Leymah Gbowee: Unlock the intelligence, passion, greatness of girls | TED

Translator: Thư Nguyễn Bá Lê Reviewer: Thy Thy Ngo

Many times

Đã nhiều lần

I go around the world to speak,

khi tôi đi khắp thế giới để nói chuyện,

and people ask me questions

mọi người đã hỏi tôi nhiều câu hỏi

about the challenges,

về những thách thức,

my moments,

những khoảnh khắc của tôi,

some of my regrets.

và một số những tiếc nuối của tôi.

1998:

Năm 1998:

A single mother of four,

Là một người mẹ đơn thân của bốn đứa con

three months after the birth of my fourth child,

ba tháng sau khi sinh đứa thứ 4,

I went to do a job

tôi đã đi làm việc

as a research assistant.

ở vị trí là một trợ lý nghiên cứu.

I went to Northern Liberia.

Tôi đi đến Bắc Liberia.

And as part of the work,

Và như là một phần của công việc,

the village would give you lodgings.

ngôi làng sẽ cung cấp cho bạn chỗ ở.

And they gave me lodging with a single mother

Và họ đã để tôi ở với một bà mẹ đơn thân

and her daughter.

cùng với con gái của cô ấy.

This girl happened to be

Cô bé này tình cờ lại là

the only girl in the entire village

cô bé duy nhất trong làng

who had made it

được theo học

to the ninth grade.

đến lớp 9.

She was the laughing stock of the community.

Cô là trò cười của cộng đồng.

Her mother was often told by other women,

Mẹ cô thường bị những người phụ nữ khác bảo,

"You and your child

"Chị và con chị

will die poor."

sẽ chết trong nghèo đói"

After two weeks of working in that village,

Sau hai tuần làm việc trong ngôi làng đó,

it was time to go back.

đến lúc phải trở về

The mother came to me, knelt down,

Người mẹ đến gặp tôi, quỳ xuống,

and said, "Leymah, take my daughter.

và nói, "Leymah, hãy nhận lấy con gái tôi.

I wish for her

Tôi muốn nó

to be a nurse."

sẽ trở thành một y tá."

Dirt poor, living in the home with my parents,

Nghèo khổ, sống cùng một nhà với cha mẹ,

I couldn't afford to.

tôi không đủ khả năng để nhận cô bé.

With tears in my eyes,

tôi khóc

I said, "No."

và nói, "Không."

Two months later,

Hai tháng sau,

I go to another village

tôi đi đến một ngôi làng khác

on the same assignment

trên cùng một sự phân công

and they asked me to live with the village chief.

và họ yêu cầu tôi sống với trưởng thôn.

The women's chief of the village has this little girl,

ngôi làng này có một cô bé

fair color like me,

màu da giống như tôi

totally dirty.

vô cùng bẩn.

And all day she walked around

Và cả ngày, cô đi vòng vòng

only in her underwear.

với duy nhất bộ đồ lót trên người.

When I asked, "Who is that?"

Khi tôi hỏi, "đó là ai vậy?"

She said, "That's Wei.

Bà nói, "Đó là Wei

The meaning of her name is pig.

ý nghĩa tên gọi của cô là lợn.

Her mother died while giving birth to her,

Mẹ cô bé chết khi sinh cô,

and no one had any idea who her father was."

và không ai biết cha cô là ai."

For two weeks, she became my companion,

Trong hai tuần, cô bé trở thành bạn đồng hành của tôi,

slept with me.

ngủ với tôi.

I bought her used clothes

Tôi mua quần áo cần thiết cho cô bé

and bought her her first doll.

và mua cho cô bé con búp bê đầu tiên

The night before I left,

Đêm trước khi tôi rời đi,

she came to the room

cô bé trở về phòng

and said, "Leymah, don't leave me here.

và nói, "Leymah, đừng bỏ cháu lại đây.

I wish to go with you.

cháu muốn đi với cô.

I wish to go to school."

Cháu muốn đi học.

Dirt poor, no money,

"Nghèo khó, không có tiền,

living with my parents,

sống chung nhà với cha mẹ,

I again said, "No."

tôi lại nói, "Không."

Two months later,

Hai tháng sau,

both of those villages fell into another war.

cả hai ngôi làng đều chìm vào một cuộc chiến tranh khác.

Till today, I have no idea

Đến giờ, tôi không biết

where those two girls are.

hai cô bé đó ở đâu nữa.

Fast-forward, 2004:

Rất nhanh về sau, năm 2004

In the peak of our activism,

ở đỉnh cao của hoạt động tuyên truyền

the minister of Gender Liberia called me

Bộ trưởng Bộ Giới Tính Liberia gọi cho tôi

and said, "Leymah, I have a nine-year-old for you.

và nói, "Leymah, tôi có một đứa bé chín tuổi giao cho chị

I want you to bring her home

tôi muốn chị đưa nó về nhà chị

because we don't have safe homes."

bởi vì chúng tôi không có nơi an toàn dành cho bé ".

The story of this little girl:

Câu chuyện của cô bé này:

She had been raped

Cô đã bị hãm hiếp

by her paternal grandfather

bởi chính ông nội của cô

every day for six months.

mỗi ngày trong suốt sáu tháng trời.

She came to me bloated,

Cô bé đến với tôi sưng húp

very pale.

rất xanh xao.

Every night I'd come from work and lie on the cold floor.

Mỗi tối, tôi đi làm về và nằm trên sàn nhà lạnh.

She'd lie beside me

Cô bé nằm bên cạnh tôi

and say, "Auntie, I wish to be well.

và nói, "Dì ơi, cháu muốn điều tốt lành.

I wish to go to school."

Cháu muốn đi học."

2010:

2010:

A young woman stands before President Sirleaf

Một phụ nữ trẻ đứng trước Tổng thống Sirleaf

and gives her testimony

và đưa ra bằng chứng

of how she and her siblings live together,

về việc cô và các anh chị em sống với nhau như thế nào,

their father and mother died during the war.

cha và mẹ của họ đã chết trong chiến tranh.

She's 19; her dream is to go to college

Cô ấy 19, ước mơ của cô là được học đại học

to be able to support them.

để có thể hỗ trợ cho họ.

She's highly athletic.

Cô ấy rất khỏe mạnh

One of the things that happens

Có một việc xảy ra

is that she applies for a scholarship.

đó là cô xin được học bổng.

Full scholarship. She gets it.

Học bổng toàn phần. Cô nhận được nó

Her dream of going to school,

Ước mơ được đến trường,

her wish of being educated,

ước muốn được học tập,

is finally here.

cuối cùng đã đến.

She goes to school on the first day.

Cô đến trường vào ngày đầu tiên.

The director of sports

Giám đốc thể thao

who's responsible for getting her into the program

người chịu trách nhiệm đưa cô ấy vào chương trình

asks her to come out of class.

yêu cầu cô bước ra khỏi lớp

And for the next three years,

Và trong ba năm tới,

her fate will be

số phận của cô

having sex with him every day,

là sẽ phải quan hệ tình dục với anh ta mỗi ngày,

as a favor for getting her in school.

như lời cảm ơn vì đã đồng ý cho cô vào trường.

Globally, we have policies,

Trên toàn cầu, chúng tôi có các chính sách,

international instruments,

các văn kiện quốc tế,

work leaders.

các nhà lãnh đạo.

Great people have made commitments --

Rất nhiều người đã thực hiện cam kết

we will protect our children

- chúng tôi sẽ bảo vệ con cái chúng ta

from want and from fear.

khỏi những thiếu thốn và sợ hãi.

The U.N. has the Convention on the Rights of the Child.

Liên Hợp Quốc có Công ước về Quyền trẻ em.

Countries like America, we've heard things like No Child Left Behind.

ở những quốc gia như Mỹ, chúng tôi đã nghe những điều như Không đứa trẻ nào bị bỏ lại

Other countries come with different things.

Những quốc gia khác thì có những câu khác nhau.

There is a Millennium Development called Three

Có một tổ chức Phát triển Thiên niên kỷ được gọi là Three

that focuses on girls.

tập trung vào những cô gái.

All of these great works by great people

Tất cả những công trình lớn lao này thực hiện bởi những con nguời tuyệt vời

aimed at getting young people

nhằm đưa những người trẻ tuổi

to where we want to get them globally,

đến nơi chúng tôi muốn để chúng đến toàn cầu

I think, has failed.

tôi nghĩ rằng, đã không thành công.

In Liberia, for example,

Ví dụ như ở Liberia,

the teenage pregnancy rate

tỷ lệ mang thai tuổi thiếu niên

is three to every 10 girls.

là cứ 10 nguời thì có 3 nguời mang thai.

Teen prostitution is at its peak.

Mại dâm trẻ vị thành niên lên đến đỉnh điểm

In one community, we're told,

Trong một cộng đồng, chúng tôi được bảo rằng

you wake up in the morning

bạn thức dậy vào buổi sáng

and see used condoms like used chewing gum paper.

và thấy những bao cao su đã qua sử dụng giống như giấy kẹo cao su đã qua sử dụng

Girls as young as 12 being prostituted

Những cô bé cỡ 12 tuổi bị đưa đi bán dâm

for less than a dollar a night.

chưa tới 1$ cho 1 đêm

It's disheartening, it's sad.

điều đó thật nản lòng, thật buồn

And then someone asked me,

Và rồi sau đó có người hỏi tôi

just before my TEDTalk, a few days ago,

chỉ mới trước buổi nói chuyện của tôi ở TEd vài ngày

"So where is the hope?"

" vậy hi vọng ở đâu?"

Several years ago, a few friends of mine

Vài năm trước, một vài người bạn của tôi

decided we needed to bridge the disconnect

quyết định chúng tôi cần nối kết

between our generation

giữa thế hệ của chúng ta

and the generation of young women.

và thế hệ của những người phụ nữ trẻ

It's not enough to say

Không đủ để nói

you have two Nobel laureates from the Republic of Liberia

bạn có 2 giải Nobel từ Cộng hòa Liberia

when your girls' kids are totally out there

khi mà những bé gái đang ở ngoài kia

and no hope, or seemingly no hope.

không hi vọng hay gần như là vô vọng

We created a space

Chúng tôi tạo ra một nơi

called the Young Girls Transformative Project.

gọi là Dự án thay đổi các bé gé gái.

We go into rural communities

Chúng tôi đi đến những vùng nông thôn

and all we do, like has been done in this room,

và tất cả những gì chúng tôi làm, như những gì chúng tôi làm tại đây,

is create the space.

là tạo ra một nơi

When these girls sit,

Khi những cô bé đó ngồi xuống,

you unlock intelligence,

Bạn để đưa ra sự hiểu biết,

you unlock passion,

bạn để lộ ra đam mê

you unlock commitment,

bạn mở khóa những cam kết

you unlock focus,

Bạn khai mở những điểm tập trung

you unlock great leaders.

Bạn đánh thức những nhà lãnh đạo vĩ đại

Today, we've worked with over 300.

Ngày nay, chúng tôi đã làm việc với hơn 300 nguời

And some of those girls

Và một vài trong số những cô gái đó

who walked in the room very shy

ban bước vào phòng rất nhút nhát

have taken bold steps, as young mothers,

đã có những bước đi Táo bạo, là những bà mẹ trẻ

to go out there and advocate

ra ngoài kia Và Đấu tranh cho

for the rights of other young women.

quyền của những nguời mẹ trẻ khác

One young woman I met,

tôi đã gặp một ngời phụ nữ trẻ,

teen mother of four,

nguời mẹ tuổi vị thành niên của 4 đứa con

never thought about finishing high school,

chưa bao giờ nghĩ đến việc sẽ hoàn thành việc học ở trờng trung học

graduated successfully;

đã tốt nghiệp thành công

never thought about going to college,

chưa bao giờ nghĩ về việc học đại học

enrolled in college.

đã đăng kí vào một trường đại học

One day she said to me,

Một ngày cô ấy nói với tôi

"My wish is to finish college

" mong ước của tôi là hoàn thành bậc đại học

and be able to support my children."

và có thể hỗ trợ cho các con của tôi"

She's at a place where she can't find money

cô ấy đang ở nơi mà cô ấy không kiếm được tiền

to go to school.

để đi học

She sells water, sells soft drinks

Cô bán nước, nước giải khát

and sells recharge cards for cellphones.

và bán thẻ nạp tiền điện thoại.

And you would think she would take that money

Và bạn sẽ nghĩ rằng, cô ấy sẽ lấy tiền đó

and put it back into her education.

và dành cho việc học của mình

Juanita is her name.

Juanita là tên của cô gái ấy.

She takes that money

Cô đem tiền đó

and finds single mothers in her community

và tìm những nguời mẹ đơn thân trong cộng đồng

to send back to school.

và gửi về trường.

Says, "Leymah, my wish

cô ấy nói: " Laymah, ước muốn của tôi

is to be educated.

là đợc học tập.

And if I can't be educated,

và nếu tôi không được học hành,

when I see some of my sisters being educated,

thì khi mà tôi thấy các chị em của tôi đươc học tập

my wish has been fulfilled.

thì ước muốn của tôi đã hoàn thành

I wish for a better life.

Tôi ước có cuộc sống tốt đẹp hơn.

I wish for food for my children.

Tôi ước có thực phẩm cho lũ trẻ

I wish that sexual abuse and exploitation in schools would stop."

Tôi ước rằng việc lạm dụng tình dục ở trường học sẽ dừng lại

This is the dream of the African girl.

đây là mơ ước của những cô gái châu phi

Several years ago,

Vài năm về trước

there was one African girl.

có một cô gái châu Phi

This girl had a son

Cô ta có một đứa con trai

who wished for a piece of doughnut

nó ước có một mẩu bánh donut

because he was extremely hungry.

bởi vì nó vô cùng đói bụng.

Angry, frustrated,

Tức giận, sụp đổ

really upset

vô cùng buồn rầu

about the state of her society

về tình trạng của xã hội ấy

and the state of her children,

và về tình trạng của những đứa con của cô ấy

this young girl started a movement,

cô gái này bắt đầu thay đổi

a movement of ordinary women

một thay đổi của những ngời phụ nữ bình thường

banding together

cùng với nhau

to build peace.

để xây dựng hòa bình.

I will fulfill the wish.

Tôi sẽ thực hiện mong ước

This is another African girl's wish.

đầy là mong ước của một cô gái châu Phi khác

I failed to fulfill the wish of those two girls.

tôi không thực hiện đợc mong ước của những cô gái này đợc

I failed to do this.

Tôi không làm điều này

These were the things that were going through the head of this other young woman --

Có những suy nghĩ đang lướt qua trong đầu những ngời phụ nữ này

I failed, I failed, I failed.

Tôi thất bại, thất bại, thất bại

So I will do this.

Vì vậy, tôi sẽ làm điều này

Women came out,

Giới phụ nữ đã đứng lên,

protested a brutal dictator,

phản đối chế độ độc tài tàn bạo,

fearlessly spoke.

mạnh dạn lên tiếng.

Not only did the wish of a piece of doughnut come true,

Không chỉ mong muốn có một miếng bánh donut thành hiện thực

the wish of peace came true.

mà mong ước về hòa bình cũng thành hiện thật

This young woman

Người phụ nữ trẻ này

wished also to go to school.

cũng ước được đi học

She went to school.

Cô ấy đã được đi học.

This young woman wished for other things to happen,

Người phụ nữ trẻ này ước muốn điều gì,

it happened for her.

điều ấy đã trở thành hiện thực

Today, this young woman is me,

Hôm nay, người phụ nữ trẻ đó là tôi

a Nobel laureate.

một người đạt giải Nobel

I'm now on a journey

Tôi đang trên đường

to fulfill the wish,

thực hiện những ước nguyện.

in my tiny capacity,

trong khả năng giới hạn của mình,

of little African girls --

của những cô gái nhỏ châu Phi

the wish of being educated.

mong ước được học tập

We set up a foundation.

Chúng tôi đã thiết lập một nền tảng

We're giving full four-year scholarships

Chúng tôi đưa ra những suất học bổng toàn phần trong vòng 4 năm

to girls from villages that we see with potential.

cho các cô gái đến từ những vùng quê mà chúng tôi thấy có tiềm năng

I don't have much to ask of you.

Tôi không yêu cầu các bạn điều gì nhiều.

I've also been to places in this U.S.,

Tôi cũng đã tới nhiều nơi ở Mỹ

and I know that girls in this country

và tôi biết rằng những cô gái của đất nước này

also have wishes,

cũng có những mong ước

a wish for a better life somewhere in the Bronx,

mong ước 1 cuộc sống tốt đẹp hơn tại ở 1 nơi nào đó ở Bronx

a wish for a better life

mong ước 1 cuộc sống tốt đẹp hơn

somewhere in downtown L.A.,

đâu đó ở trung tâm L.A

a wish for a better life somewhere in Texas,

mong ước 1 cuộc sống tốt đẹp hơn đâu đó ở Texas

a wish for a better life somewhere in New York,

mong ước 1 cuộc sống tốt đẹp hơn đâu đó ở New York

a wish for a better life

mong ước 1 cuộc sống tốt đẹp hơn

somewhere in New Jersey.

đâu đó ở New Jersey

Will you journey with me

Các bạn sẽ tham gia cùng tôi

to help that girl,

giúp đỡ cô gái đó,

be it an African girl or an American girl

có thể là 1 cô gái châu Phi hay 1 cô gái châu Mĩ

or a Japanese girl,

hay 1 cô gái Nhật

fulfill her wish,

thực hiện mong ước của cô ấy

fulfill her dream,

thực hiện giấc mơ của cô ấy?

achieve that dream?

đạt được ước mơ?

Because all of these

Bởi vì tất cả những

great innovators and inventors

nhà phát minh và sáng tạo lớn

that we've talked to and seen

mà chúng tôi đã được nói chuyện và gặp mặt

over the last few days

vài ngày trước đây

are also sitting in tiny corners

cũng đang ngồi xuống trong một góc nhỏ

in different parts of the world,

ở những nơi khác nhau trên thế giới

and all they're asking us to do

và tất cả bọn họ đều yêu cầu chúng tôi

is create that space

tạo ra nơi ấy

to unlock the intelligence,

mở mang kiến thức

unlock the passion,

đánh thức đam mê

unlock all of the great things

khám phá hết những điều tuyệt vời

that they hold within themselves.

ở bên trong những cô gái ấy

Let's journey together. Let's journey together.

Hãy tham gia cùng chúng tôi. Hãy thực hiện cùng với nhau

Thank you.

Cảm ơn các bạn

(Applause)

( vỗ tay)

Chris Anderson: Thank you so much.

cảm ơn chị rất nhiều

Right now in Liberia,

ngay bây giờ ở Liberia,

what do you see

chị thấy điều gì

as the main issue that troubles you?

là vấn đề chủ yếu gây khó khăn cho chị?

LG: I've been asked to lead

Tôi đã được yêu cầu lãnh đạo

the Liberian Reconciliation Initiative.

Tổ chức Sáng kiến hòa giải Liberia

As part of my work,

Như một phần của công việc,

I'm doing these tours

Tôi đang thực hiện những chuyến đi

in different villages and towns --

đến những vùng khác nhau

13, 15 hours on dirt roads --

13, 15 giờ trên những con đường bẩn thỉu

and there is no community that I've gone into

và không có một cộng đồng nào mà tôi đến

that I haven't seen intelligent girls.

lại không thấy những cô gái thông minh

But sadly,

Nhưng buồn thay,

the vision of a great future,

tầm nhìn cho một tương lai lớn lao,

or the dream of a great future,

hay giấc mơ cho một tương lai lớn lao,

is just a dream,

chỉ là giấc mơ

because you have all of these vices.

bởi các bạn có tất cả những tệ nạn này.

Teen pregnancy, like I said, is epidemic.

Mang thai tuổi vị thành niên, như tôi đã nói, là một bệnh dịch

So what troubles me

vì vậy, điều gây khó khăn cho tôi

is that I was at that place

chính là tôi đang ở tại nơi đó

and somehow I'm at this place,

và bằng cách nào đó tôi đang ở đây

and I just don't want to be the only one

và tôi không muốn là người duy nhất

at this place.

tại nơi này.

I'm looking for ways

Tôi đang tìm cách

for other girls to be with me.

để những cô gái khác đi cùng tôi.

I want to look back 20 years from now

Tôi muốn nhìn thấy 20 năm sau,

and see that there's another Liberian girl,

sẽ thấy có một cô bé người Liberia,

Ghanaian girl, Nigerian girl, Ethiopian girl

cô bé người Ghanaian, Nigerian, Ethiopian

standing on this TED stage.

đứng trên sân khấu cảu TEd

And maybe, just maybe, saying,

và có thể, chỉ là có thể nói rằng

"Because of that Nobel laureate

" vì là người đạt giải Nobel,

I'm here today."

Tôi đến đây hôm nay"

So I'm troubled

vì vậy tôi thấy khó khăn

when I see them like there's no hope.

khi thấy như thể họ không còn hi vọng

But I'm also not pessimistic,

nhưng tôi không hề bi quan

because I know it doesn't take a lot

bởi vì tôi biết sẽ không quá khó

to get them charged up.

để vực họ dậy.

CA: And in the last year,

và trong năm qua

tell us one hopeful thing

hãy kể cho chúng tôi về một điều hứa hẹn

that you've seen happening.

mà chị thấy nó đang diễn ra.

LG: I can tell you many hopeful things that I've seen happening.

Tôi có thể kể cho các bạn nghe nhiều điều hứa hẹn mà tôi thấy nó đang diễn ra,

But in the last year,

Nhưng năm vừa qua

where President Sirleaf comes from, her village,

tại quê nhà của tổng thống Sirleaf

we went there to work with these girls.

chúng tôi đến đó để làm việc với những cô gái.

And we could not find 25 girls

và chúng tôi không thể tìm được 25 cô gái

in high school.

học trung học

All of these girls went to the gold mine,

Tất cả những cô gái này phải đến mỏ vàng,

and they were predominantly prostitutes

họ chủ yếu là gái mại dâm

doing other things.

làm những việc khác

We took 50 of those girls

Chúng tôi chọn 50 người trong số các cô gái đó

and we worked with them.

và làm việc với họ.

And this was at the beginning of elections.

và lúc đó là lúc bắt đầu của những cuộc bầu cử

This is one place where women were never --

đay là nơi mà phụ nữ không bao giờ được

even the older ones

kể cả người già

barely sat in the circle with the men.

ngồi ngang hàng với đàn ông.

These girls banded together and formed a group

những cô gái này kết nối vs nhau và lập thành những nhóm nhỏ

and launched a campaign

và thực hiện một chiến dịch

for voter registration.

đăng kí cử tri

This is a real rural village.

đây đúng chất là một vùng nông thôn

And the theme they used was:

và chủ đề bọn họ dùng là:

"Even pretty girls vote."

" Kể cả những cô gái xinh đẹp cũng bầu cử"

They were able to mobilize young women.

bọn họ có thể động viên những phụ nữ trẻ

But not only did they do that,

bọn họ không những làm vậy

they went to those who were running for seats

Họ đến gặp những người đang ứng cử

to ask them, "What is it

để hỏi rằng: Bạn sẽ

that you will give the girls of this community

đem lại điều gì cho những cô gái của cộng đồng này

when you win?"

khi bạn đắc cử?

And one of the guys

Và một trong những vị đó

who already had a seat was very --

người mà đã đắc cử thì đã rất...

because Liberia has one of the strongest rape laws,

bởi vì Liberia có một trong những luật về hiếp dâm nặng nhất

and he was one of those really fighting in parliament

và ông ấy là một trong những người thực sự đấu tranh trong nghị viện

to overturn that law

để lật đỗ luật đó

because he called it barbaric.

bởi vì ông ấy cho rằng nó dã man

Rape is not barbaric, but the law, he said, was barbaric.

ông ấy nói Hiếp dâm không dã man, nhưng chính luật lệ mới dã man

And when the girls started engaging him,

và khi những cô gái bắt đầu chống lại ông ấy

he was very hostile towards them.

ông ấy đã có thái độ rất thù nghịch với họ

These little girls turned to him and said,

Những cô gái nhỏ này đến gặp ông ấy và nói:

"We will vote you out of office."

" chúng tôi sẽ bỏ phiếu để ông ra khỏi bộ máy nhà nước"

He's out of office today.

Và giờ đây ông ấy đã ra khỏi bộ máy nhà nước

(Applause)

( vỗ tay)

CA: Leymah, thank you. Thank you so much for coming to TED.

cảm on chị, Leymah. Cảm ơn rất nhiều vì đã đến với TEd

LG: You're welcome. (CA: Thank you.)

Rất hân hạnh

(Applause)

" vỗ tay"