Why we need the explorers | Brian Cox

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Jarosław Sobański

We live in difficult and challenging

Żyjemy w trudnych i wymagających czasach.

economic times, of course.

Żyjemy w trudnych i wymagających czasach.

And one of the first victims

Jedną z pierwszych ofiar

of difficult economic times,

trudnej sytuacji ekonomicznej

I think, is public spending of any kind,

są wydatki publiczne,

but certainly in the firing line at the moment

a na linii ognia znalazły się

is public spending for science,

publiczne wydatki na naukę,

and particularly curiosity-led science

głównie tę zaspokajającą ciekawość

and exploration.

i umożliwiającą odkrycia.

So I want to try and convince you in about 15 minutes

Chcę was przekonać w 15 minut,

that that's a ridiculous

że to śmieszne

and ludicrous thing to do.

i niedorzeczne.

But I think to set the scene,

Żeby przygotować grunt,

I want to show -- the next slide is not my attempt

pokażę - nie jak się wydaje

to show the worst TED slide in the history of TED,

najgorszy slajd w historii TED

but it is a bit of a mess.

ale przyznam - to bałagan.

(Laughter)

(Śmiech)

But actually, it's not my fault; it's from the Guardian newspaper.

Nie moja wina, to z czasopisma "Guardian".

And it's actually a beautiful demonstration

To piękna demonstracja,

of how much science costs.

wydatków na naukę.

Because, if I'm going to make the case

Chcąc was przekonać,

for continuing to spend on curiosity-driven science and exploration,

byśmy nadal łożyli na naukę i odkrycia,

I should tell you how much it costs.

muszę powiedzieć ile kosztują.

So this is a game called "spot the science budgets."

A teraz znajdźmy budżet na naukę.

This is the U.K. government spend.

To budżet Wlk. Brytanii.

You see there, it's about 620 billion a year.

Około 620 mld. rocznie.

The science budget is actually --

Budźet naukowy to...

if you look to your left, there's a purple set of blobs

Po lewej są fioletowe bąble,

and then yellow set of blobs.

a obok żółte.

And it's one of the yellow set of blobs

To jeden z żółtych bąbli

around the big yellow blob.

wokół tego dużego żółtego.

It's about 3.3 billion pounds per year

Jakieś 3.3 mld. funtów rocznie

out of 620 billion.

z puli 620 mld.

That funds everything in the U.K.

Te pieniądze fundują wszystko,

from medical research, space exploration,

od medycyny, misji kosmicznych,

where I work, at CERN in Geneva, particle physics,

CERN w Genewie - gdzie pracuję, fizyki molekularnej,

engineering, even arts and humanities,

inżynierii i nauk humanistycznych,

funded from the science budget,

wszystko z tego samego budżetu,

which is that 3.3 billion, that little, tiny yellow blob

3.3 mld., ten mały żółty bąbel

around the orange blob at the top left of the screen.

wokół pomarańczowego na górze po lewej.

So that's what we're arguing about.

O to się właśnie spieramy.

That percentage, by the way, is about the same

Procentowo to tyle samo,

in the U.S. and Germany and France.

co w USA, Niemczech i Francji.

R&D in total in the economy,

Fundusze na prace

publicly funded, is about

badawczo-rozwojowe

0.6 percent of GDP.

to tylko 0,6 % PKB.

So that's what we're arguing about.

O to się spieramy.

The first thing I want to say,

Chcę zacytować coś

and this is straight from "Wonders of the Solar System,"

z "Cudów Układu Słonecznego"

is that our exploration of the solar system and the universe

eksploracja Układu Słonecznego i Wszechświata,

has shown us that it is indescribably beautiful.

pokazała jak jest piękny.

This is a picture that actually was sent back

To zdjęcie zostało przesłane

by the Cassini space probe around Saturn,

przez sondę Cassini z orbity Saturna,

after we'd finished filming "Wonders of the Solar System."

po tym jak zakończyliśmy zdjęcia.

So it isn't in the series.

Nie ma go w serialu.

It's of the moon Enceladus.

To księżyc Enceladus.

So that big sweeping, white

A ta duża, biała sfera

sphere in the corner is Saturn,

w rogu, to Saturn,

which is actually in the background of the picture.

który jest w tle.

And that crescent there is the moon Enceladus,

Ten półksiężyc to Enceladus,

which is about as big as the British Isles.

wielkością podobny do Wysp Brytyjskich.

It's about 500 kilometers in diameter.

Ma średnicę około 500 km.

So, tiny moon.

Ten maultki księżyc,

What's fascinating and beautiful ...

jest piękny i fascynujący,

this an unprocessed picture, by the way, I should say,

nawet na tym nieprzetworzonym zdjęciu.

it's black and white, straight from Saturnian orbit.

Czarno-białe, prosto z orbity Saturna.

What's beautiful is, you can probably see on the limb there

Co najpiękniejsze, pewnie możecie dostrzec

some faint, sort of,

te delikatne pasemka

wisps of almost smoke

tak jakby dymu unoszące się

rising up from the limb.

nad jego krawędzią.

This is how we visualize that in "Wonders of the Solar System."

Tak to pokazujemy w "Cudach Układu Słonecznego"

It's a beautiful graphic.

Piękna grafika.

What we found out were that those faint wisps

Te delikatne smugi

are actually fountains of ice

są fontannami lodu

rising up from the surface of this tiny moon.

unoszącymi się z tego księżyca.

That's fascinating and beautiful in itself,

Samo to jest fascynujące,

but we think that the mechanism

ale sądzimy, że by fontanny

for powering those fountains

te mogły działać,

requires there to be lakes of liquid water

potrzebne są jeziora płynnej wody,

beneath the surface of this moon.

pod powierzchnią księzyca.

And what's important about that

To o tyle ważne,

is that, on our planet, on Earth,

że na Ziemi,

wherever we find liquid water,

tam gdzie jest woda,

we find life.

jest życie.

So, to find strong evidence

Znalezienie dowodów,

of liquid, pools of liquid, beneath the surface of a moon

na istnienie basenów płynnej wody pod powierzchnią

750 million miles away from the Earth

1200 milionów km. od Ziemi

is really quite astounding.

jest niesamowite.

So what we're saying, essentially,

Przypuszczamy, że może to być

is maybe that's a habitat for life in the solar system.

środowisko odpowiednie dla życia.

Well, let me just say, that was a graphic. I just want to show this picture.

To była grafika a teraz zdjęcie.

That's one more picture of Enceladus.

To kolejne zdjęcie Enceladusa.

This is when Cassini flew beneath Enceladus.

Kiedy Cassini przeleciał pod nim,

So it made a very low pass,

bardzo nisko,

just a few hundred kilometers above the surface.

jedynie kilka setek km. ponad powierzchnią.

And so this, again, a real picture of the ice fountains rising up into space,

To zdjęcie fontann wystrzeliwujących lód

absolutely beautiful.

w przestrzeń kosmiczną, piękne.

But that's not the prime candidate for life in the solar system.

Ale to nie główny kandydat na kolebkę życia.

That's probably this place,

Jest nim ten księżyc Jowisza, Europa.

which is a moon of Jupiter, Europa.

Jest nim ten księżyc Jowisza, Europa.

And again, we had to fly to the Jovian system

Musieliśmy podlecieć do Jowisza,

to get any sense that this moon, as most moons,

żeby zauważyć, że ten księżyc

was anything other than a dead ball of rock.

nie był tylko kulą skały.

It's actually an ice moon.

To księżyc lodowy.

So what you're looking at is the surface of the moon Europa,

Patrząc na jego powierzchnię,

which is a thick sheet of ice, probably a hundred kilometers thick.

widzimy pokrywę lodową, głęboką na setki km.

But by measuring the way that

Dzięki pomiarom tego,

Europa interacts

w jaki sposób Europa

with the magnetic field of Jupiter,

reaguje na pole magnetyczne Jowisza,

and looking at how those cracks in the ice

i obserwacjom pęknięć lodu,

that you can see there on that graphic move around,

które widać na tej grafice,

we've inferred very strongly

podejrzewamy, że pod lodem

that there's an ocean of liquid surrounding

jest płynny ocean pokrywający

the entire surface of Europa.

całą powierzchnię Europy.

So below the ice, there's an ocean of liquid around the whole moon.

Pod lodem, jest ocean pokrywający cały księżyc.

It could be hundreds of kilometers deep, we think.

Może mieć setki km. głębokości.

We think it's saltwater, and that would mean that

Myślimy, że ma słoną wodę, co może oznaczać,

there's more water on that moon of Jupiter

że na księżycu Jowisza jest więcej wody,

than there is in all the oceans of the Earth combined.

niż we wszystkich ziemskich oceanach.

So that place, a little moon around Jupiter,

Mały księżyc Jowisza,

is probably the prime candidate

jest głównym kandydatem,

for finding life on a moon

na znalezienie życia na księżycu,

or a body outside the Earth, that we know of.

albo innym ciele niebieskim poza Ziemią.

Tremendous and beautiful discovery.

To niesamowite odkrycie.

Our exploration of the solar system

Eksploracja Układu Słonecznego

has taught us that the solar system is beautiful.

pokazała nam jaki jest piękny.

It may also have pointed the way to answering

Pokazała nam też jak będzie można

one of the most profound questions that you can possibly ask,

odpowiedzieć na pytanie:

which is: "Are we alone in the universe?"

"Czy jesteśmy sami we Wszechświecie?"

Is there any other use to exploration and science,

Czy prócz zachwytu są powody

other than just a sense of wonder?

by zajmować się nauką?

Well, there is.

Oczywiście.

This is a very famous picture

To znane zdjęcie zrobione

taken, actually, on my first Christmas Eve,

w Wigilię Bożego Narodzenia,

December 24th, 1968,

24 grudnia, 1968 roku,

when I was about eight months old.

miałem wtedy osiem miesięcy

It was taken by Apollo 8

Zrobił je Apollo 8,

as it went around the back of the moon.

zza naszego księżyca.

Earthrise from Apollo 8.

To wschód Ziemi z Apolla.

A famous picture; many people have said that it's the picture

To znane zdjęcie odkupiło rok 1968,

that saved 1968,

To znane zdjęcie odkupiło rok 1968,

which was a turbulent year --

to był niespokojny rok...

the student riots in Paris,

bunt studentów w Paryżu,

the height of the Vietnam War.

eskalacja wojny w Wietnamie.

The reason many people think that about this picture,

To zdjęcie tyle dla nas znaczy...

and Al Gore has said it many times, actually, on the stage at TED,

Al Gore powiedział to już na forum TED.

is that this picture, arguably, was

Bo zapoczątkowało ono

the beginning of the environmental movement.

ruch ochrony środowiska.

Because, for the first time,

Pierwszy raz

we saw our world,

nasz świat ukazał się

not as a solid, immovable,

nie jako pewne i niewzruszone,

kind of indestructible place,

niezniszczalne miejsce,

but as a very small, fragile-looking world

ale jako świat mały i delikatny,

just hanging against the blackness of space.

zawieszony w czarnej przestrzeni.

What's also not often said

Nieczęsto wspomina się też,

about the space exploration, about the Apollo program,

w nawiązaniu do programu Apollo,

is the economic contribution it made.

o zyskach ekonomicznych.

I mean while you can make arguments that it was wonderful

Można mnożyć argumenty jakim wspaniałym

and a tremendous achievement

był on osiągnięciem,

and delivered pictures like this,

pokazywać zdjęcia,

it cost a lot, didn't it?

ale sporo kosztował, prawda?

Well, actually, many studies have been done

Ukazało się wiele prac,

about the economic effectiveness,

na temat wydajności ekonomicznej,

the economic impact of Apollo.

i ekonomicznego wpływu Apolla.

The biggest one was in 1975 by Chase Econometrics.

W 1975 Chase Econometrics wykazała,

And it showed that for every $1 spent on Apollo,

że na każdy wydany na Apolla dolar,

14 came back into the U.S. economy.

do gospodarki USA powróciło 14.

So the Apollo program paid for itself

Program Apollo się opłacił,

in inspiration,

w inspiracji,

in engineering, achievement

w inżynierii, osiągnięciach.

and, I think, in inspiring young scientists and engineers

Dał inspirację młodym naukowcom po 14-kroć.

14 times over.

Dał inspirację młodym naukowcom po 14-kroć.

So exploration can pay for itself.

Eksploracja płaci sama za siebie.

What about scientific discovery?

A co z odkryciami naukowymi?

What about driving innovation?

Co z napędzeniem innowacji?

Well, this looks like a picture of virtually nothing.

To wygląda jak zdjęcie niczego.

What it is, is a picture of the spectrum

Ale to spektrum wodoru.

of hydrogen.

Ale to spektrum wodoru.

See, back in the 1880s, 1890s,

W latach 80 i 90 XIX w,

many scientists, many observers,

wielu naukowców i obserwatorów

looked at the light given off from atoms.

przyglądało się światłu atomów.

And they saw strange pictures like this.

Oglądali takie dziwne zdjęcia.

What you're seeing when you put it through a prism

Odkryli, że jeśli rozszczepić światło

is that you heat hydrogen up and it doesn't just glow

to podgrzany wodór nie będzie jarzył się

like a white light,

jak światło białe,

it just emits light at particular colors,

ale wyemituje różne kolory,

a red one, a light blue one, some dark blue ones.

czerwony, jasno i ciemno niebieskie.

Now that led to an understanding of atomic structure

To pomogło w rozumieniu struktury atomowej,

because the way that's explained

dzięki wyjaśnieniu,

is atoms are a single nucleus

że atomy mają pojedyncze jądra

with electrons going around them.

z elektronami wokół nich.

And the electrons can only be in particular places.

Elektrony mogą się znajdować w określonych miejscach.

And when they jump up to the next place they can be,

A kiedy przeskakują z orbity na orbitę

and fall back down again,

A kiedy przeskakują z orbity na orbitę

they emit light at particular colors.

powstają różne kolory światła.

And so the fact that atoms, when you heat them up,

Fakt, że atomy, jeśli je podgrzać

only emit light at very specific colors,

emitują określone kolory światła

was one of the key drivers

był jednym z czynników, które doprowadziły

that led to the development of the quantum theory,

do rozwoju teorii kwantowej,

the theory of the structure of atoms.

teorii opisującej strukturę atomów.

I just wanted to show this picture because this is remarkable.

Chcę pokazać to ciekawe zdjęcie.

This is actually a picture of the spectrum of the Sun.

To spektrum Słońca.

And now, this is a picture of atoms in the Sun's atmosphere

Pokazuje w jaki sposób atomy w atmosferze Słońca

absorbing light.

pochłaniają światło.

And again, they only absorb light at particular colors

Ale tylko określonych kolorów,

when electrons jump up and fall down,

przez elektrony, które przemieszczają się

jump up and fall down.

między orbitami.

But look at the number of black lines in that spectrum.

To te czarne linie w spektrum.

And the element helium

Wodór został odkryty,

was discovered just by staring at the light from the Sun

dzięki wpatrywaniu się w Słońce,

because some of those black lines were found

bo niektóre z tych czarnych linii,

that corresponded to no known element.

nie odpowiadały znanym pierwiastkom.

And that's why helium's called helium.

Dlatego wodór nazywa się 'helium'.

It's called "helios" -- helios from the Sun.

Od 'helios' czyli Słońca.

Now, that sounds esoteric,

To brzmi tajemniczo,

and indeed it was an esoteric pursuit,

ale tak to wyglądało.

but the quantum theory quickly led

Teoria kwantowa szybko

to an understanding of the behaviors of electrons in materials

pozwoliła zrozumieć zachowanie elektronów w materiałach

like silicon, for example.

takich jak krzem.

The way that silicon behaves,

Dzięki własnościom krzemu

the fact that you can build transistors,

można budować tranzystory,

is a purely quantum phenomenon.

to zjawisko czysto kwantowe.

So without that curiosity-driven

Bez zrozumienia struktury atomu

understanding of the structure of atoms,

osiągniętego dzięki ciekawości

which led to this rather esoteric theory, quantum mechanics,

i uwieńczonego tajemniczą mechaniką kwantową,

then we wouldn't have transistors, we wouldn't have silicon chips,

nie byłoby tranzystorów i układów scalonych,

we wouldn't have pretty much the basis

nie byłoby podwalin

of our modern economy.

naszej gospodarki.

There's one more, I think, wonderful twist to that tale.

A teraz jeszcze jeden zwrot akcji.

In "Wonders of the Solar System,"

W "Cudach Układu Słonecznego"

we kept emphasizing the laws of physics are universal.

podkreślaliśmy znaczenie uniwersalnych praw fizyki.

It's one of the most incredible things about the physics

Mają one niesamowitą własność,

and the understanding of nature that you get on Earth,

bo ich zrozumienie na Ziemi,

is you can transport it, not only to the planets,

pozwala ich użyć, nie tylko na innych planetach

but to the most distant stars and galaxies.

ale też na gwiazdach i galaktykach.

And one of the astonishing predictions

Jednym z przewidywań

of quantum mechanics,

mechaniki kwantowej,

just by looking at the structure of atoms --

dzięki badaniu struktury atomów -

the same theory that describes transistors --

to ta sama teoria która dała nam tranzystory -

is that there can be no stars in the universe

jest to, że nie istnieją we Wszechświecie

that have reached the end of their life

gwiazdy, które zakończą żywot,

that are bigger than, quite specifically, 1.4 times the mass of the Sun.

które są większe niż dokładnie 1.4 masy Słońca.

That's a limit imposed on the mass of stars.

To jest limit wielkości gwiazd.

You can work it out on a piece of paper in a laboratory,

Można to wyliczyć na kartce papieru,

get a telescope, swing it to the sky,

przyjrzeć się gwiazdom przez teleskop

and you find that there are no dead stars

i zobaczyć, że nie ma martwych gwiazd

bigger than 1.4 times the mass of the Sun.

większych niż 1.4 masy Słońca.

That's quite an incredible prediction.

To niesamowita prognoza.

What happens when you have a star that's right on the edge of that mass?

A co jeśli gwiazda jest na granicy przekroczenia tej masy?

Well, this is a picture of it.

Widać to na zdjęciu.

This is the picture of a galaxy, a common "our garden" galaxy

To zdjęcie galaktyki, podobnej do naszej.

with, what, 100 billion

Jest tam 100 mld. gwiazd

stars like our Sun in it.

podobnych do Słońca.

It's just one of billions of galaxies in the universe.

To tylko jedna z miliardów galaktyk.

There are a billion stars in the galactic core,

W centrum galaktyki są miliardy gwiazd,

which is why it's shining out so brightly.

dlatego jest tam tak jasno.

This is about 50 million light years away,

To 50 milionów lat świetlnych stąd,

so one of our neighboring galaxies.

sąsiadująca z nami galaktyka.

But that bright star there

Ale ta jasna gwiazda,

is actually one of the stars in the galaxy.

też należy do tej galaktyki.

So that star is also

Jest tak samo daleko,

50 million light years away.

50 milionów lat świetlnych.

It's part of that galaxy, and it's shining as brightly

Jest częścią tamtej galaktyki, a świeci tak jasno

as the center of the galaxy

jak centrum tej galaktyki,

with a billion suns in it.

jak miliardy gwiazd.

That's a Type Ia supernova explosion.

To wybuch supernowej Typu Ia.

Now that's an incredible phenomena,

Niesamowite zjawisko,

because it's a star that sits there.

bo tam jest gwiazda.

It's called a carbon-oxygen dwarf.

To karzeł węglowo-tlenowy.

It sits there about, say, 1.3 times the mass of the Sun.

Jej masa to 1.3 masy Słońca.

And it has a binary companion that goes around it,

W tym układzie podwójnym

so a big star, a big ball of gas.

jest też inna duża gwiazda.

And what it does is it sucks gas

Karzeł wysysa gaz,

off its companion star,

z tej drugiej gwiazdy,

until it gets to this limit called the Chandrasekhar limit,

aż do osiągnięcia granicy Chandrasekhara,

and then it explodes.

wtedy wybucha.

And it explodes, and it shines as brightly

W czasie wybuchu przez dwa tygodnie

as a billion suns for about two weeks,

świeci tak jasno jak miliard gwiazd,

and releases, not only energy,

wyzwalając nie tylko energię,

but a huge amount of chemical elements into the universe.

ale mnóstwo pierwiastków w przestrzeń.

In fact, that one is a carbon-oxygen dwarf.

To karzeł węglowo-tlenowy.

Now, there was no carbon and oxygen

Węgiel i tlen jeszcze nie istniały

in the universe at the Big Bang.

zaraz po Wiekim Wybuchu.

And there was no carbon and oxygen in the universe

Nie było węgla i tlenu we Wszechświecie,

throughout the first generation of stars.

podczas gdy świeciły gwiazdy pierwszego pokolenia.

It was made in stars like that,

Te pierwiastki wytworzyły się

locked away and then returned to the universe

w takich gwiazdach, a ich wybuch

in explosions like that

uwalniał je do przestrzeni kosmiczniej

in order to recondense into planets,

gdzie mogły zacząć tworzyć planety,

stars, new solar systems

nowe gwiazdy, układy słoneczne

and, indeed, people like us.

i ludzie - jak my.

I think that's a remarkable demonstration of the power

To niesamowita demonstracja siły,

and beauty and universality of the laws of physics,

piękna i uniwersalności praw fizyki,

because we understand that process,

bo dzięki nim rozumiemy ten proces,

because we understand

rozumiemy strukturę atomów na Ziemi.

the structure of atoms here on Earth.

rozumiemy strukturę atomów na Ziemi.

This is a beautiful quote that I found --

Zacytuję wam piękny fragment,

we're talking about serendipity there -- from Alexander Fleming:

Alexander Fleming mówi o szczęśliwym trafie:

"When I woke up just after dawn

"Kiedy wstałem wraz ze świtem

on September 28, 1928,

28 Września, 1928 roku,

I certainly didn't plan to revolutionize all medicine

nie planowałem zrewolucjonizować medycyny

by discovering the world's first antibiotic."

odkrywając pierwszy antybiotyk."

Now, the explorers of the world of the atom

Naukowcy zajmujący się atomami,

did not intend to invent the transistor.

nie planowali wynaleźć tranzystorów.

And they certainly didn't intend to

Na pewno nie planowali odkryć

describe the mechanics of supernova explosions,

więcej o eksplozjach supernowych,

which eventually told us where

co doprowadziło nas do zrozumienia

the building blocks of life

gdzie części składowe życia

were synthesized in the universe.

powstały we Wszechświecie.

So, I think science can be --

Odkrywanie rzeczy dzięki

serendipity is important.

szczęśliwym trafom jest ważne.

It can be beautiful. It can reveal quite astonishing things.

Może wyjawić niesamowite rzeczy.

It can also, I think, finally

Może też wyjawić odpowiedzi

reveal the most profound

na najważniejsze dla nas pytania

ideas to us

na najważniejsze dla nas pytania,

about our place in the universe

o nasze miejsce we wszechświecie,

and really the value of our home planet.

i nauczyć nas szanować Ziemię.

This is a spectacular picture of our home planet.

To niesamowite zdjęcie naszej planety.

Now, it doesn't look like our home planet.

Nie wygląda jak ona?

It looks like Saturn because, of course, it is.

Bo to oczywiście Saturn.

It was taken by the Cassini space probe.

Zdjęcie zrobił Cassini.

But it's a famous picture, not because of

Jest słynne, nie z powodu piękna

the beauty and majesty of Saturn's rings,

i majestatu pierścieni Saturna,

but actually because of a tiny, faint blob

ale z powodu tego małego kleksa

just hanging underneath one of the rings.

wiszącego pod jednym z pierścieni.

And if I blow it up there, you see it.

Gdyby go powiększyć,

It looks like a moon,

wyglądałby jak księżyc,

but in fact, it's a picture of Earth.

ale to jest zdjęcie Ziemi.

It was a picture of Earth captured in that frame of Saturn.

To zdjęcie zrobione obok Saturna.

That's our planet from 750 million miles away.

z odległości 1,2 miliarda km.

I think the Earth has got a strange property

Ziemia ma dziwną właściwość,

that the farther away you get from it,

że im dalej od niej się znajdziesz,

the more beautiful it seems.

tym piękniejsza się wydaje.

But that is not the most distant or most famous picture of our planet.

Ale to nie najbardziej odległe lub najsłynniejsze zdjęcie.

It was taken by this thing, which is called the Voyager spacecraft.

To jest sonda Voyager

And that's a picture of me in front of it for scale.

i ja, dla porównania.

The Voyager is a tiny machine.

Voyager jest malutki.

It's currently 10 billion miles away from Earth,

Znajduje się teraz 16 miliardów km od Ziemi,

transmitting with that dish, with the power of 20 watts,

przesyła dane przez ten talerz, z mocą 20 watów,

and we're still in contact with it.

nadal jesteśmy w kontakcie.

But it visited Jupiter, Saturn,

Odwiedził on Jowisza, Saturna,

Uranus and Neptune.

Urana i Neptuna.

And after it visited all four of those planets,

A kiedy był u końca swojej podróży,

Carl Sagan, who's one of my great heroes,

Carl Sagan, jeden z moich bohaterów,

had the wonderful idea

miał wspaniały pomysł

of turning Voyager around

by go obrócić i zrobić

and taking a picture of every planet it had visited.

zdjęcie wszystkim tym planetom.

And it took this picture of Earth.

Zrobił zdjęcie Ziemi.

Now it's very hard to see the Earth there, it's called the "Pale Blue Dot" picture,

Trudno ją zauważyć, zdjęcie nazwano 'Błękitną Kropką',

but Earth is suspended in that red shaft of light.

to ziemia zawieszona w snopie światła.

That's Earth from four billion miles away.

Widziana z 6 miliardów km.

And I'd like to read you what

Chciałbym wam przeczytać,

Sagan wrote about it, just to finish,

co napisał o niej Sagan,

because I cannot say words as beautiful as this

bo sam nie mogę znaleźć tak pięknych słów

to describe what he saw

opisujących to, co zobaczył,

in that picture that he had taken.

na zdjęciu, które zrobił.

He said, "Consider again that dot.

"Zastanówcie się nad tą kropką.

That's here. That's home. That's us.

To tutaj. To dom. To my.

On it, everyone you love,

Na niej wszyscy, których kochacie,

everyone you know, everyone you've ever heard of,

których znacie, o których słyszeliście

every human being who ever was

wszyscy którzy kiedyś istnieli,

lived out their lives.

żyli właśnie tam.

The aggregates of joy and suffering

Zebrane radości i cierpienia,

thousands of confident religions,

tysiące pewnych religii,

ideologies and economic doctrines,

ideologii i systemów ekonomicznych,

every hunter and forager, every hero and coward,

każdy myśliwy i rolnik, bohater i tchórz,

every creator and destroyer of civilization,

twórca i niszczyciel cywiliazacji,

every king and peasant, every young couple in love,

król i wieśniak, każda zakochana para,

every mother and father, hopeful child,

matka i ojciec, wyczekiwane dziecko,

inventor and explorer,

odkrywca i wynalazca,

every teacher of morals, every corrupt politician,

każdy moralista, skorumpowany polityk,

every superstar, every supreme leader,

każda gwiazda, każdy przywódca,

every saint and sinner in the history of our species,

każdy święty i grzesznik w historii naszego gatunku,

lived there, on a mote of dust,

żył tam, na tym okruchu pyłu,

suspended in a sunbeam.

zawieszonym w promieniu Słońca.

It's been said that astronomy's a humbling

Mówi się, że astronomia uczy pokory

and character-building experience.

i rozwija charakter.

There is perhaps no better demonstration

Nie ma lepszego pokazu

of the folly of human conceits

głupoty ludzkich fanaberii

than this distant image of our tiny world.

niż to odległe zdjęcie maleńkiego świata.

To me, it underscores our responsibility

Podkreśla ono naszą odpowiedzialność

to deal more kindly with one another

byśmy obchodzili się ze sobą lepiej,

and to preserve and cherish the pale blue dot,

żeby chronić i pielęgnować tą Błękitną Kropkę,

the only home we've ever known."

jedyny dom jaki znamy."

Beautiful words about

Piękne słowa o mocy

the power of science and exploration.

nauki i eksploracji.

The argument has always been made, and it will always be made,

Argument, że wiemy już wystarczająco dużo

that we know enough about the universe.

o Wszechświecie istniał od zawsze.

You could have made it in the 1920s; you wouldn't have had penicillin.

W 1920 roku nie odkrylibyśmy penicyliny.

You could have made it in the 1890s; you wouldn't have the transistor.

W 1890 nie byłoby tranzystorów.

And it's made today in these difficult economic times.

Nawet dzisiaj nadal się go wysuwa.

Surely, we know enough.

Wiemy wystarczająco dużo.

We don't need to discover anything else about our universe.

Nie trzeba odkrywać już nic nowego.

Let me leave the last words to someone

Pozwólcie, że ostatnie słowa będą

who's rapidly becoming a hero of mine,

się należeć mojemu bohaterowi,

Humphrey Davy, who did his science at the turn of the 19th century.

Humphrey Davy, który pracował naukowo u schyłku XIX wieku.

He was clearly under assault all the time.

Cały czas był pod ostrzałem.

"We know enough at the turn of the 19th century.

Bo wtedy też wiedzieliśmy wystarczająco dużo.

Just exploit it; just build things."

Wystarczy wiedzę wykorzystać żeby tworzyć.

He said this, he said, "Nothing is more fatal

"Nie ma nic bardziej niszczącego

to the progress of the human mind

dla rozwoju ludzkiego umysłu

than to presume that our views of science

niż przekonanie, że nasza wiedza

are ultimate,

jest ostateczna,

that our triumphs are complete,

że triumfy są za nami,

that there are no mysteries in nature,

że zagadki natury są rozwiązane,

and that there are no new worlds to conquer."

i że nie czekają na nas nieznane światy."

Thank you.

Dziękuję

(Applause)

(Brawa)