Why our IQ levels are higher than our grandparents' | James Flynn

Translator: Levan Lashauri Reviewer: Tamta Makharadze

We are going to take a quick voyage

ჩვენ სწრაფად მოვივლით

over the cognitive history of the 20th century,

მე-20 საუკუნის კოგნიტიურ ისტორიას,

because during that century,

რადგან ამ ისტორიის მანძილზე,

our minds have altered dramatically.

ჩვენი გონება დრამატულად შეიცვალა.

As you all know, the cars that people drove in 1900

როგორც იცით, 1900 წელს არსებული მანქანები შეიცვალა,

have altered because the roads are better

უკეთესი გზების

and because of technology.

და ტექნოლოგიის გამო.

And our minds have altered, too.

ჩვენი გონებაც შეიცვალა.

We've gone from people who confronted a concrete world

კონკრეტული მსოფლიოს პირისპირ მყოფი ხალხიდან,

and analyzed that world primarily in terms

რომელიც აანალიზებდა ამ მსოფლიოს,

of how much it would benefit them

უპირველესად საკუთარი სარგებლის კუთხით, ჩვენ გადავიქეცით

to people who confront a very complex world,

იმ ხალხად, რომელიც ძალიან რთული მსოფლიოს პირისპირაა.

and it's a world where we've had to develop

ესაა მსოფლიო, რომელშიც იძულებულები ვართ გამოვიმუშაოთ

new mental habits, new habits of mind.

ახალი გონებრივი ჩვევები,

And these include things like

რომელიც მოიცავს ისეთ რამეებს,

clothing that concrete world with classification,

როგორიცაა კონკრეტული მსოფლიოს კლასიფიცირება,

introducing abstractions that we try to make

აბსტრაქციების შემოტანა,

logically consistent,

რომლებიც ლოგიკურად თანმიმდევრული უნდა იყოს.

and also taking the hypothetical seriously,

და ასევე ჰიპოთეტური მსჯელობის სერიოზულად აღქმა.

that is, wondering about what might have been

ანუ დაინტერესება, თუ რა შეიძლება ყოფილიყო,

rather than what is.

იმის ნაცვლად თუ რა არის.

Now, this dramatic change was drawn to my attention

ამ დრამატულმა ცვლილებამ ჩემი ყურადღება მიიქცია

through massive I.Q. gains over time,

დროთა განმავლობაში ინტელექტის კოეფიციენტის მასიური ზრდის გამო

and these have been truly massive.

და ეს ზრდა მართლაც მასიური იყო.

That is, we don't just get a few more questions right

ანუ, ჩვენ არა მხოლოდ რამდენიმე დამატებით კითხვას ვცემთ სწორად პასუხს

on I.Q. tests.

IQ ტესტებში,

We get far more questions right on I.Q. tests

არამედ იმაზე ბევრად მეტ კითხვას ვცემთ სწორ პასუხს,

than each succeeding generation

ვიდრე ყოველი შემდეგი თაობა,

back to the time that they were invented.

მაშინ როცა ეს ტესტები პირველად შეიქმნა.

Indeed, if you score the people a century ago

მართლაც, თუ საუკუნის წინ მცხოვრებ ხალხს

against modern norms,

დღევანდელ ნორმას შევადარებთ,

they would have an average I.Q. of 70.

მათი საშუალო IQ, 70-ის ტოლი იქნება.

If you score us against their norms,

თუ ჩვენს შედეგებს, მაშინდელ ნორმას შეგვადარებთ,

we would have an average I.Q. of 130.

საშუალო IQ-ს 130 მივიღებთ.

Now this has raised all sorts of questions.

ამან ბევრი კითხვა გააჩინა.

Were our immediate ancestors

ჩვენი უახლოესი წინაპრები,

on the verge of mental retardation?

გონებრივი ჩამორჩენილობის ზღვარზე ხომ არ იყვნენ?

Because 70 is normally the score for mental retardation.

რადგან 70 როგორც წესი გონებრივი ჩამორჩენილობის მაჩვენებელია.

Or are we on the verge of all being gifted?

ან იქნებ ჩვენ ვართ განსაკურებული ნიჭიერების ზღვარზე?

Because 130 is the cutting line for giftedness.

რადგან 130 ნიჭიერების ზღვარია.

Now I'm going to try and argue for a third alternative

მე შევეცდები მესამე ალტერნატივა შემოგთავაზოთ,

that's much more illuminating than either of those,

რომელიც ბევრად უფრო აზრიანია, ვიდრე წინა ორი

and to put this into perspective,

თვალსაჩინოებისთვის წარმოვიდგინოთ,

let's imagine that a Martian came down to Earth

რომ მარსიანელები ჩამოვიდნენ დედამიწაზე

and found a ruined civilization.

და იპოვეს განადგურებული ცივილიზაცია.

And this Martian was an archaeologist,

ეს მარსიანელი არქეოლოგები იყვნენ

and they found scores, target scores,

და იპოვეს მიზანში სროლის შედეგები,

that people had used for shooting.

რომელსაც ხალხი იყენებდა.

And first they looked at 1865,

პირელად მათ 1865 წლის შედეგი ნახეს

and they found that in a minute,

და აღმოაჩინეს, რომ ერთ წუთში

people had only put one bullet in the bullseye.

ადამიანი მიზანში მხოლოდ 1 ტყვიას ახვედრებდა.

And then they found, in 1898,

შემდეგ, 1898 წლისაში, მათ აღმოაჩინეს,

that they'd put about five bullets in the bullseye in a minute.

რომ ხალხი წუთში, დაახლოებით 5 ტყვიას ახვედრებდა მიზანში.

And then about 1918 they put a hundred bullets in the bullseye.

და შემდეგ დაახლოებით 1918 წელს - 100 ტყვია.

And initially, that archaeologist would be baffled.

პირველად არქეოლოგი შოკში იქნებოდა.

They would say, look, these tests were designed

იტყოდა, რომ ეს ტესტი ზომავს,

to find out how much people were steady of hand,

თუ რამდენად მტკიცე ხელი აქვს ამ ხალხს,

how keen their eyesight was,

რამდენად კარგი მხედველობა,

whether they had control of their weapon.

და როგორ აკონტროლებენ იარაღს.

How could these performances have escalated

როგორ შეიძლება მათი შედეგები,

to this enormous degree?

ამ დონეზე გაზდრილიყო?

Well we now know, of course, the answer.

ჩვენ კი, რა თქმა უნდა ვიცით პასუხი.

If that Martian looked at battlefields,

ამ მარსიანელს საბრძოლო ველზე რომ შეეხედა,

they would find that people had only muskets

ნახავდა რომ სამოქალაქო ომის პერიოდში

at the time of the Civil War

მათ მხოლოდ მუშკეტები ჰქონდათ.

and that they had repeating rifles

შემდეგ, ესპანეთ-ამერიკის ომისას,

at the time of the Spanish-American War,

მათ რევოლვერები ჰქონდათ

and then they had machine guns

შემდეგ, პირველი მსოფლიო ომისთვის

by the time of World War I.

მათ ჰქონდათ ტყვიამფრქვევები.

And, in other words, it was the equipment

ანუ, ხელსაწყო,

that was in the hands of the average soldier

რომელიც ჯარისკაცს ეჭირა,

that was responsible, not greater keenness of eye

იყო კარგი მხედველობის

or steadiness of hand.

და მტკიცე ხელის მიზეზი.

Now what we have to imagine is the mental artillery

ახლა ჩვენ უნდა წარმოვიდგინოთ გონებრივი არტილერია,

that we have picked up over those hundred years,

რომელიც ამ 100 წლის მანძილზე დავაგროვეთ

and I think again that another thinker will help us here,

და ვფიქრობ ერთი მოაზროვნეც დაგვეხმარება,

and that's Luria.

ეს ლურიაა.

Luria looked at people

ლურია აკვირდებოდა ადამიანებს

just before they entered the scientific age,

სანამ ისინი სამეცნიერო ხანაში შევიდოდნენ

and he found that these people

და მან აღმოაჩინა, რომ ეს ხალხი

were resistant to classifying the concrete world.

კონკრეტულ მსოფლიოს ვერ აკლასიფიცირებდნენ.

They wanted to break it up

მისი პატარა ნაწილებად

into little bits that they could use.

დახლეჩა უნდოდათ გამოსაყენებლად.

He found that they were resistant

მან აღმოაჩინა, რომ ისინი

to deducing the hypothetical,

ჰიპოთეტიურ მსჯელობასაც ვერ ახერხებდნენ,

to speculating about what might be,

თუ რა შეიძლება ყოფილიყო.

and he found finally that they didn't deal well

და საბოლოოდ აღმოაჩინა,

with abstractions or using logic on those abstractions.

რომ აბსტრაქტულ ლოგიკას რთულად იყენებდნენ.

Now let me give you a sample of some of his interviews.

გაგაცნობთ რამდენიმე ამონარიდს მისი ინტერვიუებიდან.

He talked to the head man of a person

ის ესაუბრა სოფლის თავკაცს

in rural Russia.

რუსეთში.

They'd only had, as people had in 1900,

მათ, როგორც 1900 წელს,

about four years of schooling.

ჰქონდათ დაახლოებით 4 კლასის განათლება.

And he asked that particular person,

ლურიამ ჰკითხა:

what do crows and fish have in common?

"რა საერთო აქვთ ყვავებს და თევზებს?"

And the fellow said, "Absolutely nothing.

კაცმა უპასუხა: "აბსოლუტურად არაფერი.

You know, I can eat a fish. I can't eat a crow.

თევზი შემიძლია ვჭამო, ყვავი - არა.

A crow can peck at a fish.

ყვავს შეუძლია თევზს ჩაუნისკარტოს,

A fish can't do anything to a crow."

თევზი კი ყვავს ვერაფერს უზამს."

And Luria said, "But aren't they both animals?"

ლურიამ უთხრა: "მაგრამ ეს ორივე ცხოველია, არა?"

And he said, "Of course not.

კაცმა უპასუხა: "რა თქმა უნდა, არა.

One's a fish.

ერთი თევზია,

The other is a bird."

მეორე კი - ჩიტი"

And he was interested, effectively,

და მას ის აინტერესებდა,

in what he could do with those concrete objects.

თუ რაში შეიძლეობდა ეს ორი კონკრეტული ობიექტი გამოეყენებინა.

And then Luria went to another person,

შემდეგ ლურია სხვასთან მივიდა

and he said to them,

და უთხრა:

"There are no camels in Germany.

"გერმანიაში აქლემები არ არიან.

Hamburg is a city in Germany.

ჰამბურგი ქალაქია გერმანიაში.

Are there camels in Hamburg?"

არიან აქლემები ჰამბურგში?"

And the fellow said,

კაცმა უპასუხა:

"Well, if it's large enough, there ought to be camels there."

"თუ დიდი ქალაქია, მაშინ იქნებიან აქლემები"

And Luria said, "But what do my words imply?"

ლურიამ: "მაგრამ ჩემი ნათქვამი რას მიანიშნებს?"

And he said, "Well, maybe it's a small village,

მან კი: "შეიძლება პატარა სოფელია,

and there's no room for camels."

სადაც აქლემების ადგილი არაა"

In other words, he was unwilling to treat this

სხვა სიტყვებით, ის ამას

as anything but a concrete problem,

კონკრეტულ პრობლემისგან განსხვავებულად, ვერ აღიქვამდა.

and he was used to camels being in villages,

ის მიჩვეული იყო აქლემებს სოფელში

and he was quite unable to use the hypothetical,

და საკმაოდ სუსტი იყო ჰიპოთეტიურ მსჯელობაში,

to ask himself what if there were no camels in Germany.

რომ საკუთარი თავისთვის ეკითხა, რა იქნებოდა გერმანიაში აქლემები რომ არ ყოფილიყო.

A third interview was conducted

მესამე ინტერვიუ ჩატარდა

with someone about the North Pole.

ჩრდილოეთ პოლუსის შესახებ

And Luria said, "At the North Pole, there is always snow.

ლურიამ ჰკითხა: "ჩრდილოეთ პოლუსზე ყოველთვის თოვლია.

Wherever there is always snow, the bears are white.

იქ სადაც ყოველთვის თოვლია, დათვები თეთრია.

What color are the bears at the North Pole?"

რა ფერის დათვებია ჩრდილოეთ პოლუსზე?"

And the response was, "Such a thing

და პასუხი იყო: "ამის გასაგებად,

is to be settled by testimony.

თვითმხილველი გვჭირდება.

If a wise person came from the North Pole

თუ ბრძენი კაცი მოვა ჩრდილოეთ პლუსიდან

and told me the bears were white,

და მეტყვის, რომ დათვები თეთრები იყვნენ,

I might believe him,

შეიძლება დავუჯერო,

but every bear that I have seen is a brown bear."

მაგრამ ყველა დათვი, რაც კი მინახავს ყავისფერია."

Now you see again, this person has rejected

ხედავთ, ახლაც, ამ კაცმაც ვერ შეძლო

going beyond the concrete world

კონკრეტულ მსოფლიოს გაცდენოდა

and analyzing it through everyday experience,

და სიტუაცია ყოველდღიური გამოცდილებით გააანალიზა.

and it was important to that person

მისთვის მნიშვნელოვანი იყო,

what color bears were --

რა ფერის იყვნენ დათვები,

that is, they had to hunt bears.

რადგან დათვებზე ნადირობს.

They weren't willing to engage in this.

ისინი მზად არ იყვნენ ასეთ ანალიზში ჩასართავად.

One of them said to Luria,

ერთ-ერთმა ლურიას უთხრა:

"How can we solve things that aren't real problems?

"როგორ უნდა გადავჭრათ ის, რაც არაა რეალური პრობლემა?

None of these problems are real.

არცერთი ეს პრობლემა არაა რეალური.

How can we address them?"

როგორ უნდა მივუდგეთ?"

Now, these three categories --

ეს სამი კატეგორია:

classification,

კლასიფიკაცია,

using logic on abstractions,

ლოგიკური აბსტრაქცია,

taking the hypothetical seriously --

ჰიპოთეტიკის სერიოზულად აღქმა,

how much difference do they make in the real world

ტესტირების გარდა,

რამდენად მნიშვნელოვანია რეალურ მსოფლიოში?

beyond the testing room?

And let me give you a few illustrations.

ნება მომეცით პატარა ილუსტრაცია გავაკეთო.

First, almost all of us today get a high school diploma.

პირველ რიგში, თითქმის ყველა ჩვენგანი იღებს საშუალო განათლების ატესტატს.

That is, we've gone from four to eight years of education

ჩვენ გადავედით ოთხიდან რვა კლასამდე განათლებიდან,

to 12 years of formal education,

12 წლამდე ფორმალურ განათლებაზე

and 52 percent of Americans

და ამერიკელების 52%-ს

have actually experienced some type of tertiary education.

გაუვლია რაღაც ტიპის უმაღლესი განათლება მაინც.

Now, not only do we have much more education,

არა მხოლოდ უფრო ბევრად განათლებულები ვართ,

and much of that education is scientific,

არამედ ამ განათლების უდიდესი ნაწილი სამეცნიეროა

and you can't do science without classifying the world.

და მეცნიერება არ მუშაობს მსოფლიოს კლასიფიცირების გარეშე.

You can't do science without proposing hypotheses.

მეცნიერება არ მუშაობს ჰიპოთეზების გარეშე.

You can't do science without making it logically consistent.

მეცნიერება არ მუშაობს ლოგიკური თანმიმდევრულობის გარეშე.

And even down in grade school, things have changed.

ბევრი რამ დაწყებითებშიც კი შეცვილია.

In 1910, they looked at the examinations

1910 წლის ოჰაიოს შტატის 14 წლისებისთვის

that the state of Ohio gave to 14-year-olds,

მიცემულ საგამოცდო საკითხებში

and they found that they were all

აღმოჩნდა რომ ყველა მათგანში

for socially valued concrete information.

სოციალურად ღირებული კონკრეტული ინფორმაცია იყო.

They were things like,

მაგალითად როგორც:

what are the capitals of the 44 or 45 states

რა იყო იმდროისთვის არსებული

that existed at that time?

44, თუ 45 შტატის დედაქალაქი?

When they looked at the exams

როცა 1990 წლის

that the state of Ohio gave in 1990,

ოჰაიოს საგამოცდო საკითხებს ჩახედეს,

they were all about abstractions.

ყველა მათგანი აბსტრაქციებზე იყო.

They were things like,

როგორც მაგალითად:

why is the largest city of a state rarely the capital?

რატომაა, რომ უდიდესი ქალაქი იშვიათად წარმოადგენს დედაქალაქს?

და თქვენ უნდა მიმხვადრიყავით,

And you were supposed to think, well,

the state legislature was rural-controlled,

რომ შტატის კანონმდებლობას სოფლის მოსახლეობა აკონტროლებდა

and they hated the big city,

და მათ ეზიზღებოდათ დიდი ქალაქები.

so rather than putting the capital in a big city,

ამიტომ დიდი ქალაქების ნაცვლად,

they put it in a county seat.

დედაქალაქად საოლქო დასახლებას აქცევდნენ.

They put it in Albany rather than New York.

ასეთი იყო ალბანი ნიუ-იორკის ნაცვლად,

They put it in Harrisburg rather than Philadelphia.

ჰარისბურგს ფილადელფიის ნაცლად

And so forth.

და ა.შ.

So the tenor of education has changed.

ანუ, განათლების არსი შეიცვალა.

We are educating people to take the hypothetical seriously,

ჩვენ ჰიპოთეტიურ მსჯელობას ვასწავლით ხალხს,

to use abstractions, and to link them logically.

აბსტრაქციების გამოყენებას და მათ ლოგიკურ დაკავშირებას.

What about employment?

რაც შეეხება დასაქმებას.

Well, in 1900, three percent of Americans

1900 წელს ამერიკელების 3% მუშაობდა ისეთ სფეროში,

practiced professions that were cognitively demanding.

რომლებიც გონებივ მუშაობას მოითხოვდა.

Only three percent were lawyers or doctors or teachers.

მხოლოდ 3% იყო იურისტი, ექიმი, ან მასწავლებელი.

Today, 35 percent of Americans

დღეს ამერიკელების 35%

practice cognitively demanding professions,

მუშაობს გონებრივი დატვირთვის მომთხოვნ სფეროში,

not only to the professions proper like lawyer

არა მხოლოდ იურისტის, ექიმის

or doctor or scientist or lecturer,

მეცნიერის, ან ლექტორისნაირ პოზიციებზე,

but many, many sub-professions

არამედ ბევრი ქვეპროფესიით,

having to do with being a technician,

როგორც ტექნიკოსი,

a computer programmer.

პროგრამისტი.

A whole range of professions now make cognitive demands.

პროფესიების მთელი წყება ითხოვს დღეს გონებრივ დატვირთვას

And we can only meet the terms of employment

და თანამდეროვე მსოფლიოში დასაქმების მოთხოვნებს

in the modern world by being cognitively

მხოლოდ გონებრივად,

far more flexible.

ბევრად უფრო მოქნილები დავაკმაყოფილებთ

And it's not just that we have many more people

ამის მიზეზი არა მხოლოდ ისაა, რომ ბევრად მეტი ხალხია

in cognitively demanding professions.

გონებრივი დატვირთვის პროფესიებში,

The professions have been upgraded.

არამედ ის რომ პროფესიები დაიხვეწა.

Compare the doctor in 1900,

შეადარეთ 1900 წლის ექიმი

who really had only a few tricks up his sleeve,

რომელსაც მხოლოდ რამდენიმე უნარი ჰქონდა განკარგულებაში,

with the modern general practitioner or specialist,

თანამდეროვე ოჯახის ექიმს, ან სპეციალისტს,

with years of scientific training.

რომელსაც რამდენიმე წლიანი მეცნიერული მომზადება აქვს გავლილი.

Compare the banker in 1900,

შეადარეთ 1900 წლის ბანკირი,

who really just needed a good accountant

რომელიც მხოლოდ კარგი ბუღალტერი უნდა ყოფილიყო

and to know who was trustworthy in the local community

და ადგილობრივ დონეზე სცოდნოდა ვინ იყო სანდო

for paying back their mortgage.

იპოთეკური სესხის დასაფარად.

Well, the merchant bankers who brought the world to their knees

ბანკირები, რომლებმაც მსოფლიო დააჩოქეს,

may have been morally remiss,

შეიძლება მორალურად მოიკოჭლებდნენ,

but they were cognitively very agile.

მაგრამ გონებრივად ძალიან სხარტები იყვნენ.

They went far beyond that 1900 banker.

ისინი 1900 წლის დროინდელ ბანკირზე ბევრად წინ წავიდნენ.

They had to look at computer projections

მათ საბინაო ბაზრის კომპიუტერული პროგნოზები

for the housing market.

უნდა გაეანალიზებინათ.

They had to get complicated CDO-squared

ისინი უნდა გარკვეულიყვნენ რთულ ვალდებულებებში,

in order to bundle debt together

იმისთვის რომ ვალები ერთად შეეკრათ,

and make debt look as if it were actually a profitable asset.

და ის მომგებიან აქტივად გამოჩენილიყო.

They had to prepare a case to get rating agencies

მათ საქმე ისე უნდა შეეფუთათ, რომ უმაღლესი შეფასება მიეღოთ

to give it a AAA,

სარეიტინგო სააგენტოებისგან

though in many cases, they had virtually bribed the rating agencies.

თუმცა ბევრ შემთხვევაში, ისინი პრაქტიკულად სარეიტინგოების მოსყიდვას ახდენდნენ.

And they also, of course, had to get people

მათ ასევე ხალხი უნდა დაერწმუნებინათ,

to accept these so-called assets

რომ მათი ეს ე.წ. აქტივები მიეღოთ

and pay money for them

და ამისთვის ფული გადაეხადათ,

even though they were highly vulnerable.

დიდი რისკის მიუხედავად.

Or take a farmer today.

ან მაგალითად თანამედროვე ფერმერი

I take the farm manager of today as very different

მე ვთვლი რომ ფერმის თანამედროვე მმართველი ბევრად განსხვავდება

from the farmer of 1900.

1900 წლის დროინდელი ფერმერისგან.

So it hasn't just been the spread

ამიტომ, ეს უბრალოდ გონებრივი მუშაობის მომთხოვნი

of cognitively demanding professions.

პრეფესიების გავრცელება არ ყოფილა.

It's also been the upgrading of tasks

ასევე ამოცანების გართულებამაც,

like lawyer and doctor and what have you

იურისტებისთვის, ექიმებისთვის და სხვებისთვის,

that have made demands on our cognitive faculties.

მოითხოვა გონებრივი შესაძლებლობები.

But I've talked about education and employment.

მე ვისაუბრე განათლებაზე და დასაქმებაზე,

Some of the habits of mind that we have developed

მაგრამ ზოგიერთმა გონებრივმა ჩვევამ,

რომელიც მე-20 საუკუნის მანძილზე განგვივითარდა

over the 20th century

have paid off in unexpected areas.

მოულოდნელ სფეროებშიც იჩინა თავი.

I'm primarily a moral philosopher.

მე პირველ რიგში მორალის ფილოსოფოსი ვარ.

I merely have a holiday in psychology,

ფსოქოლოგია მიტაცებს

and what interests me in general is moral debate.

და ზოგადად მორალური დებატი მაინტერესებს.

Now over the last century,

უკანასკნელი საუკუნის მანძილზე,

in developed nations like America,

ამერიკისნაირ განვითარებულ ქვეყნებში,

moral debate has escalated

მორალური დებატები გახშირდა,

because we take the hypothetical seriously,

რადგან ჰიმპოთეტიურ მსჯელობას სერიოზულად აღვიქვამთ,

and we also take universals seriously

ასევე უნივერსალიზმსაც

and look for logical connections.

და ლოგიკურ კავშირებს ვეძებთ.

When I came home in 1955 from university

როცა 1955 წელს უნივერსიტეტიდან შინ დავბრუნდი,

at the time of Martin Luther King,

მარტინ ლუთერ კინგის დროს,

a lot of people came home at that time

ბევრი დაბრუნდა სახლში იმ დროს

and started having arguments with their parents and grandparents.

და დაიწყო კამათი მშობლებთან და ბებია-ბაბუებთან.

My father was born in 1885,

მამაჩემი 1885 წელს დაიბადა

and he was mildly racially biased.

და მას ცოტა რასისტული განწყობები ჰქონდა.

As an Irishman, he hated the English so much

როგორც ირლანდიელს მას იმდენად ეზიზღებოდა ინგლისელები,

he didn't have much emotion for anyone else.

სხვაზე არავიზე დარჩა მეტი ემოცია,

(Laughter)

(სიცილი)

But he did have a sense that black people were inferior.

მაგრამ მას ჰქონდა განცდა, რომ შავკანიანები დაბლა მდგომები იყვნენ

And when we said to our parents and grandparents,

და როცა ჩვენ მშობლებს და ბებია-ბაბუას ვკითხეთ:

"How would you feel if tomorrow morning you woke up black?"

"რას იგრძნობდით, ხვალ დილით შავკანიანად რომ გაგეღვიძათ?"

they said that is the dumbest thing you've ever said.

მათ თქვეს, რომ ეს ყველაზე დიდი სისულელე იყო, რაც კი გვითქვამს.

Who have you ever known who woke up in the morning --

ვინ გინახავთ რომ დილით...

(Laughter) --

(სიცილი)

that turned black?

შავკანიანად გადაქცეულიყოს?

In other words, they were fixed in the concrete

სხვა სიტყვებით, ისინი ჩაჭიდებულები იყვნენ კონკრეტულ

mores and attitudes they had inherited.

მემკვიდრეობით მიღებულ მორალსა და დამოკიდებულებაზე.

They would not take the hypothetical seriously,

ჰიპოთეტიურ მსჯელობას სერიოზულად ვერ აღიქვამდნენ

and without the hypothetical,

და ჰიპოთეტიურობის გარეშე

it's very difficult to get moral argument off the ground.

ძალიან რთულია მორალური არგუმენტების დემონსტრირება.

You have to say, imagine you were

უნდა თქვათ: "წარმოიდგინე

in Iran, and imagine that your relatives

ირანში რომ იყო, წარმოიდგინე,

რომ შენი უდანაშაულო ნათესავები

all suffered from collateral damage

დაზარალდნენ როგორც ომის გვერდითი ზიანი.

even though they had done no wrong.

How would you feel about that?

რას იგრძნობდი ამ დროს?"

And if someone of the older generation says,

და თუ ვინმე ძველი თაობიდან გეტყვით:

well, our government takes care of us,

"ჩვენი მთავრობა ზრუნავს ჩვენზე

and it's up to their government to take care of them,

და მათი მთავრობის პასუხისმგებლობაა მათზე ზრუნვა."

they're just not willing to take the hypothetical seriously.

ნიშნავს რომ ისინი არ უდგებიან ჰიპოთეტიურ მსჯელობას სერიოზულად.

Or take an Islamic father whose daughter has been raped,

ან ავიღოთ მუსლიმი მამა, რომლის ქალიშვილიც გააუპატიურეს

and he feels he's honor-bound to kill her.

და ის ფიქრობს რომ ღირსების საქმეა და ვალდებულია ქალიშვილი მოკლას.

Well, he's treating his mores

ის ისე უდგება საკუთარ მორალურ ტრადიციას,

as if they were sticks and stones and rocks that he had inherited,

თითქოს ეს ჯოხები, ქვები და კლდეებია, რომელიც მემკვიდრეობით მიიღო

and they're unmovable in any way by logic.

და მათი ლოგიკურად შეცვლა შეუძლებელია.

They're just inherited mores.

ეს მხოლოდ მემკვიდრეობით მიღებული მორალური ტრადიციაა.

Today we would say something like,

დღეს ჩვენ ასეთ რამეს ვიტყოდით:

well, imagine you were knocked unconscious and sodomized.

"წარმოიდგინე გაგთიშეს და გაგაუპატიურეს.

ხარ თუ არა სიკვდილის ღირსი?"

Would you deserve to be killed?

And he would say, well that's not in the Koran.

და ის გიპასუხებდათ, ეს სცენარი ყურანში არაა.

That's not one of the principles I've got.

ასეთი პრინციპი მე არ მომეპოვება.

Well you, today, universalize your principles.

დღეს-დღეობით ჩვენ პრინციპების უნვერსალიზაციას ვახდენთ.

You state them as abstractions and you use logic on them.

თქვენ აყალიბებთ მათ როგორც აბსტრაქციებს და შემდეგ მასზე ლოგიკას იყენებთ.

If you have a principle such as,

თუ გაქვთ პრინციპი, რომ ადამიანები არ უნდა დაზარალდნენ

people shouldn't suffer unless they're guilty of something,

თუ მათ არაფერი დაუშავებიათ,

then to exclude black people

მაშინ აქედან შავკანიანების გამორიცხვისთვის...

you've got to make exceptions, don't you?

უნდა გამორიცხოთ, ასე არაა?

You have to say, well, blackness of skin,

უნდა თქვათ, რომ კანის სიშავის გამო,

you couldn't suffer just for that.

მხოლოდ ამის გამო არ უნდა დაზარალდეთ.

It must be that blacks are somehow tainted.

შავკანიანები რაღაცაში დამნაშავეები უნდა იყვნენ.

And then we can bring empirical evidence to bear, can't we,

შემდეგ ემპირიული მტკიცებულება შეიძლება წარმოვადგინოთ და ვთქვათ:

and say, well how can you consider all blacks tainted

როგორ უნდა ჩათვალოთ ყველა შავკანიანი დამნაშავედ?

when St. Augustine was black and Thomas Sowell is black.

როცა წმ. ავგუსტინე შავკანიანი იყო და თომას სოუელიც.

And you can get moral argument off the ground, then,

და ახლა უკვე შეგიძლიათ მორალური არგუმენტის დემონსტრორება,

because you're not treating moral principles as concrete entities.

რადგან მორალურ პრინციპებს როგორც კონკრეტულ ობიექტებს არ განიხილავთ.

You're treating them as universals,

თქვენ მათ უნივერსალურად განიხილავთ,

to be rendered consistent by logic.

რომლებთან მიმართებაშიც თანმიმდევრული ლოგიკა უნდა გამოვიყენოთ.

Now how did all of this arise out of I.Q. tests?

ამ ყველაფრამდე IQ ტესტებიდან როგორ მივედით?

That's what initially got me going on cognitive history.

ესაა, რამაც პირველად კოგნიტიური ისტორიისკენ წამიყვანა.

If you look at the I.Q. test,

თუ IQ ტესტებს შეხედავთ,

you find the gains have been greatest in certain areas.

ნახავთ რომ ზოგიერთ სფეროში დიდი მიღწევები იყო.

The similarities subtest of the Wechsler

უექსლერის მსგავსებების ქვეტესტი

is about classification,

კლასიფიცირებაზეა

and we have made enormous gains

და ჩვენ დიდი მიღწევა გვაქვს

on that classification subtest.

ამ კლასიფიცირების ქვეტესტში.

There are other parts of the I.Q. test battery

IQ ტესტების სხვა ნაწილებიც,

that are about using logic on abstractions.

რომლებიც ლოგიკის და აბსტრაქციის გამოყენებაზეა.

Some of you may have taken Raven's Progressive Matrices,

ზოგ თქვენგანს შეიძლება გაუვლია რევენის პროგრესული მატრიცები,

and it's all about analogies.

ის ანალოგიებზეა.

And in 1900, people could do simple analogies.

1900 წელს ადამიანებს მარტივი ანალოგიების გაკეთება შეეძლოთ.

That is, if you said to them, cats are like wildcats.

თუ ეტყოდით: "კატები გვანან გარეულ კატებს

What are dogs like?

რას გვანან ძაღლები?"

They would say wolves.

ისინი გეტყოდნენ მგლებს.

But by 1960, people could attack Raven's

მაგრამ 1960 წლისთვის ხალხს "რევენის" გავლა

on a much more sophisticated level.

ბევრად უფრო რთულ დონეზე შეეძლო.

If you said, we've got two squares followed by a triangle,

თუ ეტყოდით: "გაქვთ ორი კვადრატი და შემდეგ სამკუთხედი,

what follows two circles?

რა მოსდევს ორ წრეს?"

They could say a semicircle.

ისინი ამბობდნენ ნახევარწრეს.

Just as a triangle is half of a square,

როგორც სამკუთხედი კვადრატის ნახევარია,

a semicircle is half of a circle.

ნახევარწრეც, წრის ნახევარია.

By 2010, college graduates, if you said

2010 წლისთვის, კოლეჯ დამთავრებულებს თუ ეტყოდით:

two circles followed by a semicircle,

"ორი წრე და შემდეგ ნახევარწრე,

two sixteens followed by what,

ორი 16 და შემდეგ..?"

they would say eight, because eight is half of 16.

ისინი იტყოდნენ რვა, რადგან რვა 16-ის ნახევარია.

That is, they had moved so far from the concrete world

ისინი ისე დაშორდნენ კონკრეტულ მსოფლიოს,

that they could even ignore

რომ მათ კითხვაში არსებული ფორმების

the appearance of the symbols that were involved in the question.

და სიმბოლოების იგნორირებაც კი შეუძლიათ,

Now, I should say one thing that's very disheartening.

ერთი გულდასაწყვეტი რამ უნდა ვთქვა.

We haven't made progress on all fronts.

ყველა ფრონტზე არ გვქონია პროგრესი.

One of the ways in which we would like to deal

თანამედროვე მსოფლიოს სირთულესთან

with the sophistication of the modern world

გამკლავების ერთ-ერთი გზა

is through politics,

პოლიტიკაა

and sadly you can have humane moral principles,

და სამწუხაროდ, შეიძლება გქონდეთ მორალური პრინციპები

you can classify, you can use logic on abstractions,

შეგეძლოთ კლასიფიცირება, ლოგიკის გამოყენება აბსტრაქციებში,

and if you're ignorant of history and of other countries,

მაგრამ თუ თქვენ არ იცით თქვენი ისტორია და სხვა ქვეყნების ისტორია,

you can't do politics.

პოლიტიკით ვერ დაკავდებით.

We've noticed, in a trend among young Americans,

ჩვენ ახალგაზრდა ამერიკელებში შევნიშნეთ ტენდენცია,

that they read less history and less literature

რომ ისინი ნაკლებ ისტორიას და ნაკლებ ლიტერატურას კითხულობენ

and less material about foreign lands,

და ნაკლებ მასალას ეცნობიან სხვა ქვეყნებზე.

and they're essentially ahistorical.

მათ ძირითადად არ იციან ისტორია.

They live in the bubble of the present.

ისინი თანამედროვეობის ჭურში ცხოვრობენ.

They don't know the Korean War from the war in Vietnam.

ისინი კორეის ომს ვერ არჩევენ ვიეტნამის ომისგან.

They don't know who was an ally of America in World War II.

მათ არ იციან ვინ იყო აშშ-ს მოკავშირე მეორე მსოფლიო ომში.

Think how different America would be

წარმოიდგინეთ რამდენად განსხვავებული იქნებოდა ამერიკა,

if every American knew that this is the fifth time

ყველა ამერიკელს რომ სცოდნოდა, რომ ეს მეხუთედ შევიდა

Western armies have gone to Afghanistan to put its house in order,

დასავლური არმიები ავღანეთში სიტუაციის მოსაწესრიგებლად

and if they had some idea of exactly what had happened

და წარმოდგენა რომ ჰქონოდათ ზუსტად რა მოხდა

on those four previous occasions.

წინა ოთხ შემთხვევაში.

(Laughter)

(სიცილი)

And that is, they had barely left,

მათ ძლივს გამოასწრეს

and there wasn't a trace in the sand.

ისე რომ კვალი არ დატოვეს.

Or imagine how different things would be

ან წარმოიდგინეთ რა სხვანაირად იქნებოდა ყველაფერი,

if most Americans knew that we had been lied

ამერიკელების უმეტესობას რომ სცოდნოდა,

into four of our last six wars.

რომ ჩვენი ბოლო 6 ომიდან, 4 ტყუილზე წამოვიწყეთ.

You know, the Spanish didn't sink the battleship Maine,

იცით? ესპანელებს არ ჩაუძირავთ საბრძოლო გემი"მეინი"

the Lusitania was not an innocent vessel

"ლუსიტანია" არ იყო უვნებელი ხომალდი,

but was loaded with munitions,

ის სამხედრო აღჭურვილობით იყო დატვირთული.

the North Vietnamese did not attack the Seventh Fleet,

ჩრდილოეთ ვიეტნამელები თავს არ დასხმიან მეშვიდე ფლოტს,

and, of course, Saddam Hussein hated al Qaeda

და რა თქმა უნდა სადამ ჰუსეინი ვერ იტანდა ალ ქაედას

and had nothing to do with it,

და არაფერი ჰქონდა მათთან საერთო.

and yet the administration convinced 45 percent of the people

ამის მიუხედავად აშშ-ს ადმინისტრაციამ დაარწმუნა მოსახლეობის 45%,

that they were brothers in arms,

რომ ისინი მოკავშირეები იყვნენ,

when he would hang one from the nearest lamppost.

როცა ის ნებისმიერ მათგანს უახლოეს განათების ბოძზე ჩამოკიდებდა.

But I don't want to end on a pessimistic note.

არ მინდა პესიმისტურ ნოტზე დავასრულო.

The 20th century has shown enormous cognitive reserves

მე-20 საუკუნემ ჩვეულებრივ ადამიანებში არსებული

in ordinary people that we have now realized,

არნახული გონებრივი რეზერვები აჩვენა, რომელიც ახლა აღმოვაჩინეთ.

and the aristocracy was convinced

არისტოკრატია დარწმუნებული იყო,

that the average person couldn't make it,

რომ რიგით ადამიანს არ შეეძლო,

that they could never share their mindset

რომ ისინი ვერასდროს გაიზიარებდნენ მათ აზროვნებას

or their cognitive abilities.

და გონებრივ შესაძლებლობებს.

Lord Curzon once said

ლორდ კურზონმა ერთხელ თქვა...

he saw people bathing in the North Sea,

მან დაინახა ჩრდილოეთ ზღვაში მოცურავე ხალხი

and he said, "Why did no one tell me

და თქვა: "არავინ რატომ არ მითხრა

what white bodies the lower orders have?"

რა თეთრი სხეულები აქვთ ქვედა ფენის წარმომადგენლებს?"

As if they were a reptile.

თითქოს ისინი რეპტილიები იყვნენ.

Well, Dickens was right and he was wrong. [Correction: Rudyard Kipling]

დიკენსი მართალი იყო და ის ცდებოდა. [შესწორება: რადიარდ კიპლინგი]

[Kipling] said, "The colonel's lady and Judy O'Grady

[კიპლინგმა] თქვა: "პოლკოვნიკის ცოლი და ჯუდი ო'გრედი

კან ქვეშ დები არიან"

are sisters underneath the skin."

(Applause)

(აპლოდისმენტები)