Where does gold come from? - David Lunney

Translator: Ko Ko Oo Reviewer: Myo Aung

In medieval times,

အလယ်ခေတ်တုန်းက၊

alchemists tried to achieve the seemingly impossible.

အဂ္ဂိရတ်ဆရာတွေဟာ ခဲသတ္တုကို

They wanted to transform lowly lead into gleaming gold.

ရွှေဖြစ်အောင် အပြင်းအထန် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြတယ်။

History portrays these people as aged eccentrics,

မဖြစ်နိုင်တာကို ကြိုးစားနေသူတွေအဖြစ် သမိုင်းက ပုံဖော်ခဲ့ပေမဲ့၊

but if only they'd known that their dreams were actually achievable.

တကယ်တော့ သူတို့ကြံရွယ်ခဲ့တာဟာ တကယ်ဖြစ်နိုင်တဲ့ကိစ္စပါ။

Indeed, today we can manufacture gold on Earth

ဟုတ်ပါတယ် ယနေ့ခေတ်မှာ ရွှေကိုလုပ်ယူလို့ရနေပါပြီ။

thanks to modern inventions

ရှေးလူတွေ သိမသွားခဲ့တဲ့

that those medieval alchemists missed by a few centuries.

ယနေ့ခေတ်သိပ္ပံပညာတွေကြောင့် ရွှေကို လုပ်ယူနိုင်ခဲ့ပါပြီ။

But to understand how this precious metal

ပထမဆုံးသိသင့်တာက ဒီအဖိုးတန်သတ္တုဟာ

became embedded in our planet to start with,

ကျွန်တော်တို့ ကမ္ဘာမြေထဲမှာ ဘယ်လိုပေါ်လာခဲ့တာလဲ။

we have to gaze upwards at the stars.

ကောင်းကင်က ကြယ်တွေကို မျှော်ကြည့်လိုက်ပါ။

Gold is extraterrestrial.

ရွှေဟာ ဒီကြယ်တာရာတွေကနေ လာတာပါ။

Instead of arising from the planet's rocky crust,

ကျောက်တုံးတွေကနေ သူ့ဘာသာထွက်လာတာ မဟုတ်ပါဘူး။

it was actually cooked up in space

အာကာသထဲမှာ အသွင်ပြောင်းလာပြီး

and is present on Earth because of cataclysmic stellar explosions

Supernovae လို့ ခေါ်တဲ့ ကြယ်တာရာ ပေါက်ကွဲမှုတွေကနေ

called supernovae.

ကမ္ဘာပေါ်ကို ရောက်ရှိလာပါ။

Stars are mostly made up of hydrogen, the simplest and lightest element.

ကြယ်တွေဟာ ရိုးရှင်းပေါ့ပါးဆုံးအရာဖြစ်တဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ အများဆုံးပြုလုပ်ထားတာပါ။

The enormous gravitational pressure of so much material

အားကောင်းလှတဲ့ ဆွဲငင်အားတွေကြောင့်

compresses and triggers nuclear fusion in the star's core.

ကြယ်ရဲ့ဗဟိုမှာ အနုမြူပေါင်းစည်းမှုတွေ ဖြစ်ပေါ်လာပြီး

This process releases energy from the hydrogen,

ဟိုက်ဒရိုဂျင်မှ စွမ်းအားတွေထွက်လာကာ

making the star shine.

ကြယ်တာရာဟာ ထွန်းလင်းတောက်ပလာပါတယ်။

Over many millions of years,

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်သန်းပေါင်းများစွာ

fusion transforms hydrogen into heavier elements:

ဖိအားပေးခံရတဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်တွေဟာ ပိုမိုလေးလံတဲ့

helium, carbon, and oxygen,

ဟီလီယမ် ကာဗွန်နဲ့ အောက်စီဂျင်တွေ ဖြစ်လာပါတယ်။

burning subsequent elements faster and faster to reach iron and nickel.

နောက်ထပ် ဖိအားနဲ့ အပူတွေကြောင့် သံနဲ့ ကြေးနီတွေ ဖြစ်လာပြန်ပါတယ်။

However, at that point nuclear fusion no longer releases enough energy,

သို့သော် ဗဟိုမှာ အက်တမ်ပူးပေါင်းမှု ကုန်ဆုံးသွားတဲ့အခါမှာတော့

and the pressure from the core peters out.

အတွင်းက စွမ်းအင်ပျောက်သွားပြီး

The outer layers collapse into the center,

အပြင်လွှာဟာ အတွင်းကို ကျွံ၀င်လာပါတယ်။

and bouncing back from this sudden injection of energy,

အဲ့သည့်နောက်မှာ ရုတ်တရက် အပြင်ကို ပြန်ကန်ပြီး

the star explodes forming a supernova.

ကြယ်တာရာပေါက်ကွဲမှု ဖြစ်ပါတော့တယ်။

The extreme pressure of a collapsing star is so high,

ပေါက်ကွဲမှုအရှိန်ဟာ သိပ်ကိုကြီးမားတာကြောင့်

that subatomic protons and electrons are forced together in the core,

protons နဲ့ electrons တွေ ပူးသွားပြီး

forming neutrons.

neutrons တွေ ဖြစ်လာပါတယ်။

Neutrons have no repelling electric charge

neutrons ဟာ တွန်းကန်တဲ့ လျှပ်စစ်ဖိုမဓာတ် မရှိတာကြောင့်

so they're easily captured by the iron group elements.

သံသတ္တုတွေက အလွယ်တကူ ဖမ်းယူပါတော့တယ်။

Multiple neutron captures enable the formation of heavier elements

neutrons တွေအများကြီး ဖမ်းမိထားတဲ့ သံသတ္တုဟာ တဖြည်းဖြည်းလေးလံလာပြီး

that a star under normal circumstances can't form,

သာမန်အခြေအနေမျိုးမှာ မဖြစ်နိုင်တဲ့

from silver to gold,

ငွေ မှ ရွှေ

past lead and on to uranium.

ခဲ နဲ့ ယူရေနီယမ် တို့အထိ ပြောင်းလဲလာပါတော့တယ်။

In extreme contrast to the million year transformation of hydrogen to helium,

ဟိုက်ဒရိုဂျင်မှ ဟီလီယံသို့ပြောင်းရာမှာ နှစ်သန်းပေါင်းများစွာ ကြာပေမဲ့

the creation of the heaviest elements in a supernova

ကြယ်တာရာပေါက်ကွဲမှုနဲ့ သတ္တုတွေဖန်တီးမှုကတော့

takes place in only seconds.

စက္ကန့်ပိုင်းသာ ကြာပါတယ်။

But what becomes of the gold after the explosion?

ဒါဆို ရွှေတွေက ဘာဆက်ဖြစ်သွားသလဲ။

The expanding supernova shockwave propels its elemental debris

များစွာသော အရာ၀တ္တုတွေဟာ ကြယ်တာရာပေါက်ကွဲမှုကြောင့်

through the interstellar medium,

အာကာသတွင်းကို လွင့်စင်သွားကြပါတယ်။

triggering a swirling dance of gas and dust

လွင့်စင်လာတဲ့ အမှုန်တွေ အငွေ့တွေဟာ

နီးစပ်ရာတွင် ပြန်လည်ပေါင်းစည်းပြီး ကြယ်နဲ့ ဂြိုလ်အသစ်တွေ ဖြစ်လာပြန်ပါတယ်။

that condenses into new stars and planets.

Earth's gold was likely delivered this way

ကမ္ဘာ့ရွှေတွေဟာလည်း ကမ္ဘာမြေကြီးရဲ့အပူ လှုပ်ရှားမှုတွေနဲ့အတူ

before being kneaded into veins by geothermal activity.

ရွှေကြောကြီးတွေအဖြစ် တည်ရှိလာခဲ့ပါတယ်။

Billions of years later, we now extract this precious product by mining it,

နှစ်သန်းထောင်ပေါင်းများစွ ာအကြာမှာတော့ လူတွေက ရွှေကို တူးဖော်ရယူပါတယ်။

an expensive process that's compounded by gold's rarity.

ရှားပါးတဲ့သတ္တုမို့ ခက်ခက်ခဲခဲ တူးဖော်ရယူနေကြပါတယ်။

In fact, all of the gold that we've mined in history

ဘယ်လောက်တောင် ရှားသလဲဆိုရင် တကမ္ဘာလုံးက လူတွေပိုင်သမျှ

could be piled into just three Olympic-size swimming pools,

ရွှေတွေပေါင်းရင်တောင် အိုလံပစ်ရေကူးကန် သုံးကန်စာပဲ ရှိပါသေးတယ်။

although this represents a lot of mass

ထုထည်ကို ပြောတာပါ။ အလေးချိန်ကတော့

because gold is about 20 times denser than water.

ရေထက် အဆနှစ်ဆယ်လောက် လေးပါတယ်။

So, can we produce more of this coveted commodity?

ဆိုတော့ကာ ရွှေကို ကိုယ့်ဘာသာကို ထုတ်လုပ်လို့ မရဘူးလား

Actually, yes.

ရပါတယ်။

Using particle accelerators, we can mimic the complex nuclear reactions

အမှုန်ရွေ့လျားစက်ကြီးတွေနဲ့ ကြယ်တွေမှာဖြစ်သလိုမျိုး

that create gold in stars.

အနုမြူဓာတ်ပြုမှုတွေ ပုံစံတူပြုလုပ်ပြီး ရနိုင်ပါတယ်။

But these machines can only construct gold atom by atom.

ဒါပေမဲ့ ရွှေအက်တမ်တစ်ခုချင်းစီ တည်ဆောက်ရမှာမို့

So it would take almost the age of the universe to produce one gram

ရွှေတစ်ဂရမ်လေး ရဖို့တောင် စတြာ၀ဠာ တစ်သက်စာလောက် ကြာသွားပါလိမ့်မယ်။

at a cost vastly exceeding the current value of gold.

ထုတ်လုပ်မှု စရိတ်ကလည်း လက်ရှိရွှေစျေးထက် အဆမတန်မြင့်လွန်းတာကြောင့်

So that's not a very good solution.

လက်တွေ့မှာ မဖြစ်နိုင်တဲ့ အနေအထားတစ်ခုပါ။

But if we were to reach a hypothetical point

ဒါပေမယ့် မပူပါနဲ့၊

where we'd mined all of the Earth's buried gold,

ကမ္ဘာမြေကြီးထဲက ရွှေတွေ တူးစရာမကျန်တော့ရင်တောင်၊

there are other places we could look.

တခြားနေရာတွေမှာ ရှာနိုင်ပါသေးတယ်။

The ocean holds an estimated 20 million tons of dissolved gold

သမုဒ္ဒရာရေထဲမှာ ခန့်မှန်းရွှေတန်ချိန် သန်းနှစ်ဆယ်ခန့် ပျော်၀င်နေပါတယ်။

but at extremely miniscule concentrations making its recovery too costly at present.

သို့သော် ပါ၀င်မှုနှုန်းအရမ်းနည်းလို့ ရှာရခက်ခဲပြီး ကုန်ကျစရိတ်အတော်များမှာပါ။

Perhaps one day, we'll see gold rushes to tap the mineral wealth

တစ်နေ့ကျရင်တော့ ကျွန်တော်တို့တွေဟာ ရွှေနဲ့ တခြားသတ္တုတွေကို

of the other planets of our solar system.

တခြားဂြိုလ်တွေမှာပါ သွားရှာကြလိမ့်မယ်။

And who knows?

ဘယ်သူတပ်အပ်ပြောနိုင်မလဲ။

Maybe some future supernova will occur close enough

အနာဂတ်မှာ ကြယ်တာရာတစ်ခု ကျွန်တော်တို့နားမှာ လာပေါက်ကွဲပြီး

to shower us with its treasure

ရတနာရွှေမိုးငွေမိုးရွာသွန်းနိုင်တာပဲ။

and hopefully not eradicate all life on Earth in the process.

ပေါက်ကွဲတဲ့အထဲ ကမ္ဘာကြီးပါ ပါမသွားဖို့တော့ ဆုတောင်းရမှာပေါ့။