How stress affects your body - Sharon Horesh Bergquist

Translator: Gaylan Hashm Reviewer: Daban Q Jaff

Cramming for a test?

خێرا خوێندن پێش تاقیکردنه‌وه‌یه‌ک؟

Trying to get more done than you have time to do?

هه‌وڵدانی زۆر زیاترت پێویستە له‌و کاته‌ی که‌ هه‌ته‌؟

Stress is a feeling we all experience when we are challenged or overwhelmed.

پەستان هەستێکە کاتێک ئێمە بەرەنگاری دەبینەوە یان دەیبەزێنین بەلێزانینمان.

But more than just an emotion,

بەڵام تەنها زیاتر لە هەستێک،

stress is a hardwired physical response that travels throughout your entire body.

پەستان وەڵامدانەوەیەکی فیزیای سەختە کە دەروات بەناو هەموو جەستەت

In the short term, stress can be advantageous,

لەمەرجێکی کورت، پەستان ڕەنگە بە سوودبێت،

but when activated too often or too long,

بەڵام کاتێک خسنەکاری زۆرە یان درێژە،

your primitive fight or flight stress response

شەڕی سەرەتاییت یان وەڵامدانەوەی شەڕی پەستان

not only changes your brain

تەنها مێشکت ناگۆڕێت

but also damages many of the other organs and cells throughout your body.

بەڵام هەروەها زۆرترین ئەندام و خانەکانی تری ناو جەستەت وێراندەکات.

Your adrenal gland releases the stress hormones

ڕژێنی ئەدریناڵینت هۆڕمۆنەکانی پەستان دەردەدات

cortisol, epinephrine, also known as adrenaline,

کۆرتیزۆڵ، ئپینیفێرن هەروەها وەکو دەزاندرێ ئەدریناڵین،

and norepinephrine.

ونۆرپنیفلین.

As these hormones travel through your blood stream,

ئەو هۆڕمۆنانە بەناو جۆگەی خوێنت دەڕۆن

they easily reach your blood vessels and heart.

ئەوان بەئاسانی بە ملوولەی خوێنەکان و دڵت دەگەن.

Adrenaline causes your heart to beat faster

ئەدرینالین دەبێتە هۆی دڵت خێراتر لێ بدات

and raises your blood pressure, over time causing hypertension.

و بەرزبوونەوەی پەستانی خوێنت، بە بەردەوام بوونی دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی فشاری خوێن.

Cortisol can also cause the endothelium, or inner lining of blood vessels,

کۆرتیزۆڵ دەبێتە هۆکاری سستی، یان ناوپۆشی ناوەوەی ملوولەی خوێن

to not function normally.

بە ئاسای کار ناکات

Scientists now know that this is an early step

زاناکان ئێستا دەزانن كە ئەوە هەنگاوێکی خێرایە

in triggering the process of atherosclerosis

بۆ کرداری ڕەق بوونی ملوولەکانی خوێن

or cholesterol plaque build up in your arteries.

یان کۆبوونەوەی کۆلیستڕۆڵ لە خۆێنبەرەکان.

Together, these changes increase your chances of a heart attack or stroke.

پێکەوە، ئەو گۆڕانکاراریانە هەلێکت بۆ سەکتەیەکی دل بەرز دەکاتەوە.

When your brain senses stress,

کاتێک مێشکت پەستانی لەسەرە،

it activates your autonomic nervous system.

ئەوە خۆکارانە کۆئەندامی دەمار دەخاتە کار.

Through this network of nerve connections,

بەهۆی ئەو تۆڕی پەیوەندی دەمارەکان،

your big brain communicates stress to your enteric,

مێشکی گەورەت پەستان بۆ دەمارە ڕاگەیاندن دەگوازێتەوە،

or intestinal nervous system.

یان بۆ کۆئەندامی دەماری ڕیخۆلە.

Besides causing butterflies in your stomach,

لەگەڵ ئەوەشدا هۆکارێکە بۆ شڵەژان ،

this brain-gut connection can disturb the natural rhythmic contractions

ئەو پەیوەندی نێوان ڕیخۆڵە و مێشک دەتوانێت سروشتیەکەی ببڕێت

that move food through your gut,

کە خواردن دەجوڵێت بەناو ڕیخۆڵەت،

leading to irritable bowel syndrome,

بنچینەیە بۆ نەخۆشی قۆلۆن،

and can increase your gut sensitivity to acid,

و ڕەنگە ترشی گەدەت بەرزبێتەوە

making you more likely to feel heartburn.

وات لێ بکات زیاتر هەست بە دڵەکزە بکەیت.

Via the gut's nervous system,

بەهۆی کۆئەندامی دەماری گەدە،

stress can also change the composition and function of your gut bacteria,

پەستان هەروەها دەتوانێت پێکهێنان و کرداری بەکتریای گەدەت بگۆڕێت،

which may affect your digestive and overall health.

کە ڕەنگە کاریگەری لەسەر کرداری هەرست و هەموو تەندروستیت هەبێت.

Speaking of digestion, does chronic stress affect your waistline?

قسە کردن لە باری هەرسکردن، پەستانی درێژ- خایەن کاریگەری لەسەر پێوانەی کەمەرت دەبێت؟

Well, yes.

بەباشی، بەڵێ.

Cortisol can increase your appetite.

کۆرتیزۆڵ دەتوانێت ئارەزووی خواردنت زیاد بکات.

It tells your body to replenish your energy stores

ئەو بە جەستەت دەڵێت کۆگای وزەت پڕ بکەیتەوە

with energy dense foods and carbs, causing you to crave comfort foods.

لەگەڵ خواردنە پڕ وزەکان و کاربۆهیدرایت، هۆکارێکە بۆ خواردنە ئاسودە دڵبردەکان.

High levels of cortisol can also cause you to put on those extra calories

هەروەها ئاستی بەرزی کۆرتیزۆڵ دەتوانێت ببێتە هۆی دانانی ئەو کالۆریە زۆرە

as visceral or deep belly fat.

لە هەناوت یان قەڵەو بوونی ورگت

This type of fat doesn't just make it harder to button your pants.

ئەو جۆرە قەلەوبوونە داخستنی قۆچپەی پانتۆڵەکەت سەختردەکات.

It is an organ that actively releases hormones

ئەوە ئەندامێکە کە بەچالاکی هۆڕمۆنەکان دەردەدات

and immune system chemicals called cytokines

و سیستەمی بەرگری کیمیای پێی دەڵێن سایتۆکینس

that can increase your risk of developing chronic diseases,

کە دەتوانێت مەترسی گەشە کردنی نەخۆشی درێژ خایەنت بەرز بکاتەوە،

such as heart disease and insulin resistance.

وەکو نەخۆشی دڵ و بەرگەگرتنی ئەنسۆلین.

Meanwhile, stress hormones affect immune cells in a variety of ways.

لە هەمان کاتدا، پەستانی هۆڕمۆنەکان بە ڕێگەی جیاواز کاریگەری لەسەر بەرگری خانەکان دەکەن.

Initially, they help prepare to fight invaders and heal after injury,

سەرەتا، ئەوان بۆ شەڕی داگیرکەرەکان یارمەتی ئامادە دەکەن و چارەسەرکردنیان پاش زیان،

but chronic stress can dampen function of some immune cells,

بەڵام پەستانی درێژخایەن دەتوانێت کاری هەندێك بەرگری خانەکان کەم بکاتەوە،

make you more susceptible to infections, and slow the rate you heal.

وات لێدەکات زیاتر بۆ ژەهراوی بوون هەستیار بیت و تێکڕای چاکبوونەوەت خاو بێتەوە.

Want to live a long life?

دەتەوێت ژیانێکی درێژ بژیت؟

You may have to curb your chronic stress.

تۆ ڕەنگە پێویست بکات پەستانی درێژخایەنت ڕابگریت.

That's because it has even been associated with shortened telomeres,

لەبەر ئەوە هەرچەندە ئەوە لەگەڵ تێلۆمێراتی کورتکراوە پەیوەست بووە،

the shoelace tip ends of chromosomes that measure a cell's age.

کۆتای لوتکەیەکی کرۆمۆسۆمەکان کە پێوانەی تەمەنی خانەیەکیانە .

Telomeres cap chromosomes

کڵاوی کرۆمۆسۆمەکانی تێلۆمۆرسەکان

to allow DNA to get copied every time a cell divides

کۆپی ببێتDNAڕێگەدەدات هەمووکات بۆ دابەش بوونی خانەیەک

without damaging the cell's genetic code,

بەبێ لەناوچوونی بۆماوەی کۆدی خانەکان،

and they shorten with each cell division.

و ئەوان بەکورتکراوەی لەگەڵ هەریەک لە خانەی دابەشکراو

When telomeres become too short, a cell can no longer divide and it dies.

کاتێک تێلۆمێرس زۆر کورت دەبێت ،خانەیەک ناتوانێت زیاتر دابەشبێت و دەمرێت.

As if all that weren't enough,

ئەگەر هەموو ئەوانە تەواو نەکرێن

chronic stress has even more ways it can sabotage your health,

پەستانی درێژخایەن هەرچەندە رێگای زیاتری هەیە ئەو کە دەتوانێت تەندروستیت تێک بدات

including acne,

زیبکە دەگرێتەوە ،

hair loss,

قژ هەڵوەرین ،

sexual dysfunction,

لاوازی سێکسی ،

headaches,

سەرێشە ،

muscle tension,

گرژبوونی ماسوولکەکان ،

difficulty concentrating,

قورسی ،

fatigue,

شەکەتی ،

and irritability.

و بێتاقەتی

So, what does all this mean for you?

هەروەها ، هەموو ئەوە چ دەگەێنێت بۆ تۆ؟

Your life will always be filled with stressful situations.

ژیانت هەمیشە پڕە لەبارودۆخە غەمبارەکان .

But what matters to your brain and entire body

بەڵام چ گرینگە بۆ مێشکت و گشت جەستەت

is how you respond to that stress.

چۆن وەڵامی ئەو پەستانە دەدەیتەوە .

If you can view those situations as challenges you can control and master,

ئەگەرتۆئەوبارودۆخانە وەکو بەرەنگاربوونەوە ببینی تۆدەتوانی زاڵبیت ودەستی بەسەردابگری،

rather than as threats that are insurmountable,

بەڵام وەکو ترسێک بێت لات ئەوە ناتوانیت بیبەزێنیت،

you will perform better in the short run and stay healthy in the long run.

تۆ باشترە لەماوەیەکی کورت جێبەجێی بکەیت و تەندروست بیت بۆ ماوەیەکی درێژ.