Why is the Mona Lisa so famous? - Noah Charney

Translator: hazhar shexa Reviewer: Daban Q. Jaff

As dawn broke over Paris on August 21st, 1911,

لەبەرەبەیانی ٢١ی ئابی ١٩١١ لە پاریس

Vincenzo Peruggia hoisted a painting off the wall

ڤینسنزۆ پێرۆگیا تابلۆیەکی لە دیوار لێکردەوە

and slipped down the back stairs of the Louvre.

و لە پلیکانەکانی پشتەوەی لۆڤەر ڕۆیشت.

He was close to freedom, the exit just before him

لە دەرگاکەی پێشی، لە ئازادیەوە نزیک بوو

when he encountered a two-pronged problem:

کاتێک تووشی دوو کێشە بوو:

the door was locked and footsteps were approaching.

دەرگاکە داخرابوو و دەنگی هەنگاوەکانیش نزیک دەبوونەوە

Tucked under Peruggia’s arm was Leonardo da Vinci’s “Mona Lisa.”

لە ژێر قۆلێ پێرۆگیا مۆنا لیسایی لینۆناردۆ داڤینچی هەبوو

It's arguably the world's most famous painting today.

بەبێ مشتوومڕ تا ئەمڕۆش بەناوبانگترین تابلۆی جیهانە.

But how did it achieve its status?

بەڵام چۆن ئەو پێگەی بەدەستهێناوە

Leonardo is thought to have started the portrait in 1503

لیۆناردۆ پێی وایە کە لە ساڵی ١٥٠٣ دەستیکردوە بە کێشانی تابلۆکە

at the request of a Florentine businessman

لەسەر داوای بازرگانێکی فلۆرتین

who wanted a portrait of his wife, Lisa Gherardini.

کە وێنەی ژنەکەی دەویست لیسا خەراردینی.

Leonardo continued working on the painting for more than 10 years,

لیۆناردۆ بۆ زیاتر لە 10 ساڵ بەردەوام بوو لە کارکردن لەسەر تابلۆکە،

but it was unfinished by the time he died.

بەڵام کاتێک مرد تەواو نەببوو.

Over his lifetime, Leonardo conducted groundbreaking studies on human optics,

لە ماوەی ژیانیدا، لیۆناردۆ توێژینەوەی لەسەر بینایی مرۆڤ کردوە،

which led him to pioneer certain artistic techniques.

کە وای لێکرد پێشڕەوی بکات لە تەکنیکێکی هونەری دیاریکراو.

Some can be seen in the “Mona Lisa.”

هەندێک لە “مۆنالیزا” دەبینرێن

Using “atmospheric perspective,” he made images at greater distances hazier,

بە بەکارهێنانی “ڕوانگەی ئەتمۆسفێری” وێنەی لە دووری گەورەتردا دروست کردووە

producing the illusion of profound depth.

کە وەهمی قووڵ دروست دەکات

And with “sfumato,” he created subtle gradations between colors

هەروەها بە (فوماتۆ) بە وردی نمرەی نێوان ڕەنگەکانی دروست کردوە

that softened the edges of the forms he depicted.

کە لێوارەکانی ئەو تابلۆیەی نەرم دەکردەوە کە درووستی دەکرد

All of this is striking,

هەموو ئەمانە سەرسوڕهێنەرن

but is it enough to make the “Mona Lisa” the world’s most famous painting?

بەڵام ئایا ئەمە بەسە بۆ دروستکردنی “مۆنالیزا” بە بەناوبانگترین تابلۆی جیهان؟

Many scholars consider it an outstanding Renaissance portrait—

زۆرێک لە توێژەران بە دیارترین تابلۆی ڕێنسانسی دادەنێن

but one among plenty.

بەڵام لەناو هەمواندا.

And history is full of great paintings.

و مێژوو پڕە لە تابلۆی مەزن

Indeed, the “Mona Lisa’s” rise to worldwide fame

لەڕاستیدا مۆنالیز ناوبانگی جیهانی بەرزدەبێتەوە

depended largely on factors beyond the canvas.

بە زۆری پشت دەبەستێت بە فاکتەرەکان لە دەرەوەی تابلۆکان.

King François the First of France purchased the painting

پاشا فرانسوا یەکەمی فەڕەنسا تابلۆکەی کڕی

and began displaying it after Leonardo’s death.

وە دەستی کرد بە پیشاندانی دوای مردنی لیۆناردۆ

Then, in 1550, Italian scholar Giorgio Vasari

لە 1550، توێژەری ئیتاڵی جۆرجیۆ ڤاساری

published a popular biography of Italian Renaissance artists,

ژیاننامەیەکی بەناوبانگی بڵاو کردەوە لە هونەرمەندانی ڕینیسانسی ئیتالی

Leonardo included.

لیۆناردۆشی تێدابوو.

The book was translated and distributed widely,

کتێبەکە وەرگێڕدراوە و بە فراوانی بڵاو کراوەتەوە

and it contained a gushing description of the “Mona Lisa”

وە وەسفێکی هەڵقوڵاوی “مۆنالیزا” لەخۆگرتبوو

as a hypnotic imitation of life.

وەک لاساییکردنەوەیەکی هیپنۆتیتیکی ژیان

Over the years, the “Mona Lisa” became one of the most enviable pieces

بە درێژایی ساڵەکان” مۆنالیزا” بوو بە یەکێک لە پەرۆشترین پارچەکان

in the French Royal Collection.

لە کۆکراوەی شاهانەی فەڕەنسی.

It hung in Napoleon’s bedroom and eventually went on public display

لە ژووری نوستنی ناپلیۆن هەڵواسرابوو و لە کۆتایدا بۆ پیشاندانی گشتی

in the Louvre Museum.

لە مۆزەخانەی لۆڤەر.

There, visitors flocked to see the once-private treasures

لەوێ، میوانەکان کۆمەڵ ببوون بۆ بینینی گەنجینە تایبەتەکان

of the deposed aristocracy.

لە ئەرستۆکراسی لادراو

During the 1800s, a series of European scholars further hyped the “Mona Lisa” up,

لەماوەی ساڵانی 1800کاندا زنجیرەیەک توێژەری ئەوروپی زیاتر “مۆنالیزا” یان بەرزکردەوە

fixating to a conspicuous degree on the subject's allure.

چاککردنەوەی پلەیەکی گونجاو لە بابەتی هەستیاردا.

In 1854, Alfred Dumesnil said that Mona Lisa’s smile imparted

لەساڵی 1854 ئەلفرێد دومسنیل وتی زەردەخەنەی مۆنالیزا بە دڵەوە بوو

a “treacherous attraction.”

“سەرنج ڕاکێشێکی خیانەتکار”

A year later, Théophile Gautier wrote of her “mocking lips”

ساڵێک دواتر، ثێۆفیل گاوتیر ″لێوی گاڵتەجاڕی″ نوسی

and “gaze promising unknown pleasures.”

و ″ بەڵێنی چێژێکی نادیار″

And in 1869, Walter Pater described Mona Lisa

و لە 1869، واڵتەر پیتەر باسی مونا لیزای کردووە

as the embodiment of timeless feminine beauty.

وەک بەرجەستەکردنی بێ کاتی جوانی مێینە

By the 20th century, the portrait was an iconic piece

لە سەدەی بیستەمدا تابلۆکە پارچەیەکی بەناوبانگ بوو

in one of the world’s most famous museums.

لە یەکێک لە بەناوبانگترین مۆزەخانەی جیهان.

But the “Mona Lisa” wasn’t yet a household name.

بەڵام “مۆنالیزا” هێشتا ناوی ماڵێک نەبوو

It was Peruggia’s 1911 heist that helped it skyrocket to unprecedented fame.

دزی پیرۆگیا بوو لە ساڵی 1911 کە یارمەتیدا بۆ بەرزکردنەوەی ناوبانگێکی بێ وێنە.

Having been contracted to make protective cases for the Louvre,

گرێبەستی پاراستنیان بۆ کراوە کەیسەکان بۆ لۆڤەر

it wasn’t totally inconceivable for Peruggia to be locked inside the museum.

ئەوە بەتەواوی ناتەواو نەبوو بۆ پێروگیا بۆ ئەوەی لە ناو مۆزەخانەکەدا قفڵ بکرێت.

And, lucky for him, when a workman encountered him in the stairwell,

و، لە بەختی ئەو، کاتێک کارکەرێک لە پلیکانەکەدا تووشی بوو،

he simply helped Peruggia open the door and let him walk out into the morning.

بە سادەیی یارمەتی پیرۆگیای دا بۆ کردنەوەی دەرگاکە و ڕێگەی دات بڕوات

The theft made international headlines.

دزیکردنەکە سەردێڕی نێودەوڵەتی دروست کرد

People gathered to see the blank space where the “Mona Lisa” once hung.

خەڵک کۆبوونەوە بۆ بینینی ئەو شوێنە بەتاڵەی کە “مۆنالیزا” جارێک هەڵواسرا بوو لێی

The police interviewed Peruggia because he had worked at the Louvre,

پۆلیس لێکۆڵینەوەی لەگەڵ پیرۆگیا کرد چونکە لە لۆڤەر کاری کردبوو،

but they never considered him a suspect.

بەڵام هەرگیز ئەویان بە گومانلێکراو نەزانی

Meanwhile, they interrogated Pablo Picasso because of his connection

هاوکات لێپرسینەوەیان لەگەل پابلۆ پیکاسۆ کرد بەهۆی پەیوەندیەکەیەوە

to a previous Louvre theft, but eventually let him go.

بۆ دزی پێشوو لۆڤەر بەڵام لە کۆتاییدا ڕێگەی پێدا بڕوات

For two years, Peruggia kept the painting in a false-bottom suitcase,

بۆ ماوەی دوو ساڵ پیرۆگیا تابلۆکەی لە بنی جانتایەکی دروستکراو هێشتەوە

then smuggled the “Mona Lisa” to Italy

دواتر “مۆنالیزا” ی بە قاچاغ بۆ ئیتالیا برد

and arranged to sell it to a Florentine art dealer.

و ڕێکیخست بۆ ئەوەی بیفرۆشێت بە بازرگانێکی هونەری فلۆرێنتین

Peruggia saw himself as an Italian patriot returning an old master’s work.

پیرۆگیا خۆی وەک نیشتمانپەروەرێکی ئیتاڵی بینی بە گەرانەوەی ئیشی مامۆستایەکی کۆن

But instead of being celebrated as such, he was immediately arrested.

بەڵام لەجیاتی ئەوەی بەو شێوەیە ئاهەنگ بگێڕدرێت دەستبەجێ دەستگیر کرا

With the mystery solved, the “Mona Lisa” went back on display to large crowds,

لەگەڵ چارەسەر کردنی نهێنیەکە، “مۆنالیزا” گەاریەوە بۆ پیشاندانی قەرەباڵغییەکی گەورە

and newspapers took the story for a victory lap.

وە ڕۆژنامەکان چیرۆکەکەیان نووسی بۆ سەرکەوتن

In the following decades, conceptual artist Marcel Duchamp mocked it;

لە دەیەکانی دواتردا، هونەرمەندی وێناکاری مارسێل دوچامپ گاڵتەی پێ کرد،

Nazi art thieves pursued it; Nat King Cole sang about it;

دزەکانی هونەری نازی بەدوایدا کەوتن، نات کینگ کۆل لەبارەیەوە گۆرانی گوت،

and museumgoers wielding stones, paint, acid, and teacups attacked it.

و بە بەرد، تێزاب و کەچکی چا هێرشیان کردە سەر

More than 500 years after its creation— eyebrows and eyelashes long since faded—

زیاتر لە 500 ساڵ دوای دروست بوونی، برۆ، برژانگی و پەرچەمی زۆر کاڵ بۆتەوە،

the “Mona Lisa” is protected by a bulletproof, earthquake-safe case.

مۆنالیزا بە دژە گولە و حاڵەتی مەترسی بوومەلەرزە پارێزراوە

Now, it stands perhaps less as an exemplary Renaissance portrait

ئێستا، لەوانەیە کەمتر وەک وێنەی نموونەیی ڕێنیسانس دەرکەوێ

and more as a testament to how we create and maintain celebrity.

و زیاتر وەک بەڵگەیەک بۆ چۆنیەتی ئێمە ناوبانگ دروست دەکەین و دەیپارێزین