The hidden ways stairs shape your life | Small Thing Big Idea, a TED series

Translator: Krystian Aparta Reviewer: Camille Martínez

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

I think stairs may be

پێم وایە پلیکانە

one of the most emotionally malleable physical elements

یەکێکە لە هەستەوەرترین و ناسکترین ئەو شتە بەرجەستانەی کە

that an architect has to work with.

ئەندازیارێک دەبێت مامەڵەی لەگەڵ بکات.

[Small thing. Big idea.]

(شتی بچووک. بیرۆکی گەورە)

[David Rockwell on the Stairs]

(دەیڤید ڕۆکوێل سەبارت بە پلیکانە)

At its most basic, a stair is a way to get from point A to point B

بە شێوەیەکی سادە، پلیکانە بریتیە لە ڕۆیشتن لە خاڵێک بۆ خاڵێکیتر

at different elevations.

لە بەرزیەکی جیاواز.

Stairs have a common language.

پلیکانەکان زمانێکی تایبەت بە خۆیان هەیە.

Treads, which is the thing that you walk on.

هەنگاوی پلیکانە، شتێکە کە پێی بە سەر دەکەویت.

Riser, which is the vertical element that separates the two treads.

لاتیو، شتێکی ئاسۆییە کە دوو هەنگاوی پلیکانە لێک جیا دەکاتەوە.

A lot of stairs have nosings that create a kind of edge.

بەشێکی زۆر لە پلیکانەکان ڕۆخێک لە نەخلیسێنەریان هەیە.

And then, the connected piece is a stringer.

مەحەجەرەش، پلیکانەکە پێکەوە دەبەستێتەوە.

Those pieces, in different forms, make up all stairs.

ئەو پارچانە، بە شێوەی جیاواز، پلیکانە پێک دەهێنن.

I assume stairs came to be from the first time someone said,

پێم وایە پلیکانە لە بنەڕەتدا لەوەوە هاتووە کاتێک کەسێک دەڵێت:

"I want to get to this higher rock from the lower rock."

دەمەوێت لەم بەردە نزمەوە بچمە سەر ئەم بەردە بەرزە.

People climbed using whatever was available:

خەڵک بە هەر شتێکی بەردەست هەڵگەڕاون وەک

stepped logs, ladders

پردی هەڵواسراو، قادرمە

and natural pathways that were worn over time.

و ڕێڕەوە سروشتیەکان کە لە سروشتدا بوونیان هەیە.

Some of the earliest staircases, like the pyramids in Chichén Itzá

پلیکانەکان لە کۆنەوە هەن وەک لە هەڕەمەکانی چیچین ئیتزا،

or the roads to Mount Tai in China,

ڕێڕەوەکانی شاخی تای لە چین،

were a means of getting to a higher elevation,

ئەمانە ڕێڕەوێک بوون بۆ بەسەر کەوتن،

which people sought for worship or for protection.

کە خەڵک بۆ پەرستش و خۆ پاراستن ڕوویان تێکردون.

As engineering has evolved, so has what's practical.

لەگەڵ بەرەوپێشچوونی ئەندازیاری، پلیکانەکان زیاتر لەبار بوون.

Stairs can be made from all kinds of material.

لە ماددەی جیاواز درووست دەکرێت.

There are linear stairs, there are spiraled stairs.

پلیکانەی شێوە هێڵ و لوولوپێچ هەیە.

Stairs can be indoors, they can be outdoors.

لە ناو ماڵ و لە دەرەوەی ماڵیش هەیە.

They clearly help us in an emergency.

دیارە کە لە تەنگانەدا بە هانامانەوە دێن.

But they're also a form of art in and of themselves.

بەڵام پلیکانە شێوازێکی دەربڕینی هونەرە.

As we move across a stairway,

ئێمە بە درێژایی پلیکانە بەسەر دەکەوین،

the form dictates our pacing, our feeling, our safety

شێوەی پەیژەکە خێراییمان، هەستمان و سەلامەتیمان دیاری دەکات

and our relationship and engagement with the space around us.

پەیوەندی و کاردانەوەمان لەگەڵ بۆشایی دەروبەرمان ڕێک دەخات.

So for a second, think about stepping down a gradual, monumental staircase

بۆ یەک چرکە بیر لە هاتنە خوارەوەیەکی ئارام بە پلیکانەیەک بکەوە

like the one in front of the New York Public Library.

وەک ئەو پەیژەیی کتێبخانەی گشتیی نیوۆرک.

From those steps,

لەم هەنگاوانەدا،

you have a view of the street and all the people around you,

دەتوانیت چاو لە شەقام و خەڵکی دەوروبەریش بکەیت،

and your walk is slow and steady because the tread is so wide.

هاتنەخوارەوەکەت ئارام و لەسەرخۆیە، چونکە هەنگاوەکانی پلیکانەکە زۆر فراوانن.

That's a totally different experience

ئەمە هەستێکی جیاوەزە لە

than going down the narrow staircase to, say, an old pub,

هاتنەخوارەوە لە پەیژەیەکی تەسکی وەک پلیکانەی یانەکانی خواردنەوە

where you spill into the room.

کە دەخزێیتە ناو هۆڵی یانەکە.

There, you encounter tall risers, so you move more quickly.

لەم جۆرە پلیکانانەدا ڕۆخیەکانیان بەرزن بۆ ئەوەی خێراتر بێیتە خوارەوە.

Stairs add enormous drama.

پلیکانەکان شانۆیەکی باڵان.

Think about how stairs signaled a grand entrance

بیر لە نیشاندەری پلیکانەکان لە سەنتەری گراند سێنتراڵ

and were the star of that moment.

و ئەستێرەی ئەم کاتە، بکەنەوە.

Stairs can even be heroic.

دەشێت پلیکانە پاڵەوانانەش بێت.

The staircase that remained standing after September 11th

ئەوانەی دوای هێرشەکانی 9/11 تێکنەشکان

and the attack on the World Trade Center

و هێرشەکانی سەر باڵەخانەی بازرگانی جیهان

was dubbed the "Survivors' Staircase,"

ناونران بە پلیکانە ڕزگاربووەکان،

because it played such a central role in leading hundreds of people to safety.

چونکە ڕۆڵێکی گرنگیان لە ڕزگاربوونی سەدان خەڵک بینی.

But small stairs can have a huge impact, too.

بەڵام پلیکانەی بچووک دەشێت کاریگەری گەورەیان هەبێت.

The stoop is a place that invites neighbors to gather,

لێژایی ئەو شوێنەیە کە دراوسێکان کۆدەبنەوە،

blast music, and watch the city in motion.

گوێ لە میوزک دەگرن و سەیری جووڵەی شار دەکەن.

It's fascinating to me that you see people wanting to hang out on the stairs.

بۆ من دڵفڕێنە کە خەڵک دەبینم لەسەر پلیکانەکان یەکتر دەبینن.

I think they fill a deeply human need we have

پێموایە پێداویستیە قووڵەکانی مرۆڤ پڕدەکەنەوە

to inhabit a space more than just on the ground plane.

لە درووست کردنی ژیان لەو بۆشاییانە نەک تەنها لە دەشتاییەکان.

And so if you're able to sit halfway up there,

ئەگەر دەتوانیت لە ناوەڕاستی پلیکانە دابنیشیت،

you're in a kind of magical place.

تۆ لە شوێنێکی جادوویت.