Where does gold come from? - David Lunney

Altın nereden geliyor? - David Lunney

Çeviri: firdevs altuntov Gözden geçirme: Sancak Gülgen

In medieval times,

Orta Çağ zamanlarında,

alchemists tried to achieve the seemingly impossible.

simyacılar görünürde imkansız olanı başarmaya çalıştılar.

They wanted to transform lowly lead into gleaming gold.

Değeri az kurşunu, ışıldayan altına dönüştürmeyi istediler.

History portrays these people as aged eccentrics,

Tarih bu insanları garip yaşlı insanlar olarak betimledi;

but if only they'd known that their dreams were actually achievable.

ama keşke hayallerinin gerçekten de başarılabileceğini bilselerdi.

Indeed, today we can manufacture gold on Earth

Gerçekten de, bu Orta Çağ simyacıların

thanks to modern inventions

birkaç yüzyılla kaçırdığı modern icatlar sayesinde

that those medieval alchemists missed by a few centuries.

bu günlerde Dünya'da altın üretebiliyoruz;

But to understand how this precious metal

ama her şeyden önce, bu değerli metalin

became embedded in our planet to start with,

bizim gezegenimize nasıl gömüldüğünü anlamak için,

we have to gaze upwards at the stars.

yukarıya doğru yıldızlara göz dikmeliyiz.

Gold is extraterrestrial.

Altın Dünya dışından gelen bir şeydir.

Instead of arising from the planet's rocky crust,

Altın, gezegenin kayalık yerkabuğundan meydana geleceğine

it was actually cooked up in space

aslında uzayda meydana geldi ve

and is present on Earth because of cataclysmic stellar explosions

supernova denilen şiddetli yıldız patlamalarından dolayı

called supernovae.

Dünya'da var olmakta.

Stars are mostly made up of hydrogen, the simplest and lightest element.

Yıldızlar çoğunlukla en basit ve en hafif element olan hidrojenden oluşurlar.

The enormous gravitational pressure of so much material

Çok miktardaki maddenin, çok yüksek kütleçekimsel basıncı

compresses and triggers nuclear fusion in the star's core.

sıkışmaya neden olur ve yıldızın çekirdeğinde nükleer füzyonu tetikler.

This process releases energy from the hydrogen,

Bu süreç hidrojenden enerji salınımına neden olur ve

making the star shine.

bu da yıldızın parlamasına neden olur.

Over many millions of years,

Milyonlarca yıldan fazla sürede,

fusion transforms hydrogen into heavier elements:

füzyon, hidrojeni daha ağır elementlere dönüştürür:

helium, carbon, and oxygen,

Helyum, karbon ve oksijen.

burning subsequent elements faster and faster to reach iron and nickel.

Sonradan oluşan elementler daha da hızlı yanar ve demir ve nikel oluşumuna ulaşılır

However, at that point nuclear fusion no longer releases enough energy,

ama bu noktada nükleer füzyon artık yeterince enerji salmaz ve

and the pressure from the core peters out.

çekirdekten gelen basınç yavaşça azalır.

The outer layers collapse into the center,

Dış katmanlar merkeze doğru çöker ve

and bouncing back from this sudden injection of energy,

bu ani enerji girişinden tekrar teperek

the star explodes forming a supernova.

yıldız patlar ve supernova oluşur.

The extreme pressure of a collapsing star is so high,

Çöken yıldızın aşırı derecedeki basıncı öyle çok yüksektir ki;

that subatomic protons and electrons are forced together in the core,

atomaltı protonlar ve elektronlar çekirdekte birleşmeye zorlanır ve

forming neutrons.

böylece nötronlar oluşur.

Neutrons have no repelling electric charge

Nötronların hiç itici yükleri yoktur.

so they're easily captured by the iron group elements.

Dolayısıyla demir grubu elementleri tarafından kolayca yakalanır.

Multiple neutron captures enable the formation of heavier elements

Birçok sayıda nötronun yakalanması,

that a star under normal circumstances can't form,

normal durumlarda bir yıldızın oluşturamayacağı

from silver to gold,

gümüşten altına,

kurşundan uranyuma kadar daha ağır elementlerin oluşmasını sağlar.

past lead and on to uranium.

In extreme contrast to the million year transformation of hydrogen to helium,

Hidrojenden helyuma dönüşümün milyonlarca yıl sürmesine çok tezat olarak

the creation of the heaviest elements in a supernova

en ağır elementlerin süpernovada yaratılması

takes place in only seconds.

sadece saniyeleri alır;

But what becomes of the gold after the explosion?

ama patlamadan sonra altına ne olur?

The expanding supernova shockwave propels its elemental debris

Genişleyen süpernova şok dalgası yıldızlar arası ortamda

through the interstellar medium,

elementsel birikintiyi ileriye doğru iter ve

triggering a swirling dance of gas and dust

yeni yıldızlara ve gezegenlere yoğunlaşan

that condenses into new stars and planets.

gazın ve tozun girdaplı dansını tetikler.

Earth's gold was likely delivered this way

Jeotermal aktivitelerle maden damarları içinde yoğrulmadan önce

before being kneaded into veins by geothermal activity.

Dünya'daki altın büyük olasılıkla bu yolla Dünya'ya iletildi.

Billions of years later, we now extract this precious product by mining it,

Milyarlarca yıl sonra, bu günlerde bu değerli ürünü

altının enderliğiyle maliyeti artan pahalı bir işlemle, madencilikle elde ediyoruz.

an expensive process that's compounded by gold's rarity.

In fact, all of the gold that we've mined in history

Aslında geçmişte madencilikle elde ettiğimiz altın miktarı,

could be piled into just three Olympic-size swimming pools,

altın sudan 20 kat daha yoğun olduğu için

although this represents a lot of mass

çok fazla bir miktara denk gelse de,

because gold is about 20 times denser than water.

sadece 3 olimpik havuzuna sığar.

So, can we produce more of this coveted commodity?

Peki, bu çok istenilen malın daha fazlasını üretebilir miyiz?

Actually, yes.

Aslında, üretebiliriz.

Using particle accelerators, we can mimic the complex nuclear reactions

Parçacık hızlandırıcıları kullanarak, yıldızlarda altını oluşturan

that create gold in stars.

karmaşık nükleer tepkimeleri taklit edebiliriz;

But these machines can only construct gold atom by atom.

ama bu makineler sadece birer birer atom oluşturarak altını meydana getirebilir.

So it would take almost the age of the universe to produce one gram

Dolayısıyla bir gram üretmek neredeyse evrenin yaşı kadar bir süre alır ve

at a cost vastly exceeding the current value of gold.

altının şimdiki değerini çokça aşan bir maliyette olur.

So that's not a very good solution.

Dolayısıyla, bu çok iyi bir çözüm değil.

But if we were to reach a hypothetical point

Eğer Dünya'da gömülü altınının hepsini

where we'd mined all of the Earth's buried gold,

elde ettiğimiz varsayımsal noktaya gelirsek;

there are other places we could look.

arayabileceğimiz başka yerler var.

The ocean holds an estimated 20 million tons of dissolved gold

Okyanus, tahmini 20 milyon ton çözülmüş altın içeriyor;

but at extremely miniscule concentrations making its recovery too costly at present.

ama çok düşük konsantrasyonda bulunması kazanımını şimdilik çok maliyetli kılıyor.

Perhaps one day, we'll see gold rushes to tap the mineral wealth

Belki bir gün, güneş sistemimizdeki başka gezegenlerin mineral zenginliğinden

of the other planets of our solar system.

faydalanmak için yapılan altın hücumlarını göreceğiz.

And who knows?

Kim bilir?

Maybe some future supernova will occur close enough

Belki gelecekte, hazine yağmuruna tutacak kadar yeterince yakında

to shower us with its treasure

bir süpernova meydana gelebilir ve

and hopefully not eradicate all life on Earth in the process.

umarım bu süreçte, Dünya'daki bütün hayatı yok etmez.