A plan to recycle the unrecyclable | Ashton Cofer

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

ڕۆژێکی شەممەی ئاسایی بوو.

باوکم لە دەرەوە بوو چیمەنەکەی دەبڕی،

دایکم لە سەرەوە بوو جلە شۆردراوەکەنی قەی دەکرد،

خوشکەکەم لە ژوورەکەی خۆی بوو ئەرکی قوتابخانەی بەجێدەهێنا و

It was just an ordinary Saturday.

منیش لە ژێرزەمینەکە بووم یاری ڤیدیۆم دەکرد. و

My dad was outside mowing the lawn,

کە هاتمە سەرەوە شتێک بەرم بیخۆمەوە،

my mom was upstairs folding laundry,

لە پەنجەرەکەوە سەیری دەرەوەم کرد و

my sister was in her room doing homework

بۆک دەرکەوت شتێک هەیە کە دەبێ بیکەم و

and I was in the basement playing video games.

ئەم شتەم بینی.

And as I came upstairs to get something to drink,

I looked out the window

نەخێر، ئەمە نانی ئێوارەمان نەبوو لەسەر ئاگر.

and realized that there was something that I was supposed to be doing,

ئەوە پرۆژەی وانەی زانستم بوو.

and this is what I saw.

ئاگری لێئەهاتە دەرەوە،

No, this wasn't my family's dinner on fire.

دووکەڵ بڵاوبۆوە و

لەوە دەچوو خەریکبێ هەیوانە تەختەکەمان ئاگری تێبەربێت.

This was my science project.

یەکسەر دەستم کرد بە هاوارکردن.

دایکم زۆر ترسا،

Flames were pouring out,

smoke was in the air

باوکم ڕایکرد ئاگرەکە بکوژێنێتەوە و

and it looked like our wooden deck was about to catch fire.

بێگوومان خوشکەکەشم دەستی کرد بە تۆمارکردکنی ڤیدیۆیەکی سناپچات.

I immediately started yelling.

(پێکەنین)

My mom was freaking out,

my dad ran around to put out the fire

ئەمە دەستپێکی پرۆژە زانستییەکەی تیمەکەم بوو.

and of course my sister started recording a Snapchat video.

تیمەکەم پێکهاتووە لە خۆم و سێ خوێندکاری تر

(Laughter)

کە ئەمڕۆ لێرەن لەناو ئامادەبووەکاندا.

This was just the beginning of my team's science project.

بەشداریمان کرد لە یەکەمین پێشبڕکێی لیگۆدا

کە پێشبڕکێیەکی نێودەوڵەتی ڕۆبۆتی لیگۆیە بۆ مناڵان، و

My team is composed of me and three other students

لەگەڵ یارییە ڕۆبۆتییەکانیشدا،

who are here in the audience today.

کارمان لەسەر پرۆژەیەکی زانستی تریش کرد، و

We competed in FIRST LEGO League

ئەمەش پرۆژەکە بوو کە کارمان لەسەر ئەکرد.

which is an international LEGO robotics competition for kids,

هەموو بیرۆکەی ئەم پرۆژەیە کاتێک دەستیپێکرد

and in addition to a robotics game,

کە چەند مانگێک پێشتر،

we also worked on a separate science project,

دوو هاوتیمم گەشتێکیان کرد بۆئەمریکای ناوەڕاست و

and this was the project that we were working on.

بینیان کەنار ئاوەکان پڕە لە تەپەدۆر،

So the idea for this project all started

یان کە پێی دەوترێ کەفی پۆلیستیرین.

when a few months earlier,

کە گەڕاشنەوە و باسیان کرد بۆمان،

a couple of my teammates took a trip to Central America

دەستمان کرد بە بیرکردنەوە لەوەی ڕۆژانە تەپەدۆر لە چیا ئەبینین.

and saw beaches littered with Styrofoam,

or expanded polystyrene foam.

تەلەفزیۆنێکی فلاتی نوێ ئەکڕیت؟

تەلەفزیۆنێک بۆ یەتەوە، بە چەند پارچیەک تەپەدۆری لەخۆی گەورەتر گیراوە.

And when they came back and told us about it,

we really started thinking about the ways in which we see Styrofoam every day.

کوپێک قاوە ئەخۆیتەوە؟

لەوێشدا دیسان ئەو پەرداخە تەپەدۆرانە بەکاردێت. و

Get a new flat-screen TV?

You end up with a block of Styrofoam bigger than the TV itself.

ئەی ئەم کەل و پەلانە دوای یەک جار بەکارهێنانیان چییان لێدێت؟

لەبەر ئەوەی هیچ چارەسەرێکی باش بوونی نییە بۆ تەپەدۆرە بەکارهاتووەکان،

Drink a cup of coffee?

Well, those Styrofoam coffee cups are sure going to add up.

زۆربەی زۆریان ئەکەونە حاوییەکانەوە،

And where do all these items go after their one-time use?

یان زەریاکان و کەنار ئاوەکان،

نزیکەی ٥٠٠ ساڵیشیان ئەوێ بۆ شیبوونەوە.

Since there aren't any good existing solutions for used Styrofoam,

ڕاستییەکەشی، ساڵانە، بەتەنیا ئەمریکا

almost all of them end up right in the landfill,

زیاتر لە دوو ملیار پاوەند تەپەدۆر بەرهەم دەهێنێت،

or the oceans and beaches,

نزیکەی لەسەدا ۲٥ حاوییەکان دەگرێت.

taking over 500 years to degrade.

کەواتە بۆچی ئەم هەموو کۆبوونەوەیەی پاشماوی تەپەدۆرمان هەیە؟

And in fact, every year, the US alone

produces over two billion pounds of Styrofoam,

بۆچی ناتوانین وەک پلاستیکی تر دووبارە بەکاریبێنین؟

filling up a staggering 25 percent of landfills.

ڕاست و ڕەوان بوترێت، ریسایکلینگی پۆلیئیسترین زۆر گرانە و

So why do we have these ghost accumulations of Styrofoam waste?

ئەگەری زۆرە پیسبووبێت،

کەواتە داواکارییەکی کەم هەیە لەسەر تەپەدۆرەکانی ریسایکڵ کراونەتەوە.

Why can't we just recycle them like many plastics?

Well, simply put, recycled polystyrene is too expensive

دەرئەنجامی ئەوەش تەپەدۆر بە ماددەیەک دادەنرێت کە نوێناکرێتەوە،

and potentially contaminated,

چوونکە ریسایکل کردنی پۆلیئیسترین نە دەتوانرێت بکرێت و نە شیاویشە بۆ ئەوە.

so there is very little market demand for Styrofoam that has to be recycled.

And as a result, Styrofoam is considered a nonrenewable material,

ڕاستییەکەشی، لە زۆر شاری ویلایەتە یەکگرتووەکاندا

یاسا دەرچووە

because it is neither feasible nor viable to recycle polystyrene.

بۆ قەدەغەکردنی درووستکردنی ئەو بەرهەمانەی پۆلیئیسترینیان تیایە،

کەوچک و چەتاڵی سەفەری،

And in fact, many cities across the US

هەڵگرتنی عەلیبابا، شتی ناو بارهەڵگرەکان و

have even passed ordinances

that simply ban the production of many products containing polystyrene,

تەنانەت یاری پلاستیکی سەر کەنارئاوەکانیش،

هەموو بەرهەمەکانی لە کۆمەڵگای ئەمڕۆیا زۆر سودبەخشن.

which includes disposable utensils,

ئێستاش فەڕەنسا بووە بە یەکەم وڵات

packing peanuts, takeout containers

بە تەواوەتی هەموو کەوچک و چەتاڵێکی پلاستیکی،

and even plastic beach toys,

قاپ و کوپی پلاستیکی قەدەغە بکات.

all products that are very useful in today's society.

بەڵام ئەی ئەگەر بتوانین بەردەوام بین لە بەکارهێنانی تەپەدۆر و

And now France has become the first country

هەر سوود ببینین لە هەرزانی، سوکی، نەگەیەنەری و

to completely ban all plastic utensils,

cups and plates.

توانا هەڵگرتنە بێوێنەکەی،

لەهەمان کاتدا بە زیان نەشکێتەوە بەسەرمان

But what if we could keep using Styrofoam

and keep benefiting from its cheap, lightweight, insulating

کە ناچار ئەبین فڕێی بەین؟

ئەی ئەگەر بتوانین بیکەین بە شتێکی تر سوودبەخش بێت؟

and excellent packing ability,

ئەی ئەگەر بتوانین مەحاڵ بێنینە دی؟

while not having to suffer from the repercussions

of having to dispose of it?

تیمەکەم گریمانەیەکیان دانا بتوانین کاربۆنەکەی تەپەدۆر بەکاربێنین

What if we could turn it into something else that's actually useful?

What if we could make the impossible possible?

بۆ درووستکردنی کاربۆنی چالاک کراو،

کە ئەمڕۆ لە هەموو فیلتەرێکی ئاودا بەکاردێت. و

My team hypothesized that we could use the carbon that's already in Styrofoam

کاربۆنی چالاک کراو کوونی مایکرۆسکۆپی زۆر پچووک بەکاردێنێت

بۆ پاڵاوتنی پیسی لە ئاو و تەنانەت هەواش.

to create activated carbon,

which is used in almost every water filter today.

بە ئەنجامدانی چەند تاقیکردنەوەیەکی گەرمکردنی هەمەجۆر دەستمان پێکرد، و

And activated carbon works by using very small micropores

بەداخەو لە زۆر شتدا شکستمان هێنا.

to filter out contaminants from water or even air.

ئەتوانی بڵێی، هیچ سەرینەگرت.

So we started out by doing a variety of heating tests,

جگە لە گڕگرتنی مقەڵییەکەی باوکم،

and unfortunately, we had many failures.

زۆربەی نموونەکانمان بوون بە هەڵم بە هیچ

یان لە ناو کورەی گرانبەهایا ئەتەقینەوە،

Literally, nothing worked.

ماددەیەکی لینجیان بەجێدەهێشت.

Besides my dad's grill catching on fire,

ڕاستییەکەی، شکستەکانمان ئەوەندە دڵتەنگی کردین خەریکبوو کۆڵبەین.

most of our samples vaporized into nothing,

or exploded inside expensive furnaces,

کەواتە بۆچی بەردەوام بوین لە هەوڵدان

leaving a horribly sticky mess.

لەکاتێکدا گەورەکان دەیانوت ئەو کارە مەحاڵە؟

In fact, we were so saddened by our failures that we almost gave up.

لەوانەیە هی ئەوەبێت کە مناڵین. لەوە باشترمان نەزانیبێت

بەڵام ڕاستییەکەی، بەردەوام بووین لە هەوڵدان، چونکە وامان دەزانی کە هەر پێمان دەکرێت.

So why did we keep trying

when all the adults said it was impossible?

دەمانزانی ئەگەر سەرکەوتوو بین،

Well, maybe it's because we're kids. We don't know any better.

یارمەتی ژینگە ئەیەین و جیهان ئەکەین بە شوێنێکی باشتر.

But the truth is, we kept trying because we thought it was still possible.

بۆیە بەردەوام بووین لە هەوڵدان و

شکستمان دەهێنا و

We knew that if we were successful,

هەوڵمان دەدایەوە و

we would be helping the environment and making the world a better place.

دووبارە شکستمان دەهێنا.

ئەوەنەمان نەمابوو کۆڵبەین.

So we kept trying

بەڵام ئینجا ڕوویدا.

and failing

بە پلەی گەرمی و کات و ماددە دروستەکان،

and trying

and failing.

دواجار توانیمان ئەو تاقیکردنەوە سەرکەوتووە بکەین

We were so ready to give up.

کە نیشانی داین دەتوانین کاربۆنی چالاک کراو لە پاشماوەی تەپەدۆرەوە بەرهەم بهێنین.

But then it happened.

With the right temperatures, times and chemicals,

لەو ساتەدا هەموو ئەو شتانەی لەوە دەچوو مەحاڵبن

we finally got that successful test result

لەپڕ وا نەمان.

showing us that we had created activated carbon from Styrofoam waste.

نیشانی داین هەرچەندە سەرەتا چەند جارێ شکستمان هێنا،

توانیمان بەردەوام بین و ئەو ئەنجامە بەدیبێنین کە دەمانویست.

And at that moment, the thing that had been impossible

all of a sudden wasn't.

لەوەش زیاتر نەک هەر توانیمان کاربۆنی چالاک کراو دروست بکەین

It showed us that although we had many failures at the beginning,

بۆ پاککردنەوەی ئاو،

we were able to persevere through them to get the test results that we wanted.

بەڵکو توانیمان پاشماوەی تەپەدۆریش کەمبکەینەوە،

بە یەک چارەسەر بەرەنگاری دوو کێشەی جیهانی بووینەوە.

And moreover, not only were we able to create activated carbon

بۆیە لەوەوە ئیلهاممان بۆهات پرۆژەکەمان زیاتر بەرین،

for purifying water,

but we were also able to reduce Styrofoam waste,

ئەنجامدانی تاقیکردنەوەی زیاتر بۆ ئەوەی کارا تری بکەین و

solving two global problems with just one solution.

لە بارودۆخەکانی جیهانی ڕاستەقینەدا تاقی بکەینەوە.

ئینجا چوینە پێشەوە بۆ وەرگرتنی پارە

So from then on, we were inspired to take our project further,

لە پرۆگرامی ئی سایبەرمیشنی ڕێکخراوی مامۆستایانی زانستی نەتەوەیی

performing more tests to make it more effective

کە لەلایەن سوپای ئەمریکاوە سپۆنسەر کراوە،

and testing it in real world situations.

هەروەیا یەکەم خەڵاتەکانی داهێنانەکانی جیهان

We then proceeded to receive funding

کە لەلایەن ئێکس پرایزەوە سپۆنسەر کراو.

from the NSTA's eCYBERMISSION STEM-in-Action program

هەروەها ڕێزیشمان لێنرا

بە خەڵاتی داهێنەری زانستی ئەمریکا

sponsored by the US Army,

as well as FIRST Global Innovation Awards

لەلایەن کۆڕبەندی ئابووری گوگڵەوە.

sponsored by XPRIZE.

بە بەکارهێنانی ئەم پارانە، بەنیازین داهێنان نامەیەک بنوسینەوە لەسەر پرۆسەکەمان و

And we were also honored

with the Scientific American Innovator Award

بەردەوام بین لە کارکردن لەسەر پرۆژەکەمان.

کەواتە بەڵێ دەستپێکردنەکەمان، بە ئاگر بەردان بوو لە مقەڵییەکەی باوکم و

from Google Science Fair.

And using these funds, we plan to file a full patent on our process

چەند جارێک شکست هێنان کە خەریکبوو وازبێنین،

and to continue to work on our project.

ئێستا کە سەیری ئەکەینەوە دەبینین تەواو شایەنی بووە.

So yes, although we started with catching my dad's grill on fire

کارمان لەسەر کێشەیەک کرد کە زۆر کەس دەیانوت مەحاڵە و

and failing so many times that we almost quit,

توانیمان چارەسەری بکەین، و

بەردەوام بووین لە کاتێکدا لەوە دەچوو هیچ کام لەوانەی دەیکەین سەرناگرێت.

it was well worth it when we look back at it now.

بۆمان دەرکەوت کە ناتوانی سەرکەوتوو بیت

We took a problem that many people said was impossible

بێ کەمێک،

and we made it possible,

یان زۆرێک شکستهێنان.

and we persevered when it looked like nothing that we did would work.

بۆیە لە داهاتودا مەترسن ئەگەر مقەڵییەکەتان ئاگری تێبەربوو،

We learned that you can't have success

چوونکە قەت نازانیت کەی بیرۆکەکەت ئەگاتە ئامانج.

without a little,

or a lot, of failure.

So in the future, don't be afraid if your grill goes up in flames,

زۆر سوپاس.

(چەپڵەلێدان)

because you never know when your idea might just catch fire.

Thank you.

(Applause)