James B. Glattfelder: Who controls the world?

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

"When the crisis came,

کاتێک تەنگژە دروست دەبێت.

the serious limitations of existing economic and financial models

بەربەستە گەورەکانی مۆدێڵی ئابووری و دارایی

immediately became apparent."

بە خێرایی دەردەکەون."

"There is also a strong belief, which I share,

"بڕوایەکی بەهێز هەیە، منیش هاوڕام.

that bad or oversimplistic and overconfident economics

ئەو ئابووریە خراپە یاخود زیادئاسان و خۆبەزلزانە

helped create the crisis."

یارمەتی دروست کردنی تەنگژەکەی داوە."

Now, you've probably all heard of similar criticism

ئێستا هەمووتان ئەم رەخنانەتان بیستووە

coming from people who are skeptical of capitalism.

لەو کەسانەی کە حەزیان لە سەرمایەداریە هاتووە.

But this is different.

بەڵام ئەمە جیاوازە.

This is coming from the heart of finance.

ئەمە لەناو جەرگەی پارەوە هاتووە.

The first quote is from Jean-Claude Trichet

یەکەم ووتە هی جۆن کلۆد تریچێت ە .

when he was governor of the European Central Bank.

کاتێک پارێزگاری بانکی ناوەندی ئەوروپا بوو.

The second quote is from the head of the UK Financial Services Authority.

دووەم ووتە هی سەرۆکی خزمەتگوزاری ئابووری بەریتانیایە.

Are these people implying

ئەم خەڵکە مەبەستیانە

that we don't understand the economic systems

کە ئێمە لە سیستمی ئابووری تێناگەین

that drive our modern societies?

کە کۆمەڵگە مۆدێرنەکان بەڕێوەدەبات؟

It gets worse.

خراپتریشە

"We spend billions of dollars

ملیارەها دۆلار خەرج دەکەین

trying to understand the origins of the universe,

بۆ ئەوەی کە لە سەرەتای گەردوون تێبگەین.

while we still don't understand the conditions for a stable society,

لە کاتێکدا ئێمە لە مەرجەکانی کۆمەڵگەیەکی تەندروست تێنەگەیشتووین.

a functioning economy, or peace."

ئابووریەکی کارا، یان ئاشتی."

What's happening here? How can this be possible?

چی لێرە ڕوودەدات؟ ئەمە چۆن دەبێت؟

Do we really understand more about the fabric of reality

ئایا بە تەواوەتی تێگەیشتووین لە دروستکەرەکانی ڕاستی

than we do about the fabric which emerges from our human interactions?

زیاتر لە دروستکەرەکان کە لە نێوان کارلێکی مرۆڤەکان پەیدا دەبێت؟

Unfortunately, the answer is yes.

بە خەمبارییەوە. وەڵامەکە بەڵێ یە.

But there's an intriguing solution

بەڵام چارەسەرێکی گشتی هەیە

which is coming from what is known as the science of complexity.

کە لە شتێکەوە هاتووە پێی دەڵێن زانستی ئاڵۆزی.

To explain what this means and what this thing is,

بۆ ئەوەی ڕوونبکرێتەوە کە ئەمە واتای چییە و ئەم شتە چییە،

please let me quickly take a couple of steps back.

با دوو هەنگاو بچمە دواوە.

I ended up in physics by accident.

من بە ڕێکەوت چوومە بەشی فیزیا.

It was a random encounter when I was young,

بەرکەوتنێکی هەمەڕەکی بوو کاتێک گەنج بووم.

and since then, I've often wondered about the amazing success of physics

لەو کاتەوە زۆرجار لە خۆم پرسیوە دەربارەی ئەو سەرکەوتنە گەورەیەی فیزیا

لە روونکردنەوەی ئەو ڕاستییەی کە هەموو ڕۆژێ تێیدا خەبەرمان دێیتەوە.

in describing the reality we wake up in every day.

In a nutshell, you can think of physics as follows.

دەتوانی وەک ئەمە بیر لە فیزیا بکەیتەوە.

So you take a chunk of reality you want to understand

بڕێکی زۆری ڕاستی دەبەیت و دەتەوێ لێی تێبگەیت

and you translate it into mathematics.

وەریدەگێڕی بۆ بیرکاری.

You encode it into equations.

دەیکەی بەهاوکێشە.

Then, predictions can be made and tested.

دوای ئەوە دەتوانی پێشبینی دابنێیت و تاقی بکەیتەوە.

We're actually really lucky that this works,

لە ڕاستیدا بەختمان زۆرە کە ئەمە کار دەکات.

because no one really knows why the thoughts in our heads

چونکە کەس نازانێ بۆ ئەو بیرۆکانەی لە مێشکمانان

should actually relate to the fundamental workings of the universe.

هیچ پەیوەندییەکیان بە کارکردنی سەرەتایی گەردوونەوە هەیە.

Despite the success, physics has its limits.

سەرباری سەرکەوتنەکەی فیزیا سنووری هەیە.

As Dirk Helbing pointed out in the last quote,

وەک دێرک هێلبینگ لە کۆتا وتەی هەیە.

we don't really understand the complexity that relates to us, that surrounds us.

ئێمە بەڕاستی لەو تێکەڵیەی کە پەیوەندی پێمانەوە هەیە و دەورەی داوین تێناگەین.

This paradox is what got me interested in complex systems.

ئەم ناکۆکیە بوو وای لێکردم کە گرنگی بە سیسیتمی ئاڵۆز بدەم.

So these are systems which are made up

ئەمانە ئەو سیستمانەن کە دروست بوون

of many interconnected or interacting parts:

لە بڕێکی زۆر لە بەشی پێکەوە پەیوەست پێکەوە کارکردوو:

swarms of birds or fish,

ژمارەیەکی زۆر پۆلی باڵندە یان ماسی،

ant colonies, ecosystems, brains, financial markets.

شارە مێرولە، سروشت، مێشک مارکێتی ئابووری.

These are just a few examples.

ئەمانە چەند نموونەیەکن.

Interestingly, complex systems are very hard to map

سەرنجڕاکێشتر، سیستمی ئاڵۆز زۆر گرانە بۆ گۆڕینی.

into mathematical equations,

بۆ هاوکێشەی بیرکاری،

so the usual physics approach doesn't really work here.

ڕێگای فیزیای ئاسایی لێرە کار ناکەن.

So what do we know about complex systems?

چی دەزانین دەربارەی ئەم سیستمە ئاڵۆزانە؟

Well, it turns out that what looks like complex behavior from the outside

دەرکەوتووە کە ئەو شتەی لە دەرەوە زۆر ئاڵۆزە

is actually the result of a few simple rules of interaction.

دەرئەنجامی چەند ڕێسایەکی سادەی کارلێکن.

This means you can forget about the equations

واتای ئەوەیە کە هاوکێشەکان لە یاد بکە

and just start to understand the system

تەنها لە سیستمەکان تێبگە

by looking at the interactions,

بە تەماشا کردنی کارلێکەکان،

so you can actually forget about the equations

بۆیە هاوکێشەکان لە یاد بکە

and you just start to look at the interactions.

تەنها تەماشای کارلێکەکان بکە.

And it gets even better, because most complex systems

بگرە باشتریش دەبێت، چونکە زۆربەی سیستمە ئاڵۆزەکان

have this amazing property called emergence.

ئەم تایبەتمەندییە سەرنجڕاکێشەیان هەیە پێی دەوترێت دەرکەوتن.

So this means that the system as a whole suddenly starts to show a behavior

ئەمەش واتە ئەم سیستمە بە گشتی رەفتارێکی نوێ دروست دەکەن

which cannot be understood or predicted

کە ناتوانرێت پێشبینی بکرێت و لێی تێبگەین

by looking at the components of the system.

بە تەماشا کردنی بەشەکانی سیستمەکان.

So the whole is literally more than the sum of its parts.

بۆیە هەمووی زیاترە لە کۆکراوەی بەشەکان

And all of this also means

ئەمەش هەمووی واتە

that you can forget about the individual parts of the system,

دەتوانی بەشەکانی سیستمەکە لە یاد بکەیت،

how complex they are.

چەند ئاڵۆزن.

So if it's a cell or a termite or a bird,

ئەگەر ئەمە خانەیەک بێت یان مێروو یان باڵندە،

you just focus on the rules of interaction.

تەنها گرنگی بدە بە یاساکانی کارلێک.

As a result, networks are ideal representations of complex systems.

لە ئەنجامدا، تۆڕی ئینتەرنێت شتێکی نموونەیین بۆ باسکردنی سیستمە ئاڵۆزەکان.

The nodes in the network are the system's components,

خاڵەکانی تۆڕەکە بەشەکانی سیستمەکەن.

and the links are given by the interactions.

پەیوەندییەکانیش پەیوەستن بە کارلێکەکانەوە.

So what equations are for physics,

ئەی کام هاوکێشانە بۆ فیزیاییەکانن،

complex networks are for the study of complex systems.

تۆڕی ئاڵۆز بۆ تاقیکردنەوەی سیستمە ئاڵۆزەکانن.

This approach has been very successfully applied

ئەم شێوازە بە سەرکەوتوویی بەکارهاتووە

to many complex systems in physics, biology,

بۆ چەندین سیستمی ئاڵۆزی زیندەزانی و فیزیا.

computer science, the social sciences,

زانستی کۆمپیوتەر، زانستی کۆمەڵایەتی.

but what about economics?

بەڵام ئەی ئابووری؟

Where are economic networks?

تۆڕەکانی ئابووری لە کوێن؟

This is a surprising and prominent gap in the literature.

ئەمە بۆشاییەکی دیار و چاوەڕێ نەکراوی ناو بابەتەکەیە.

The study we published last year, called "The Network of Global Corporate Control,"

ئەو بابەتەی کە پار بڵاومان کردەوە ناوی "تۆڕی دامەزراوەی جیهانی" بوو

was the first extensive analysis of economic networks.

یەکەم لێکدانەوەی تەواوی تۆڕی ئابووری بوو

The study went viral on the Internet

ئەم بابەتە زۆر بڵاو بووەوە لە ئینتەرنێت.

and it attracted a lot of attention from the international media.

ئەمە سەرنجی زۆر میدیای جیهانی ڕاکێشا.

This is quite remarkable, because, again, why did no one look at this before?

زۆر گرنگە، چونکە دووبارە، بۆ کەس تەماشای ئەمەی نەکردووە پێشتر؟

Similar data has been around for quite some time.

ماوەیەکی زۆرە داتای هاوشێوە هەبووە.

What we looked at in detail was ownership networks.

ئەوەی تەماشامان کرد بریتیبوو لە تۆڕی خاوەنەکان.

So here the nodes are companies, people, governments, foundations, etc.

لێرەش خاڵەکان کۆمپانیان، خەڵکن ، حکومەتن دامەزراوەکانن، هتد.

And the links represent the shareholding relations,

ئەم هێڵانەش بریتین لە پەیوەندی خاوەن پشکەکان،

so shareholder A has x percent of the shares in company B.

بۆیە خاوەن پشکی ا (س) پشکی لە کۆمپانیای ب هەیە.

And we also assign a value to the company given by the operating revenue.

هەروەها نرخێک دەدەین بە کۆمپانیاکە کە پێی دەستکەوتەکەوە دانراوە.

So ownership networks reveal the patterns of shareholding relations.

تۆڕی خاوەندارییەتی پەیوەندییەکانی خاوەن پشکەکان دەردەخات.

In this little example, you can see a few financial institutions

لەم نموونە بچووکەدا دەتوانی چەند دامەزراوەیەکی پارەدار ببینیت

with some of the many links highlighted.

کە هەندێک لە پەیوەندییەکان دیاری کراون.

Now, you may think that no one looked at this before

لەوانەیە بڵێیت کە کەس ئەمەی نەبینیوە

because ownership networks are really, really boring to study.

چونکە تۆڕی خاوەندارییەتی زۆر زۆر ناخۆشن بۆ خوێندن.

Well, as ownership is related to control,

وەکو چۆن خاوەندارییەتی پەیوەستە بە کۆنترۆڵەوە،

as I shall explain later,

وەک دواتر بۆتان ڕوون دەکەمەوە.

looking at ownership networks

بەتەماشاکردنی تۆڕی خاوەندارییەتی

actually can give you answers to questions like,

دەتوانێت وەڵامی چەند پرسیارێک بداتەوە وەک.

who are the key players?

کێن بەشداربووە سەرەکییەکان؟

How are they organized? Are they isolated?

چۆن ڕێکخراون؟ ئایا جیاکراونەتەوە؟

Are they interconnected?

ئایا پێکەوە بەستراونەتەوە؟

And what is the overall distribution of control?

کۆکراوەی بڵاوبووەوەی کۆنترۆڵ چییە؟

In other words, who controls the world?

بە شێوەیەکی دیکە، کێ کۆنترۆڵی جیهان دەکات؟

I think this is an interesting question.

ئەمە پرسیارێکی سەرنجڕاکێشە.

And it has implications for systemic risk.

کاریگەری لەسەر درووستبوونی مەترسییەکی بە بەرنامە هەبێت.

This is a measure of how vulnerable a system is overall.

ئەمە پێوانەیەکە کە دەریدەخات ئەم سیستمە چەند لاوازە.

A high degree of interconnectivity can be bad for stability,

پلەیەکی زۆری پێکەوە بەستن دەکرێت خراپ بێت بۆ سەقامگیری،

because then the stress can spread through the system like an epidemic.

چونکە ئەم فشارە وەک نەخۆشییەکی گشتی بڵاو دەبێتەوە بە سیستمەکەدا.

Scientists have sometimes criticized economists

زاناکان هەندێک جار ڕەخنەیان لە ئابووریناسان گرتووە

who believe ideas and concepts are more important than empirical data,

کە باوەڕیان وایە بیرۆکەکان و بیردۆزەکان لە داتا ئەزموونییەکان گرنگترن،

because a foundational guideline in science is:

چونکە لەزانستدا سەرەتایترین ڕێنمایی ئەوەیە:

Let the data speak. OK. Let's do that.

با داتا قسە بکات. باشە. با ئەوە بکەین.

So we started with a database containing 13 million ownership relations from 2007.

داتا بەیسێکمان دروست کرد ١٣ ملیۆن پەیوەندی خاوەنداریەتی تێدا بوو هی ساڵی ٢٠٠٧.

This is a lot of data, and because we wanted to find out

ئەمە داتایەکی زۆرە و چونکە دەمانویست بزانین

"who rules the world,"

"کێ جیهان حوکم دەکات،"

we decided to focus on transnational corporations,

بڕیارماندا کە سەرنج بخەینە سەر دامەزراوە فرە نەتەوەییەکان،

or "TNCs," for short.

یان، "د.ف.ن" بە کورتی.

These are companies that operate in more than one country,

ئەمانە کۆمپانیاکانن کە لە زیاد لە وڵاتێک کاردەکەن، و

and we found 43,000.

نزیکەی ٤٣,٠٠٠مان دۆزییەوە.

لە هەنگاوی داهاتوودا، چەند تۆڕێکمان لە دەوری ئەم کۆمپانیایانە دروست کرد.

In the next step, we built the network around these companies,

so we took all the TNCs' shareholders,

هەموو خاوەن پشکەکانی کۆمپانیا فرەنەتەوەییەکەمان برد، و

and the shareholders' shareholders, etc.,

خاوەن پشکی خاوەنپشکەکانیش و هتد.

all the way upstream, and we did the same downstream,

هەتا کەسی سەری سەرەوە، و بۆ کەسەکانی خواریشەوە هەمان شت، و

and ended up with a network containing 600,000 nodes

تۆڕێکمان دروست کرد کە ٦٠٠٠٠٠ خاڵی تێدا بوو و

and one million links.

یەک ملیۆن پێکەوە بەستنیش.

This is the TNC network which we analyzed.

ئەمە تۆرێکی کۆمپانیای فرە نەتەوەییە کە توانیمان شی بکەینەوە.

And it turns out to be structured as follows.

شێوەکەی وەک ئەمە دەرچوو.

So you have a periphery and a center

چواردەورێکت هەیە لەگەڵ ناوەڕاستێک

which contains about 75 percent of all the players,

کە لەسەدا ٧٥ی هەموو بەشداربووەکانی تێدایە، و

and in the center, there's this tiny but dominant core

لە ناوەڕاستدا، ناوکێکی زاڵبووی بچووکی تێدایە

which is made up of highly interconnected companies.

کە لە بڕێکی زۆری کۆمپانیای پێکەوە بەستراوەکان درووستبووە.

To give you a better picture,

بۆ ئەوەی وێنەیەکی جوانترتان بۆ بکێشم،

think about a metropolitan area.

بیر لە ناوچەیەکی پیشەسازی بکەنەوە.

So you have the suburbs and the periphery,

ناوجەرگەی شار هەیە لەگەڵ قەراغ شارەکان،

you have a center, like a financial district,

ناوەڕاستەکەت هەیە، وەک ناوچەیەکی ئابووری،

then the core will be something like

ناوکەکە شتێکی لەم شێوەیە دەبێت

the tallest high-rise building in the center.

بینایەکی بەرز لە ناوەڕاستدا.

And we already see signs of organization going on here.

وە لێرە نیشانەی دامەزراوە دەبینین

36 percent of the TNCs are in the core only,

لە سەدا ٣٦ی کۆمپانیا فرە نەتەوەییەکان تەنیا لە ناوکەکەدان،

but they make up 95 percent of the total operating revenue of all TNCs.

بەڵام لە سەدا ٩٥ی کۆی گشتی داهاتی کۆمپانیاکانیان بۆ دەڕوات.

OK, so now we analyzed the structure,

باشە، ئێستا ئەم پێکاهەتەیەمان شیکردەوە،

so how does this relate to the control?

ئەی چۆن پەیوەندی هەیە بە کۆنترۆڵ کردنەوە؟

Well, ownership gives voting rights to shareholders.

ئێ. خاوەنداریەتی توانای دەنگدان دەدات بە خاوەن پشکەکان.

This is the normal notion of control.

ئەمەش شێوازی ئاسایی کۆنترۆڵە.

And there are different models

ئەمانەش مۆدیڵی جیاوازن

which allow you to compute the control you get from ownership.

کە دەتوانی ئەم کۆنترۆڵە بکەیت بە ئیلیکترۆنی کە لە خاوەنداریەتی وەری دەگریت.

If you have more than 50 percent of the shares in a company,

ئەگەر لە ٥٠%زیاتر پشکت هەبوو لە کۆمپانیایەک هەبوو.

you get control,

کۆنترۆڵت دەبێت،

but usually, it depends on the relative distribution of shares.

بەڵام ئاسایی، بەندە لەسەر بڵاوبوونەوەی پشکەکان.

And the network really matters.

تۆڕەکە شتە گرنگەکەیە.

About 10 years ago, Mr. Tronchetti Provera

نزیکەی ١٠ ساڵ لەمەوپێش. بەڕێز ترۆنچێتی پرۆڤێرا

had ownership and control in a small company,

خاوەندارییەتی و کۆنترۆڵی کۆمپانیایەکی بچووکی هەبوو.

which had ownership and control in a bigger company.

کە خاوەنداریەتی و کۆنترۆڵی کۆمپانیایەکی گەورەتری هەبوو

You get the idea.

بیرۆکەکە تێدەگەی.

This ended up giving him control in Telecom Italia with a leverage of 26.

ئەمە وای کرد کۆنترۆڵی تیلیکۆم ئیتالیا بکات بە دەستکەوتی ٢٦

So this means that, with each euro he invested,

مواتای ئەوەیە کە هەموو یۆرۆیەک کە دەیکاتە کارەکە

he was able to move 26 euros of market value

دەیتوانی ٢٦ یۆرۆ لە نرخی بازار بجوڵێنێت

through the chain of ownership relations.

لە ڕێگەی زنجیرەی پەیوەندییەکانی خاوەندارێتی.

Now what we actually computed in our study was the control over the TNCs' value.

ئەوەی لە بابەتەکەمان کرد بریتی بوو لە کۆنترۆڵ کردنی نرخی کۆمپانیا فرەنەتەوەییەکان.

This allowed us to assign a degree of influence to each shareholder.

وای کرد بتوانین کاریگەریمان هەبێت لەسەر خاوەن پشکەکان

This is very much in the sense of Max Weber's idea of potential power,

ئەمەش رێک ئەوەیە کە ماکس وێبەر پێی دەوت توانای شاردراوە،

which is the probability of imposing one's own will

کە ئەگەری ئەوەیە کەسێک بتوانێت ویستی خۆی بە تەواوی بسەپێنێت

despite the opposition of others.

سەرباری دژایەتی کردنی ئەوانی تر.

If you want to compute the flow in an ownership network,

ئەگەر ویستت هەژماری ڕۆشتن لە تۆڕی خاوەندارییەتی یەکێک بکەیت

this is what you have to do.

دەبێت ئەمە بکەیت.

It's actually not that hard to understand.

زۆر گران نیە بۆ تێگەیشتن.

Let me explain by giving you this analogy.

با بە نیشاندانی ئەم لێکچواندنە بۆتانی ڕوون بکەمەوە.

So think about water flowing in pipes, where the pipes have different thickness.

بیر لە ئاو بکەرەوە کە بە ناو بۆری جیاواز لە ئەستووریدا بڕوات.

So similarly, the control is flowing in the ownership networks

بە هەمان شێوە، کۆنترۆڵەکە بە تۆڕی خاوەندارییەتەکەدا دەڕوات و

and is accumulating at the nodes.

لە خاڵەکاندا کۆدەبێتەوە.

So what did we find after computing all this network control?

ئەی چیمان دۆزیەوە دوای ئەوەی ئەم تۆڕی کۆنترۆڵەمان هەژمارکرد ؟

Well, it turns out that the 737 top shareholders

ئێ، دەرکەوت کە ٧٣٧ خاوەن پشکی لوتکە

have the potential to collectively control 80 percent of the TNCs' value.

بەیەکەوە توانای کۆکراوەیان هەیە بۆ کۆنترۆڵکردنی لە سەدا ٨٠ی بەهای کۆمپانیاکان.

Now remember, we started out with 600,000 nodes,

بیرت بێت، بە ٦٠٠٠٠٠ خاڵ دەستمان پێکرد

so these 737 top players make up a bit more than 0.1 percent.

ئەم ٧٣٧ کەسە تەنها کەمێک زیاتر لە ٠.١% پێکدێنن.

They're mostly financial institutions in the US and the UK.

ئەمانە زیاتر دامەزراوەی ئابوورین لە ئەمریکا و بەریتانیا.

And it gets even more extreme.

لەوەش گەورەتر دەبێت.

There are 146 top players in the core,

١٤٦ کەسی کە هەیە لە ناوەڕاستدا،

and they together have the potential to collectively control

ئەوانەش بەیەکەوە کۆنتڕۆڵی

40 percent of the TNCs' value.

لە سەدا ٤٠ی نرخی کۆمپانیاکان دەکەن.

What should you take home from all of this?

لەمەوە دەبێت چیت بۆ دەرکەوێت؟

Well, the high degree of control you saw is very extreme by any standard.

ئەو ڕێژەی کۆنترۆڵەی بینیت بەپێی هەموو پێوەرێک زۆر گەورەیە.

The high degree of interconnectivity of the top players in the core

ئەو پەیوەندییەی کە لە نێوان کەسە بەرزەکان هەیە لە ناوکەکەدا

could pose a significant systemic risk to the global economy.

دەکرێ ببێتە هۆی مەترسی لەسەر ئابووری جیهانی.

And we could easily reproduce the TNC network

دەتوانین بە ئاسانی تۆڕی کۆمپانیا نێونەتەوەییەکان درووستکەینەوە

with a few simple rules.

بە چەند یاسایەکی سادە.

This means that its structure is probably the result of self-organization.

ئەمە واتای ئەوەیە پێکهاتەکە لەوانەیە ئەنجامی خۆڕێکخستن بێت.

It's an emergent property which depends on the rules of interaction in the system,

ئەمە تایبەتمەندیەکە کە بەندە لەسەر یاساکانی کارلێک لە ناو سیستمێک.

so it's probably not the result of a top-down approach

ئەمە ئەنجامی نزیکبوونەوەیەکی سەر-خوار نییە

like a global conspiracy.

وەک پلانی نهێنی جیهانی.

Our study "is an impression of the moon's surface.

بابەتەکەمان "تێڕوانینێکە لە سەر ڕووی مانگ.

It's not a street map."

نەخشەی شەقامێک نییە ".

So you should take the exact numbers in our study with a grain of salt,

بۆیە لە توێژینەوەکەماندا پێویستە کەمێک بە گومانەوە بڕوانیتە ژمارەکان،

yet it "gave us a tantalizing glimpse of a brave new world of finance."

لەگەڵ ئەوەش " تێڕوانینێکی نوێی پێبەخشین لە جیهانی ئابووری."

We hope to have opened the door for more such research in this direction,

هیوامان وایە دەرگایەکمان کردبێتەوە بۆ ئەوەی توێژینەوە بکرێت لەم ئاڕاستەیە،

so the remaining unknown terrain will be charted in the future.

ئەوەی کە ماوەتەوە لە داهاتوودا دەردەکەوێت

And this is slowly starting.

بە هێواشی دەستپێدەکات.

We're seeing the emergence of long-term and highly-funded programs

پرۆگرامی درێژخایەن و پارە بۆدابینکراوی نوێ دەبینین دەردەکەوێت

which aim at understanding our networked world

کە مەبەستیان تێگەیاندمانە لە جیهانە پڕ پەیوەندیەکانمان

from a complexity point of view.

لە ڕوانگەیەکی ئاڵۆزییەوە.

But this journey has only just begun,

ئەم گەشتە تازە دەستی پێکردووە،

so we will have to wait before we see the first results.

دەبێ چاوەڕی بکەین تاکوو ئەنجامەکانمان دەست دەکەوێت.

Now there is still a big problem, in my opinion.

ئێستا کێشەیەکی گەورە ماوە کە بەڕای من.

Ideas relating to finance, economics, politics, society,

بیرۆکەکان کە پەیوەستن بە ئابووری، دارایی، سیاسەت، کۆمەڵایەتی،

are very often tainted by people's personal ideologies.

زۆر بە ئاسانی کاریان تێدەکرێت بیروباوەڕی تایبەتی کەسەکان.

I really hope that this complexity perspective

هیوام وایە کە ئەم ڕوانگە ئاڵۆزە

allows for some common ground to be found.

یارمەتیدەربێت بۆ هاتنە کایەی زەمینەیەکی هاوبەش.

It would be really great if it has the power

زۆر شتێکی باش ئەبێت ئەگەر هێزی ئەوەی هەبێت

to help end the gridlock created by conflicting ideas,

یارمەتی چاککردنی ئاڵۆزییەکان بدات کە بەهۆی پێکدادانی بیرۆکەکانەوەیە،

which appears to be paralyzing our globalized world.

کە پێدەچێت جیهانە یەکپارچەییەکەمان پەک بخات.

Reality is so complex, we need to move away from dogma.

ڕاستی زۆر ئاڵۆزە، پێویستە دوورکەوینەوە لە باوەڕی چەقبەستوو.

But this is just my own personal ideology.

بەڵام ئەمە بەتەنها بیروباوەڕی منە.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵە)