Why we need the explorers | Brian Cox

Brian Cox: Tại sao chúng ta cần những người thám hiểm

Translator: Long Pham Reviewer: Anh Tran

We live in difficult and challenging

Chúng ta sống trong giai đoạn khó khăn và thử thách

economic times, of course.

của nền kinh tế, tất nhiên là như thế.

And one of the first victims

và một trong những nạn nhân đầu tiên

of difficult economic times,

của giai đoạn kinh tế khó khăn

I think, is public spending of any kind,

theo tôi nghĩ, đó là những khoản chi cho xã hội dưới bất kì hình thức nào

but certainly in the firing line at the moment

và chắc chắn 1 điều, trong thời điểm hiện nay

is public spending for science,

mục tiêu chính là những khoản chi cho khoa học

and particularly curiosity-led science

và cụ thể là những ngành khoa học và những chuyến thám hiểm

and exploration.

chỉ mang tính hiếu kỳ của con người.

So I want to try and convince you in about 15 minutes

Do vậy trong khoảng 15 phút tôi muốn cố gắng thuyết phục quý vị

that that's a ridiculous

rằng không có lý do gì

and ludicrous thing to do.

mà chúng ta phải làm vậy.

But I think to set the scene,

Nhưng để giải thích rõ điều này,

I want to show -- the next slide is not my attempt

Tấm slide này đây không phải là tôi cố tình đưa ra

to show the worst TED slide in the history of TED,

để cho các bạn thấy đây là tấm slide rườm rà nhất trong lịch sử của TED,

but it is a bit of a mess.

nhưng đúng là nó hơi lộn xộn 1 tí.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But actually, it's not my fault; it's from the Guardian newspaper.

Nhưng thực ra, nó không phải là lỗi của tôi, slide này được lấy từ báo Guradian

And it's actually a beautiful demonstration

Và nó thực sự là sự thể hiện rõ nhất

of how much science costs.

về những chi phí cho khoa học.

Because, if I'm going to make the case

Bởi vì, nếu tôi muốn giải thích tại sao chúng ta

for continuing to spend on curiosity-driven science and exploration,

tiếp tục chi trả cho những nghiên cứu vì sự tò mò về khoa học,

I should tell you how much it costs.

Tôi sẽ phải trình bày những khoản chi đó là bao nhiêu.

So this is a game called "spot the science budgets."

Cho nên đây là một trò chơi được gọi là "Chỉ ra ngân sách cho khoa học"

This is the U.K. government spend.

Đây là bản đồ chi tiêu của chính phủ liên hiệp Anh.

You see there, it's about 620 billion a year.

Bạn có thể thấy, nó là khoảng 620 tỉ mỗi năm.

The science budget is actually --

Ngân sách cho khoa học thực ra chỉ là --

if you look to your left, there's a purple set of blobs

nếu bạn nhìn về phía trái có một chùm các đốm màu tím,

and then yellow set of blobs.

và sau đó là một chùm màu vàng.

And it's one of the yellow set of blobs

Và mỗi một đốm nhỏ màu vàng này

around the big yellow blob.

xung quanh cái đốm lớn.

It's about 3.3 billion pounds per year

Là khoảng 3.3 tỷ bảng Anh mỗi năm

out of 620 billion.

trong số 620 tỷ.

That funds everything in the U.K.

Đó là ngân qũy cho mọi thứ ở Liên hiệp Anh

from medical research, space exploration,

từ nghiên cứu dược phẩm, đến thám hiểm không gian

where I work, at CERN in Geneva, particle physics,

nơi tôi làm việc, tại CERN ở Geneve, về vật lý hạt,

engineering, even arts and humanities,

kỹ thuật và cả các ngành về nhân loại học,

funded from the science budget,

được tài trợ từ ngân sách của khoa học,

which is that 3.3 billion, that little, tiny yellow blob

lấy từ 3.3 tỷ bảng Anh, chính là cái đốm tí ti màu vàng

around the orange blob at the top left of the screen.

xung quanh đốm màu cam ở bên trái trên của màn hình.

So that's what we're arguing about.

Đó là cái chúng ta đang tranh luận.

That percentage, by the way, is about the same

Cũng nói luôn 1 điều là tỷ lệ đó cũng tương tự

in the U.S. and Germany and France.

ở Mỹ và Đức và Pháp.

R&D in total in the economy,

Tổng toàn bộ cho Nghiên cứu và Phát triển trong nền kinh tế,

publicly funded, is about

các khoảng tài trợ cho xã hội, là

0.6 percent of GDP.

0.6 % GDP

So that's what we're arguing about.

Vậy đó là cái chúng ta đang tranh luận

The first thing I want to say,

Điều đầu tiên tôi muốn nói,

and this is straight from "Wonders of the Solar System,"

được lấy từ sê-ri truyền hình "Những kỳ quan của Hệ Mặt Trời" (Wonders of Solar System)

is that our exploration of the solar system and the universe

đó là sự thăm dò về hệ mặt trời và vũ trụ

has shown us that it is indescribably beautiful.

đã chỉ cho chúng ta rằng đó là vẻ đẹp khó có thể diễn tả được.

This is a picture that actually was sent back

Đây là bức hình được gửi về

by the Cassini space probe around Saturn,

từ tàu thám hiểm Cassini vòng quanh sao Thổ,

after we'd finished filming "Wonders of the Solar System."

sau đó chúng tôi đã hoàn thành việc quay phim "Những kỳ quan của Hệ Mặt Trời"

So it isn't in the series.

Nhưng nó không nằm trong sê-ri truyền hình đó.

It's of the moon Enceladus.

Đó là của mặt trăng Enceladus

So that big sweeping, white

Và đường cong lớn,màu trắng

sphere in the corner is Saturn,

hình cầu ở góc là sao Thổ

which is actually in the background of the picture.

và nó cũng làm nền cho tấm hình.

And that crescent there is the moon Enceladus,

Và cái hình lưỡi liềm đó là mặt trăng Enceladus,

which is about as big as the British Isles.

nó chỉ lớn bằng đảo Anh Quốc

It's about 500 kilometers in diameter.

Đường kính của nó vào khoảng 500 km

So, tiny moon.

một mặt trăng bé nhỏ

What's fascinating and beautiful ...

Thật quyến rũ và xinh đẹp ...

this an unprocessed picture, by the way, I should say,

Nhân tiện tôi cũng xin được nói, đây là bức tranh chưa chỉnh sửa.

it's black and white, straight from Saturnian orbit.

Nó chỉ là màu trắng đen, chân thực từ quỹ đạo của sao Thổ

What's beautiful is, you can probably see on the limb there

Nó thật đẹp, bạn có thể nhìn quầng sáng ở đó

some faint, sort of,

hơi yếu ớt,

wisps of almost smoke

làn khói mờ

rising up from the limb.

bốc lên từ quầng sáng.

This is how we visualize that in "Wonders of the Solar System."

Đây là cách chúng ta tưởng tượng về "Những kỳ quan của Hệ Mặt Trời"

It's a beautiful graphic.

Một tấm hình rất đẹp.

What we found out were that those faint wisps

Cái chúng ta đã tìm thấy là những làn hơi yếu ớt

are actually fountains of ice

thực sự là suối nước băng

rising up from the surface of this tiny moon.

bốc lên từ bề mặt của mặt trăng nhỏ đó.

That's fascinating and beautiful in itself,

nó thật mê hoặc và tuyệt vời,

but we think that the mechanism

nhưng chúng ta nghĩ rằng theo cơ chế

for powering those fountains

để tạo lực cho những suối nước băng này

requires there to be lakes of liquid water

yêu cầu một lượng lớn nước ở thể lỏng

beneath the surface of this moon.

ở bên dưới bề mặt của mặt trăng này.

And what's important about that

Và cái quan trọng chính là

is that, on our planet, on Earth,

trên hành tinh của chúng ta ,trên trái đất

wherever we find liquid water,

bất cứ nơi nào chúng ta tìm thấy nước ở thể lỏng

we find life.

chúng ta tìm thấy sự sống

So, to find strong evidence

Thế nên, tìm ra bằng chứng vững vàng

of liquid, pools of liquid, beneath the surface of a moon

của chất lỏng, ao, bên dưới bề mặt của mặt trăng

750 million miles away from the Earth

cách trái đất 750 triệu dặm

is really quite astounding.

là thực sự khá là sửng sốt

So what we're saying, essentially,

Vậy cái chúng ta đang nói, cơ bản,

is maybe that's a habitat for life in the solar system.

là có thể đó là một môi trường cho sự sống trong hệ mặt trời

Well, let me just say, that was a graphic. I just want to show this picture.

Vâng, như tôi vừa mới nói, đó là một hình dung, tôi chỉ muốn chỉ ra bức hình này.

That's one more picture of Enceladus.

Thêm một bức hình về Enceladus.

This is when Cassini flew beneath Enceladus.

Đó là khi Cassini bay ở dưới Enceladus.

So it made a very low pass,

Vì nó di chuyển thấp,

just a few hundred kilometers above the surface.

chỉ vài trăm kilometers bên trên bề mặt

And so this, again, a real picture of the ice fountains rising up into space,

Và tiếp đó, một lần nữa, bức ảnh thật về dòng sông băng bốc lên không gian

absolutely beautiful.

thực sự là rất đẹp

But that's not the prime candidate for life in the solar system.

Nhưng đó không phải là ứng cử viên chính cho sự sống trong hệ mặt trời

That's probably this place,

Đó phải là nơi này

which is a moon of Jupiter, Europa.

một mặt trăng của sao Mộc, Europa

And again, we had to fly to the Jovian system

và một lần nữa,chúng ta phải bay tới hệ Jovian

to get any sense that this moon, as most moons,

để lấy những ý niệm về mặt trăng này, như hầu hết các mặt trăng,

was anything other than a dead ball of rock.

bất cứ điều gì khác hơn là quả bóng chết đầy đá

It's actually an ice moon.

nó thực sự là mặt trăng băng

So what you're looking at is the surface of the moon Europa,

Vậy cái bạn đang nhìn vào là bề mặt của mặt trăng Europa

which is a thick sheet of ice, probably a hundred kilometers thick.

đó là môt vỉa băng dày, có thể dày tới 100km.

But by measuring the way that

Nhưng nhờ vào đo đạt cách mà

Europa interacts

Europa tương tác

with the magnetic field of Jupiter,

với trường lực hấp dẫn của sao Mộc

and looking at how those cracks in the ice

và nhìn vào các vết nứt của băng

that you can see there on that graphic move around,

mà bạn có thể thấy trên hình đồ họa quay vòng

we've inferred very strongly

chúng ta đã suy luận rất chắc chắn là

that there's an ocean of liquid surrounding

có đại dương ở thể lỏng vây quanh

the entire surface of Europa.

toàn bộ bề mặt của Europa

So below the ice, there's an ocean of liquid around the whole moon.

vậy bên dưới lớp băng, có một đại dương ở thể lỏng xung quanh toàn bộ mặt trăng

It could be hundreds of kilometers deep, we think.

chúng ta nghĩ rằng, nó có thể sâu 100 km

We think it's saltwater, and that would mean that

Chúng ta nghĩ rằng đó là nước muối, và cái đó có nghĩa là

there's more water on that moon of Jupiter

có nhiều nước ở trên mặt trăng của sao Mộc

than there is in all the oceans of the Earth combined.

hơn là tất cả các đại dương trên trái đất cộng lại

So that place, a little moon around Jupiter,

Vậy nơi này, một mặt trăng nhỏ quanh sao Mộc

is probably the prime candidate

có thể là ứng cử viên số một

for finding life on a moon

cho việc tìm kiếm sự sống trên mặt trăng

or a body outside the Earth, that we know of.

hoặc dạng sống ngoài Trái Đất,mà chúng ta biết

Tremendous and beautiful discovery.

Khám phá lớn lao và tuyệt vời

Our exploration of the solar system

Sự thám hiểm của chúng ta về hệ mặt trời

has taught us that the solar system is beautiful.

đã dạy chúng ta rằng hệ mặt trời thật đẹp

It may also have pointed the way to answering

Nó có thể đồng thời chỉ ra cách để trả lời

one of the most profound questions that you can possibly ask,

một trong những câu hỏi uyên thâm nhất mà bạn có thể hỏi

which is: "Are we alone in the universe?"

đó là "Chúng ta có đơn độc trong vũ trụ không ?"

Is there any other use to exploration and science,

Còn một tác dụng nào khác nữa của khám phá khoa học,

other than just a sense of wonder?

ngoài việc tìm ra những kỳ quan này?

Well, there is.

Oh, có đấy.

This is a very famous picture

đây là bức hình rất nổi tiếng

taken, actually, on my first Christmas Eve,

được chụp ,thực ra là vào giáng sinh đầu tiên của tôi

December 24th, 1968,

24/12/1968

when I was about eight months old.

khi tôi khoảng 8 tháng tuổi

It was taken by Apollo 8

Nó được chụp bởi Apollo 8

as it went around the back of the moon.

khi nó đi vòng đằng sau mặt trăng

Earthrise from Apollo 8.

Earthrise từ Apollo 8

A famous picture; many people have said that it's the picture

Một bức ảnh nổi tiếng,nhiều người đã nói rằng đó là bức ảnh

that saved 1968,

đã cứu nguy cho năm 1968

which was a turbulent year --

đó là một năm đầy bạo động --

the student riots in Paris,

sinh viên nổi loạn ở Paris

the height of the Vietnam War.

đỉnh điểm của cuộc chiến tranh Việt Nam

The reason many people think that about this picture,

Lí do khiến nhiều người nghĩ như thế về bức ảnh này,

and Al Gore has said it many times, actually, on the stage at TED,

và Al Gore đã nói về nó nhiều lần trên sân khấu TED

is that this picture, arguably, was

đó là việc bức hình này được cho là

the beginning of the environmental movement.

sự bắt đầu những cuộc vận động vì môi trường.

Because, for the first time,

Bời vì, lần đầu tiên,

we saw our world,

chúng ta nhìn thế giới của mình

not as a solid, immovable,

không phải là một nơi rắn rỏi

kind of indestructible place,

bền bỉ và không thể phá hủy được,

but as a very small, fragile-looking world

và còn nhỏ bé và mỏng manh

just hanging against the blackness of space.

chỉ treo lơ lửng giữa lòng không gian đen ngun ngút.

What's also not often said

Điều không thường xuyên được đề cập

about the space exploration, about the Apollo program,

về thám hiểm không gian, về trương trình Apollo

is the economic contribution it made.

là sự đóng góp về kinh tế nó tạo ra

I mean while you can make arguments that it was wonderful

Ý tôi là trong khi bạn làm một cuộc tranh luận rằng nó là tuyệt vời

and a tremendous achievement

và là một thành tựu vĩ đại

and delivered pictures like this,

và mang lại những bức hình như thế này

it cost a lot, didn't it?

thì chi phí cho nó rất cao đúng không?

Well, actually, many studies have been done

Vâng, thực ra, nhiều cuộc nghiên cứu đã được thực hiện

about the economic effectiveness,

về nhưng ảnh hưởng kinh tế

the economic impact of Apollo.

và nhưng tác động của kinh tế của Apollo.

The biggest one was in 1975 by Chase Econometrics.

Cái lớn nhất là vào năm 1975 bởi Chase Econometrics

And it showed that for every $1 spent on Apollo,

và nó đã chỉ ra rằng mỗi một đô la sử dụng cho Apollo

14 came back into the U.S. economy.

mang lại 14 đô la cho nền kinh tế của nước Mỹ

So the Apollo program paid for itself

vậy chương trình Apollo tự chi trả có chính nó

in inspiration,

trong việc truyền cảm hứng

in engineering, achievement

trong kỹ thuật, thành tựu

and, I think, in inspiring young scientists and engineers

và tôi nghĩ, trong việc gây cảm hứng cho những nhà khoa học và kỹ sư trẻ

14 times over.

gấp 14 lần.

So exploration can pay for itself.

Thế nên sự thám hiểm có thể tự chi trả

What about scientific discovery?

thế còn những khám phá khoa học ?

What about driving innovation?

thế còn về đường hướng đổi mới thì sao ?

Well, this looks like a picture of virtually nothing.

Đây giống như một bức hình đen thui, không có gì cả.

What it is, is a picture of the spectrum

Vậy nó là gì, nó là hình quang phổ

of hydrogen.

của khí hidro.

See, back in the 1880s, 1890s,

Quay lại thập niên 80 và 90

many scientists, many observers,

nhiều nhà khoa học, nhiều nhà quan sát

looked at the light given off from atoms.

tìm kiếm ánh sáng phát ra từ những nguyên tử.

And they saw strange pictures like this.

và họ nhìn những bức hình khác lạ như thế

What you're seeing when you put it through a prism

cái mà bạn đang nhìn khi bạn đặt nó qua một lăng trụ

is that you heat hydrogen up and it doesn't just glow

đó là khi bạn làm nóng hidro và nó không sáng rực rỡ

like a white light,

như ánh sáng trắng

it just emits light at particular colors,

nó chỉ tỏa ra ánh sáng với màu sắc cụ thể

a red one, a light blue one, some dark blue ones.

một ánh sáng đỏ, xanh,đôi khi xanh đen

Now that led to an understanding of atomic structure

bây giờ điều đó dẫn đến sử hiểu biết về cấu trúc của nguyên tử

because the way that's explained

bởi vì cách cái đó được giải thích là

is atoms are a single nucleus

rằng nguyên tử là hạt nhân đơn lẻ

with electrons going around them.

với những điện tích quay quanh chúng

And the electrons can only be in particular places.

và những điện tích có thể chỉ ở một nơi cụ thể nào đó

And when they jump up to the next place they can be,

và khi chúng nhảy lên một nơi khác mà chúng có thể

and fall back down again,

và rớt xuống lần nữa

they emit light at particular colors.

chúng tạo ra ánh sáng với màu sắc đặc biệt

And so the fact that atoms, when you heat them up,

và sự thật về nguyên tử,khi bạn làm nóng chúng

only emit light at very specific colors,

chúng tỏa ra ánh sáng với màu sắc đặc biệt

was one of the key drivers

đó là một trong những chìa khóa

that led to the development of the quantum theory,

dẫn tới sự phát triển của lý thuyết lượng tử,

the theory of the structure of atoms.

lý thuyết về cấu trúc của nguyên tử

I just wanted to show this picture because this is remarkable.

tôi chỉ ra bức hình này bởi vì đó là một điều đáng chú ý

This is actually a picture of the spectrum of the Sun.

Đây thực sự là một bức hình quang phổ của mặt trời

And now, this is a picture of atoms in the Sun's atmosphere

và bây giờ,đây là bức hình về nguyên tử của bầu khí quyển của mặt trời

absorbing light.

đang hấp thụ ánh sáng.

And again, they only absorb light at particular colors

và một lần nữa,chúng chỉ thu hút ánh sáng với những màu cụ thể

when electrons jump up and fall down,

khi điện tích nhảy lên và rớt xuống

jump up and fall down.

nhảy lên và rớt xuống

But look at the number of black lines in that spectrum.

nhưng nhìn vào số đường đen của quang phổ đó

And the element helium

và nguyên tố heli

was discovered just by staring at the light from the Sun

được khám phá bằng cách nhìn vào ánh sáng của mặt trời

because some of those black lines were found

bởi vì một vài trong số những đường đen đó được tìm thấy

that corresponded to no known element.

chúng tương ứng với những thành phần chưa biết

And that's why helium's called helium.

và đó là lý do heli được gọi là heli

It's called "helios" -- helios from the Sun.

nó được gọi là "helios" -- helios từ mặt trời

Now, that sounds esoteric,

bây giờ,nghe thật bí mật

and indeed it was an esoteric pursuit,

và quả thực nó là một sự đuổi bắt bí mật

but the quantum theory quickly led

nhưng lý thuyết lượng tử nhanh chóng dẫn tới

to an understanding of the behaviors of electrons in materials

sự hiểu biết về hoạt động của điện tích bên trong vật chất

like silicon, for example.

giống như ví dụ về silic

The way that silicon behaves,

cách mà silic hoạt động,

the fact that you can build transistors,

sự thật rằng bạn có thể xây dựng những bóng bán dẫn

is a purely quantum phenomenon.

hoàn toàn dựa trên hiện tượng lượng tử

So without that curiosity-driven

thế nên, nếu thiếu đi sự tìm tòi

understanding of the structure of atoms,

hiểu biết về cấu trúc nguyên tử,

which led to this rather esoteric theory, quantum mechanics,

cái dẫn đến lý thuyết huyền bí về cơ học lượng tử

then we wouldn't have transistors, we wouldn't have silicon chips,

chúng ta sẽ không có bóng bán dẫn,chúng ta sẽ không có vi mạch silicon

we wouldn't have pretty much the basis

chúng ta sẽ không có nền tảng

of our modern economy.

về kinh tế hiện đại

There's one more, I think, wonderful twist to that tale.

thêm vào đó,tôi nghĩ,hai điều tuyệt vời với câu chuyện

In "Wonders of the Solar System,"

về "Những kỳ quan của Hệ Mặt Trời"

we kept emphasizing the laws of physics are universal.

chúng ta nhấn mạnh rằng những quy luật của vật lý áp dụng cho vạn vật.

It's one of the most incredible things about the physics

một trong những thứ lạ thường nhất về vật lý

and the understanding of nature that you get on Earth,

và sự hiểu biết về tự nhiên cái chúng ta có trên Trái đất

is you can transport it, not only to the planets,

là bạn có thể vận chuyển nó, không chỉ tới các hành tinh

but to the most distant stars and galaxies.

mà còn tới những ngôi sao và giải ngân hà xa xôi khác.

And one of the astonishing predictions

Và một trong những dự đoán đáng kinh ngạc

of quantum mechanics,

về cơ học lượng tử

just by looking at the structure of atoms --

chỉ bằng việc nhìn vào cấu trúc của những nguyên tử --

the same theory that describes transistors --

gần giống như lý thuyết mô tả bóng bán dẫn --

is that there can be no stars in the universe

là không thể có ngôi sao nào trong vũ trụ

that have reached the end of their life

mà xuyên suốt hết thời gian sống của nó

that are bigger than, quite specifically, 1.4 times the mass of the Sun.

có kích thước lớn hơn,khá là đặc biệt, 1.4 lần khối lượng của mặt trời

That's a limit imposed on the mass of stars.

Đó là giới hạn khối lượng của ngôi sao

You can work it out on a piece of paper in a laboratory,

Bạn có thể làm việc với nó trên mảnh giấy trong phòng thí nghiệm

get a telescope, swing it to the sky,

lấy kính thiên văn, hướng nó trên bầu trời

and you find that there are no dead stars

và bạn tìm thấy rằng có không có những ngôi sao chết

bigger than 1.4 times the mass of the Sun.

lớn hơn 1.4 lần kích cỡ của mặt trời

That's quite an incredible prediction.

điều đó là một tiên đoán tuyệt vời.

What happens when you have a star that's right on the edge of that mass?

Điều gì xảy ra khi bạn có một ngôi sao tới khối lượng cực định

Well, this is a picture of it.

Và đây là bức hình của nó.

This is the picture of a galaxy, a common "our garden" galaxy

Đây là bức hình về giải ngân hà, giải ngân hà "sân sau của chúng ta"

with, what, 100 billion

với 100 tỉ

stars like our Sun in it.

ngôi sao giống như mặt trời của chúng ta

It's just one of billions of galaxies in the universe.

nó chỉ là một trong hàng tỉ ngân hà trong vũ trụ

There are a billion stars in the galactic core,

Có một tỉ ngôi sao ở lõi của giải ngân hà

which is why it's shining out so brightly.

đó là tại sao nó sáng rực rỡ như vậy.

This is about 50 million light years away,

nó cách khoảng 50 triệu năm ánh sáng,

so one of our neighboring galaxies.

là một trong những giải ngân hà kế cận.

But that bright star there

Nhưng ngôi sao sáng ở đó

is actually one of the stars in the galaxy.

thực ra là một trong những ngôi sao ở giải ngân hà

So that star is also

Thế nên ngôi sao đó cũng

50 million light years away.

cách xa 50 triệu năm ánh sáng

It's part of that galaxy, and it's shining as brightly

nó là một phần của giải ngân hà,và nó đang tỏa sáng rực rỡ

as the center of the galaxy

như là trung tâm của giải ngân hà

with a billion suns in it.

với 1 tỉ mặt trời

That's a Type Ia supernova explosion.

Đó là Sự nổ của một Siêu tân tinh loại 1a

Now that's an incredible phenomena,

Bây giờ đó là hiện tượng lạ thường

because it's a star that sits there.

bởi vì ngôi sao đó

It's called a carbon-oxygen dwarf.

được gọi là sao lùn cacbon-oxy

It sits there about, say, 1.3 times the mass of the Sun.

nó lớn cỡ 1.3 lần kích cỡ mặt trời

And it has a binary companion that goes around it,

Và nó có một sao đôi xoay xung quanh cùng lúc,

so a big star, a big ball of gas.

ngôi nào lớn hơn, khí ga nhiều hơn

And what it does is it sucks gas

và những gì nó làm là nó hút khí ga

off its companion star,

từ ngôi sao đồng hành với nó,

until it gets to this limit called the Chandrasekhar limit,

đến khi nó đạt tới giới hạn,được gọi là giới hạn Chandrasekhar

and then it explodes.

và sau đó nó nổ

And it explodes, and it shines as brightly

và nó nổ, và nó tỏa ra ánh sáng

as a billion suns for about two weeks,

như một tỉ ngôi sao trong khoảng hai tuần

and releases, not only energy,

và nhả ra năng lượng

but a huge amount of chemical elements into the universe.

và cả một lượng lớn các phần tử hóa học đi vào trong vũ trụ.

In fact, that one is a carbon-oxygen dwarf.

Trên thực tế, đó là sao lùn cacbon- oxy

Now, there was no carbon and oxygen

bây giờ,không có cacbon và oxy

in the universe at the Big Bang.

trong vũ trụ vào thời điểm Big Bang.

And there was no carbon and oxygen in the universe

và không có cacbon và oxy trong vũ trụ

throughout the first generation of stars.

suốt sự hình thành của các ngôi sao đầu tiên.

It was made in stars like that,

Nó được tạo nên ở những ngôi sao như thế

locked away and then returned to the universe

bị nhốt và sau đó trở về với vũ trụ

in explosions like that

bằng vụ nổ như thế

in order to recondense into planets,

để ngưng tụ lại thành các hành tinh

stars, new solar systems

nhưng ngôi sao, hệ mặt trời mới

and, indeed, people like us.

và hơn nữa,con người như chúng ta

I think that's a remarkable demonstration of the power

tôi nghĩ rằng đó là thể hiện đặc biệt của năng lượng

and beauty and universality of the laws of physics,

và vẻ đẹp và định luật vật lý của vạn vật,

because we understand that process,

bởi vì chúng ta hiểu được quá trình đó,

because we understand

bởi vì chúng ta hiểu

the structure of atoms here on Earth.

cấu trúc của nguyên tử nơi đây trên trái đất

This is a beautiful quote that I found --

Đây là lời trích dẫn đẹp mà tôi tìm thấy

we're talking about serendipity there -- from Alexander Fleming:

Chúng ta đang nói về khả năng cầu may -- từ Alexander Fleming

"When I woke up just after dawn

"Khi tôi thức dậy sau bình minh

on September 28, 1928,

ngày 28 tháng 9,1928

I certainly didn't plan to revolutionize all medicine

tôi dĩ nhiên không có kế hoạch để cách mạng hóa y học

by discovering the world's first antibiotic."

bởi việc khám phá ra thuốc kháng sinh đầu tiên."

Now, the explorers of the world of the atom

bây giờ,những người khám phá của thế giới của nguyên tử

did not intend to invent the transistor.

đã không có ý định phát minh bóng bán dẫn

And they certainly didn't intend to

và họ dĩ nhiên không có ý định

describe the mechanics of supernova explosions,

mô tả cơ chế của vụ nổ siêu tân tinh

which eventually told us where

điều mà cuối cùng cho chúng ta hiểu ra được

the building blocks of life

những thành tố của sự sống

were synthesized in the universe.

đã được tổng hợp trong vũ trụ

So, I think science can be --

thế nên, tôi nghĩ trong khoa học --

serendipity is important.

khả năng cầu may là quan trọng

It can be beautiful. It can reveal quite astonishing things.

Nó có thể là tuyệt vời. Nó có thể mang lại những điều đáng kinh ngạc.

It can also, I think, finally

Và cuối cùng, tôi nghĩ nó cũng mang lại

reveal the most profound

những ý tưởng sâu sắc

ideas to us

cho chúng ta

about our place in the universe

về vị trí của chúng ta trong vũ trụ

and really the value of our home planet.

và giá trị thực sự về hành tinh quê nhà của chúng ta

This is a spectacular picture of our home planet.

Đây là một bức ảnh ngoạn mục về hành tinh của chúng ta.

Now, it doesn't look like our home planet.

Nó không giống hành tinh của chúng ta.

It looks like Saturn because, of course, it is.

Nó trông như là sao Thổ bởi vì đó chính là sao Thổ.

It was taken by the Cassini space probe.

Nó được chụp bởi tàu thăm dò không gian Cassini

But it's a famous picture, not because of

Nhưng nó là bức ảnh nổi tiếng, không phải bởi vì

the beauty and majesty of Saturn's rings,

vẻ đẹp hay vẻ uy nghiêm của những vòng đai của sao Thổ

but actually because of a tiny, faint blob

mà thực ra bởi vì cái đốm sáng yếu ớt bé nhỏ kia

just hanging underneath one of the rings.

lơ lửng bên dưới một trong những vòng đai

And if I blow it up there, you see it.

và nếu tôi phóng to nó lên ,bạn nhìn thấy nó

It looks like a moon,

nó giống như một mặt trăng

but in fact, it's a picture of Earth.

nhưng sự thật,đó là hình ảnh của trái đất

It was a picture of Earth captured in that frame of Saturn.

nó là bức hình của Trái đất chụp trên nền của sao Thổ

That's our planet from 750 million miles away.

đó là hành tinh của chúng ta cách xa 750 triệu dặm

I think the Earth has got a strange property

tôi nghĩ Trái đất có một điểm khác lạ

that the farther away you get from it,

đó là càng xa nó bao nhiêu,

the more beautiful it seems.

thì bạn thấy nó càng đẹp hơn bấy nhiêu.

But that is not the most distant or most famous picture of our planet.

nhưng đó không phải là bức ảnh xa nhất và nổi tiếng nhất về hành tinh của chúng ta

It was taken by this thing, which is called the Voyager spacecraft.

Nó đã được chụp bởi tàu không gian Voyager này đây.

And that's a picture of me in front of it for scale.

và đây là bức hình tôi chụp với nó để thấy được tỷ lệ.

The Voyager is a tiny machine.

Voyager là một cỗ máy bé nhỏ

It's currently 10 billion miles away from Earth,

nó hiện giờ cách trái đất 10 tỉ dặm

transmitting with that dish, with the power of 20 watts,

Truyền tin bởi cái đĩa đó, với năng lượng 20 watt

and we're still in contact with it.

và chúng ta vẫn còn liên lạc với nó

But it visited Jupiter, Saturn,

nhưng nó đã viếng thăm sao Mộc và sao Thổ

Uranus and Neptune.

Thiên Vương và Hải Vương

And after it visited all four of those planets,

và sau khi nó đã viếng thăm tất cả 4 hành tinh đó

Carl Sagan, who's one of my great heroes,

Carl Sagan,người là một trông những anh hùng tuyệt vời của tôi

had the wonderful idea

đã có một ý tưởng tuyệt vời

of turning Voyager around

bằng việc cho Voyager đi vòng quanh

and taking a picture of every planet it had visited.

và chụp lại một bức hình cho mỗi hành tinh nó đã viếng thăm

And it took this picture of Earth.

và nó chụp được bức hình này của Trái đất

Now it's very hard to see the Earth there, it's called the "Pale Blue Dot" picture,

Rất là khó để nhìn thấy Trái đất ở đây,bức hình được gọi là "Chấm xanh nhạt"

but Earth is suspended in that red shaft of light.

nhưng Trái đất được treo lơ lửng ở trên trục ánh sáng đó

That's Earth from four billion miles away.

Đó là trái đất từ cách xa 4 tỉ dặm

And I'd like to read you what

và tôi muốn đọc cho các bạn cái

Sagan wrote about it, just to finish,

Sagan đã viết về nó , như là để kết thúc

because I cannot say words as beautiful as this

bởi vì tôi không tìm được từ nào đẹp đẽ hơn

to describe what he saw

để mô tả cái mà ông đã được thấy

in that picture that he had taken.

trong bức hình mà ông ấy đã chụp.

He said, "Consider again that dot.

Ông nói, "Suy nghĩ lại về cái chấm đó.

That's here. That's home. That's us.

Nó đấy, Nhà đấy, Chúng ta đấy

On it, everyone you love,

Trên nó, mọi người bạn yêu thương

everyone you know, everyone you've ever heard of,

mọi người bạn biết, mọi người mà bạn đã từng nghe đến,

every human being who ever was

mọi con người mà từ trước đến giờ

lived out their lives.

đã được sống hết cuộc đời của họ

The aggregates of joy and suffering

Toàn bộ niềm vui và đau khổ

thousands of confident religions,

hàng ngàn tôn giáo tự tin

ideologies and economic doctrines,

các tư tưởng và học thuyết kinh tế

every hunter and forager, every hero and coward,

mỗi thợ săn và người cắt cỏ, mỗi anh hùng và người hèn nhát

every creator and destroyer of civilization,

mỗi người sáng tạo và kẻ phá hoại của nền văn minh

every king and peasant, every young couple in love,

mỗi vị vua và nông dân, mỗi cặp tình nhân trẻ

every mother and father, hopeful child,

mỗi bà mẹ và ông bố, đứa trẻ đầy hi vọng

inventor and explorer,

nhà phát minh và người khám phá

every teacher of morals, every corrupt politician,

mỗi giáo viên của những bài học, mỗi chính khách thối nát

every superstar, every supreme leader,

mỗi siêu sao, mỗi nhà lãnh đạo tối cao

every saint and sinner in the history of our species,

mỗi vị thánh và kẻ tội đồ trong lịch sử loài người

lived there, on a mote of dust,

đã sống ở đó, trên một hạt bụi của một đám bụi

suspended in a sunbeam.

treo ở trên một tia nắng

It's been said that astronomy's a humbling

Người ta nói rằng thiên văn học

and character-building experience.

là một trải nghiệm khiêm tốn trong xây dựng tính cách.

There is perhaps no better demonstration

Không có một sự mô tả nào tốt hơn

of the folly of human conceits

về sự điên rồ của tính ngạo mạn của loài người

than this distant image of our tiny world.

bằng hình ảnh từ xa xôi này về hành tinh bé nhỏ của chúng ta

To me, it underscores our responsibility

Với tôi, nó nhấn mạnh trách nhiệm của chúng ta

to deal more kindly with one another

đối xử tốt đẹp hơn với người khác

and to preserve and cherish the pale blue dot,

và giữ gìn và yêu thương một chấm xanh nhạt

the only home we've ever known."

ngôi nhà duy nhất mà chúng ta từng biết"

Beautiful words about

Những từ ngữ đẹp về

the power of science and exploration.

năng lượng của khoa học và sự khám phá

The argument has always been made, and it will always be made,

Tranh luận đã luôn được diễn ra, và nó sẽ luôn được diễn ra

that we know enough about the universe.

rằng chúng ta biết đủ về vũ trụ

You could have made it in the 1920s; you wouldn't have had penicillin.

Bạn cho rằng như thế vào nhưng năm 1920; bạn sẽ không có thuốc kháng sinh

You could have made it in the 1890s; you wouldn't have the transistor.

Bạn cho rằng như thế vào nhưng năm 1890;bạn sẽ không có bóng bán dẫn

And it's made today in these difficult economic times.

và nó đã tạo ra ngày hôm nay ở đây những giai đoạn kinh tế khó khăn

Surely, we know enough.

Chắc chắn, chúng ta biết đủ

We don't need to discover anything else about our universe.

Chúng ta không cần khám phá bất cứ thứ gì nữa về vũ trụ của chúng ta

Let me leave the last words to someone

Tôi sẽ để lại lời nói cuối cùng cho một người

who's rapidly becoming a hero of mine,

mà đang nhanh chóng trở thành anh hùng của tôi

Humphrey Davy, who did his science at the turn of the 19th century.

Humphrey Davy, người đã làm khoa học vào cuối thế kỉ 19

He was clearly under assault all the time.

Ông rõ ràng đã bị chỉ trích rất nhiều.

"We know enough at the turn of the 19th century.

Chúng ta biết đủ vào thời điểm chuyển tiếp đến thế kỷ 20.

Just exploit it; just build things."

Chỉ cần khai thác nó và chỉ cần xây dựng nó

He said this, he said, "Nothing is more fatal

Anh ấy nói như thế này "Không có gì là béo bở hơn

to the progress of the human mind

đến sự tiến bộ trong suy nghĩ loài người

than to presume that our views of science

hơn là cho rằng tầm nhìn khoa học của chúng ta

are ultimate,

đã đạt đến mức cuối cùng

that our triumphs are complete,

chúng ta đã hoàn thành thắng lợi

that there are no mysteries in nature,

không còn đó những điều huyền bí của tự nhiên

and that there are no new worlds to conquer."

và không còn có thế giới mới để chinh phục"

Thank you.

Cảm ơn

(Applause)

(Vỗ tay)