Why we need the explorers | Brian Cox

Translator: Irakli Garibashvili Reviewer: Levan Khomeriki

We live in difficult and challenging

ჩვენ ვცხოვრობთ რთულ, ეკონომიკური

economic times, of course.

სირთულეების ეპოქაში.

And one of the first victims

და ერთ-ერთი პირველი მსხვერპლი

of difficult economic times,

ამ რთული ეკონომიკური ეპოქისა,

I think, is public spending of any kind,

ვფიქრობ, არის ნებისმიერი სახის საჯარო ხარჯები,

but certainly in the firing line at the moment

მაგრამ ყველაზე კრიტიკულ მდგომარეობაში, რა თქმა უნდა,

is public spending for science,

არის საჯარო ხარჯები მეცნიერებაზე ზოგადად,

and particularly curiosity-led science

და კვლევით მეცნიერებასა და

and exploration.

აღმოჩენებზე კერძოდ.

So I want to try and convince you in about 15 minutes

ამიტომ მე შევეცდები, დაახლოებით 15 წუთში, დაგარწმუნოთ იმაში,

that that's a ridiculous

რომ ეს სასაცილოა

and ludicrous thing to do.

და ამის გააკეთება აბსურდია.

But I think to set the scene,

მაგრამ მოდით, ჯერ გავერკვეთ ვითარებაში,

I want to show -- the next slide is not my attempt

მინდა გაჩვენოთ – მომდევნო სლაიდი არ არის ჩემი მცდელობა

to show the worst TED slide in the history of TED,

წარმოვადგინო ყველაზე ცუდი სლაიდი TED-ის ისტორიაში,

but it is a bit of a mess.

მაგრამ იგი ცოტა უწესრიგოა.

(Laughter)

(სიცილი)

But actually, it's not my fault; it's from the Guardian newspaper.

მაგრამ სინამდვილეში, ეს ჩემი ბრალი არაა, იგი გაზეთ „გარდიანი"-დანაა.

And it's actually a beautiful demonstration

და ეს ფაქტიურად კარგი დემონსტრაციაა იმისა,

of how much science costs.

თუ რამდენად ფასობს მეცნიერება

Because, if I'm going to make the case

იმიტომ, რომ, თუ მე ვაპირებ წარმოვადგინო არგუმენტები

for continuing to spend on curiosity-driven science and exploration,

ცნობისმოყვარეობაზე ორიენტირებული მეცნიერებისა და კვლევის დაფინანსების გასაგრძელებლად,

I should tell you how much it costs.

უნდა გითხრათ, რამდენი ღირს იგი.

So this is a game called "spot the science budgets."

ასე რომ ეს არის თამაში სახელად "გამოიცანით, რამდენია მეცნიერების ბიუჯეტი".

This is the U.K. government spend.

ეს არის ბრიტანეთის მთავრობის ხარჯები.

You see there, it's about 620 billion a year.

ხედავთ იქ, ეს დაახლოებით 620 მილიარდია წლიურად.

The science budget is actually --

მეცნიერების ბიუჯეტი არის ფაქტიურად -

if you look to your left, there's a purple set of blobs

თუ გახედავთ თქვენგან მარცხნივ, იქ შინდისფერი ლაქების კრებულია

and then yellow set of blobs.

და შემდეგ ყვითელი ლაქების ნაკრები.

And it's one of the yellow set of blobs

იგი ერთ-ერთია ყვითელ ლაქათაგან.

around the big yellow blob.

იმ დიდი ყვითელი ლაქის გარშემო.

It's about 3.3 billion pounds per year

ეს არის დაახლოებით 3.3 მილიარდი ფუნტი წელიწადში,

out of 620 billion.

620 მილიარდიდან.

That funds everything in the U.K.

ეს თანხები მოიცავს ყველაფერს დიდ ბრიტანეთში,

from medical research, space exploration,

სამედიცინო კვლევას, კოსმოსურ კვლევას,

where I work, at CERN in Geneva, particle physics,

სადაც მე ვმუშაობ, CERN-ში ჟენევაში, ნაწილაკების ფიზიკას,

engineering, even arts and humanities,

საინჟინრო კვლევები, ხელოვნება და ჰუმანიტარული დარგებიც,

funded from the science budget,

ფინანსდება მეცნიერების ბიუჯეტიდან,

which is that 3.3 billion, that little, tiny yellow blob

რომელიც სულ 3.3 მილიარდია, აი ის პატარა, პატარა ყვითელი ლაქა

around the orange blob at the top left of the screen.

ნარინჯისფერ ლაქასთან, ეკრანის ზედა მარცხენა კუთხეში.

So that's what we're arguing about.

ასე რომ, ეს არის ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ

That percentage, by the way, is about the same

ეს პროცენტი, სხვათა შორის, დაახლოებით იგივეა

in the U.S. and Germany and France.

აშშ-შიც, გერმანიაშიც და საფრანგეთშიც.

R&D in total in the economy,

მეცნიერებისა და კვლევის წილი ქვეყნის ეკონომიკაში

publicly funded, is about

საჯარო დაფინანსებიდან არის

0.6 percent of GDP.

მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.6 პროცენტი.

So that's what we're arguing about.

ასე რომ, აი ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ.

The first thing I want to say,

პირველი, რაც მინდა ვთქვა,

and this is straight from "Wonders of the Solar System,"

და ეს პირდაპირ "მზის სისტემის საოცრებებიდანაა",

is that our exploration of the solar system and the universe

არის ის, რომ მზის სისტემისა და სამყაროს კვლევებმა

has shown us that it is indescribably beautiful.

გვაჩვენა, რომ იგი წარმოუდგენლად ლამაზია.

This is a picture that actually was sent back

ეს არის სურათი, რომელიც გამოგვიგზავნა

by the Cassini space probe around Saturn,

კომოსურმა ზონდმა "კასინიმ", სატურნის ორბიტიდან,

after we'd finished filming "Wonders of the Solar System."

მას შემდეგ, რაც დავასრულეთ "მზის სისტემის საოცრებების" გადაღება.

So it isn't in the series.

ასე რომ ის არ შევიდა სერიაში.

It's of the moon Enceladus.

ეს არის სატურნის "მთვარე" – ენცელადუსი.

So that big sweeping, white

ასე რომ ის დიდი კაშკაშა, თეთრი

sphere in the corner is Saturn,

სფერო კუთხეში, არის სატურნი,

which is actually in the background of the picture.

რომელიც ფაქტობრივად სურათის ფონზეა.

And that crescent there is the moon Enceladus,

და ის ნახევარმთვარე არის თანამგზარი ენცელადუსი,

which is about as big as the British Isles.

რომელიც დაახლოებით ბრიტანეთის კუნძულების ზომისაა.

It's about 500 kilometers in diameter.

იგი დაახლოებით 500 კმ დიამეტრისაა.€

So, tiny moon.

ანუ, პაწაწინა მთვარეა.

What's fascinating and beautiful ...

უფრო მომხიბვლელი და ლამაზი კი ...

this an unprocessed picture, by the way, I should say,

ეს დაუმუშავებელი სურათია, სხვათა შორის, მინდა გითხრათ.

it's black and white, straight from Saturnian orbit.

იგი შავ-თეთრია, პირდაპირ სატურნის ორბიტიდან.

What's beautiful is, you can probably see on the limb there

უფრო ლამაზი კი ისაა, თქვენ ალბათ ხედავთ ლიმბს, აი იქ

some faint, sort of,

რაღაც მკრთალს, როგორც

wisps of almost smoke

კვამლის ქულა,

rising up from the limb.

თითქოს ამოდის ლიმბიდან.

This is how we visualize that in "Wonders of the Solar System."

აი ასე წარმოჩნდა იგი "მზის სისტემის საოცრებებში".

It's a beautiful graphic.

ლამაზი სურათია.

What we found out were that those faint wisps

ჩვენი აღმოჩენა იყო ის, რომ ის მკრთალი ქულები

are actually fountains of ice

სინამდვილეში ყინულის შადრევნებია,

rising up from the surface of this tiny moon.

რომლებიც ამ პატარა მთვარის ზედაპირიდან ამოიფრქვევიან.

That's fascinating and beautiful in itself,

ეს მომხიბლავი და ლამაზია თავისთავად,

but we think that the mechanism

მაგრამ ჩვენ ვფიქრობთ, რომ იმ შადრევნების

for powering those fountains

ამოფრქვევის მექანიზმი

requires there to be lakes of liquid water

მოითხოვს იქ თხევადი წყლის ტბების არსებობას

beneath the surface of this moon.

ამ მთვარის ზედაპირის ქვეშ.

And what's important about that

და ამას კი ის მნიშვნელობა აქვს,

is that, on our planet, on Earth,

რომ ჩვენს პლანეტაზე, დედამიწაზე,

wherever we find liquid water,

იქ, სადაც თხევად წყალს ვპოულობთ,

we find life.

ჩვენ სიცოცხლესაც ვპოულობთ.

So, to find strong evidence

ასე რომ, მყარი მტკიცებულების პოვნა

of liquid, pools of liquid, beneath the surface of a moon

სითხის, სითხის აუზების, არსებობისა მთვარის ზედაპირის ქვეშ,

750 million miles away from the Earth

დედამიწიდან 750 მილიონი კილომეტრის დაშორებით,

is really quite astounding.

მართლაც საკმაოდ განსაცვიფრებელია.

So what we're saying, essentially,

ამიტომ ჩვენ, ფაქტიურად, ვამბობთ იმას, რომ

is maybe that's a habitat for life in the solar system.

შესაძლებელია იქ სიცოცხლის პირობები არსებობდეს მზის სისტემაში.

Well, let me just say, that was a graphic. I just want to show this picture.

ეს უბრალოდ კომპიუტერული გრაფიკა იყო, ნება მიბოძეთ გაჩვენოთ ეს სურათი.

That's one more picture of Enceladus.

აი ენცელადუსის კიდევ ერთი სურათი.

This is when Cassini flew beneath Enceladus.

როდესაც კასინიმ გაიფრინა ენცელადუსის ქვეშ.

So it made a very low pass,

ისე, რომ მან ძალიან დაბლა გაიარა,

just a few hundred kilometers above the surface.

სულ რამდენიმე ასეულ კილომეტრზე ზედაპირიდან.

And so this, again, a real picture of the ice fountains rising up into space,

ასე რომ ეს, კიდევ ერთხელ, რეალური სურათია ყინულის შადრევნების ამოფრქვევისა კოსმოსში,

absolutely beautiful.

აბსოლუტური სილამაზეა.

But that's not the prime candidate for life in the solar system.

მაგრამ ეს არ არის პირველი კანდიდატი სიცოცხლისა მზის სისტემაში.

That's probably this place,

ეს არის, ალბათ, ეს ადგილი,

which is a moon of Jupiter, Europa.

იუპიტერის მთვარე, ევროპა.

And again, we had to fly to the Jovian system

ერთხელ კიდევ, ჩვენ უნდა გვეფრინა იუპიტერის სისტემამდე

to get any sense that this moon, as most moons,

იმის გასაგებად, რომ ეს მთვარე, როგორც ყველა მთვარე,

was anything other than a dead ball of rock.

იყო მხოლოდ და მხოლოდ მკვდარი კლდოვანი ბურთი.

It's actually an ice moon.

სინამდვილეში ეს ყინულის მთვარეა.

So what you're looking at is the surface of the moon Europa,

რასაც თქვენ უყურებთ, არის ევროპის ზედაპირი.

which is a thick sheet of ice, probably a hundred kilometers thick.

ეს ყინულის სქელი ფენაა, ალბათ ასი კილომეტრის სისქის.

But by measuring the way that

მაგრამ იმის გაზომვით, თუ როგორ

Europa interacts

ურთიერთქმედებს ევროპა

with the magnetic field of Jupiter,

იუპიტერის მაგნიტური ველთან

and looking at how those cracks in the ice

და ყინულის იმ ნაპრალების მოძრაობის დაკვირვებით,

that you can see there on that graphic move around,

რომლებსაც თქვენ ხედავთ ამ გამოსახულებაზე,

we've inferred very strongly

ძალიან მტკიცედ ვასკვნით,

that there's an ocean of liquid surrounding

რომ არსებობს თხევადი ოკეანე

the entire surface of Europa.

ევროპის მთელი ზედაპირის გარშემო.

So below the ice, there's an ocean of liquid around the whole moon.

ანუ მთელი მთვარის გარშემო ყინულის ქვეშ არის თხევადი ოკეანე.

It could be hundreds of kilometers deep, we think.

ვფიქრობთ, იგი ასობით კილომეტრის სიღრმისაა.

We think it's saltwater, and that would mean that

ჩვენ ვფიქრობთ, მასში მარილიანი წყალია, რაც ნიშნავს იმას, რომ

there's more water on that moon of Jupiter

იუპიტერის ამ მთვარეზე უფრო მეტი წყალია,

than there is in all the oceans of the Earth combined.

ვიდრე დედამიწის ყველა ოკეანეში ერთად.

So that place, a little moon around Jupiter,

ასე რომ ეს ადგილი, პატარა მთვარე იუპიტერის ორბიტაზე,

is probably the prime candidate

სავარაუდოდ პირველი კანდიდატია

for finding life on a moon

მთვარეზე სიცოცხლის აღმოჩენისა,

or a body outside the Earth, that we know of.

ანუ დედამიწის გარეთ ჩვენთვის ცნობილ სხეულებს შორის.

Tremendous and beautiful discovery.

ამაღელვებელი და ლამაზი აღმოჩენაა.

Our exploration of the solar system

მზის სისტემის კვლევამ

has taught us that the solar system is beautiful.

გვასწავლა, რომ მზის სისტემა მშვენიერია.

It may also have pointed the way to answering

შესაძლოა ასევე მან მიგვანიშნა

one of the most profound questions that you can possibly ask,

ყველაზე ღრმა აზრის შეკითხვის პასუხზე, რაც კი გაგვჩენია –

which is: "Are we alone in the universe?"

"ნუთუ მარტონი ვართ სამყაროში?"

Is there any other use to exploration and science,

არსებობს თუ არა კვლევისა და მეცნიერებისაგან სხვა სარგებლობა,

other than just a sense of wonder?

გარდა სასწაულის შეგრძნებისა?

Well, there is.

კი, არსებობს!

This is a very famous picture

ეს ძალიან ცნობილი სურათია,

taken, actually, on my first Christmas Eve,

გადაღებული, ჩემი პირველი ქრისტეშობისას,

December 24th, 1968,

1968 წლის 24 დეკემბერს,

when I was about eight months old.

როცა მე დაახლოებით რვა თვისა ვიყავი

It was taken by Apollo 8

იგი გადაიღო აპოლო რვამ,

as it went around the back of the moon.

როდესაც ის მთვარის უკანა მხარეს გავიდა.

Earthrise from Apollo 8.

დედამიწის ამოსვლა აპოლო 8-დან.

A famous picture; many people have said that it's the picture

ცნობილი სურათია; მრავალი ადამიანი აცხადებს რომ ამ სურათმა

that saved 1968,

გადაარჩინა 1968 წელი,

which was a turbulent year --

რომელიც მშფოთვარე წელი იყო –

the student riots in Paris,

სტუდენტების გამოსვლები პარიზში,

the height of the Vietnam War.

ვიეტნამის ომის სიმძიმე.

The reason many people think that about this picture,

მიზეზი, რის გამოც ბევრი ადამიანი ასე ფიქრობს ამ სურათზე,

and Al Gore has said it many times, actually, on the stage at TED,

და ალ გორმა ეს ბევრჯერ განაცხადა, ფაქტიურად, აქ, TED-ის სცენაზე,

is that this picture, arguably, was

არის ის, რომ ამ სურათმა, სავარაუდოდ,

the beginning of the environmental movement.

საფუძველი ჩაუყარა გარემოს დაცვით მოძრაობას.

Because, for the first time,

იმიტომ, რომ ჩვენ პირველად

we saw our world,

დავინახეთ ჩვენი სამყარო,

not as a solid, immovable,

არა როგორც მყარი, უძრავი,

kind of indestructible place,

თითქოს ურღევი ადგილი,

but as a very small, fragile-looking world

არამედ როგორც ძალიან მცირე, მყიფე სამყარო,

just hanging against the blackness of space.

რომელიც ძლივს ჩანს კოსმოსური სივრცის სიბნელეში გამოკიდებული.

What's also not often said

ასევე ხშირად არ აცხადებენ იმას,

about the space exploration, about the Apollo program,

კოსმოსის კვლევის შესახებ, აპოლოს პროგრამის შესახებ,

is the economic contribution it made.

თუ რა წვლილი შეიტანა მან ეკონომიკაში.

I mean while you can make arguments that it was wonderful

ვგულისხმობ იმას, რომ შეგიძლიათ მოიყვანოთ არგუმენტები, რომ ეს იყო

and a tremendous achievement

მშვენიერი და უდიდესი მიღწევა

and delivered pictures like this,

და მოგვცა მსგავსი სურათები,

it cost a lot, didn't it?

მაგრამ იგი ძვირად დაჯდა, ასე არ არის?

Well, actually, many studies have been done

მართლაც ბევრი კვლევა ჩატარდა იმაზე

about the economic effectiveness,

თუ რა ეკონომიკური რენტაბელობა ჰქონდა,

the economic impact of Apollo.

ან ეკონომიკური ზეგავლენა, აპოლოს.

The biggest one was in 1975 by Chase Econometrics.

ერთერთი უდიდესი იყო, 1975 წლის Chase Econometrics-ის კვლევა.

And it showed that for every $1 spent on Apollo,

და მან აჩვენა, რომ ყოველმა დოლარმა, რაც დაიხარჯა აპოლოზე,

14 came back into the U.S. economy.

14 დოლარი შემოიტანა ამერიკის ეკონომიკაში

So the Apollo program paid for itself

ასე, რომ აპოლოს პროგრამამ საკუთარი თავი აანაზღაურა

in inspiration,

შთაგონებით,

in engineering, achievement

საინჟინრო მიღწევებით

and, I think, in inspiring young scientists and engineers

და, ვფიქრობ, ახალგაზრდა მეცნიერებისა და ინჟინრების სტიმულირებით

14 times over.

14 ჯერ მეტად.

So exploration can pay for itself.

ასე, რომ კვლევას შეუძლია საკუთარი თავის ანაზღაურება.

What about scientific discovery?

რა შეიძლება ითქვას სამეცნიერო აღმოჩენაზე?

What about driving innovation?

რა იწვევს ინოვაციას?

Well, this looks like a picture of virtually nothing.

ეს სურათი პრაქტიკულად არაფერს არ ჰგავს.

What it is, is a picture of the spectrum

სინამდვილეში ეს არის

of hydrogen.

წყალბადის სპექტრი.

See, back in the 1880s, 1890s,

იცით, 1880-იან, 1890-იან წლებში,

many scientists, many observers,

მრავალი მეცნიერი, ბევრი დამკვირვებელი,

looked at the light given off from atoms.

იკვლევდა ატომებიდან წამოსულ სინათლეს.

And they saw strange pictures like this.

და მათ დაინახეს ასეთი უცნაური სურათები.

What you're seeing when you put it through a prism

როდესაც სინათლეს პრიზმაში გაატარებთ, დაინახავთ იმას,

is that you heat hydrogen up and it doesn't just glow

რომ თუ თქვენ წყალბადს ათბობთ, იგი არ კაშკაშებს

like a white light,

თეთრი სინათლის მსგავსად,

it just emits light at particular colors,

არამედ იგი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს ასხივებს:

a red one, a light blue one, some dark blue ones.

წითელს, ცისფერს, ზოგიერთ მუქ ლურჯს.

Now that led to an understanding of atomic structure

ამან მიგვიყვანა ატომური სტრუქტურის ამოცნობამდე,

because the way that's explained

რადგან ეს აიხსნა შემდეგნაირად:

is atoms are a single nucleus

ატომი შედგება ერთი ბირთვისა და

with electrons going around them.

მის გარშემო მბრუნავი ელექტრონებისაგან.

And the electrons can only be in particular places.

და ელექტრონებს შეუძლიათ მხოლოდ გარკვეულ ადგილებზე ყოფნა.

And when they jump up to the next place they can be,

და როცა ისინი ახტებიან მომდევნო დასაშვებ ადგილზე

and fall back down again,

და ისევ უკან ჩამოვარდებიან,

they emit light at particular colors.

ისინი ასხივებენ სინათლის გარკვეულ ფერებს.

And so the fact that atoms, when you heat them up,

ასე რომ ის ფაქტი, რომ ატომები, როცა მათ ვათბობთ,

only emit light at very specific colors,

სინათლის მხოლოდ ძალიან კონკრეტულ ფერებს ასხივებენ,

was one of the key drivers

იყო ერთი ძირითადი ფაქტორი,

that led to the development of the quantum theory,

რამაც კვანტური თეორიის შექმნა გამოიწვია,

the theory of the structure of atoms.

ატომის სტრუქტურის თეორიის.

I just wanted to show this picture because this is remarkable.

ამ სურათის ჩვენება მხოლოდ იმიტომ მინდოდა, რომ ეს მნიშვნელოვანია.

This is actually a picture of the spectrum of the Sun.

ეს სურათი მზის სპექტრს წარმოადგენს.

And now, this is a picture of atoms in the Sun's atmosphere

ახლა კი, ეს სურათი წარმოადგენს მზის ატმოსფეროს ატომების მიერ

absorbing light.

სინათლის შთანთქმას.

And again, they only absorb light at particular colors

და ისევ, ისინი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს შთანთქავენ,

when electrons jump up and fall down,

როცა ელექტრონი ხტება და უკან ვარდება,

jump up and fall down.

ხტება და უკან ვარდება.

But look at the number of black lines in that spectrum.

მაგრამ შეხედეთ შავი ხაზების რაოდენობას ამ სპექტრში.

And the element helium

და ელემენტი ჰელიუმი

was discovered just by staring at the light from the Sun

აღმოჩენილია მხოლოდ მზის სინათლის თვალიერების შედეგად,

because some of those black lines were found

რადგან მოიძებნა ზოგიერთი ისეთი შავი ხაზი,

that corresponded to no known element.

რომელიც არ შეესაბამებოდა რომელიმე ცნობილ ელემენტს.

And that's why helium's called helium.

და ამიტომ ჰელიუმს ეწოდა ჰელიუმი.

It's called "helios" -- helios from the Sun.

მას ასე ეწოდა "helios" - ჰელიოს მზის გამო.

Now, that sounds esoteric,

ახლა, ეს ეზოთერულად ჟღერს,

and indeed it was an esoteric pursuit,

და მართლაც იყო ეზოთერული საქმიანობა,

but the quantum theory quickly led

მაგრამ კვანტურმა თეორიამ სწრაფად გამოიწვია

to an understanding of the behaviors of electrons in materials

ნივთიერებებში ელექტრონების ქცევის ახსნა,

like silicon, for example.

მაგალითად სილიციუმში-კაჟში.

The way that silicon behaves,

ის, თუ როგორ იქცევა სილიციუმი,

the fact that you can build transistors,

ის ფაქტი, რომ შესაძლებელია ტრანზისტორების შექმნა,

is a purely quantum phenomenon.

არის წმინდა კვანტური მოვლენა.

So without that curiosity-driven

ასე, რომ ცნობისმოყვარეობით გამოწვეული

understanding of the structure of atoms,

ატომების სტრუქტურის შესწავლის გარეშე,

which led to this rather esoteric theory, quantum mechanics,

რომელმაც მიგვიყვანა ამ საკმაოდ ეზოთერულ თეორიამდე, კვანტურ მექანიკამდე,

then we wouldn't have transistors, we wouldn't have silicon chips,

არ იქნებოდა ტრანზისტორები, არ გვექნებოდა ელექტრონული ჩიპები,

we wouldn't have pretty much the basis

ჩვენ არ გვექნებოდა ფაქტიურად ის საფუძველი,

of our modern economy.

რასაც ემყარება თანამედროვე ეკონომიკა.

There's one more, I think, wonderful twist to that tale.

აქ არის კიდევ ერთი, ჩემი აზრით, შესანიშნავი მომენტი ამ ზღაპარში.

In "Wonders of the Solar System,"

"მზის სისტემის საოცრებებში"

we kept emphasizing the laws of physics are universal.

ჩვენ მუდამ ხაზს ვუსვამთ, რომ ფიზიკის კანონები უნივერსალურია.

It's one of the most incredible things about the physics

ერთ ერთი ყველაზე წარმოუდგენელი რამ ფიზიკასა

and the understanding of nature that you get on Earth,

და ბუნების შესწავლაში, არის ის, რომ დედამიწაზე მიღებული ცოდნის

is you can transport it, not only to the planets,

გადატანა შეიძლება არა მხოლოდ პლანეტებზე,

but to the most distant stars and galaxies.

არამედ ყველაზე შორეულ ვარსკვლავებსა და გალაქტიკებზე.

And one of the astonishing predictions

და ერთ-ერთი საოცარი წინასწარმეტყველება

of quantum mechanics,

კვანტური მექანიკისა,

just by looking at the structure of atoms --

მხოლოდ ატომების სტრუქტურის შეხედვით -

the same theory that describes transistors --

იმავე თეორიისა, რომელიც აღწერს ტრანზისტორს -

is that there can be no stars in the universe

არის ის, რომ ამ სამყაროში არ შეიძლება არსებობდეს ვარსკვლავი,

that have reached the end of their life

რომელიც მიაღწევს მისი ცხოვრების ბოლომდე

that are bigger than, quite specifically, 1.4 times the mass of the Sun.

და რომელიც მეტია, ვიდრე, საკმაოდ კონკრეტულად, 1.4 მზის მასა.

That's a limit imposed on the mass of stars.

ეს ზღვარი დაწესებულია ვარსკვლავების მასაზე.

You can work it out on a piece of paper in a laboratory,

თქვენ შეგიძლიათ ეს გამოიყვანოთ ლაბორატორიაში ქაღალდზე,

get a telescope, swing it to the sky,

აიღოთ ტელესკოპი, მიაბრუნოთ ცისკენ

and you find that there are no dead stars

და აღმოაჩენთ, რომ არ არსებობს მკვდარი ვარსკვლავი,

bigger than 1.4 times the mass of the Sun.

რომელიც მეტია, ვიდრე 1.4 მზის მასა.

That's quite an incredible prediction.

ეს სრულიად საოცარი პროგნოზია.

What happens when you have a star that's right on the edge of that mass?

რა ხდება როცა თქვენი ვარსკვლავი მასით ამ ზღვარზეა?

Well, this is a picture of it.

აი, ეს არის მისი სურათი.

This is the picture of a galaxy, a common "our garden" galaxy

ეს არის გალაქტიკის სურათი, ჩვეულებრივი "ჩვენი ეზოს" გალაქტიკის,

with, what, 100 billion

რომლიც შეიცავს რამდენს? 100 მილიარდ

stars like our Sun in it.

ვარსკვლავს, როგორიცაა ჩვენი მზე.

It's just one of billions of galaxies in the universe.

ს მხოლოდ ერთ-ერთია სამყაროს მილიარდი გალაქტიკის შორის.

There are a billion stars in the galactic core,

გალაქტიკის ბირთვში მილიარდი ვარსკვლავია,

which is why it's shining out so brightly.

სწორედ ამიტომ კაშკაშებს იგი ასე.

This is about 50 million light years away,

იგი დაახლოებით 50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა,

so one of our neighboring galaxies.

ანუ ერთ-ერთი ჩვენი მეზობელი გალაქტიკაა.

But that bright star there

მაგრამ, ის ნათელი ვარსკვლავი

is actually one of the stars in the galaxy.

ფაქტობრივად გალაქტიკის ერთი ვარსკვლავია.

So that star is also

ასე რომ ის ვარსკვლავიც

50 million light years away.

50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა.

It's part of that galaxy, and it's shining as brightly

იგი გალაქტიკის ნაწილია და ისევე ბრწყინავს, როგორც

as the center of the galaxy

როგორც გალაქტიკის ცენტრი,

with a billion suns in it.

რომელშიც მილიარდი მზეა.

That's a Type Ia supernova explosion.

ეს Ia ტიპის ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქებაა.

Now that's an incredible phenomena,

ეს საოცარი ფენომენია,

because it's a star that sits there.

რადგან ეს ვარსკვლავია, იქ რომ ზის.

It's called a carbon-oxygen dwarf.

ას ეწოდება ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა.

It sits there about, say, 1.3 times the mass of the Sun.

მას აქვს დაახლოებით, ვთქვათ, 1.3 მზის მასა.

And it has a binary companion that goes around it,

და მას მეორე წყვილი ჰყავს, რომელიც მის გარშემო დადის,

so a big star, a big ball of gas.

დიდი ვარსკვლავია, გაზის დიდი ბურთი.

And what it does is it sucks gas

და იგი იწოვს აირს

off its companion star,

მისი კომპანიონი ვარსკვლავიდან,

until it gets to this limit called the Chandrasekhar limit,

სანამ იგი ამ ზღვარს არ მიაღწევს, ე.წ. ჩანდრასეხარის ზღვარს,

and then it explodes.

და მერე აფეთქდება.

And it explodes, and it shines as brightly

იგი აფეთქდება და ისე მკაფიოდ გაანათებს,

as a billion suns for about two weeks,

როგორც მილიარდი მზე, დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში,

and releases, not only energy,

და გამოათავისუფლებს, არა მხოლოდ ენერგიას,

but a huge amount of chemical elements into the universe.

არამედ აგრეთვე ქიმიური ელემენტების უზარმაზარ რაოდენობას, სამყაროში.

In fact, that one is a carbon-oxygen dwarf.

ფაქტობრივად, ეს არის ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა.

Now, there was no carbon and oxygen

დასაწყისში არ არსებობდა ნახშირბადი და ჟანგბადი,

in the universe at the Big Bang.

სამყაროს "დიდ აფეთქებამდე".

And there was no carbon and oxygen in the universe

ნახშირბადი და ჟანგბადი არც სამყაროს

throughout the first generation of stars.

პირველი თაობის ვარსკვლავებში არსებობდა.

It was made in stars like that,

ისინი შეიქმნა ასეთ ვარსკვლავებში, როგორიც ეს არის,

locked away and then returned to the universe

ჩაიკეტა და შემდეგ დაუბრუნდა სამყაროს

in explosions like that

ასეთი აფეთქების შედეგად,

in order to recondense into planets,

რომ შეიკრას პლანეტების,

stars, new solar systems

ვარსკვლავების, ახალი მზის სისტემების

and, indeed, people like us.

და, ცხადია, ჩვენისთანა ადამიანების სახით.

I think that's a remarkable demonstration of the power

მე ვფიქრობ, რომ არის ფიზიკის კანონები ძალის

and beauty and universality of the laws of physics,

და სილამაზის და უნივერსალურობის შესანიშნავი დემონსტრირება,

because we understand that process,

რადგან გვესმის ეს პროცესი,

because we understand

რადგან ჩვენ გვესმის,

the structure of atoms here on Earth.

აქ დედამიწაზე ატომების სტრუქტურა.

This is a beautiful quote that I found --

აი ლამაზი ციტატა, რომელსაც მე მივაგენი -

we're talking about serendipity there -- from Alexander Fleming:

აქ საუბარია შემთხვევით აღმოჩენაზე - ალექსანდრე ფლემინგიდან.

"When I woke up just after dawn

"როცა გარიჟრაჟზე გამეღვიძა

on September 28, 1928,

1928 წლის 28 სექტემბერს,

I certainly didn't plan to revolutionize all medicine

მე ნამდვილად არ ვაპირებდი მთელ მედიცინაში რევოლუციის მოხდენას

by discovering the world's first antibiotic."

მსოფლიოში პირველი ანტიბიოტიკის აღმოჩენით."

Now, the explorers of the world of the atom

ატომების სამყაროს მკვლევარები

did not intend to invent the transistor.

არ აპირებდნენ ტრანზისტორის გამოგონებას.

And they certainly didn't intend to

და ისინი ნამდვილად არ აპირებენ

describe the mechanics of supernova explosions,

აღეწერათ ზეახალი ვასკვლავების აფეთქებების მექანიკა,

which eventually told us where

რამაც საბოლოოდ გაგვაგებინა, თუ სადაც

the building blocks of life

სინთეზირდება სამყაროში სიცოცხლის

were synthesized in the universe.

სამშენებლო ბლოკები.

So, I think science can be --

ასე რომ, ვფიქრობ, მეცნიერება შეიძლება იყოს...

serendipity is important.

მოულოდნელი აღმოჩენები მნიშვნელოვანია.

It can be beautiful. It can reveal quite astonishing things.

მას შეიძლება იყოს ლამაზი. მას შეუძლია გამოავლინოს ძალიან საოცარი რამ.

It can also, I think, finally

და ბოლოს, მე ვფიქრობ, მას აგრეთვე შეუძლია,

reveal the most profound

ცხადყოს ჩვენთვის ძალიან ღრმა

ideas to us

აზრის მქონე იდეა –

about our place in the universe

ჩვენი ადგილის შესახებ სამყაროში

and really the value of our home planet.

და ჩვენი მშობლიური პლანეტის ნამდვილი ღირებულება.

This is a spectacular picture of our home planet.

ეს არის ჩვენი მშობლიური პლანეტის ულამაზესი სურათი.

Now, it doesn't look like our home planet.

ახლა, იგი არ ჰგავს ჩვენს პლანეტა-სახლს.

It looks like Saturn because, of course, it is.

ეს ჰგავს სატურნს იმიტომ, რომ, რა თქმა უნდა, ასეც არის.

It was taken by the Cassini space probe.

ეს იყო გადაღებული კასინის კოსმოსური სადგურიდან.

But it's a famous picture, not because of

მაგრამ ეს ცნობილი სურათია, არა იმიტომ, რომ

the beauty and majesty of Saturn's rings,

სატურნის რგოლები ლამაზი და დიდებულია,

but actually because of a tiny, faint blob

არამედ სინამდვილეში პატარა მკრთალი ლაქის გამო,

just hanging underneath one of the rings.

რომელიც ერთ-ერთი რგოლის ქვეშაა ჩამოკიდებული.

And if I blow it up there, you see it.

თუ მე აი იქ ზემოთ გავადიდებ, თქვენ მას დაინახავთ.

It looks like a moon,

იგი მთვარისავით გამოიყურება,

but in fact, it's a picture of Earth.

მაგრამ სინამდვილეში ეს დედამიწის სურათია.

It was a picture of Earth captured in that frame of Saturn.

ეს სატურნის გამოსახულებასთან ერთად მიღებული დედამიწის სურათია.

That's our planet from 750 million miles away.

ეს არის ჩვენი პლანეტა 750 მილიონი კილომეტრიდან.

I think the Earth has got a strange property

ვფიქრობ დედამიწას აქვს უცნაური თვისება –

that the farther away you get from it,

რაც უფრო შორდები,

the more beautiful it seems.

მით უფრო ლამაზი ჩანს.

But that is not the most distant or most famous picture of our planet.

მაგრამ ეს არ არის ჩვენი პლანეტის ყველაზე შორეულ ან ყველაზე ცნობილი სურათი.

It was taken by this thing, which is called the Voyager spacecraft.

იგი იყო მიღებული კოსმოსური აპარატიდან, რომელსაც ვოიჯერი ჰქვია.

And that's a picture of me in front of it for scale.

ეს კი ჩემი სურათია მის წინ – მასშტაბისათვის.

The Voyager is a tiny machine.

ვოიჯერი არის პატარა მანქანა.

It's currently 10 billion miles away from Earth,

იგი ამჟამად 20 მილიარდი კილომეტრითაა დაშორებული დედამიწას,

transmitting with that dish, with the power of 20 watts,

გადასცემს ამ თეფშის საშუალებით, რომლის სიმძლავრეც 20 ვატია,

and we're still in contact with it.

და ჩვენ ჯერ კიდევ გვაქვს მასთან კავშირი.

But it visited Jupiter, Saturn,

მაგრამ იგი ეწვია იუპიტერს, სატურნს,

Uranus and Neptune.

ურანს და ნეპტუნს.

And after it visited all four of those planets,

და ოთხივე ამ პლანეტის მონახულების შემდეგ

Carl Sagan, who's one of my great heroes,

კარლ საგანს, რომელიც ერთ-ერთი ჩემი დიდი გმირია,

had the wonderful idea

გაუჩნდა შესანიშნავი იდეა

of turning Voyager around

მოებრუნებინა ვოიჯერი

and taking a picture of every planet it had visited.

და გადაეღო ყველა პლანეტის სურათი, რომლებიც მან ნახა.

And it took this picture of Earth.

და მან დედამიწის ეს სურათი გადაიღო.

Now it's very hard to see the Earth there, it's called the "Pale Blue Dot" picture,

აქ ძალიან ძნელია დედამიწის დანახვა, ეს ე.წ. "მკრთალი ცისფერი წერტილის" სურათია,

but Earth is suspended in that red shaft of light.

მაგრამ დედამიწა სინათლის ამ სხივშია.

That's Earth from four billion miles away.

ეს არის დედამიწა რვა მილიარდი კილომეტრის მანძილიდან.

And I'd like to read you what

მე მინდა წაგიკითხოთ, თუ რა

Sagan wrote about it, just to finish,

დაწერა კ.საგანმა ამის შესახებ, ჩემი გამოსვლის დასასრულს,

because I cannot say words as beautiful as this

რადგან მე ვერ გეტყვით, ასეთივე ლამაზ სიტყვებს

to describe what he saw

იმის აღსაწერად, თუ რა იხილა მან

in that picture that he had taken.

იმ სურათზე, რომელიც თვითონ გადაიღო.

He said, "Consider again that dot.

მან თქვა: "დაფიქრდით კიდევ ერთხელ ამ წერტილზე.

That's here. That's home. That's us.

ეს აქაა. ეს სახლია. ეს ჩვენ ვართ.

On it, everyone you love,

მასზეა, ყველა, ვინც გვიყვარს,

everyone you know, everyone you've ever heard of,

ყველა, ვისაც ვიცნობთ, ყველა, ვიზეც ოდესმე გვსმენია,

every human being who ever was

ყველა ადამიანი, ვისაც ოდესმე

lived out their lives.

უცხოვრია.

The aggregates of joy and suffering

ერთობლიობა სიხარულისა და ტანჯვის,

thousands of confident religions,

ათასობით თავდაჯერებული რელიგიის,

ideologies and economic doctrines,

იდეოლოგიისა და ეკონომიკური დოქტრინის,

every hunter and forager, every hero and coward,

ყველა მონადირისა და მძარცველის, ყველა გმირისა და ლაჩრის,

every creator and destroyer of civilization,

ცივილიზაციის ყველა შემოქმედისა და გამანადგურებლის,

every king and peasant, every young couple in love,

ყველა მეფისა და გლეხის, ყველა შეყვარებული ახალგაზრდა წყვილის,

every mother and father, hopeful child,

ყველა დედისა და მამის, იმედიანი ბავშვის,

inventor and explorer,

გამომგონებლისა და აღმომჩენის,

every teacher of morals, every corrupt politician,

მორალის ყველა მასწავლებლის, ყველა კორუმპირებული პოლიტიკოსის,

every superstar, every supreme leader,

ყველა ვარსკვლავის, ყველა უმაღლესი ლიდერის,

every saint and sinner in the history of our species,

ყველა წმინდანისა და ცოდვილის ჩვენი სახეობის ისტორიაში,

lived there, on a mote of dust,

ცხოვრობდა იქ, მტვრის ნამცეცზე,

suspended in a sunbeam.

მზის სხივების ქვეშ.

It's been said that astronomy's a humbling

ნათქვამია, რომ ასტრონომია არის დამამშვიდებელი

and character-building experience.

და ხასიათის სიმტკიცის მომცემი საქმიანობა.

There is perhaps no better demonstration

ალბათ არ არსებობს, უკეთესი დემონსტრაცია

of the folly of human conceits

ადამიანის ამპარტავნების უგუნურებისა,

than this distant image of our tiny world.

ვიდრე ჩვენი პატარა სამყაროს ეს შორეული სურათი.

To me, it underscores our responsibility

ჩემი აზრით, იგი ხაზს უსვამს, ჩვენს პასუხისმგებლობას,

to deal more kindly with one another

მეტი გულისხმიერებით მოვექცეთ ერთმანეთს

and to preserve and cherish the pale blue dot,

და შევინარჩუნოთ და დავაფასოთ ეს ფერმკრთალი ცისფერი წერტილი –

the only home we've ever known."

ერთადერთი ჩვენთვის ოდესმე ცნობილი სახლი."

Beautiful words about

ლამაზი სიტყვებია

the power of science and exploration.

მეცნიერებისა და კვლევის ძალაზე.

The argument has always been made, and it will always be made,

ყოველთვის იყო და მომავალშიც ყოველთვის იქნება გამოთქმული მოსაზრება,

that we know enough about the universe.

რომ ჩვენ უკვე საკმარისი ვიცით სამყაროს შესახებ.

You could have made it in the 1920s; you wouldn't have had penicillin.

შეიძლებოდა ეს აზრი 1920 წ მიგვეღო... და არ გვექნებოდა პენიცილინი.

You could have made it in the 1890s; you wouldn't have the transistor.

შეიძლებოდა იგი 1890-იან წლებში მიგვეღო... და არ იქნებოდა ტრანზისტორი.

And it's made today in these difficult economic times.

და ეს აზრი დღესაც გამოითქმის – ამ ეკონომიკური სიძნელეების დროს.

Surely, we know enough.

რა თქმა უნდა, ჩვენ საკმაოდ ბევრი ვიცით.

We don't need to discover anything else about our universe.

ჩვენ აღარ გვჭირდება აღმოვაჩინოთ რაიმე ჩვენი სამყარო შესახებ.

Let me leave the last words to someone

ნება მომეცით უკანასკნელი სიტყვები ვესესხო პიროვნებას,

who's rapidly becoming a hero of mine,

რომელიც სწრაფად ხდება ჩემი გმირი,

Humphrey Davy, who did his science at the turn of the 19th century.

ჰემფრი დევის, რომელიც ეწეოდა მეცნიერებას მე -19 საუკუნის დასაწყისში.

He was clearly under assault all the time.

იგი ყოველთვის თავდასხმებს განიცდიდა.

"We know enough at the turn of the 19th century.

ჩვენ საკმარისი ცოდნა გვაქვს მე -19 საუკუნის დასაწყისში.

Just exploit it; just build things."

საჭიროა მხოლოდ მისი გამოყენება; მხოლოდ შემოქმედება

He said this, he said, "Nothing is more fatal

აი რა უპასუხა მან: მისი თქმით, "არაფერი არაა უფრო საბედისწერო

to the progress of the human mind

ადამიანის გონების პროგრესისათვის,

than to presume that our views of science

ვიდრე ვარაუდი, რომ ჩვენი სამეცნიერო შეხედულებები

are ultimate,

საბოლოო და უცვლელია,

that our triumphs are complete,

რომ ჩვენი ტრიუმფი აბსოლუტურია,

that there are no mysteries in nature,

რომ აღარ არსებობენ ბუნების საიდუმლოებანი,

and that there are no new worlds to conquer."

და რომ აღარ არსებობენ ახალი დასაპყრობი სამყაროები".

Thank you.

მადლობა!

(Applause)

(აპლოდისმენტები)