Where does gold come from? - David Lunney

Translator: Linh Nguyen Reviewer: Silver Wings

In medieval times,

Vào thời trung cổ,

alchemists tried to achieve the seemingly impossible.

các nhà giả kim cố gắng làm điều tưởng chừng như không thể.

They wanted to transform lowly lead into gleaming gold.

Họ muốn biến chất chì tầm thường thành vàng lấp lánh.

History portrays these people as aged eccentrics,

Lịch sử khắc hoạ những người này là những kẻ lập dị già cỗi,

but if only they'd known that their dreams were actually achievable.

nhưng giá mà họ biết được rằng giấc mơ của họ thực chất có thể đạt được.

Indeed, today we can manufacture gold on Earth

Thực vậy, ngày nay chúng ta có thể chế tạo vàng trên thế giới

thanks to modern inventions

nhờ vào những phát minh hiện đại

that those medieval alchemists missed by a few centuries.

mà những nhà giả kim thời trung cổ hàng thế kỉ trước không có được.

But to understand how this precious metal

Nhưng để hiểu được làm thế nào thứ kim loại quý giá này

became embedded in our planet to start with,

xuất hiện trên hành tinh của chúng ta, việc đầu tiên

we have to gaze upwards at the stars.

chúng ta phải ngước nhìn lên những vì sao.

Gold is extraterrestrial.

Vàng là thực thể ngoài trái đất.

Instead of arising from the planet's rocky crust,

Thay vì được tạo ra từ lớp vỏ trái đất đầy sỏi đá,

it was actually cooked up in space

nó thực chất được tạo ra trong vũ trụ

and is present on Earth because of cataclysmic stellar explosions

và xuất hiện trên trái đất nhờ vào những vụ nổ sao biến động

called supernovae.

được gọi là vụ nổ siêu tân tinh.

Stars are mostly made up of hydrogen, the simplest and lightest element.

Các ngôi sao phần lớn được tạo ra từ hydro nguyên tố đơn giản nhất và nhẹ nhất.

The enormous gravitational pressure of so much material

Lực hấp dẫn khổng lồ của nhiều vật chất

compresses and triggers nuclear fusion in the star's core.

đè nén và thúc đẩy phản ứng tổng hợp hạt nhân bên trong lõi ngôi sao.

This process releases energy from the hydrogen,

Quá trình này giải phóng năng lượng từ hydro

making the star shine.

làm ngôi sao toả sáng.

Over many millions of years,

Trải qua hàng triệu năm,

fusion transforms hydrogen into heavier elements:

sự tổng hợp đó biến hydro thành những nguyên tố nặng hơn:

helium, carbon, and oxygen,

hê-li, các-bon, và ô-xi,

burning subsequent elements faster and faster to reach iron and nickel.

đốt cháy những nguyên tố hoá học theo sau nhanh hơn để trở thành sắt và ni-ken.

However, at that point nuclear fusion no longer releases enough energy,

Tuy nhiên, lúc đó phản ứng tổng hợp hạt nhân không còn giải phóng đủ năng lượng nữa.

and the pressure from the core peters out.

và áp suất từ lõi yếu dần.

The outer layers collapse into the center,

Những lớp vỏ bên ngoài thu lại vào trung tâm.

and bouncing back from this sudden injection of energy,

và nảy trở ra sau nguồn năng lượng bất ngờ này,

the star explodes forming a supernova.

ngôi sao bùng nổ tạo thành vụ nổ siêu tân tinh.

The extreme pressure of a collapsing star is so high,

Áp suất khổng lồ của ngôi sao bùng nổ quá cao

that subatomic protons and electrons are forced together in the core,

đến nỗi các proton và electron bên trong buộc phải kết hợp với nhau trong lõi.

forming neutrons.

tạo thành nơ-tron.

Neutrons have no repelling electric charge

Nơ-tron không đẩy các điện tích

so they're easily captured by the iron group elements.

vì thế chúng dễ dàng bị hút bởi nhóm nguyên tố sắt.

Multiple neutron captures enable the formation of heavier elements

Hút nhiều nơ-tron giúp hình thành những nguyên tố nặng hơn

that a star under normal circumstances can't form,

mà một ngôi sao ở điều kiện bình thường không thể tạo ra được.

from silver to gold,

từ bạc đến vàng,

past lead and on to uranium.

chuyển qua chì rồi đến u-ra-ni-um.

In extreme contrast to the million year transformation of hydrogen to helium,

Hoàn toàn đối ngược với sự biến đổi hàng triệu năm từ hydro sang hê-li

the creation of the heaviest elements in a supernova

sự tạo thành những nguyên tố nặng nhất trong một siêu tân tinh

takes place in only seconds.

diễn ra chỉ trong vài giây.

But what becomes of the gold after the explosion?

Nhưng điều gì sẽ xảy ra với vàng sau vụ nổ?

The expanding supernova shockwave propels its elemental debris

Những làn sóng xung kích lan rộng của siêu tân tinh đẩy các mảnh vỡ nguyên tố của nó

through the interstellar medium,

qua môi trường giữa các vì sao,

triggering a swirling dance of gas and dust

khởi sự một vũ điệu lắc lư giữa khí và bụi

that condenses into new stars and planets.

và tụ lại trên những ngôi sao và hành tinh mới.

Earth's gold was likely delivered this way

Vàng của trái đất có khả năng được chuyển đến bằng các này

before being kneaded into veins by geothermal activity.

trước khi được thấm vào các mạch bởi hoạt động địa nhiệt.

Billions of years later, we now extract this precious product by mining it,

Hàng tỉ năm sau, chúng ta hiện đang khai thác sản phẩm quý giá này bằng cách đào mỏ

an expensive process that's compounded by gold's rarity.

một quá trình tốn kém sẵn sàng được thực hiện vì sự khan hiếm của vàng.

In fact, all of the gold that we've mined in history

Thật ra, tất cả vàng chúng ta đã đào trong lịch sử

could be piled into just three Olympic-size swimming pools,

chỉ có thể gom lại trong 3 chiếc bể bơi kích thước Olympic,

although this represents a lot of mass

mặc dù chúng tương ứng với một khối lượng lớn

because gold is about 20 times denser than water.

vì vàng đặc hơn nước gấp 20 lần.

So, can we produce more of this coveted commodity?

Vậy, chúng ta có thể sản xuất thêm món vật liệu đáng thèm khát này được không?

Actually, yes.

Thật ra là có thể.

Using particle accelerators, we can mimic the complex nuclear reactions

Sử dụng máy gia tốc hạt, ta có thể phỏng theo các phản ứng hạt nhân phức tạp

that create gold in stars.

giúp tạo ra vàng trên những vì sao.

But these machines can only construct gold atom by atom.

Nhưng những chiếc máy này chỉ có thể cấu thành vàng theo từng nguyên tử một.

So it would take almost the age of the universe to produce one gram

Nên có thể phải mất một khoảng thời gian bằng với tuổi vũ trụ để tạo ra một gam

at a cost vastly exceeding the current value of gold.

với chi phí lớn hơn rất nhiều lần so với giá thành của vàng hiện nay.

So that's not a very good solution.

Thế nên đây không phải là một giải pháp tốt.

But if we were to reach a hypothetical point

Nhưng giả sử ta phải tìm một điểm giả thuyết

where we'd mined all of the Earth's buried gold,

nơi ta có thể đào tất cả vàng được chôn trên trái đất,

there are other places we could look.

có rất nhiều nơi để ta có thể xem xét.

The ocean holds an estimated 20 million tons of dissolved gold

Đại dương cất giữ khoảng 20 triệu tấn thể vàng hòa tan

but at extremely miniscule concentrations making its recovery too costly at present.

nhưng với nồng độ cực nhỏ, làm cho việc phục hồi trở nên vô cùng tốn kém.

Perhaps one day, we'll see gold rushes to tap the mineral wealth

Có lẽ một ngày nào đó, chúng ta sẽ thấy vàng lẫn với nguồn tài nguyên khoáng sản

of the other planets of our solar system.

của các hành tinh khác trong hệ mặt trời của chúng ta.

And who knows?

Và biết đâu được

Maybe some future supernova will occur close enough

Có thể trong tương lai vụ nổ siêu tân tinh diễn ra đủ gần

to shower us with its treasure

để gieo rắc nguồn châu báu đến chúng ta

and hopefully not eradicate all life on Earth in the process.

hy vọng trong quá trình đó, sự sống trên trái đất sẽ không bị tiêu diệt.