Where does gold come from? - David Lunney

Translator: Irina Abulashvili Reviewer: Levan Lashauri

In medieval times,

შუა საუკუნეებში ალქიმიკოსები,

alchemists tried to achieve the seemingly impossible.

მიუღწეველის მიღწევას ცდილობდნენ:

They wanted to transform lowly lead into gleaming gold.

სურდათ, უბრალო ტყვია კაშკაშა ოქროდ ექციათ.

History portrays these people as aged eccentrics,

მათ ხშირად გვიხატავენ, როგორც ექსცენტრულ ბებრებს,

but if only they'd known that their dreams were actually achievable.

მაგრამ ნეტავ თავად მაინც სცოდნოდათ, რომ მათი ეს ოცნება სრულიად რეალურია.

Indeed, today we can manufacture gold on Earth

მართლაც, დღეს ოქროს დამზადება უკვე შესაძლებელია

thanks to modern inventions

იმ თანამედროვე გამოგონებების წყალობით,

that those medieval alchemists missed by a few centuries.

რომელთაც ძველი ალქიმიკოსები რამდენიმე საუკუნით აცდნენ.

But to understand how this precious metal

მაგრამ იმისათვის, რათა გავიგოთ, თუ როგორ აღმოჩნდა

became embedded in our planet to start with,

ეს ძვირფასი ლითონი ჩვენი პლანეტის წიაღში,

we have to gaze upwards at the stars.

ზეცაში ვარსკვლავებს უნდა ავხედოთ.

Gold is extraterrestrial.

ოქრო არამიწიერი ელემენტია.

Instead of arising from the planet's rocky crust,

იგი პლანეტის ქერქიდან კი არ წარმოიქმნა,

it was actually cooked up in space

არამედ კოსმოსში დაიბადა.

and is present on Earth because of cataclysmic stellar explosions

აქ იგი მივიღეთ ვარსკვლავების იმ კატაკლიზმური აფეთქებების წყალობით,

called supernovae.

რომელთაც სუპერნოვებს ვუწოდებთ.

Stars are mostly made up of hydrogen, the simplest and lightest element.

ვარსკვლავი უმარტივესი და უმსუბუქესი ელემენტის, წყალბადისგან შედგება.

The enormous gravitational pressure of so much material

ამხელა მასალის უზარმაზარი გრავიტაციული წნევა,

compresses and triggers nuclear fusion in the star's core.

ვარსკვლავის ბირთვში ბირთვულ სინთეზს იწვევს.

This process releases energy from the hydrogen,

ამის გამო წყალბადიდან ენერგია გამოთავისუფლდება

making the star shine.

და ვარსკვლავი კაშკაშებს.

Over many millions of years,

მილიონობით წელიწადში სინთეზმა

fusion transforms hydrogen into heavier elements:

წყალბადი უფრო მძიმე ელემენტებად გარდაქმნა:

helium, carbon, and oxygen,

გაჩნდა ჰელიუმი, ნახშირბადი და ჟანგბადი,

burning subsequent elements faster and faster to reach iron and nickel.

რამაც სხვა ელემენტები უფრო სწრაფად დაწვა და მივიღეთ რკინა და ნიკელი.

However, at that point nuclear fusion no longer releases enough energy,

თუმცა, ამ მომენტში ბირთვული სინთეზი საკმარის ენერგიას აღარ გამოჰყოფს

and the pressure from the core peters out.

და ვარსკვლავის ბირთვის წნევაც ქრება.

The outer layers collapse into the center,

გარე შრეები ცენტრში ვარდება.

and bouncing back from this sudden injection of energy,

მერე ენერგიის უეცარი შეშხაპუნების გამო, უკან ვარდება

the star explodes forming a supernova.

და ვარსკვლავიც ფეთქდება: წარმოიქმნება სუპერნოვა.

The extreme pressure of a collapsing star is so high,

ამ ვარსკვლავის წნევა იმდენად მაღალია,

that subatomic protons and electrons are forced together in the core,

რომ სუბატომური პროტონები და ელექტრონები ვარსკვლავის ბირთვში ერთმანეთს ეწებება

forming neutrons.

აქედან ჩნდება ნეიტრონები.

Neutrons have no repelling electric charge

ნეიტრონები განმზიდავი ელექტრული მუხტით არ ხასიათდება

so they're easily captured by the iron group elements.

და ამიტომ მათ რკინის ჯგუფის ელემენტები ადვილად იჭერენ.

Multiple neutron captures enable the formation of heavier elements

რამდენიმე ასეთი „დაჭერილი“ ჯგუფისგან უფრო მძიმე ელემენტები წარმოიქმნება,

that a star under normal circumstances can't form,

რომლებსაც ვარსკვლავი ჩვეულებრივ ვითარებაში ვერ წარმოქმნის.

from silver to gold,

ჩნდება ვერცხლი, ოქრო, ტყვია,

past lead and on to uranium.

სხვა ელემენტები და ბოლოს ურანი.

In extreme contrast to the million year transformation of hydrogen to helium,

თუ წყალბადი ჰელიუმად მილიონი წლის განმავლობაში ტრანსფორმირდება,

the creation of the heaviest elements in a supernova

სუპერნოვაში უმძიმესი ელემენტების დაბადებას

takes place in only seconds.

წამები სჭირდება.

But what becomes of the gold after the explosion?

რა მოსდის ოქროს აფეთქების შემდეგ?

The expanding supernova shockwave propels its elemental debris

სუპერნოვა ფართოვდება და შოკის ტალღა ელემენტებისგან შემდგარ ნამსხვრევებს

through the interstellar medium,

ვარსკვლავთშორის არეში გატყორცნის.

triggering a swirling dance of gas and dust

ამის გამო აირი და მტვერი დატრიალდება

that condenses into new stars and planets.

და ახალ ვარსკვლავებად და პლანეტებად კონდენსირდება.

Earth's gold was likely delivered this way

სავარაუდოდ, დედამიწაზე ოქროც ასე აღმოჩნდა

before being kneaded into veins by geothermal activity.

და გეოთერმული აქტივობის შედეგად ძარღვებად მხოლოდ შემდგომ ჩაიწნა.

Billions of years later, we now extract this precious product by mining it,

მილიარდობით წელი გავიდა და ახლა ამ ძვირფას ლითონს წიაღიდან ვთხრით,

an expensive process that's compounded by gold's rarity.

ეს კი ძვირადღირებული პროცესია, რასაც ოქროს სიმცირე კიდევ უფრო აძვირებს.

In fact, all of the gold that we've mined in history

იცოდით რომ მთელი ოქრო, რაც კი ოდესმე მოგვიპოვებია

could be piled into just three Olympic-size swimming pools,

სამ ოლიმპიურ საცურაო აუზში მოთავსდება?

although this represents a lot of mass

თუმცა, უზარმაზარი წონისა იქნება,

because gold is about 20 times denser than water.

რადგან ოქრო წყალზე დაახლოებით 20-ჯერ მკვრივია.

So, can we produce more of this coveted commodity?

მაშ, შეიძლება თუ არა ამ სასურველი ლითონის უფრო დიდი რაოდენობით წარმოება?

Actually, yes.

დიახ, ეს შესაძლებელია!

Using particle accelerators, we can mimic the complex nuclear reactions

ნაწილაკების ამაჩქარებლით ხდება იმ რთული ბირთვული რეაქციების სიმულირება,

that create gold in stars.

რომლის შედეგად ვარსკვლავებში ოქრო იქმნება.

But these machines can only construct gold atom by atom.

მაგრამ მანქანას ოქროს წარმოქმნა მხოლოდ ატომ-ატომ შეუძლია,

So it would take almost the age of the universe to produce one gram

ამიტომ 1 გრამის წარმოებას, თითქმის იმდენი დრო დასჭირდება, რაც სამყარო არსებობს

at a cost vastly exceeding the current value of gold.

და ხელოვნური ოქროს ფასიც ამჟამინდელს ბევრად გადააჭარბებს.

So that's not a very good solution.

ამდენად, ეს გამოსავალი არ გამოგვადგება.

But if we were to reach a hypothetical point

მაგრამ თუ ჰიპოთეტიურად, ერთ დღესაც

where we'd mined all of the Earth's buried gold,

დედამიწაში ჩამარხულ მთელს ოქროს ამოვწურავთ,

there are other places we could look.

არის სხვა ადგილებიც, სადაც ოქრო კვლავაც იქნება

The ocean holds an estimated 20 million tons of dissolved gold

ოკეანეში დაახლოებით 20 მილიონი ტონა გახსნილი ოქროა.

but at extremely miniscule concentrations making its recovery too costly at present.

თუმცა, კონცენტრაციები ისე დაბალია, რომ ახლა მისი ამოღება ძალიან ძვირი ჯდება.

Perhaps one day, we'll see gold rushes to tap the mineral wealth

შეიძლება ერთ დღესაც ოქროს ციებ-ცხელება,

of the other planets of our solar system.

მზის სისტემის სხვა პლანეტებზეც დაიწყოს.

And who knows?

და ვინ იცის?

Maybe some future supernova will occur close enough

იქნებ სუპერნოვა სადმე ახლოსაც აფეთქდეს

to shower us with its treasure

და მთელი სიმდიდრე თავზე დაგვაბერტყოს

and hopefully not eradicate all life on Earth in the process.

თანაც, იმედია ისე, რომ დედამიწაზე მთელი სიცოცხლე არ მოსპოს.