Why our IQ levels are higher than our grandparents' | James Flynn

Tłumaczenie: Anna Snela Korekta: Rysia Wand

We are going to take a quick voyage

Zrobimy sobie szybką wycieczkę

over the cognitive history of the 20th century,

przez historię poznawczą XX wieku,

because during that century,

bo w tym wieku

our minds have altered dramatically.

nasze umysły drastycznie się zmieniły.

As you all know, the cars that people drove in 1900

Samochody używane w roku 1900

have altered because the roads are better

zmieniły się, bo mamy lepsze drogi

and because of technology.

i inną technikę.

And our minds have altered, too.

Nasze umysły też się zmieniły.

We've gone from people who confronted a concrete world

Zamiast zmagać się z konkretnym światem,

and analyzed that world primarily in terms

analizując go głównie

of how much it would benefit them

pod kątem potencjalnych korzyści,

to people who confront a very complex world,

zaczęliśmy stawiać czoła złożonemu światu,

and it's a world where we've had to develop

który wymagał rozwinięcia

new mental habits, new habits of mind.

nowych nawyków myślowych.

And these include things like

Dotyczą one spraw takich,

clothing that concrete world with classification,

jak ubranie tego konkretnego świata w kategorie,

introducing abstractions that we try to make

wprowadzenie abstrakcji,

logically consistent,

którym staramy się nadać logiczną spójność,

and also taking the hypothetical seriously,

i branie na poważnie tego, co hipotetyczne,

that is, wondering about what might have been

czyli rozważanie tego, co mogłoby być,

rather than what is.

zamiast tego, co jest.

Now, this dramatic change was drawn to my attention

Na tę drastyczną zmianę zwróciły moją uwagę

through massive I.Q. gains over time,

znaczące przyrosty

and these have been truly massive.

ilorazu inteligencji w ostatnim czasie.

That is, we don't just get a few more questions right

Nie chodzi o kilka więcej poprawnych odpowiedzi

on I.Q. tests.

na testach IQ.

We get far more questions right on I.Q. tests

Odpowiadamy dużo lepiej,

than each succeeding generation

niż każde poprzednie pokolenie,

back to the time that they were invented.

odkąd wynaleziono testy na inteligencję.

Indeed, if you score the people a century ago

W przeliczeniu na dzisiejsze normy

against modern norms,

ludzie sprzed 100 lat,

they would have an average I.Q. of 70.

uzyskaliby średnią 70 punktów IQ.

If you score us against their norms,

Przeliczając nasze wyniki na ich normy,

we would have an average I.Q. of 130.

uzyskalibyśmy średnią 130 punktów.

Now this has raised all sorts of questions.

To nasuwa wiele pytań.

Were our immediate ancestors

Czy nasi bezpośredni przodkowie

on the verge of mental retardation?

byli niemal umysłowo zacofani?

Because 70 is normally the score for mental retardation.

70 punktów IQ to próg klasyfikacji dla niedorozwoju umysłowego.

Or are we on the verge of all being gifted?

Czy może to my wszyscy mamy wysokie IQ?

Because 130 is the cutting line for giftedness.

130 punktów IQ to próg klasyfikacji dla wysokiej inteligencji.

Now I'm going to try and argue for a third alternative

Spróbuję przedstawić trzecią opcję,

that's much more illuminating than either of those,

która tłumaczy o wiele więcej, niż dwie poprzednie.

and to put this into perspective,

Żeby nabrać odpowiedniej perspektywy,

let's imagine that a Martian came down to Earth

wyobraźmy sobie, że Marsjanin przyleciał na Ziemię

and found a ruined civilization.

i znalazł zniszczoną cywilizację.

And this Martian was an archaeologist,

Marsjanin był archeologiem.

and they found scores, target scores,

Znalazł tarcze,

that people had used for shooting.

których używano do ćwiczeń w strzelaniu.

And first they looked at 1865,

Najpierw spojrzał na te z 1865 roku

and they found that in a minute,

i odkrył, że ludziom w ciągu minuty

people had only put one bullet in the bullseye.

udawało się trafić w dziesiątkę tylko raz.

And then they found, in 1898,

Potem odkrył, że w 1898 roku

that they'd put about five bullets in the bullseye in a minute.

trafiano w środek już 5 razy na minutę.

And then about 1918 they put a hundred bullets in the bullseye.

W 1918 r. doszło do 100 strzałów.

And initially, that archaeologist would be baffled.

Na początku archeolog byłby zdumiony.

They would say, look, these tests were designed

Powiedziałby: "Te testy miały sprawdzić,

to find out how much people were steady of hand,

stabilność ręki, ostrość wzroku

how keen their eyesight was,

stabilność ręki, ostrość wzroku

whether they had control of their weapon.

i umiejętność panowania nad bronią.

How could these performances have escalated

Jak to możliwe, że ich wyniki

to this enormous degree?

tak niesamowicie się poprawiły?".

Well we now know, of course, the answer.

My oczywiście znamy odpowiedź.

If that Martian looked at battlefields,

Gdyby Marsjanin spojrzał na pola bitew,

they would find that people had only muskets

odkryłby, że w czasie wojny secesyjnej

at the time of the Civil War

ludzie mieli tylko muszkiety.

and that they had repeating rifles

W czasie wojny amerykańsko-hiszpańskiej

at the time of the Spanish-American War,

mieli karabiny powtarzalne,

and then they had machine guns

a do czasów I Wojny Światowej

by the time of World War I.

dorobili się karabinów maszynowych.

And, in other words, it was the equipment

Innymi słowy, za postęp odpowiadał sprzęt,

that was in the hands of the average soldier

a nie przeciętny żołnierz,

that was responsible, not greater keenness of eye

bystrość wzroku,

or steadiness of hand.

i stabilność ręki.

Now what we have to imagine is the mental artillery

Wyobraźmy sobie umysłową artylerię,

that we have picked up over those hundred years,

którą zdobyliśmy w ciągu stulecia,

and I think again that another thinker will help us here,

Chyba pomoże nam w tym inny myśliciel,

and that's Luria.

którym jest Aleksandr Łurija.

Luria looked at people

Przyglądał się on ludziom

just before they entered the scientific age,

tuż przed rozpoczęciem wieku nauki

and he found that these people

i odkrył, że niechętnie klasyfikują

were resistant to classifying the concrete world.

świat konkretów.

They wanted to break it up

Chcieli go rozbijać

into little bits that they could use.

na przydatne dla nich, małe kawałki.

He found that they were resistant

Odkrył, że niechętnie

to deducing the hypothetical,

rozważają hipotezy

to speculating about what might be,

czy spekulują o tym, co może się wydarzyć.

and he found finally that they didn't deal well

Odkrył też, że kiepsko radzą sobie z abstraktami

with abstractions or using logic on those abstractions.

i stosowaniu do nich logiki.

Now let me give you a sample of some of his interviews.

Przytoczę kilka wywiadów, które przeprowadził.

He talked to the head man of a person

Rozmawiał z człowiekiem

in rural Russia.

w rosyjskiej wsi.

They'd only had, as people had in 1900,

Tamtejsi ludzie w 1900 roku

about four years of schooling.

chodzili do szkoły może 4 lata.

And he asked that particular person,

Zapytał tego człowieka,

what do crows and fish have in common?

co mają ze sobą wspólnego kruki i ryby.

And the fellow said, "Absolutely nothing.

Facet odpowiedział: "Kompletnie nic.

You know, I can eat a fish. I can't eat a crow.

Mogę zjeść rybę, ale nie kruka.

A crow can peck at a fish.

Kruk może złowić rybę,

A fish can't do anything to a crow."

ale ryba nic mu nie może zrobić".

And Luria said, "But aren't they both animals?"

Łurija zapytał, czy oba nie są zwierzętami.

And he said, "Of course not.

Człowiek odparł: "Oczywiście, że nie.

One's a fish.

Jedno jest rybą,

The other is a bird."

a drugie ptakiem".

And he was interested, effectively,

Interesowało go tylko to,

in what he could do with those concrete objects.

co może zrobić z konkretnymi obiektami.

And then Luria went to another person,

Łurija udał się do kolejnej osoby

and he said to them,

i powiedział:

"There are no camels in Germany.

"W Niemczech nie ma wielbłądów.

Hamburg is a city in Germany.

Hamburg to miasto w Niemczech.

Are there camels in Hamburg?"

Czy w Hamburgu są wielbłądy?".

And the fellow said,

Człowiek powiedział:

"Well, if it's large enough, there ought to be camels there."

"Jeśli jest wystarczająco duży, powinny tam być wielbłądy".

And Luria said, "But what do my words imply?"

Łurija spytał: "Ale co sugerują moje słowa?".

And he said, "Well, maybe it's a small village,

Człowiek odparł: "Może to mała wioska

and there's no room for camels."

i nie ma tam miejsca dla wielbłądów".

In other words, he was unwilling to treat this

Rozmówca chciał to traktować

as anything but a concrete problem,

tylko jako konkretny problem.

and he was used to camels being in villages,

Był przyzwyczajony, że w wioskach są wielbłądy,

and he was quite unable to use the hypothetical,

i nie potrafił użyć hipotezy,

to ask himself what if there were no camels in Germany.

że w Niemczech może nie być wielbłądów.

A third interview was conducted

Trzeci wywiad został przeprowadzony

with someone about the North Pole.

na temat bieguna północnego.

And Luria said, "At the North Pole, there is always snow.

Łurija powiedział: "Na biegunie północnym zawsze leży śnieg.

Wherever there is always snow, the bears are white.

Tam, gdzie zawsze leży śnieg, niedźwiedzie są białe.

What color are the bears at the North Pole?"

Jakiego koloru są niedźwiedzie na biegunie północnym?".

And the response was, "Such a thing

Odpowiedź brzmiała:

is to be settled by testimony.

"Trzeba to ustalić przez świadków.

If a wise person came from the North Pole

Gdyby ktoś mądry przyjechał stamtąd

and told me the bears were white,

i powiedział, że niedźwiedzie są tam białe,

I might believe him,

może bym mu uwierzył,

but every bear that I have seen is a brown bear."

ale ja widziałem tylko brązowe niedźwiedzie".

Now you see again, this person has rejected

Rozmówca znów nie chciał

going beyond the concrete world

wyjść poza świat konkretów,

and analyzing it through everyday experience,

analizując go przez codzienne doświadczenia.

and it was important to that person

Było dla niego istotne,

what color bears were --

jakiego koloru są niedźwiedzie,

that is, they had to hunt bears.

bo na nie polowano.

They weren't willing to engage in this.

Ludzie niechętnie angażowali się w te rozważania.

One of them said to Luria,

Jeden z nich zapytał Łuriję,

"How can we solve things that aren't real problems?

"Jak można rozwiązać coś, co nie jest rzeczywistym problemem?

None of these problems are real.

Żadna z tych kwestii nie jest prawdziwa.

How can we address them?"

Jak możemy się do nich odnieść?".

Now, these three categories --

Czy te trzy kategorie,

classification,

klasyfikacja,

using logic on abstractions,

logika w stosunku do abstraktów

taking the hypothetical seriously --

i poważne podeście do hipotez,

how much difference do they make in the real world

mają znaczenie w świecie rzeczywistym,

beyond the testing room?

poza laboratorium?

And let me give you a few illustrations.

Podam wam kilka przykładów.

First, almost all of us today get a high school diploma.

Dziś prawie każdy ma dyplom szkoły średniej.

That is, we've gone from four to eight years of education

Czyli z 4 do 8 lat kształcenia

to 12 years of formal education,

przeszliśmy do 12 lat formalnej edukacji,

and 52 percent of Americans

a 52% Amerykanów

have actually experienced some type of tertiary education.

miało też styczność z jakąś formą wyższego kształcenia.

Now, not only do we have much more education,

Nasza obecna edukacja

and much of that education is scientific,

jest też znacznie bardziej naukowa,

and you can't do science without classifying the world.

a do nauki nie można podejść bez klasyfikowania świata.

You can't do science without proposing hypotheses.

Nie można się przy niej obyć bez stawiania hipotez.

You can't do science without making it logically consistent.

Nauka musi być logicznie spójna.

And even down in grade school, things have changed.

Sprawy zmieniły się nawet w szkołach podstawowych.

In 1910, they looked at the examinations

W 1910 roku wszystkie egzaminy

that the state of Ohio gave to 14-year-olds,

dla 14-latków w stanie Ohio

and they found that they were all

sprawdzały znajomość

for socially valued concrete information.

społecznie cenionych, konkretnych informacji.

They were things like,

Były to takie rzeczy,

what are the capitals of the 44 or 45 states

jak znajomość stolic

that existed at that time?

ówcześnie istniejących stanów.

When they looked at the exams

Egzaminy przeprowadzane

that the state of Ohio gave in 1990,

w stanie Ohio w 1990 roku

they were all about abstractions.

w całości skupiały się na abstraktach,

They were things like,

jak: "czemu największe miasto

why is the largest city of a state rarely the capital?

danego stanu rzadko jest jego stolicą".

And you were supposed to think, well,

Trzeba było pomyśleć,

the state legislature was rural-controlled,

że kontrolę nad ustawodawstwem mieli ludzie ze wsi,

and they hated the big city,

którzy nienawidzili wielkich miast.

so rather than putting the capital in a big city,

Zamiast ustanawiać stolicą duże miasto,

they put it in a county seat.

umieszczali ją w siedzibie hrabstwa.

They put it in Albany rather than New York.

Wybrali Albany zamiast Nowego Jorku,

They put it in Harrisburg rather than Philadelphia.

Harrisburg zamiast Filadelfii,

And so forth.

i tak dalej.

So the tenor of education has changed.

Zmieniła się więc istota edukacji.

We are educating people to take the hypothetical seriously,

Uczymy ludzi serio traktować hipotezy,

to use abstractions, and to link them logically.

używać abstraktów i logicznie je łączyć.

What about employment?

Co z zatrudnieniem?

Well, in 1900, three percent of Americans

W 1900 roku 3% Amerykanów

practiced professions that were cognitively demanding.

wykonywało wymagające poznawczo zawody.

Only three percent were lawyers or doctors or teachers.

Tylko 3% ludzi było prawnikami, lekarzami czy nauczycielami.

Today, 35 percent of Americans

Dzisiaj wymagające poznawczo zawody

practice cognitively demanding professions,

wykonuje 35% Amerykanów.

not only to the professions proper like lawyer

Są to nie tylko zawody właściwe,

or doctor or scientist or lecturer,

takie jak lekarz, naukowiec czy wykładowca,

but many, many sub-professions

ale też wiele zawodów wspierających,

having to do with being a technician,

takich jak technik

a computer programmer.

czy programista.

A whole range of professions now make cognitive demands.

Dziś wiele zajęć stawia wymagania poznawcze.

And we can only meet the terms of employment

A wymaganiom współczesnego rynku pracy

in the modern world by being cognitively

możemy sprostać tylko

far more flexible.

przez większą elastyczność poznawczą.

And it's not just that we have many more people

Nie tylko więcej osób

in cognitively demanding professions.

wykonuje wymagające poznawczo zawody.

The professions have been upgraded.

Te zawody też się rozwinęły.

Compare the doctor in 1900,

Porównajcie lekarza z 1900 roku,

who really had only a few tricks up his sleeve,

który tak naprawdę znał po prostu kilka sztuczek,

with the modern general practitioner or specialist,

ze współczesnym internistą czy specjalistą,

with years of scientific training.

po wielu latach nauki.

Compare the banker in 1900,

Porównajcie bankiera z 1900 roku,

who really just needed a good accountant

któremu potrzebny był tylko dobry księgowy

and to know who was trustworthy in the local community

i wiedza o tym, komu w okolicy można wierzyć,

for paying back their mortgage.

że spłaci kredyt.

Well, the merchant bankers who brought the world to their knees

Korporacyjni bankierzy, którzy doprowadzili świat do ruiny,

may have been morally remiss,

byli może na bakier z moralnością,

but they were cognitively very agile.

ale byli bardzo sprawni umysłowo.

They went far beyond that 1900 banker.

Znacznie przewyższali bankierów z 1900 roku.

They had to look at computer projections

Musieli analizować prognozy

for the housing market.

dla rynku nieruchomości.

They had to get complicated CDO-squared

Musieli budować skomplikowane pakiety

in order to bundle debt together

obligacji zabezpieczonych długiem,

and make debt look as if it were actually a profitable asset.

żeby dług wyglądał na zyskowny składnik aktywów.

They had to prepare a case to get rating agencies

Musieli przekonać agencje ratingowe,

to give it a AAA,

żeby dały im ocenę AAA,

though in many cases, they had virtually bribed the rating agencies.

chociaż w wielu przypadkach w zasadzie je przekupili.

And they also, of course, had to get people

Musieli też oczywiście przekonać ludzi

to accept these so-called assets

do akceptacji tych tak zwanych "aktywów"

and pay money for them

i do ich kupna,

even though they were highly vulnerable.

pomimo wysokiego ryzyka.

Or take a farmer today.

Weźmy współczesnego rolnika.

I take the farm manager of today as very different

Dzisiejszy zarządca gospodarstwa rolnego

from the farmer of 1900.

mocno się różni od rolnika z 1900 roku.

So it hasn't just been the spread

Czyli nie tylko mamy więcej

of cognitively demanding professions.

wymagających poznawczo zawodów.

It's also been the upgrading of tasks

Chodzi też o rozwój takich zajęć,

like lawyer and doctor and what have you

jak prawnik, lekarz, stawiających wymagania

that have made demands on our cognitive faculties.

naszym zdolnościom poznawczym.

But I've talked about education and employment.

Wróćmy do wykształcenia i rynku pracy.

Some of the habits of mind that we have developed

Niektóre z nawyków umysłowych,

over the 20th century

które wykształciliśmy w XX wieku,

have paid off in unexpected areas.

opłaciły się w nieoczekiwany sposób.

I'm primarily a moral philosopher.

Jestem przede wszystkim etykiem,

I merely have a holiday in psychology,

mam tylko urlop od psychologii.

and what interests me in general is moral debate.

Zasadniczo interesuje mnie debata na temat etyki.

Now over the last century,

W ciągu ostatniego stulecia

in developed nations like America,

w krajach rozwiniętych, takich jak USA,

moral debate has escalated

ta debata wzmogła się,

because we take the hypothetical seriously,

bo zaczęto poważnie traktować hipotezy

and we also take universals seriously

oraz uogólnienia,

and look for logical connections.

i szukać logicznych powiązań.

When I came home in 1955 from university

Kiedy w 1955 r. wróciłem po studiach do domu,

at the time of Martin Luther King,

w czasach Martina Luthera Kinga,

a lot of people came home at that time

do domu wróciło też wielu innych.

and started having arguments with their parents and grandparents.

Zaczęli kłócić się z rodzicami i dziadkami.

My father was born in 1885,

Mój ojciec urodził się w 1885 roku

and he was mildly racially biased.

i nie był zbytnio uprzedzony do innych ras.

As an Irishman, he hated the English so much

Jako Irlandczyk nienawidził Anglików tak,

he didn't have much emotion for anyone else.

że nie starczało mu uczuć dla innych.

(Laughter)

(Śmiech)

But he did have a sense that black people were inferior.

Jednak czuł, że rasa czarna jest gorsza.

And when we said to our parents and grandparents,

Kiedy zapytaliśmy rodziców i dziadków,

"How would you feel if tomorrow morning you woke up black?"

jak poczuliby się, gdyby jutro obudzili się czarni,

they said that is the dumbest thing you've ever said.

odparli, że to największa głupota, jaką od nas słyszeli.

Who have you ever known who woke up in the morning --

Znacie kogoś, kto rano obudził się...

(Laughter) --

(Śmiech)

that turned black?

i stwierdził, że jest czarny?

In other words, they were fixed in the concrete

Czyli koncentrowali się

mores and attitudes they had inherited.

na konkretnych, odziedziczonych przekonaniach i postawach.

They would not take the hypothetical seriously,

Nie brali hipotez na poważnie,

and without the hypothetical,

a bez hipotez

it's very difficult to get moral argument off the ground.

ciężko prowadzić moralną debatę.

You have to say, imagine you were

Musisz powiedzieć: "Wyobraź sobie,

in Iran, and imagine that your relatives

że jesteś w Iranie,

all suffered from collateral damage

a twoja rodzina ucierpiała,

even though they had done no wrong.

chociaż nie zrobili nic złego.

How would you feel about that?

Jakbyś się czuł?".

And if someone of the older generation says,

Jeśli ktoś ze starszego pokolenia odpowie,

well, our government takes care of us,

że przecież rząd o nas dba,

and it's up to their government to take care of them,

a więc o nich powinien zadbać ich rząd,

they're just not willing to take the hypothetical seriously.

to znaczy, że nie chce poważnie rozpatrywać hipotez.

Or take an Islamic father whose daughter has been raped,

Weźmy islamskiego ojca, którego córkę zgwałcono,

and he feels he's honor-bound to kill her.

i który uważa, że trzeba ją zabić w imię honoru.

Well, he's treating his mores

Traktuje swoje przekonania

as if they were sticks and stones and rocks that he had inherited,

jak odziedziczone kije i kamienie.

and they're unmovable in any way by logic.

Nie porusza ich żadna logika.

They're just inherited mores.

To po prostu odziedziczone konwencje.

Today we would say something like,

Dzisiaj powiedzielibyśmy może:

well, imagine you were knocked unconscious and sodomized.

"Wyobraź sobie, że pobito cię do nieprzytomności i zgwałcono.

Would you deserve to be killed?

Zasługiwałbyś na śmierć?".

And he would say, well that's not in the Koran.

Odparłby: "Koran o tym nie mówi.

That's not one of the principles I've got.

To nie jest jedna z moich zasad".

Well you, today, universalize your principles.

Dzisiaj uogólniacie zasady.

You state them as abstractions and you use logic on them.

Formułujecie je jako abstrakty, i myślicie o nich logicznie.

If you have a principle such as,

Jeśli wyznajecie zasadę,

people shouldn't suffer unless they're guilty of something,

że ludzie nie powinni niewinnie cierpieć,

then to exclude black people

to żeby wykluczyć czarnych,

you've got to make exceptions, don't you?

musielibyście stworzyć wyjątki.

You have to say, well, blackness of skin,

Musielibyście stwierdzić, że sam kolor skóry

you couldn't suffer just for that.

nie wystarcza, by za niego cierpieć.

It must be that blacks are somehow tainted.

Czarni muszą być czymś splamieni.

And then we can bring empirical evidence to bear, can't we,

Wtedy można przytoczyć empiryczne przykłady.

and say, well how can you consider all blacks tainted

Jak czarni mogą być splamieni,

when St. Augustine was black and Thomas Sowell is black.

skoro święty Augustyn i Thomas Sowell są czarni.

And you can get moral argument off the ground, then,

Można zacząć dyskusję moralną,

because you're not treating moral principles as concrete entities.

bo zasady moralne przestają być konkretnymi zapisami.

You're treating them as universals,

Traktujemy je całościowo,

to be rendered consistent by logic.

a są spójne dzięki logice.

Now how did all of this arise out of I.Q. tests?

Jak doszliśmy do tego, wychodząc od testów na inteligencję?

That's what initially got me going on cognitive history.

Właśnie dlatego zainteresowałem się historią poznawczą.

If you look at the I.Q. test,

Testy IQ pokazują,

you find the gains have been greatest in certain areas.

w jakich dziedzinach nastąpiły największe postępy.

The similarities subtest of the Wechsler

Test podobieństw Wechslera

is about classification,

dotyczy klasyfikacji

and we have made enormous gains

i to właśnie tutaj

on that classification subtest.

zrobiliśmy największe postępy.

There are other parts of the I.Q. test battery

Część testów IQ

that are about using logic on abstractions.

dotyczy logiki w stosunku do abstraktów.

Some of you may have taken Raven's Progressive Matrices,

Może rozwiązywaliście test matryc Ravena,

and it's all about analogies.

który w całości opiera się na analogiach.

And in 1900, people could do simple analogies.

W 1900 r. rozpoznawano proste analogie.

That is, if you said to them, cats are like wildcats.

Jeśli powiedziało im się, że koty są podobne do żbików,

What are dogs like?

i zapytało, do jakich zwierząt podobne są psy,

They would say wolves.

odpowiadali, że do wilków.

But by 1960, people could attack Raven's

Ale już w 1960 roku

on a much more sophisticated level.

potrafiono dostrzec bardziej skomplikowane analogie.

If you said, we've got two squares followed by a triangle,

Jeśli usłyszeli, że po dwóch kwadratach występuje trójkąt,

what follows two circles?

na pytanie, co wystąpi po dwóch kołach,

They could say a semicircle.

odpowiadali, że półkole.

Just as a triangle is half of a square,

Tak, jak trójkąt jest połową kwadratu,

a semicircle is half of a circle.

tak półkole połową koła.

By 2010, college graduates, if you said

W 2010 roku absolwenci uczelni,

two circles followed by a semicircle,

zapytani, co nastąpi po dwóch 16,

two sixteens followed by what,

skoro po dwóch kołach następuje półkole,

they would say eight, because eight is half of 16.

odpowiadali, że 8, bo osiem to połowa 16.

That is, they had moved so far from the concrete world

Czyli odeszli od świata konkretów na tyle daleko,

that they could even ignore

że potrafili nawet zignorować

the appearance of the symbols that were involved in the question.

różnice w symbolach, które pojawiły się w pytaniu.

Now, I should say one thing that's very disheartening.

Powiem teraz o jednej przygnębiającej rzeczy.

We haven't made progress on all fronts.

Nie rozwinęliśmy się na wszystkich polach.

One of the ways in which we would like to deal

Jednym ze sposobów radzenia sobie

with the sophistication of the modern world

ze skomplikowanym współczesnym światem,

is through politics,

jest polityka.

and sadly you can have humane moral principles,

Można mieć humanitarne zasady moralne,

you can classify, you can use logic on abstractions,

umiejętność klasyfikacji i stosowania logiki do abstraktów,

and if you're ignorant of history and of other countries,

ale bez znajomości historii i innych krajów

you can't do politics.

nie można uprawiać polityki.

We've noticed, in a trend among young Americans,

Młodzi Amerykanie czytają coraz mniej

that they read less history and less literature

książek historycznych i literatury,

and less material about foreign lands,

mniej materiałów na temat zagranicy.

and they're essentially ahistorical.

Zasadniczo są oderwani od historii.

They live in the bubble of the present.

Żyją w bańce mydlanej teraźniejszości.

They don't know the Korean War from the war in Vietnam.

Nie odróżniają wojny koreańskiej od wojny w Wietnamie.

They don't know who was an ally of America in World War II.

Nie wiedzą, kto był sojusznikiem USA w II wojnie światowej.

Think how different America would be

Pomyślcie, jak inna byłaby Ameryka,

if every American knew that this is the fifth time

gdyby każdy obywatel wiedział,

Western armies have gone to Afghanistan to put its house in order,

że wojska zachodnie już piąty raz wkraczają do Afganistanu,

and if they had some idea of exactly what had happened

i gdyby miał pojęcie o tym, co się stało

on those four previous occasions.

przy poprzednich czterech razach.

(Laughter)

(Śmiech)

And that is, they had barely left,

Mianowicie, że tuż po wycofaniu

and there wasn't a trace in the sand.

nie został po nich nawet ślad na piasku.

Or imagine how different things would be

Albo pomyślcie jak wyglądałyby sprawy,

if most Americans knew that we had been lied

gdyby większość Amerykanów wiedziała,

into four of our last six wars.

że okłamywano ich w czterech z ostatnich sześciu wojen.

You know, the Spanish didn't sink the battleship Maine,

Hiszpanie nie zatopili okrętu wojennego Maine,

the Lusitania was not an innocent vessel

Lusitania nie była niewinnym statkiem,

but was loaded with munitions,

tylko przewoziła amunicję.

the North Vietnamese did not attack the Seventh Fleet,

Północny Wietnam nie zaatakował Siódmej Floty,

and, of course, Saddam Hussein hated al Qaeda

a Saddam Hussein nienawidził Al Kaidy

and had nothing to do with it,

i nie miał z nią nic wspólnego.

and yet the administration convinced 45 percent of the people

Mimo to rząd przekonał 45% obywateli,

that they were brothers in arms,

że byli w komitywie,

when he would hang one from the nearest lamppost.

choć jeden powiesiłby drugiego na latarni.

But I don't want to end on a pessimistic note.

Nie chcę jednak kończyć na smutno.

The 20th century has shown enormous cognitive reserves

XX wiek pokazał ogromne rezerwy zdolności poznawczych,

in ordinary people that we have now realized,

tkwiące w zwykłych ludziach,

and the aristocracy was convinced

podczas gdy arystokracja była przekonana,

that the average person couldn't make it,

że przeciętny człowiek nigdy nie da rady

that they could never share their mindset

myśleć tak, jak oni,

or their cognitive abilities.

ani mieć podobnych zdolności poznawczych.

Lord Curzon once said

Lord Curzon,

he saw people bathing in the North Sea,

widząc ludzi kąpiących się w Morzu Północnym,

and he said, "Why did no one tell me

zapytał: "Dlaczego nikt nie powiedział mi,

what white bodies the lower orders have?"

że pospólstwo ma tak białe ciała?".

As if they were a reptile.

Tak, jakby byli gadami.

Well, Dickens was right and he was wrong. [Correction: Rudyard Kipling]

Dickens i mylił się i nie. [Korekta: Rudyard Kipling]

[Kipling] said, "The colonel's lady and Judy O'Grady

mówiąc: "Dama pułkownika i Judy O'Grady

are sisters underneath the skin."

są w środku siostrami".

(Applause)

(Oklaski)