The language of lying — Noah Zandan

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

"Sorry, my phone died."

"တောင်းပန်ပါတယ်၊ ဖုန်းသေသွားလို့ပါ။"

"It's nothing. I'm fine."

"ဘာမှမဖြစ်ပါဘူး။ ရပါတယ်။"

"These allegations are completely unfounded."

"ဒီစွပ်စွဲချက်တွေက လုံးဝကို အခြေအမြစ်မရှိဘူး။"

"The company was not aware of any wrongdoing."

"ကုမ္ပဏီက မမှန်မကန်လုပ်တာကို သတိမပြုမိခဲ့ဘူး။"

"I love you."

"မင်းကို ကိုယ်ချစ်တယ်။"

We hear anywhere from 10 to 200 lies a day,

နေရာတိုင်းမှာ တစ်နေ့ကို ၁၀ ခုကနေ ၁၀၀ အထိ မုသားတွေ ကြားရတယ်။

and we spent much of our history coming up with ways to detect them,

ဒါတွေကို ရှာဖွေဖို့ နည်းတွေရလာရင်း သမိုင်းရဲ့ အချိန်များစွာကုန်ခဲ့တယ်။

from medieval torture devices to polygraphs,

အလယ်ခေတ် နှိပ်စက်တဲ့ ကိရိယာတွေကနေ အလိမ်ဖော်စက်၊

blood-pressure and breathing monitors, voice-stress analyzers,

သွေးဖိအား၊ အသက်ရှုပြ ကိရိယာတွေ အသံအဖိအဖေါ့ စိစစ်ရေးကိရိယာ၊

eye trackers, infrared brain scanners,

မျက်စိ ခြေရာခံစက်၊ အနီအောက် ဦးနှောက် စကင်နာတွေနဲ့

and even the 400-pound electroencephalogram.

ပေါင် ၄၀၀ ဦးနှောက် လျှပ်စစ်တိုင်း ကိရိယာအထိတောင်ပါ။

But although such tools have worked under certain circumstances,

ဒါပေမဲ့ ဒီလိုကိရိယာတွေဟာ တချို့ အခြေအနေတွေမှာ အလုပ်ဖြစ်ခဲ့ပေမယ့်

most can be fooled with enough preparation,

အများစုဟာ အလုံအလောက် ပြင်ဆင်မှုနဲ့ လှည့်စားနိုင်ပြီး

and none are considered reliable enough to even be admissible in court.

တရားရုံးမှာ လက်ခံနိုင်လောက်တဲ့အထိတော့ တစ်ခုမှ စိတ်ချရတယိလို့ ယူဆလို့မရဘူး။

But, what if the problem is not with the techniques,

ဒါပေမဲ့ ပြသနာက နည်းစနစ် တွေနဲ့ မဟုတ်ဘဲ မုသားပြောတာက

but the underlying assumption that lying spurs physiological changes?

ဇီဝကမ္မပြောင်းလဲမှုတွေကို လှုံ့ဆော်တယ် ဆိုတဲ့ ငုပ်နေတဲ့ ယူဆချက်ဆိုရင်ရော။

What if we took a more direct approach,

မုသားတွေကိုစိစစ်ဖို့ ဆက်သွယ်ရေးသိပ္ပံကို

using communication science to analyze the lies themselves?

အသုံးပြုကာပိုတိုက်ရိုက်ကျတဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုကို သုံးမယ်ဆိုရင်ရော။

On a psychological level, we lie partly to paint a better picture of ourselves,

စိတ်ပိုင်းအဆင့်မှာ ပိုကောင်းတဲ့ ကိုယ့်ပုံ ကို ဆေးခြယ်ဖို့ တစ်ပိုင်းတစ်စ လိမ်က​ြတယ်။

connecting our fantasies to the person we wish we were

ကိုယ်ဖြစ်နေတာထက် ကိုယ်ဖြစ်ချင်တဲ့ လူတစ်ဦးဆီ

rather than the person we are.

ကိုယ့်စိတ်ကူးအိပ်မက်တွေနဲ့ ဆက်စပ်တာပါ။

But while our brain is busy dreaming, it's letting plenty of signals slip by.

ဒါပေမဲ့ ဦးနှောက်က စိတ်ကူးနဲ့ အလုပ်ရှုပ်စဉ် အချက်ပြမှုများစွာကို လက်လွတ်ခံနေတယ်။

Our conscious mind only controls about 5% of our cognitive function,

သတိရှိနေတဲ့ စိတ်ကပဲ ဆက်သွယ်မှု အပါအဝင် သိမြင်တတ်တဲ့ လုပ်ဆောင်မှုရဲ့

including communication,

၃% ကို ထိန်းချုပ်ပေးပေမဲ့

while the other 95% occurs beyond our awareness,

ကျန်တဲ့ ၉၇% ကတော့ သိရှိမှုအလွန်မှာ ဖြစ်ပျက်ပြီး

and according to the literature on reality monitoring,

ဒိဋ္ဌြဖစ်မှု စောင့်ကြည့်ခြင်း မှာရှိတဲ့ စာပေအရ

stories based on imagined experiences

စိတ်ကူး အတွေ့အကြုံတွေမှာ အခြေခံတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေဟာ

are qualitatively different from those based on real experiences.

တကယ့် အတွေ့အကြုံတွေမှာ အခြေခံ တာတွေနဲ့ အရည်အသွေးအရ ခြားနားပါတယ်။

This suggests that creating a false story about a personal topic takes work

ဒါက ညွှန်းတာက ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ အကြောင်း ဇာတ်လမ်းတုတစ်ပုဒ်ဟာ အားထုတ်မှု လိုအပ်ပြီး

and results in a different pattern of language use.

ဘာသာစကား အသုံးပြုမှုရဲ့ ပုံစံကွဲတွေ အကျိုးဆက်ဖြစ်စေတာပါ။

A technology known as linguistic text analysis

ဘာသာဗေဒဆိုင်ရာ စာသား စိစစ်မှုလို့သိကြတဲ့ နည်းပညာတစ်ခုက

has helped to identify four such common patterns

လှည့်စားမှုရဲ့ မသိစိတ် ဘာသာစကားထဲက ဒီလို အတွေ့များတဲ့

in the subconscious language of deception.

ပုံစံလေးခုကို ဖော်ထုတ်ဖို့ ကူညီပေးထားတယ်။

First, liars reference themselves less, when making deceptive statements.

ပထမ လူလိမ်တွေဟာ လှည့်စားတဲ့ ထွက်ဆိုချက်တွေ လုပ်တဲ့အခါ ကိုယ်တိုင် ရည်ညွှန်းတာ နည်းတယ်။

They write or talk more about others, often using the third person

သူတို့ရဲ့မုသားကနေဝေးကွာဖို့၊ ကိုယ်တိုင် မပတ်သက်ဖို့ မကြာခဏ

to distance and disassociate themselves from their lie,

တတိယ နာမ်စားကိုသုံးရင်း သူများအကြောင်းကို ပိုရေး၊ ပိုပြောတယ်။

which sounds more false:

ဒါက ပိုပြီး လိမ်နေပုံပေါက်တယ်။

"Absolutely no party took place at this house,"

"ဒီအိမ်မှာ ဘာပါတီမှ မလုပ်ခဲ့တာ လုံးဝ မလုပ်ခဲ့ပါဘူးဆို။"

or "I didn't host a party here."

(သို့) "ငါ ဒီမှာ ပါတီ မကျင်းပခဲ့ဘူး။"

Second, liars tend to be more negative,

ဒုတိယက လူလိမ်တွေဟာ အပျက်သဘော ပိုဆန်တတ်ကြတယ်။

because on a subconscious level, they feel guilty about lying.

အကြောင်းက မသိစိတ် အဆင့်တစ်ခုမှာ လိမ်ညာတာအတွက် သူတို့ လိပ်ပြာမသန့်လိုပါ။

For example, a liar might say something like,

ဥပမာ လူလိမ်တစ်ယောက်ဟာ ဒီလို ပြောလောက်တယ်။

"Sorry, my stupid phone battery died. I hate that thing."

"တောင်းပန်ပါတယ်၊ ကျုပ်ရဲ့အသုံးမကျတဲ့ဖုန်းက သေသွားတယ်။ မုန်းဖို့ကောင်းလိုက်တာ။"

Third, liars typically explain events in simple terms

တတိယ၊ လူလိမ်တွေဟာ အဖြစ်အပျက် တွေကို ဝေါဟာရ ရိုးရိုးနဲ့ ရှင်းပြတတ်တယ်။

since our brains struggle to build a complex lie.

ဦးနှောက်တွေက ရှုပ်ထွေးတဲ့ မုသား တစ်ခုကို ရုန်းကန် တည်ဆောက်ရတော့

Judgment and evaluation

ဆင်ခြင်မှုနဲ့ချင့်တွက်မှုဟာ

are complex things for our brains to compute.

ဦးနှောက်အတွက် တွက်ချက်ဖို့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ အရာတွေပါ။

As a U.S. President once famously insisted:

တစ်ခါက US သမ္မတတစ်ဦး လူသိရှင်ကြား မလျှော့တမ်းပြောသလို

"I did not have sexual relations with that woman."

"ကျုပ် ဒီမိန်းမနဲ့ လိင်ပိုင်း ဆက်ဆံရေးတွေ မရှိခဲ့ဘူး"တဲ့။

And finally, even though liars keep descriptions simple,

နောက်ဆုံး လူလိမ်တွေဟာလှည့်စား တာကို ရိုးအောင် ထိန်းထားတာတောင်

they tend to use longer and more convoluted sentence structure,

ပိုရှည်လျားပြီး ပိုရှုပ်ထွေးတဲ့ ဝါကျ တည်ဆောက်ပုံကို သုံးတတ်ကြတယ်။

inserting unnecessary words

လိမ်တာကို ကာမိဖို့ မလိုအပ်တဲ့

and irrelevant but factual sounding details in order to pad the lie.

စကားလုံးတွေနဲ့ မဆိုင်ပေမဲ့ အဖြစ်မှန် ပုံပေါက်တဲ့ အသေးစိတ်တွေ ထည့်သွင်းရင်းပါ။

Another President confronted with a scandal proclaimed:

မကောင်း က​ြုံခဲ့ရတဲ့ နောက်ထပ် သမ္မတက ထုတ်ဖော်ပြောတာက

"I can say, categorically, that this investigation indicates

"ပြတ်ပြတ်သားသား ကျုပ် ပြောနိုင်တာက ဒီစုံစမ်းစစ်ဆေးမှုက ဖော်ပြတာက

that no one on the White House staff,

အိမ်ဖြူတော် ဝန်ထမ်းထဲက ဘယ်သူမှ

no one in this administration presently employed

ဒီအုပ်ချုပ်ရေးမှာ လက်ရှိ ခန့်ထားသူ တစ်ယောက်မှ

was involved in this very bizarre incident."

ဒီအင်မတန် ထူးဆန်းတဲ့ ဖြစ်ရပ်မှာ မပါဝင်ဘူးဆိုတာပါ။"

Let's apply linguistic analysis to some famous examples.

ကျော်ကြားတဲ့ သာဓကတချို့အတွက် ဘာသာဗေဒ စိစစ်မှုကို အသုံးချကြည့်ရအောင်။

Take seven-time Tour de France winner Lance Armstrong.

Tour de France ဆု ခုနှစ်ကြိမ်ရသူ Lance Armstrong ကို ကြည့်ပါ။

When comparing a 2005 interview,

တားမြစ်ဆေးဝါး သုံးစွဲတာကို

in which he had denied taking performance-enhancing drugs

ငြင်းပယ်ထားတဲ့ ၂၀၀၅ တွေ့ဆုံမေးမြန်းမှု တစ်ခုကို

to a 2013 interview, in which he admitted it,

သူ ဝန်ခံခဲ့တဲ့ ၂၀၁၃ တွေ့ဆုံမေးမြန်းမှုနဲ့ ယှဉ်ကြည့်ရင်

his use of personal pronouns increased by nearly 3/4.

သူ့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်နာမ်စား အသုံးပြုမှုဟာ လေးပုံသုံးပုံ နီးပါး တိုးသွားခဲ့တယ်။

Note the contrast between the following two quotes.

အောက်ပါ စာကိုးနှစ်ခုကြားက ကွဲလွဲချက်ကို သတိပြုပါ။

First: "Okay, you know, a guy in a French, in a Parisian laboratory

ပထမ။ "ကောင်းပြီး၊ သိတဲ့အတိုင်း ပါရီ ဓာတ်ခွဲခန်း တစ်ခုမှာ

opens up your sample, you know, Jean-Francis so-and-so, and he tests it.

ပြင်သစ်တစ်ကောင်က နမူနာကို ဖွင့်တယ်။ Jean-Francis ဆိုလားဗျာ၊ သူ စမ်းသပ်တယ်။

And then you get a phone call from a newspaper that says:

နောက်တော့ သတင်းစာတစ်စောင်ကနေ ဖုန်းဝင်လာပြီး ပြောတာက

'We found you to be positive six times for EPO."

"ခင်ဗျားမှာ တရားမဝင်ဆေး ခြောက်ကြိမ်သုံးတာ တွေတယ်"တဲ့။

Second: "I lost myself in all of that.

ဒုတိယ။"အားလုံးမှာ ကိုယ်တိုင် ရှုံးတယ်။

I'm sure there would be other people that couldn't handle it,

ဒါကို မကိုင်တွယ်နိုင်တဲ့ အခြားလူတွေ ရှိမယ်ဆိုတာ သေချာပေမဲ့

but I certainly couldn't handle it,

ကျုပ် မကိုင်တွယ်နိုင်ခဲ့တာ သေချာတယ်။

and I was used to controlling everything in my life.

ကျုပ်ဘဝမှာ အရာရာကို ထိန်းချုပ်တဲ့အကျင့် ရှိခဲ့တယ်။

I controlled every outcome in my life."

ကျုပ်ဘဝရဲ့ အကျိုးဆက်တိုင်းကို ထိန်းချုပ်ခဲ့တာပါ။"

In his denial, Armstrong described a hypothetical situation

သူ့ငြင်းဆိုမှုမှာ Armstrong ဟာ အခြားတစ်ယောက်ကို အာရုံစိုက်ကာ

focused on someone else,

အခြေအနေတစ်ခုလုံးကနေ သူ့ကိုယ်သူ ဖယ်ထားရင်း

removing himself from the situation entirely.

စိတ်ကူးသက်သက် အခြေအနေတစ်ခုကို သရုပ်ဖော်ခဲ့တယ်။

In his admission, he owns his statements,

သူ့ဝန်ခံချက်မှာတော့ သူ့ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ

delving into his personal emotions and motivations.

ခံစားချက်တွေ၊ နှိုးဆော်မှုတွေကို နှိုက်ရှာ ရင်း ထုတ်ဖော်ချက်တွေကို ဝန်ခံတယ်။

But the use of personal pronouns is just one indicator of deception.

ဒါပေမဲ့ ကိုယ်ပိုင် နာမ်စား အသုံးပြုမှုက လှည့်စားမှုရဲ့ အညွှန်းကိန်းတစ်ခုပါ။

Let's look at another example from former Senator

လွှတ်တော်အမတ်ဟောင်းတစ်ဦးနဲ့ အမေရိကန်သမ္မတလောင်း

and U.S. Presidential candidate John Edwards:

John Edwards ရဲ့ နောက်ထပ် သာဓကတစ်ခုကို ကြည့်ကြရအောင်။

"I only know that the apparent father has said publicly

"သူဟာ ကလေးရဲ့ အဖေဖြစ်တယ်လို့ လူသိရှင်ကြားပြောတဲ့

that he is the father of the baby.

အဖေလို့ ထင်ရတာကိုပဲ ကျုပ်သိတယ်။

I also have not been engaged in any activity of any description

ဒီမိန်းမ(သို့) ကလေးရဲ့ အဖေလို့ ထင်ရတာကို ပန်ကြားတဲ့၊ သဘောတူတဲ့

that requested, agreed to, or supported payments of any kind

ထောက်ပံတဲ့ငွေးပေးချေမှု တစ်မျိုးမျိုးရဲ့ ဖော်ပြချက်

to the woman or to the apparent father of the baby."

တစ်ခုခုရဲ့လုပ်ဆောင်မှု တစ်ခုခုနဲ့မှလည်း ကျုပ် မပတ်သက်ဘူး။"

Not only is that a pretty long-winded way to say, "The baby isn't mine,"

ဒါက ဒါ ကျုပ်ရဲ့ကလေးမဟုတ်ဘူး"လို့ ပြောဖို့ ကို အတော်လေး ရှည်လျား၊ ဝေ့လည်နေရုံမက

but Edwards never calls the other parties by name,

Edwards ဟာ အခြားသူတွေကိုလည်း လုံးဝကို အမည်ဖော် မပြောတာပါ။

instead saying "that baby," "the woman," and "the apparent father."

ဒီအစား "ဒီကလေး" "ဒီမိန်းမ"နဲ့ "အဖေလို့ ထင်ရတဲ့"လို့ ပြောသွားတယ်။

Now let's see what he had to say when later admitting paternity:

နောက်ပိုင်း ဖခင်အဖြစ် ဝန်ခံတော့ သူ ပြောဖို့လိုတာကို ကြည့်ရအောင်။

"I am Quinn's father.

"ကျုပ်က Quinn ရဲ့ အဖေပါ။

I will do everything in my power to provide her

မေတ္တာနဲ့ သူ့ကိုထောက်ပံ့ဖို့ အစွမ်းရှိသမျှ

with the love and support she deserves."

လုပ်ကာ သူ ထိုက်တန်တာကို ပံ့ပိုးပေးမယ်။"

The statement is short and direct,

ဒီပြောဆိုမှုက တိုပြီး ပွင့်လင်းတယ်။

calling the child by name and addressing his role in her life.

ကလေးကို အမည်တပ်ခေါ်ပြီး ကလေးဘဝထဲက သူ့ကဏ္ဍကို ဖော်ပြခြင်းပါ။

So how can you apply these lie-spotting techniques to your life?

ဒီတော့ ဒီမုသားဖော်တဲ့ နည်းတွေကို သင့်ဘဝမှာ ဘယ်လို သုံးနိုင်လဲ။

First, remember that many of the lies we encounter on a daily basis

ပထမ၊ ကျွန်ုပ်တို့ နေ့စဉ် ကြုံရတဲ့ များစွာ သော မုသားတွေဟာ ဒီသာဓကတွေလောက်

are far less serious that these examples, and may even be harmless.

အပြင်းအထန် မဟုတ်ဘူးဆိုတာနဲ့ ထိခိုက်နစ်မှုတောင် မရှိနိုင်တာကို သတိရပါ။

But it's still worthwhile to be aware of telltale clues,

ဒါပေမဲ့ ဖော်ကောင် သဲလွန်စတွေကို သတိပြုထိုက်သေးတယ်လေ။

like minimal self-references, negative language,

ဥပမာ အသေးစား ကိုယ့်ကိုယ်ကို ညွှန်းတာတို့၊ အပျက်သဘော ဘာသာစကားတို့၊

simple explanations and convoluted phrasing.

ရိုးတဲ့ ရှင်းလင်းချက်တွေ ရှုပ်ထွေးတဲ့အဖြတ်အရပ်တွေပါ

It just might help you avoid an overvalued stock,

ဒါက မတန်တဆ တန်ဖိုးဖြတ်ထားတဲ့ပစ္စည်း၊ မထိရောက်တဲ့ ထုတ်ကုန်တစ်ခုနဲ့

an ineffective product, or even a terrible relationship.

ဆိုးရွားတဲ့ ဆက်ဆံရေးတစ်ခုကိုတောင် ရှောင်ဖို့ ကူညီနိုင်ပါတယ်။