش، هیچ بیرۆکەیەکم نیە

where those two girls are.

کە ئەو دوو کچە لە کوێن.

Fast-forward, 2004:

بە خێرای دەڕۆین بۆ ساڵی ٢٠٠٤:

In the peak of our activism,

لە کاتی خەباتماندا

the minister of Gender Liberia called me

وەزیری کاروباری مرۆی لیبریا بانگی کردم

and said, "Leymah, I have a nine-year-old for you.

وتی '' لیما کچێکی نۆ ساڵانم هەیە بۆ تۆ

I want you to bring her home

دەمەوێت لەگەڵ خۆتدا بیبەیتەوە بۆ ماڵەوە

because we don't have safe homes."

لەبەرئەوەی لێرە ماڵی ئاراممان نییە ''

The story of this little girl:

چیرۆکی ئەم کچە بچکۆلەیە ئەوەیە:

She had been raped

دەست درێژی کراوەتە سەر

by her paternal grandfather

لەلایەن باپیرەی (باوکی باوکییەوە)

every day for six months.

هەموو ڕۆژێک بۆ ماوەی شەش مانگ

She came to me bloated,

هات بۆ لام ئاوسابوو

very pale.

ڕەنگی زەرد بوبوو

Every night I'd come from work and lie on the cold floor.

هەموو شەوێک لە ئیش دەگەڕامەوە و لەسەر عەرزە ساردەکە ڕادەکشام

She'd lie beside me

وە لە تەنیشتمەوە ڕادەکشا

and say, "Auntie, I wish to be well.

و دەیوت '' پورێ، هیوادارم باش بم

I wish to go to school."

دەمەوێت بچم بۆ قوتابخانە ''

2010:

ساڵی ٢٠١٠:

A young woman stands before President Sirleaf

ئافرەتێکی گەنج بەرامبەو سەرۆک سیرلیف دەوەستێت

and gives her testimony

وە شایەتی خۆی دەدات

of how she and her siblings live together,

سەبارەت بەوەی چۆن ژیانی بەسەر بردوە لەگەل خوشک و براکانیدا

their father and mother died during the war.

وە دایکو باوکی لە جەنگدا مردون

She's 19; her dream is to go to college

تەمەنی ١٩ ساڵە : ئاواتی ئەوەیە بچێتە زانکۆ

to be able to support them.

و توانای پێشکەشکردنی یارمەتی هەبێت بۆیان

She's highly athletic.

ئەو خاوەنی توانایەکی جەستەی بەرز بوو

One of the things that happens

یەکێک لەو شتانەی کە ڕویدا

is that she applies for a scholarship.

ئەوەبوو کە هەستا بە پێشکەش کردنی داواکاری وەرگرتن بۆ هەلی خوێندن

Full scholarship. She gets it.

خوێندنێکی تەواو، وە دەستی کەوت

Her dream of going to school,

خەونەکەی بۆ گەیشتن بە زانکۆ ،

her wish of being educated,

و ئارەزوی بۆ فێربوون

is finally here.

لە کۆتایدا هاتە دی

She goes to school on the first day.

ڕۆشت بۆ خوێندنگە لە یەکەم ڕۆژدا

The director of sports

بەڕێوبەری وەرزش

who's responsible for getting her into the program

کە بەرپرسە لە وەرگرتنی ئەو لە بەرنامەکەدا

asks her to come out of class.

داوای لێکرد کە بچێتە دەرەوە لە پۆلەکە

And for the next three years,

هەروەها بۆ سێ ساڵی داهاتوش

her fate will be

قەدەرەکەی ئەوە دەبێت

having sex with him every day,

کە هەموو ڕۆژێک جنسی لەگەڵ بکات

as a favor for getting her in school.

وەکو پاداشتێک لە بەرامبەر وەرگرتنی لە زانکۆدا

Globally, we have policies,

لەسەر ئاستی جیهانی، سیاسەتمان هەیە

international instruments,

دەزگای نێودەوڵەتی،

work leaders.

بەڕێوبەری کار.

Great people have made commitments --

خەڵکانی گەورەش پێویستیەکانیان پێشکەش کرد

we will protect our children

منداڵەکانمان دەپارێزین

from want and from fear.

لە نەبوونی و لە ترس

The U.N. has the Convention on the Rights of the Child.

نەتەوە یەکگرتوەکان گرێبەستێکیان هەیە سەبارەت بە مافی منداڵ

Countries like America, we've heard things like No Child Left Behind.

وڵاتانی وەک ئەمریکا، ئەوەمان بیستوە لەم بابەتە بەجێنەهێشتنی منداڵ بە دواماندا

Other countries come with different things.

چەند وڵاتێکی تر بە چەند شتێکی تر هاتن

There is a Millennium Development called Three

چەند ئامانجێکی گەشەپێدانی هەزارەیی هەیە پێی دەوترێت سێ

that focuses on girls.

کە گرنگی دەدات بە کچان

All of these great works by great people

هەموو ئەم کارە مەزنانە لەلایەن کەسانی مەزنەوەن

aimed at getting young people

کە ئامانجی پاڵدانی گەنجانە

to where we want to get them globally,

بۆ ئەو شوێنەی کە دەمانەویت لێی بن لە ئاستی زانستی

I think, has failed.

باوەڕم وایە کە شکستی هێنابێت

In Liberia, for example,

بۆ نمونە لە لیبریا

the teenage pregnancy rate

ئاستی دووگیانیی لە تەمەنی هەرزەکاری

is three to every 10 girls.

سێیە بۆ هەموو ١٠ کچێک

Teen prostitution is at its peak.

لەشفرۆشی هەرزەکاران لە بەرزترین ئاستدایە

In one community, we're told,

وە پێمان ڕاگەیەندرا کە لە کۆمەڵگەیەکدا

you wake up in the morning

بەیانیەکەی خەبەرت دەبێتەوە

and see used condoms like used chewing gum paper.

دەبینیت کە پارێزەرە نێرینەییەکە وەکو کاغەزی بنێشتی بەکارهاتوە

Girls as young as 12 being prostituted

کچانی خوار تەمەن ١٢ ساڵ دەکەونە هەڵەوە و لەشفرۆشی دەکەن

for less than a dollar a night.

بۆ کەمتر لە دۆلارێک بۆ شەوێک

It's disheartening, it's sad.

ئەمەش شتێکی خەمبار و پڕداخە

And then someone asked me,

پاشان کەسێک پرسیاری لێکردم،

just before my TEDTalk, a few days ago,

پێش چەند رۆژێک، ڕاستەوخۆ پێش قسەکردنم لە TED

"So where is the hope?"

'' کەواتە کوا ئاوات؟ ''

Several years ago, a few friends of mine

پێش چەند ساڵێک ، هەندێک لە هاوڕێکانم

decided we needed to bridge the disconnect

بڕیاریاندا لەسەر پڕکردنەوەی بۆشایی

between our generation

لە نێوان نەوەکانمان و

and the generation of young women.

نەوەی خانمە گەنجەکان

It's not enough to say

ئەوە بەس نیە ئەگەر بڵێین

you have two Nobel laureates from the Republic of Liberia

دوو کەسمان هەیە کە خەڵاتی نۆبڵیان وەرگرتووە لە کۆماری لیبریا

when your girls' kids are totally out there

کاتێک منداڵەکانی کچەکانت لە مەترسیدان و

and no hope, or seemingly no hope.

بێ هیوا دەبن، یاخود وا دەردەکەوێت کە بێهیوان

We created a space

هەستاین بە دروست کردنی شوێنێک

called the Young Girls Transformative Project.

پێی دەگوترا پرۆژەی گواستنەوەی کچە گەنجەکان

We go into rural communities

دەڕۆین بۆ کۆمەڵگا لادێییەکان

and all we do, like has been done in this room,

هەموو شتەکانی دەیکەین، وەک ئەوە وایە کە لەم ژورەدا دەکرێت

is create the space.

دروست کردنی شوێنێکە.

When these girls sit,

کاتێک کچەکان دادەنیشن

you unlock intelligence,

گرێی زیرەکی دەکەنەوە

you unlock passion,

گرێی سۆز دەکەنەوە

you unlock commitment,

گرێی پەیڕەوی دەکەنەوە

you unlock focus,

گرێی جەخت دەکەنەوە

you unlock great leaders.

گرێی باشترین سەکردایەتی دەکەنەوە

Today, we've worked with over 300.

ئەمڕۆ، کارمان لەگەڵ زیاتر لە ٣٠٠ کرد

And some of those girls

هەندێک لەو کچانە

who walked in the room very shy

کە ڕۆشتن بۆ ژوورەکە زۆر بە شەرمەوە

have taken bold steps, as young mothers,

هەنگاوێکی گەورەیان نا وەکو دایکانێکی گەنج

to go out there and advocate

بۆ دەرچوون و بۆ بەرگری کردن

for the rights of other young women.

لە مافەکانی ئافرەتە گەنجەکانی تر

One young woman I met,

چاوم بە ژنێکی گەنج کەوت

teen mother of four,

دایکێکی گەنجی خاوەن چوار منداڵ بوو

never thought about finishing high school,

هەرگیز بیری لە تەواو کردنی قوتابخانەی دواناوەندی نەکردبۆوە

graduated successfully;

بە سەرکەوتوی تەواوی کرد :

never thought about going to college,

هەرگیز بیری لە چونە زانکۆ نەکردبۆوە

enrolled in college.

گەیشت بە زانکۆ

One day she said to me,

ڕۆژێکیان پێی وتم

"My wish is to finish college

'' ئاواتم ئەوەیە زانکۆ تەواو بکەم

and be able to support my children."

وە بتوانم منداڵەکانم بەخێو بکەم ''

She's at a place where she can't find money

ئەو لە شوێنێکە ناتوانێت پارە پەیدا بکات

to go to school.

بۆ ڕۆشتن بۆ زانکۆ

She sells water, sells soft drinks

ئاو دەفرۆشێت، خواردنەوە ‌غازیەکان دەفرۆشێت

and sells recharge cards for cellphones.

هەروەها کارتی پڕکردنەوەی باڵانسی تەلەفون دەفرۆشێت

And you would think she would take that money

ئێستا وا بیردەکەنەوە کە ئەو پارانە دەبات

and put it back into her education.

و هەمووی دەخاتە سەر خوێندنەکەی

Juanita is her name.

ناوی خوانیتایە

She takes that money

ئەو پارانە دەبات

and finds single mothers in her community

وە دەگەڕێت بە شوێن دایکە بێوەژنەکاندا لە کۆمەڵگاکەیدا

to send back to school.

بۆ ئەوەی بیان نێرێت بۆ قوتابخانە

Says, "Leymah, my wish

وتی '' لیما ، ئاواتم

is to be educated.

ئەوەیە کە بخوێنم

And if I can't be educated,

وە ئەگەر نەشتوانم بخوێنم،

when I see some of my sisters being educated,

کاتی هەندێ لە خوشکەکانم دەبینم دەخوێنن

my wish has been fulfilled.

ئەوا ئاوەتەکەم دێتە دی

I wish for a better life.

ئاواتی ژیانێکی باشتر دەخوازم.

I wish for food for my children.

وە ئاواتی خواردن بۆ منداڵەکانم دەخوازم.

I wish that sexual abuse and exploitation in schools would stop."

بە ئاواتەوەم کە ئەو بەکار هێنان و دەست درێژی کردنە سەرەی ناو قوتابخانەکان بوەستێت ''

This is the dream of the African girl.

ئەمە ئاواتی کچێکی ئەفریقیە،

Several years ago,

چەند ساڵێک لەمەو بەر

there was one African girl.

کچێکی ئەفریقی هەبوو

This girl had a son

ئەم کچە کوڕێکی هەبوو

who wished for a piece of doughnut

ئاواتی پارچەیەک کێکی شیرین بوو

because he was extremely hungry.

چونکە زۆر برسی بوو

Angry, frustrated,

توڕە و بێهیوا بوو،

really upset

زۆر بێزار بوو

about the state of her society

لە بارو دۆخی کۆمەڵگاکەی

and the state of her children,

هەروەها باری منداڵەکەی

this young girl started a movement,

ئەم کچە گەنجە دەستی کرد بە جوڵەیەک

a movement of ordinary women

جوڵەیەک بۆ ئافرەتە سادەکان

banding together

پاڵپشتی یەکتر بوون

to build peace.

بۆ بەدەست هێنانی ئاشتی

I will fulfill the wish.

وە ئاوەتەکەم بەدەست دەهێنم.

This is another African girl's wish.

ئەمەش ئاواتی کچێکی تری ئەفریقییە

I failed to fulfill the wish of those two girls.

سەرکەوتوو نەبووم لە بەدەست هێنانی ئاواتی دوو کچەکە

I failed to do this.

سەرکەوتوو نەبووم

These were the things that were going through the head of this other young woman --

ئەمە ئەو شتانە بوو کە لە مێشکی کچێکی تردا دەگوزەران

I failed, I failed, I failed.

شکستم هێنا، شکستم هێنا، شکستم هێنا

So I will do this.

لە دوایدا ئەمە دەکەم

Women came out,

ئافرەتەکان چونە دەرەوە

protested a brutal dictator,

بۆ مانگرتن لە دیکتاتۆری ستەم کار

fearlessly spoke.

قسەیان کرد بەبێ ترس

Not only did the wish of a piece of doughnut come true,

ئاواتی پارچە کێکە شیرینەکە بە تەنها نەهاتە دی

the wish of peace came true.

بەڵکو ئاواتی ئاشتیش هاتە دی

This young woman

ئەم کچە گەنجە

wished also to go to school.

ئاواتی چونە قوتابخانەی هەبوو

She went to school.

و توانی بچێت

This young woman wished for other things to happen,

ئەم کچە ئاواتی بەدەست هێنانی چەند شتێکی تری دەخواست

it happened for her.

ئەوانیشی بۆ هاتە دی

Today, this young woman is me,

ئەمڕۆ، ئەو کچە گەنجە منم

a Nobel laureate.

خەڵاتی نۆبڵم بەدەست هێنا

I'm now on a journey

هەروەها ئێستا من لە گەشتێکام

to fulfill the wish,

بۆ بەدی هێنانی ئاواتەکانم

in my tiny capacity,

بە توانا دیاری کراوەکانم

of little African girls --

بۆ کچە ئەفریقیە بچوکەکان

the wish of being educated.

ئاواتی فێربون

We set up a foundation.

دەزگایەکمان دروست کرد

We're giving full four-year scholarships

بۆ پێشکەش کردنی هەلی خوێندن بۆ ماوەی چوار ساڵی تەواو

to girls from villages that we see with potential.

بۆ کچانی لادێ کە توانایان تێدا دەبینین

I don't have much to ask of you.

زۆرم نیە بۆ ئەوەی داواتان لێبکەم

I've also been to places in this U.S.,

لە هەندێ شوێنی نەتەوە یەکگرتوەکان بووم

and I know that girls in this country

دەزانم کە کچانی ئەم وڵاتانەش

also have wishes,

ئاواتیان هەیە

a wish for a better life somewhere in the Bronx,

ئاواتی ژیانێکی باشتر لە شوێنێک لە برۆنکس

a wish for a better life

ئاواتی ژیانێکی باشتر

somewhere in downtown L.A.,

لە شوێنێک لە ناوەڕاستی شاری لۆس ئەنجلوس

a wish for a better life somewhere in Texas,

ئاواتی ژیانێکی باشتر لە شوێنێک لە تەکساس

a wish for a better life somewhere in New York,

ئاواتی ژیانێکی باشتر لە شوێنێک لە نیویۆرک

a wish for a better life

ئاواتی ژیانێکی باشتر

somewhere in New Jersey.

لە شوێنێک لە نیو جێرسی

Will you journey with me

ئایا دێن لەگەڵم بۆ گەشتەکەم

to help that girl,

بۆ یارمەتی دانی ئەو کچانە،

be it an African girl or an American girl

ئەگەر کچە ئەفریقی بێت یاخود کچە ئەمریکی

or a Japanese girl,

یاخود یابانی

fulfill her wish,

بۆ هاتنە دی ئاوەتەکانی

fulfill her dream,

بۆ هاتنەدی خەونەکانی

achieve that dream?

گەیشتن بەو خەونە

Because all of these

لەبەر ئەوەی هەموو ئەم

great innovators and inventors

داهێنەر و دامەزرێنەرە مەزنانە

that we've talked to and seen

کە بینیمان و گفتووگۆمان لەگەڵ کردن

over the last few days

لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوودا

are also sitting in tiny corners

ئەوانیش لە سوچێکی بچوکدا دادەنیشن

in different parts of the world,

لە شوێنی جیا جیا لە دنیادا

and all they're asking us to do

ئەوەی داوامان لێدەکەن کە بیکەین

is create that space

بریتیە لە دروست کردنی ئەو شوێنە

to unlock the intelligence,

بۆ کردنەوەی گرێی زیرەکی

unlock the passion,

کردنەوەی گرێی سۆز

unlock all of the great things

کردنەوەی گرێی هەموو شتە نایابەکان

that they hold within themselves.

کە دەیپارێزن لە ناخیاندا

Let's journey together. Let's journey together.

با پێکەوە گەشت بکەین، با پێکەوە گەشت بکەین

Thank you.

سوپاس

(Applause)

چەپڵە

Chris Anderson: Thank you so much.

کریس ئەندرسۆن: زۆر سوپاس

Right now in Liberia,

لەم ساتەدا لە لیبریا

what do you see

چی دەبینیت

as the main issue that troubles you?

وەک سەرەکیترین کێشە کە پەرێشانت دەکات؟

LG: I've been asked to lead

لیما گبۆیی: داوایان لێکردم کە سەرۆکایەتی

the Liberian Reconciliation Initiative.

دەست پێشخەری چاکسازی لیبریا بکەم

As part of my work,

وەک بەشێک لە کارەکەم

I'm doing these tours

وە هەڵدەستم بەم گەشتانە

in different villages and towns --

لە شوێنە جیا جیاکانی دێکان و شارەکان...

13, 15 hours on dirt roads --

١٣ بۆ ١٥ کاتژمێر لەسەر ڕێگا قیرتاونەکراوەکان

and there is no community that I've gone into

هیچ کۆمەڵگایەکیش نەبوە کە چوبێتم بۆی و

that I haven't seen intelligent girls.

کچی زیرەکم تێدا نەبینیبێت

But sadly,

بەڵام بە داخەوە

the vision of a great future,

بینینی داهاتویەکی مەزن

or the dream of a great future,

یاخود خەون بە داهاتوویەکی مەزنەوە

is just a dream,

تەنها خەونێکە

because you have all of these vices.

بەهۆی بونی ئەم هاموو سەرشۆڕیەوە

Teen pregnancy, like I said, is epidemic.

سکپڕبوون لە تەمەنی هەرزەکاریدا، وەکو ئاماژەم پێدا ، نەخۆشییە

So what troubles me

بۆیە ئەوەی بێزارم دەکات

is that I was at that place

ئەوەیە کە من لەو شوێنەدا بووم

and somehow I'm at this place,

هەروەها بە شێوەیەک لە شێوەکان ئێستا لەم شوێنەدام

and I just don't want to be the only one

نامەوێت ببم بە تەنها کەس

at this place.

کە بگەم بەم شوێنە

I'm looking for ways

وە دەگەڕێم بەدوای ڕێگە چارەدا

for other girls to be with me.

بۆئەوەی کچەکانی تریش لەگەڵم بن

I want to look back 20 years from now

دەمەوێت تەماشای دواوە بکەم ٢٠ ساڵ بەر لە ئێستا

and see that there's another Liberian girl,

وە ببینم کە کچێکی لیبیری تر هەیە

Ghanaian girl, Nigerian girl, Ethiopian girl

کچێکی غانی، کچێکی نێجیری ، کچێکی ئەسیوبی

standing on this TED stage.

لەسەر ستەیجی TED وەستاوە

And maybe, just maybe, saying,

لەوانەیە ، لەوانەیە، تەنها بڵێت،

"Because of that Nobel laureate

'' بەهۆی بەدەست هێنانی خەڵاتی نۆبڵمەوە

I'm here today."

من لێرەم ئەمڕۆ''

So I'm troubled

زۆر شپرزە دەبم

when I see them like there's no hope.

کە دەیان بینم وەکو وایە هیچ هیوایان نەبێت

But I'm also not pessimistic,

بەڵام من هەروەها ڕەشبین نیم

because I know it doesn't take a lot

چونکە دەزانم کە شتەکان پێویستیان بە زۆر نیە

to get them charged up.

بۆ هاندانیان

CA: And in the last year,

کریس ئەندرسۆن: لە ساڵی ڕابردوودا

tell us one hopeful thing

باسی شتێکی هیوا بەخشمان بۆ بکە

that you've seen happening.

کە بینیبێتت ڕویدابێت

LG: I can tell you many hopeful things that I've seen happening.

لیما گبۆوی: دەتوانم زۆر شتی هیوا بەخشت پێ بڵێم کە ڕوویان داوە

But in the last year,

بەڵام لە ساڵی ڕابردوودا

where President Sirleaf comes from, her village,

لەو شوێنەی کە سەرۆک سیرلیف لێوەی هات، دێیەکەی

we went there to work with these girls.

چوین بۆ ئەوێ بۆئەوەی ئیش لەگەڵ ئەو کچانەدا بکەین

And we could not find 25 girls

نەمان توانی ٢٥ کچ بدۆزینەوە

in high school.

لە قوتابخانەیەکی دواناوەندیدا.

All of these girls went to the gold mine,

هەموو ئەم کچانە چونە کانگای ئاڵتون

and they were predominantly prostitutes

کە کاری سەرەکییان لەشفرۆشی بوو

doing other things.

بە شتی تریشەوە سەرقاڵ بوون

We took 50 of those girls

پەنجامان لەم کچانە برد و

and we worked with them.

کارمان لەگەڵ کردن

And this was at the beginning of elections.

ئەمەش سەرەتای هەڵبژاردنەکە بوو

This is one place where women were never --

ئەمە یەکێک بوو لەو شوێنانەی بە هیچ شێوەیەک ژنەکان

even the older ones

تەنانەت ئەوانەی لە تەمەنیشدا بوون

barely sat in the circle with the men.

لەگەڵ پیاوەکان لە بازنەیەکدا دانەدەنیشتن

These girls banded together and formed a group

ئەم کچانە کۆبونەوە و پێکەوە کۆمەڵێکیان پێک هێنا

and launched a campaign

وە هەڵمەتێکیان کرد

for voter registration.

بۆ ناونوسینی کاندیدەکان

This is a real rural village.

ئەمە لادێیەکی ڕاستە

And the theme they used was:

هێمایان ئەوە بوو:

"Even pretty girls vote."

'' تەنانەت کچە جوانەکانیش دەنگ دەدەن''

They were able to mobilize young women.

بەتوانا بوون لە جوڵاندنی کچە گەنجەکان

But not only did they do that,

بەڵام ئەوە بەس نەبوو

they went to those who were running for seats

ڕۆشتن بۆ لای کاندیدەکان

to ask them, "What is it

بۆ ئەوەی لێیان بپرسن '' چی

that you will give the girls of this community

پێشکەشی کچانی ئەم کۆمەڵگایە دەکەن

when you win?"

کاتێک دەیبەنەوە؟''

And one of the guys

یەکێک لە کەسەکان

who already had a seat was very --

کە تازە بردبوویەوە لە پێشا

because Liberia has one of the strongest rape laws,

لەبەرئەوەی لە لیبریا بەهێزترین یاسای دەست درێژی کردنە سەر هەیە

and he was one of those really fighting in parliament

وە یەکێک بوو لەوانەی کە دژایەتی دەکات لە پەرلەمان

to overturn that law

بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایە

because he called it barbaric.

چونکە بە دڕندەیی دادەنا

Rape is not barbaric, but the law, he said, was barbaric.

دەیوت دەست درێژی دڕندەیی نیە، بەڵکو یاساکە دڕندەیە

And when the girls started engaging him,

هەروەها کاتێ کچەکان دەستیان کرد بە گفتوگۆ کردن لەگەڵی

he was very hostile towards them.

زۆر ڕق بوو بەرامبەریان

These little girls turned to him and said,

کچەکان بەرەو ڕوی ڕۆشتن و وتیان

"We will vote you out of office."

ئێمە دەنگ دەدەین بۆ دورخستنەوەت لە پلەو پایەکەت

He's out of office today.

وە ئەو ئەمڕۆ لە دەرەوەی پلەو پایەکەیەتی

(Applause)

(چەپڵە)

CA: Leymah, thank you. Thank you so much for coming to TED.

کریس ئەندرسۆن :لیما سوپاس بۆ تۆ ، زۆر سوپاس بۆ هاتنت بۆ TED

LG: You're welcome. (CA: Thank you.)

لیما گبۆوی: پێویست بە سوپاس ناکات (کریس ئەندرسۆن:سوپاس)

(Applause)

(چەپڵە)