Leymah Gbowee: Unlock the intelligence, passion, greatness of girls | TED

Tłumaczenie: Katarzyna Wiktoria Klag Korekta: Marta Krzeminska

Many times

Często,

I go around the world to speak,

gdy wygłaszam przemówienia,

and people ask me questions

ludzie pytają mnie,

about the challenges,

o moje wyzwania,

my moments,

chwile radości,

some of my regrets.

czy rzeczy, których żałuję.

1998:

Rok 1998.

A single mother of four,

Samotna matka czwórki dzieci,

three months after the birth of my fourth child,

trzy miesiące po narodzinach czwartego dziecka.

I went to do a job

Przyjechałam do Liberii Północnej

as a research assistant.

jako asystentka do spraw badań.

I went to Northern Liberia.

jako asystentka do spraw badań.

And as part of the work,

W ramach przyjętej posady,

the village would give you lodgings.

otrzymałam zakwaterowanie w wiosce.

And they gave me lodging with a single mother

Zakwaterowano mnie z matką

and her daughter.

samotnie wychowującą córkę.

This girl happened to be

Okazało się,

the only girl in the entire village

że to jedyna dziewczynka w wiosce,

who had made it

której udało się dotrwać

to the ninth grade.

do dziewiątej klasy.

She was the laughing stock of the community.

Była pośmiewiskiem całej wsi.

Her mother was often told by other women,

Inne kobiety często powtarzały jej matce:

"You and your child

"Ty i twoje dziecko

will die poor."

umrzecie w biedzie".

After two weeks of working in that village,

Po dwóch tygodniach pracy w tej wiosce,

it was time to go back.

musiałam wracać.

The mother came to me, knelt down,

Matka tej dziewczyny przyszła do mnie i padła na kolana,

and said, "Leymah, take my daughter.

mówiąc: "Leymah, zabierz moją córkę.

I wish for her

Zawsze chciałam

to be a nurse."

aby została pielęgniarką".

Dirt poor, living in the home with my parents,

Sama żyłam w biedzie, mieszkałam z rodzicami.

I couldn't afford to.

Nie było mnie na to stać.

With tears in my eyes,

Ze łzami w oczach

I said, "No."

powiedziałam: "Nie".

Two months later,

Dwa miesiące później

I go to another village

poszłam do innej wioski

on the same assignment

z związku z tym samym zadaniem

and they asked me to live with the village chief.

i miałam zamieszkać w namiocie wodza plemienia.

The women's chief of the village has this little girl,

Żona wodza opiekowała się dziewczynką,

fair color like me,

o skórze jasnej jak moja,

totally dirty.

całkowicie brudną.

And all day she walked around

Cały dzień włóczyła się po wiosce

only in her underwear.

w samej bieliźnie.

When I asked, "Who is that?"

Kiedy zapytałam: "Kto to jest?"

She said, "That's Wei.

Odpowiedziała: "To Wei.

The meaning of her name is pig.

Jej imię oznacza świnię.

Her mother died while giving birth to her,

Matka umarła przy porodzie,

and no one had any idea who her father was."

a ojca nikt nie znał".

For two weeks, she became my companion,

Przez dwa tygodnie towarzyszyła mi,

slept with me.

spała w moim namiocie.

I bought her used clothes

Kupiłam dla niej używane ubrania

and bought her her first doll.

i jej pierwszą w życiu lalkę.

The night before I left,

Zanim odjechałam

she came to the room

przyszła do mnie

and said, "Leymah, don't leave me here.

i powiedziała: "Leymah, nie zostawiaj mnie tu.

I wish to go with you.

Chciałabym jechać z tobą.

I wish to go to school."

Chciałabym iść do szkoły".

Dirt poor, no money,

Biedna jak mysz kościelna,

living with my parents,

mieszkałam z rodzicami,

I again said, "No."

I znowu powiedziałam: "Nie".

Two months later,

Dwa miesiące później

both of those villages fell into another war.

dwie z tych wiosek rozpoczęły wojnę.

Till today, I have no idea

Dzisiaj nie mam pojęcia

where those two girls are.

gdzie są te dwie dziewczynki.

Fast-forward, 2004:

Wybiegnijmy do przodu: rok 2004.

In the peak of our activism,

W szczytowym okresie naszej działalności

the minister of Gender Liberia called me

minister ds. równouprawnienia w Liberii

and said, "Leymah, I have a nine-year-old for you.

powiedział mi: "Leymah, mamy dla ciebie dziewięciolatkę.

I want you to bring her home

Zabierz ją ze sobą do domu,

because we don't have safe homes."

bo nie mamy bezpiecznych domów".

The story of this little girl:

Historia tej dziewczynki:

She had been raped

Była gwałcona

by her paternal grandfather

przez dziadka od strony ojca

every day for six months.

codziennie przez pół roku.

She came to me bloated,

Przyszła do mnie z wydętym brzuchem

very pale.

bardzo blada.

Every night I'd come from work and lie on the cold floor.

Gdy wracałam z pracy i kładłam się na zimnej podłodze,

She'd lie beside me

ona kładła się obok mnie

and say, "Auntie, I wish to be well.

i mówiła: "Ciociu, chcę wyzdrowieć.

I wish to go to school."

Chciałabym pójść do szkoły".

2010:

Rok 2010:

A young woman stands before President Sirleaf

Młoda kobieta staje przed panią prezydent Sirleaf

and gives her testimony

i zeznaje,

of how she and her siblings live together,

jak ona i jej rodzeństwo mieszkali razem,

their father and mother died during the war.

po śmierci ojca i matki na wojnie.

She's 19; her dream is to go to college

Ma 19 lat, jej marzeniem jest iść na studia,

to be able to support them.

aby móc utrzymać rodzeństwo.

She's highly athletic.

Jest bardzo wysportowana.

One of the things that happens

Następnie tak się zdarzyło,

is that she applies for a scholarship.

że ubiegała się o stypendium.

Full scholarship. She gets it.

Pełne stypendium. Otrzymała je.

Her dream of going to school,

Jej marzenie o pójściu do szkoły,

her wish of being educated,

pragnienie zdobycia edukacji

is finally here.

w końcu się spełniło.

She goes to school on the first day.

Idzie do szkoły pierwszego dnia.

The director of sports

Kierownik sportowy

who's responsible for getting her into the program

odpowiedzialny za włączenie jej do tego programu

asks her to come out of class.

kazał jej wyjść z klasy.

And for the next three years,

Przez następne trzy lata

her fate will be

jej przeznaczeniem było

having sex with him every day,

uprawiać z nim seks każdego dnia,

as a favor for getting her in school.

za to, że mogła się uczyć.

Globally, we have policies,

Na świecie mamy różne strategie,

international instruments,

organizacje międzynarodowe,

work leaders.

światowych przywódców.

Great people have made commitments --

Wielcy ludzie zobowiązali się

we will protect our children

chronić dzieci

from want and from fear.

od niedostatku i wojny.

The U.N. has the Convention on the Rights of the Child.

ONZ ma Konwencję Praw Dziecka.

Countries like America, we've heard things like No Child Left Behind.

Kraje takie jak Ameryka, mają ustawę No Child Left Behind.

Other countries come with different things.

Różne kraje mają różne pomysły.

There is a Millennium Development called Three

Trzeci punkt Milenijnych Celów Rozwoju

that focuses on girls.

dotyczy dziewcząt.

All of these great works by great people

Wszystkie te dzieła wielkich ludzi

aimed at getting young people

mające na celu to, aby młodzi ludzie

to where we want to get them globally,

trafili tam, gdzie chcemy ich widzieć na świecie,

I think, has failed.

nie przyniosły rezultatów.

In Liberia, for example,

Na przykład w Liberii

the teenage pregnancy rate

na 10 nastolatek,

is three to every 10 girls.

trzy zachodzą w ciążę.

Teen prostitution is at its peak.

Prostytucja nastolatków kwitnie.

In one community, we're told,

Podobno w jednej ze społeczności

you wake up in the morning

budzisz się rano

and see used condoms like used chewing gum paper.

i widzisz zużyte prezerwatywy jak papierki po gumie do żucia.

Girls as young as 12 being prostituted

12-letnie dziewczynki prostytuują się

for less than a dollar a night.

za mniej niż dolara za noc.

It's disheartening, it's sad.

To przygnębiające, smutne.

And then someone asked me,

Tuż przed moim wystąpieniem na TED, ktoś mnie zapytał

just before my TEDTalk, a few days ago,

Tuż przed moim wystąpieniem na TED, ktoś mnie zapytał

"So where is the hope?"

"Więc gdzie jest nadzieja?"

Several years ago, a few friends of mine

Parę lat temu, moi przyjaciele

decided we needed to bridge the disconnect

zdecydowali, że musimy zmniejszyć różnicę

between our generation

między naszym pokoleniem

and the generation of young women.

a pokoleniem młodych kobiet.

It's not enough to say

Liberia ma dwóch noblistów,

you have two Nobel laureates from the Republic of Liberia

ale cóż z tego,

when your girls' kids are totally out there

jeśli dzieci naszych dziewcząt zdane są na siebie,

and no hope, or seemingly no hope.

niemal pozbawione nadziei.

We created a space

Stworzyliśmy Projekt Przemian dla Młodych Dziewcząt

called the Young Girls Transformative Project.

Stworzyliśmy Projekt Przemian dla Młodych Dziewcząt.

We go into rural communities

Chodzimy do społeczności wiejskich

and all we do, like has been done in this room,

i tak, jak w tym pomieszczeniu,

is create the space.

tworzymy przestrzeń.

When these girls sit,

Kiedy dziewczęta usiądą,

you unlock intelligence,

odblokowujemy ich inteligencję,

you unlock passion,

ich pasję,

you unlock commitment,

ich zaangażowanie,

you unlock focus,

ich koncentrację,

you unlock great leaders.

odblokowujemy wielkich przywódców.

Today, we've worked with over 300.

Pracowaliśmy już z ponad 300 dziewczętami.

And some of those girls

Choć niektóre

who walked in the room very shy

wchodziły do pokoju onieśmielone,

have taken bold steps, as young mothers,

podjęły już odważne kroki jako młode matki.

to go out there and advocate

Występują publicznie i bronią

for the rights of other young women.

praw innych młodych kobiet.

One young woman I met,

Jedna młoda kobieta, którą spotkałam,

teen mother of four,

nastoletnia matka czwórki dzieci,

never thought about finishing high school,

nigdy nie myślała o skończeniu liceum.

graduated successfully;

Ukończyła je pomyślnie.

never thought about going to college,

Nigdy nie myślała o pójściu na studia,

enrolled in college.

a zapisała się na uczelnię.

One day she said to me,

Pewnego dnia powiedziała mi:

"My wish is to finish college

"Chciałabym skończyć studia

and be able to support my children."

i móc utrzymać dzieci".

She's at a place where she can't find money

U siebie nie może znaleźć pieniędzy,

to go to school.

aby iść do szkoły.

She sells water, sells soft drinks

Sprzedaje wodę, napoje bezalkoholowe

and sells recharge cards for cellphones.

doładowania do komórek.

And you would think she would take that money

Myślicie, że zebrane pieniądze

and put it back into her education.

inwestuje w swoją edukację?

Juanita is her name.

Ma na imię Juanita.

She takes that money

Bierze te pieniądze

and finds single mothers in her community

i szuka samotnych matek w swoim otoczeniu,

to send back to school.

aby wysłać je do szkoły.

Says, "Leymah, my wish

Mówi: "Leymah, zawsze pragnęłam

is to be educated.

zdobyć wykształcenie.

And if I can't be educated,

Ale skoro ja nie mogę się uczyć,

when I see some of my sisters being educated,

kiedy widzę, jak moje siostry zdobywają wiedzę,

my wish has been fulfilled.

czuję, że moje marzenie się spełniło.

I wish for a better life.

Pragnę lepszego życia.

I wish for food for my children.

Chciałabym mieć jedzenie dla moich dzieci.

I wish that sexual abuse and exploitation in schools would stop."

Chciałabym, aby molestowanie seksualne w szkołach się skończyło".

This is the dream of the African girl.

To są marzenia afrykańskiej dziewczyny.

Several years ago,

Parę lat temu,

there was one African girl.

żyła sobie afrykańska dziewczyna.

This girl had a son

Miała synka,

who wished for a piece of doughnut

który marzył o kawałku pączka,

because he was extremely hungry.

bo był bardzo głodny.

Angry, frustrated,

Zdenerwowana, sfrustrowana,

really upset

naprawdę zmartwiona

about the state of her society

stanem swojej społeczności

and the state of her children,

i stanem swoich dzieci,

this young girl started a movement,

ta młoda dziewczyna zapoczątkowała ruch,

a movement of ordinary women

ruch zwykłych kobiet

banding together

jednoczących się

to build peace.

aby zbudować pokój.

I will fulfill the wish.

Spełnię jej życzenie.

This is another African girl's wish.

To życzenie innej afrykańskiej dziewczyny.

I failed to fulfill the wish of those two girls.

Nie spełniłam życzeń tych dwóch dziewcząt.

I failed to do this.

Zawiodłam je.

These were the things that were going through the head of this other young woman --

Te myśli pojawiały się w głowie innej młodej kobiety:

I failed, I failed, I failed.

"Zawiodłam, zawiodłam, zawiodłam."

So I will do this.

Więc zrobię tak.

Women came out,

Kobiety ujawniły się,

protested a brutal dictator,

protestowały przeciw brutalnej dyktaturze,

fearlessly spoke.

przemawiały bez strachu.

Not only did the wish of a piece of doughnut come true,

Nie tylko marzenie o kawałku pączka się spełniło,

the wish of peace came true.

lecz również pragnienie pokoju.

This young woman

Ta młoda kobieta

wished also to go to school.

chciała również iść do szkoły.

She went to school.

Poszła do szkoły.

This young woman wished for other things to happen,

Ta młoda kobieta pragnęła też innych rzeczy,

it happened for her.

i one się spełniły.

Today, this young woman is me,

Dzisiaj, ta młoda kobieta to ja,

a Nobel laureate.

laureatka Nagrody Nobla.

I'm now on a journey

Wyruszyłam w podróż,

to fulfill the wish,

aby w miarę moich możliwości,

in my tiny capacity,

spełnić życzenie,

of little African girls --

afrykańskich dziewczynek:

the wish of being educated.

marzenie o wykształceniu.

We set up a foundation.

Założyliśmy fundację.

We're giving full four-year scholarships

Przyznajemy pełne, czteroletnie stypendia

to girls from villages that we see with potential.

dziewczętom, u których widzimy potencjał.

I don't have much to ask of you.

Nie proszę o wiele.

I've also been to places in this U.S.,

Byłam także w USA,

and I know that girls in this country

i wiem, że dziewczęta w tym kraju,

also have wishes,

też mają marzenia,

a wish for a better life somewhere in the Bronx,

marzenie o lepszym życiu na Bronksie,

a wish for a better life

marzenie o lepszym życiu

somewhere in downtown L.A.,

w centrum Los Angeles,

a wish for a better life somewhere in Texas,

marzenie o lepszym życiu w Teksasie,

a wish for a better life somewhere in New York,

marzenie o lepszym życiu w Nowym Jorku,

a wish for a better life

marzenie o lepszym życiu

somewhere in New Jersey.

gdzieś w New Jersey.

Will you journey with me

Czy wyruszycie państwo ze mną,

to help that girl,

aby pomóc tej dziewczynce,

be it an African girl or an American girl

afrykańskiej czy amerykańskiej,

or a Japanese girl,

czy też japońskiej,

fulfill her wish,

spełnić jej życzenie,

fulfill her dream,

spełnić jej marzenie,

achieve that dream?

osiągnąć to marzenie?

Because all of these

Ponieważ ci wszyscy

great innovators and inventors

wielcy innowatorzy i wynalazcy,

that we've talked to and seen

z którymi rozmawialiśmy

over the last few days

w ciągu ostatnich dni

are also sitting in tiny corners

też siedzą w małych zakątkach

in different parts of the world,

różnych miejsc na świecie,

and all they're asking us to do

i wszystko, o co nas proszą,

is create that space

to stworzenie przestrzeni

to unlock the intelligence,

do odblokowania inteligencji,

unlock the passion,

pasji,

unlock all of the great things

wszystkich wielkich rzeczy,

that they hold within themselves.

które noszą w sobie.

Let's journey together. Let's journey together.

Wyruszmy razem. Wyruszmy razem.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Chris Anderson: Thank you so much.

Chris Anderson: Dziękuję bardzo.

Right now in Liberia,

Który z obecnych problemów Liberii,

what do you see

najbardziej cię martwi?

as the main issue that troubles you?

najbardziej cię martwi?

LG: I've been asked to lead

Przewodniczę

the Liberian Reconciliation Initiative.

Inicjatywie Pojednania w Liberii.

As part of my work,

W ramach tej pracy,

I'm doing these tours

podróżuję

in different villages and towns --

do różnych wiosek i miasteczek.

13, 15 hours on dirt roads --

13, 15 godzin na brudnych drogach.

and there is no community that I've gone into

Nie byłam jeszcze w społeczności,

that I haven't seen intelligent girls.

w której brak byłoby inteligentnych dziewcząt.

But sadly,

Niestety,

the vision of a great future,

wspaniała przyszłość

or the dream of a great future,

wspaniała przyszłość

is just a dream,

pozostaje tylko marzeniem.

because you have all of these vices.

Z powodu tych wszystkich problemówi.

Teen pregnancy, like I said, is epidemic.

Ciąże nastolatek to prawdziwa epidemia.

So what troubles me

Martwi mnie,

is that I was at that place

że bywam w takich miejscach,

and somehow I'm at this place,

a potem jetem tutaj.

and I just don't want to be the only one

Nie chcę być jedyną osobą

at this place.

w tym miejscu.

I'm looking for ways

Szukam sposobów,

for other girls to be with me.

aby były ze mną inne dziewczęta.

I want to look back 20 years from now

Chciałabym za 20 lat

and see that there's another Liberian girl,

zobaczyć na scenie TED

Ghanaian girl, Nigerian girl, Ethiopian girl

inną dziewczynę z Liberii, Ghany, Nigerii, Etiopii.

standing on this TED stage.

inną dziewczynę z Liberii, Ghany, Nigerii, Etiopii.

And maybe, just maybe, saying,

I być może powie:

"Because of that Nobel laureate

"To dzięki tej laureatce Nagrody Nobla

I'm here today."

jestem tutaj dzisiaj".

So I'm troubled

Martwi mnie,

when I see them like there's no hope.

kiedy wydaje się, że nie ma dla nich nadziei.

But I'm also not pessimistic,

Ale nie jestem pesymistką,

because I know it doesn't take a lot

bo wiem, że nie trzeba wiele

to get them charged up.

aby je naładować energią.

CA: And in the last year,

CA: Czy możesz nam opowiedzieć

tell us one hopeful thing

o czymś, czego doświadczyłaś w minionym roku,

that you've seen happening.

co dało Ci nadzieję? .

LG: I can tell you many hopeful things that I've seen happening.

Byłam świadkiem wielu niosących nadzieję zdarzeń.

But in the last year,

Ale w zeszłym roku

where President Sirleaf comes from, her village,

tam skąd pochodzi prezydent Sirleaf, w jej wiosce,

we went there to work with these girls.

pojechaliśmy pracować z dziewczętami.

And we could not find 25 girls

I nie mogliśmy znaleźć 25 dziewcząt

in high school.

w liceum.

All of these girls went to the gold mine,

Wszystkie poszły do kopalni złota,

and they were predominantly prostitutes

i były w większości prostytutkami,

doing other things.

które robiły też inne rzeczy.

We took 50 of those girls

Zabraliśmy 50 z tych dziewcząt,

and we worked with them.

i pracowaliśmy z nimi.

And this was at the beginning of elections.

Było to na początku kampanii wyborczej.

This is one place where women were never --

To jedyne miejsce gdzie kobiety nigdy,

even the older ones

nawet te starsze,

barely sat in the circle with the men.

nie zasiadły w kręgu z mężczyznami.

These girls banded together and formed a group

Te dziewczęta połączyły się i utworzyły grupę,

and launched a campaign

która rozpoczęła kampanię

for voter registration.

na rzecz rejestracji wyborców.

This is a real rural village.

To wiejska osada.

And the theme they used was:

Motto, którego użyły, brzmiało:

"Even pretty girls vote."

"Nawet piękne dziewczyny głosują".

They were able to mobilize young women.

Były w stanie zmobilizować młode kobiety.

But not only did they do that,

Ale zrobiły coś więcej:

they went to those who were running for seats

poszły do tych, ubiegających się o mandaty,

to ask them, "What is it

aby zapytać: "Co otrzymają

that you will give the girls of this community

dziewczęta z naszej społeczności

when you win?"

jeśli pan wygra?"

And one of the guys

Jeden z tych facetów,

who already had a seat was very --

który zdobył już mandat, był bardzo...

because Liberia has one of the strongest rape laws,

Liberia ma jedne z surowszych praw dotyczących gwaltu

and he was one of those really fighting in parliament

a on był jednym z walczących w parlamencie

to overturn that law

o obalenie tego prawa.

because he called it barbaric.

Mówił, że jest barbarzyńskie.

Rape is not barbaric, but the law, he said, was barbaric.

Gwałt nie jest barbarzyński, powiedział, ale prawo owszem.

And when the girls started engaging him,

Gdy dziewczęta zaczęły z nim rozmawiać,

he was very hostile towards them.

był do nich wrogo nastawiony.

These little girls turned to him and said,

Powiedziały mu, że ich głosy

"We will vote you out of office."

przesądzą o tym, czy zachowa swój urząd.

He's out of office today.

Dzisiaj nie sprawuje on urzędu.

(Applause)

(Brawa)

CA: Leymah, thank you. Thank you so much for coming to TED.

CA: Leymah, dziękuję. Bardzo dziękuję za przybycie na TED.

LG: You're welcome. (CA: Thank you.)

LG: Miło mi. CA: Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)