Why is the Mona Lisa so famous? - Noah Charney

Tłumaczenie: Paulina Kaniewska Korekta: Ola Królikowska

As dawn broke over Paris on August 21st, 1911,

21 sierpnia 1911 roku nad Paryżem wschodziło słońce,

Vincenzo Peruggia hoisted a painting off the wall

kiedy Vincenzo Peruggia zdjął obraz ze ściany

and slipped down the back stairs of the Louvre.

i wymknął się z Luwru tylnymi schodami.

He was close to freedom, the exit just before him

Wolność była na wyciągnięcie ręki, a wyjście naprzeciwko,

when he encountered a two-pronged problem:

kiedy napotkał dwa problemy.

the door was locked and footsteps were approaching.

Zamknięte drzwi i zbliżające się kroki.

Tucked under Peruggia’s arm was Leonardo da Vinci’s “Mona Lisa.”

Pod pachą Peruggia miał schowany obraz Leonarda da Vinci “Mona Lisa”.

It's arguably the world's most famous painting today.

To obecnie prawdopodobnie najsłynniejszy obraz na świecie.

But how did it achieve its status?

Ale jak zyskał ten status?

Leonardo is thought to have started the portrait in 1503

Uważa się, że Leonardo zaczął malować portret w 1503 roku

at the request of a Florentine businessman

na zlecenie florenckiego kupca,

who wanted a portrait of his wife, Lisa Gherardini.

który chciał mieć portret żony Lisy Gherardini.

Leonardo continued working on the painting for more than 10 years,

Leonardo pracował nad obrazem ponad 10 lat,

but it was unfinished by the time he died.

ale nie zdążył go ukończyć przed śmiercią.

Over his lifetime, Leonardo conducted groundbreaking studies on human optics,

Przez całe życie Leonardo prowadził nowatorskie badania nad optyką,

which led him to pioneer certain artistic techniques.

dzięki którym odkrył nowe techniki artystyczne.

Some can be seen in the “Mona Lisa.”

Niektóre z nich zastosował, malując “Mona Lisę”.

Using “atmospheric perspective,” he made images at greater distances hazier,

Z perspektywy powietrznej pejzaże w tle wydają się jakby zamglone,

producing the illusion of profound depth.

co daje wrażenie głębi.

And with “sfumato,” he created subtle gradations between colors

Z kolei technika “sfumato” pozwala na łagodne przejścia między kolorami,

that softened the edges of the forms he depicted.

zacierające kontury przedstawianych form.

All of this is striking,

Wszystko to robi wrażenie,

but is it enough to make the “Mona Lisa” the world’s most famous painting?

ale czy wystarcza, żeby obraz stał się najsłynniejszym na świecie?

Many scholars consider it an outstanding Renaissance portrait—

Wielu znawców uważa “Mona Lisę” za znakomity renesansowy portret,

but one among plenty.

ale jeden z wielu równie wspaniałych.

And history is full of great paintings.

Historia sztuki jest pełna wybitnych dzieł.

Indeed, the “Mona Lisa’s” rise to worldwide fame

O światowej sławie “Mona Lisy” zdecydowały

depended largely on factors beyond the canvas.

czynniki inne niż wartość artystyczna tego płótna.

King François the First of France purchased the painting

Król Francji Franciszek I kupił obraz

and began displaying it after Leonardo’s death.

i zaczął pokazywać go po śmierci Leonarda.

Then, in 1550, Italian scholar Giorgio Vasari

W 1550 roku włoski uczony Giorgio Vasari

published a popular biography of Italian Renaissance artists,

wydał biografie włoskich artystów renesansowych,

Leonardo included.

w tym Leonarda.

The book was translated and distributed widely,

Dzieło Vasariego przetłumaczono na wiele języków.

and it contained a gushing description of the “Mona Lisa”

Zawierało ono pochlebny opis “Mona Lisy”,

as a hypnotic imitation of life.

hipnotyzującego zwierciadła życia.

Over the years, the “Mona Lisa” became one of the most enviable pieces

Z czasem obraz stał się jednym z najbardziej pożądanych dzieł

w zbiorach królów francuskich.

in the French Royal Collection.

It hung in Napoleon’s bedroom and eventually went on public display

Wisiał w sypialni Napoleona, aż w końcu został wystawiony na widok publiczny

in the Louvre Museum.

w Luwrze.

There, visitors flocked to see the once-private treasures

Zwiedzający przybywali tłumnie, żeby obejrzeć skarby

of the deposed aristocracy.

obalonych arystokratów.

During the 1800s, a series of European scholars further hyped the “Mona Lisa” up,

Na początku XIX wieku europejscy uczeni rozsławili obraz,

fixating to a conspicuous degree on the subject's allure.

obsesyjnie podkreślając powab modelki.

In 1854, Alfred Dumesnil said that Mona Lisa’s smile imparted

W 1854 roku Alfred Dumesnil uznał, że uśmiech Mona Lisy ma

a “treacherous attraction.”

“zdradliwą moc przyciągania”.

A year later, Théophile Gautier wrote of her “mocking lips”

Rok później Théophile Gautier pisał o “kpiących ustach” Giocondy

and “gaze promising unknown pleasures.”

i jej “spojrzeniu stanowiącym obietnicę nieznanych rozkoszy”.

And in 1869, Walter Pater described Mona Lisa

W 1869 roku Walter Pater opisał Mona Lisę

as the embodiment of timeless feminine beauty.

jako ucieleśnienie ponadczasowego kobiecego piękna.

By the 20th century, the portrait was an iconic piece

W XX wieku portret był już dziełem kultowym

in one of the world’s most famous museums.

pokazywanym w jednym z najsłynniejszych muzeów świata.

But the “Mona Lisa” wasn’t yet a household name.

Jednak “Mona Lisa” nie była jeszcze powszechnie znana.

It was Peruggia’s 1911 heist that helped it skyrocket to unprecedented fame.

Dopiero kradzież z 1911 roku przysporzyła jej niespotykanej sławy.

Having been contracted to make protective cases for the Louvre,

To, że zatrudniony przy oprawie obrazów Perrugia

it wasn’t totally inconceivable for Peruggia to be locked inside the museum.

mógł zostać zamknięty w muzeum, nie było niemożliwe.

And, lucky for him, when a workman encountered him in the stairwell,

Szczęśliwie dla złodzieja, kiedy pracownik muzeum nakrył go rano na klatce schodowej,

he simply helped Peruggia open the door and let him walk out into the morning.

pomógł mu otworzyć drzwi i wydostać się na zewnątrz.

The theft made international headlines.

Temat trafił na pierwsze strony gazet na całym świecie.

People gathered to see the blank space where the “Mona Lisa” once hung.

Zwiedzający gromadzili się, żeby popatrzeć na puste miejsce po “Mona Lisie”.

The police interviewed Peruggia because he had worked at the Louvre,

Policja zadała Peruggii kilka pytań, ponieważ pracował w Luwrze,

but they never considered him a suspect.

ale nigdy nie był podejrzanym.

Meanwhile, they interrogated Pablo Picasso because of his connection

Tymczasem na przesłuchanie wezwano Pabla Picassa ze względu na powiązania

to a previous Louvre theft, but eventually let him go.

z poprzednią kradzieżą z Luwru, ale ostatecznie zarzuty oddalono.

For two years, Peruggia kept the painting in a false-bottom suitcase,

Przez dwa lata Peruggia przechowywał obraz w walizce z podwójnym dnem.

then smuggled the “Mona Lisa” to Italy

Następnie przewiózł “Mona Lisę” do Włoch,

and arranged to sell it to a Florentine art dealer.

gdzie zaaranżował jej sprzedaż florenckiemu handlarzowi dzieł sztuki.

Peruggia saw himself as an Italian patriot returning an old master’s work.

Peruggia uważał się za włoskiego patriotę, który zwraca dawne dzieło ojczyźnie.

But instead of being celebrated as such, he was immediately arrested.

Nie doczekał się jednak wdzięczności. Zamiast tego został aresztowany.

With the mystery solved, the “Mona Lisa” went back on display to large crowds,

Po rozwiązaniu sprawy zniknięcia “Mona Lisy” obraz powrócił do muzeum,

and newspapers took the story for a victory lap.

a gazety ogłosiły sukces.

In the following decades, conceptual artist Marcel Duchamp mocked it;

W kolejnych dekadach Marcel Duchamp, artysta konceptualny, wyśmiewał Giocondę,

Nazi art thieves pursued it; Nat King Cole sang about it;

tropili ją hitlerowscy złodzieje sztuki, śpiewał o niej Nat King Cole,

and museumgoers wielding stones, paint, acid, and teacups attacked it.

a zwiedzający ciskali w obraz kamieniami, farbą, kwasem i filiżankami.

More than 500 years after its creation— eyebrows and eyelashes long since faded—

Przeszło 500 lat od powstania

“Mona Lisa” z dawno wyblakłymi brwiami i rzęsami

the “Mona Lisa” is protected by a bulletproof, earthquake-safe case.

wisi w kuloodpornej szklanej gablocie, chroniącej nawet przed trzęsieniem ziemi.

Now, it stands perhaps less as an exemplary Renaissance portrait

Współcześnie stanowi nie tyle wzorcowy portret epoki Renesansu,

and more as a testament to how we create and maintain celebrity.

co świadectwo tego, jak rodzi się i trwa sława.