Daniel Goleman: Why arent we all Good Samaritans?

Translator: Vi Phan Reviewer: Trang Rương

You know, I'm struck by how one of the implicit themes of TED

Bạn biết không, tôi ngạc nhiên bởi một trong những chủ đề ngầm của TED

is compassion, these very moving demonstrations we've just seen:

là về lòng trắc ẩn, như những bằng chứng rất cảm động ta vừa thấy:

HIV in Africa, President Clinton last night.

bệnh HIV ở Châu Phi, Tổng thống Clinton tối qua.

Và tôi muốn gợi nên một tư duy song hành, nếu được,

And I'd like to do a little collateral thinking, if you will,

about compassion and bring it from the global level to the personal.

về lòng trắc ẩn và chuyển nó từ một vấn đề toàn cầu thành cá nhân.

I'm a psychologist, but rest assured,

Tôi là một nhà tâm lí, nhưng hãy yên chí,

I will not bring it to the scrotal.

tôi sẽ không đi sâu xa hơn đâu.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Có một nghiên cứu quan trọng được thực hiện trước đây

There was a very important study done a while ago

at Princeton Theological Seminary that speaks to why it is

tại Viện Thần học Princeton nhằm giải đáp lí do

vì sao dù ta có rất nhiều cơ hội giúp đỡ,

that when all of us have so many opportunities to help,

we do sometimes, and we don't other times.

nhưng thỉnh thoảng chúng ta mới làm, còn đa phần thì không.

A group of divinity students at the Princeton Theological Seminary

Một nhóm sinh viên thần học tại Viện Thần học Princeton

were told that they were going to give a practice sermon

được báo rằng họ sắp phải diễn thuyểt

and they were each given a sermon topic.

và mỗi người được giao một chủ đề để thuyết giáo.

Half of those students were given, as a topic,

Một nửa số sinh viên đó được giao, chủ đề về câu truyện

the parable of the Good Samaritan:

ngụ ngôn của một người Samarita tốt bụng:

the man who stopped the stranger in --

cái người đã dừng lại bên vệ đường --

để giang tay cứu giúp những người xa lạ.

to help the stranger in need by the side of the road.

Half were given random Bible topics.

Một nửa thì được giao những chủ đề ngẫu nhiên về Kinh thánh.

Then one by one, they were told they had to go to another building

Rồi từng người một được bảo đi tới một tòa nhà khác

and give their sermon.

để thuyết giáo.

As they went from the first building to the second,

Khi đi từ tòa nhà thứ nhất sang thứ hai,

each of them passed a man who was bent over and moaning,

mỗi người đi ngang qua một người đàn ông đang quì gối rên rỉ,

rõ ràng đang cần giúp đỡ. Câu hỏi đặt ra là: Họ có dừng lại để giúp không?

clearly in need. The question is: Did they stop to help?

The more interesting question is:

Và câu hỏi thú vị hơn:

Did it matter they were contemplating the parable

Việc suy ngẫm về câu chuyện người Samaritan tốt bụng ấy

of the Good Samaritan? Answer: No, not at all.

có giúp ích gì không? Câu trả lời là: Không, hoàn toàn không.

What turned out to determine whether someone would stop

Hóa ra yếu tố giúp xác định liệu một người có dừng lại và

and help a stranger in need

giúp đỡ một người lạ

was how much of a hurry they thought they were in --

nằm ở việc anh ta nghĩ mình đang gấp đến mức nào,

đang trễ đến mức nào, hay đang nghiền ngẫm

were they feeling they were late, or were they absorbed

in what they were going to talk about.

về những điều sắp trình bày.

And this is, I think, the predicament of our lives:

Theo tôi, điều khó xử trong cuộc sống là:

that we don't take every opportunity to help

ta không tận dụng mọi cơ hội để giúp đỡ

because our focus is in the wrong direction.

bởi vì sự tập trung của ta nằm lệch hướng.

There's a new field in brain science, social neuroscience.

Trong khoa học não bộ

thần kinh xã hội học là khá mới.

This studies the circuitry in two people's brains

Nó nghiên cứu về mạch não bộ của 2 người

that activates while they interact.

hoạt động thế nào khi họ tương tác.

And the new thinking about compassion from social neuroscience

Và hướng nghĩ mới về lòng trắc ẩn trong thần kinh xã hội học là

is that our default wiring is to help.

bản chất chúng ta là muốn giúp đỡ.

That is to say, if we attend to the other person,

Có nghĩa là, khi ta chú ý đến người khác,

we automatically empathize, we automatically feel with them.

ta tự động đồng cảm với họ, ta tự động thương cảm họ.

Có những nơ-ron mới phát hiện,

There are these newly identified neurons, mirror neurons,

nơ-ron phản chiếu,

that act like a neuro Wi-Fi, activating in our brain

như là tích hợp wifi, bắt nguồn trong não ta

ngay đúng vị trí hoạt động trong não họ.

exactly the areas activated in theirs. We feel "with" automatically.

Để ta tự động thấy như vậy.

And if that person is in need, if that person is suffering,

Và nếu người ấy đang cần hỗ trợ, họ đang chịu khổ

we're automatically prepared to help. At least that's the argument.

ta sẽ tự động chuẩn bị để giúp. Cơ bản là vậy.

But then the question is: Why don't we?

Nhưng câu hỏi là: Tại sao ta không làm?

And I think this speaks to a spectrum

Và tôi nghĩ bài nói này để làm rõ quá trình

that goes from complete self-absorption,

từ sự đắm chìm trong bản thân,

chuyển qua nhận thức, đồng cảm và lòng trắc ẩn.

to noticing, to empathy and to compassion.

And the simple fact is, if we are focused on ourselves,

Và sự thật đơn giản là, nếu ta tập trung đến bản thân,

nếu ta bận bịu suy nghĩ, như vẫn thường làm cả ngày,

if we're preoccupied, as we so often are throughout the day,

we don't really fully notice the other.

thì ta không thể để tâm người khác được.

Sự khác biệt giữa tập trung cho bản thân và người khác

And this difference between the self and the other focus

can be very subtle.

thì lại rất mập mờ.

I was doing my taxes the other day, and I got to the point

Mấy hôm trước lúc đang ngồi tính thuế, tôi phát hiện rằng

where I was listing all of the donations I gave,

khi liệt kê danh sách quyên góp của mình,

and I had an epiphany, it was -- I came to my check

tôi ngộ ra, rằng -- nhìn vào tờ séc

to the Seva Foundation and I noticed that I thought,

quyên góp cho Quỹ Seva và nhận ra mình nghĩ

boy, my friend Larry Brilliant would really be happy

ờ, anh bạn Larry Brilliant hẳn sẽ rất vui

khi biết tôi tặng tiền cho Seva.

that I gave money to Seva.

Then I realized that what I was getting from giving

Từ đó tôi ý thức được thứ tôi nhận được từ việc quyên góp

was a narcissistic hit -- that I felt good about myself.

là một kiểu tự yêu bản thân -- tôi thấy mình thật tốt đẹp.

Then I started to think about the people in the Himalayas

Rồi tôi bắt đầu nghĩ về những cư dân ở Himalaya

whose cataracts would be helped, and I realized

những người cần được chữa bệnh đục thủy tinh thể, và tôi nhận ra,

that I went from this kind of narcissistic self-focus

mình chuyển từ hành vi tự yêu bản thân

sang cảm giác vui vẻ bao dung, sang cảm thấy tốt lành

to altruistic joy, to feeling good

for the people that were being helped. I think that's a motivator.

cho những người được cứu chữa. Tôi nghĩ nó chính là nguồn động lực.

But this distinction between focusing on ourselves

Nhưng việc phân định giữa tập trung vào bản thân

and focusing on others

và vào người khác

is one that I encourage us all to pay attention to.

là điều mà tôi khuyến khích bạn nên chú ý.

You can see it at a gross level in the world of dating.

Bạn có thể thấy nó trong mức độ kinh khủng của giới hẹn hò.

I was at a sushi restaurant a while back

Mới nãy tôi đã ở một nhà hàng sushi

and I overheard two women talking about the brother of one woman,

và nghe được cuộc nói chuyện của 2 phụ nữ về anh của một trong hai người,

anh này vẫn còn độc thân. Và cô này nói,

who was in the singles scene. And this woman says,

"My brother is having trouble getting dates,

"Anh tớ hay gặp rắc rối với việc hẹn hò,

so he's trying speed dating." I don't know if you know speed dating?

nên ảnh đã thử hẹn hò cấp tốc." Các bạn có biết về nó không?

Women sit at tables and men go from table to table,

Phụ nữ sẽ ngồi cố định và đàn ông đi từ bàn này sang bàn kia,

and there's a clock and a bell, and at five minutes, bingo,

và có một cái đồng hồ báo giờ, và cứ mỗi năm phút thì lại, bingo,

the conversation ends and the woman can decide

gặp mặt kết thúc và người phụ nữ sẽ quyết định

whether to give her card or her email address to the man

có nên đưa số hay email cho người đàn ông

để tiến xa hơn không. Và người này nói,

for follow up. And this woman says,

"My brother's never gotten a card, and I know exactly why.

"Anh tớ chẳng bao giờ được thẻ, và tớ biết chính xác tại sao.

The moment he sits down, he starts talking non-stop about himself;

Ngay lúc ngồi xuống, anh ấy đã bắt đầu luyên thuyên về bản thân;

he never asks about the woman."

mà chả hỏi han gì cô kia cả."

And I was doing some research in the Sunday Styles section

Và tôi đang nghiên cứu mục Phong cách Chủ nhật

of The New York Times, looking at the back stories of marriages --

của tờ New York Times, tìm tòi những chuyện bên lề đám cưới

because they're very interesting -- and I came to the marriage

vì chúng rất thú vị -- và tôi đọc được cuộc hôn nhân của

of Alice Charney Epstein. And she said

Alice Charney Epstein. Và cô ấy nói

that when she was in the dating scene,

lúc đang trong quá trình hẹn hò,

cô ấy đã làm một thử nghiệm đơn giản.

she had a simple test she put people to.

Thử nghiệm là: kể từ lúc họ gặp mặt,

The test was: from the moment they got together,

how long it would take the guy to ask her a question

mất bao lâu để anh chàng hỏi cô một câu

with the word "you" in it.

có từ "em" trong đó.

And apparently Epstein aced the test, therefore the article.

Và hiển nhiên, Epstein là át chủ trò đó, cũng như bài báo của tôi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now this is a -- it's a little test

Còn bây giờ là -- đó là thử nghiệm nho nhỏ

I encourage you to try out at a party.

mà tôi khuyến khích bạn làm thử tại một bữa tiệc.

Here at TED there are great opportunities.

Bạn có thể tận dụng nó ngay tại TED này.

Tờ tạp chí Kinh doanh Harvard gần đây có đăng bài báo tên

The Harvard Business Review recently had an article called

"The Human Moment," about how to make real contact

"Khoảnh khắc con người", nói về việc tạo sự tiếp xúc thực sự

with a person at work. And they said, well,

với mọi người nơi làm việc. Và nó nói rằng, uhm,

the fundamental thing you have to do is turn off your BlackBerry,

điều cơ bản bạn cần làm là tắt ngay chiếc BlackBerry,

gập máy tính lại, ngừng mơ mộng

close your laptop, end your daydream

và dành toàn bộ sự chú ý cho người ấy.

and pay full attention to the person.

There is a newly coined word in the English language

Có một từ mới được đặt ra trong tiếng Anh

for the moment when the person we're with whips out their BlackBerry

cho những lúc 1 người bên cạnh bạn cắm mặt vào chiếc BlackBerry

or answers that cell phone, and all of a sudden we don't exist.

hay trả lời điện thoại, và ngay lập tức bạn như không tồn tại.

Đó là "Rối tiết": sự kết hợp giữa bối rối và điên tiết. (pizzled)

The word is "pizzled": it's a combination of puzzled and pissed off.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I think it's quite apt. It's our empathy, it's our tuning in

Tôi nghĩ nó khá sáng tạo đấy. Nó là sự đồng cảm, là sự chú tâm của ta

giúp phân biệt ta với kẻ xảo trá hay những người bị thần kinh.

which separates us from Machiavellians or sociopaths.

I have a brother-in-law who's an expert on horror and terror --

Tôi có cậu em rể là chuyên gia về lĩnh vực kinh dị hay rùng rợn

cậu ta viết Chú giải về Ma cà rồng, Bản chất của Frankenstein --

he wrote the Annotated Dracula, the Essential Frankenstein --

cậu ấy được đào tạo như học giả của Chaucer,

he was trained as a Chaucer scholar,

but he was born in Transylvania

nhưng được sinh ra ở Transylvania

and I think it affected him a little bit.

nên tôi nghĩ nó có ảnh hưởng cậu ta ít nhiều.

At any rate, at one point my brother-in-law, Leonard,

Dù sao thì, có một lần, em rể tôi, Leonard,

quyết định viết một cuốn sách về giết người hàng loạt.

decided to write a book about a serial killer.

This is a man who terrorized the very vicinity we're in

Có một gã đã gây nên những vụ án kinh hoàng

gần nơi chúng tôi sống nhiều năm trước.

many years ago. He was known as the Santa Cruz strangler.

Hắn được biết như là kẻ bóp cổ của Santa Cruz.

And before he was arrested, he had murdered his grandparents,

Và trước khi bị bắt, hắn đã giết chết ông bà,

his mother and five co-eds at UC Santa Cruz.

mẹ của mình cùng năm bạn học nữ tại trường đại học Santa Cruz.

Vậy là em rể tôi đến phỏng vấn tên sát nhân này

So my brother-in-law goes to interview this killer

and he realizes when he meets him

và cậu ta nhận ra khi gặp hắn

that this guy is absolutely terrifying.

rằng gã này cực kì đáng sợ.

For one thing, he's almost seven feet tall.

Một là, hắn cao gần 7 feet.

But that's not the most terrifying thing about him.

Nhưng đó không phải điều đáng sợ nhất ở hắn.

The scariest thing is that his IQ is 160: a certified genius.

Điều kinh khủng nhất IQ của hắn là 160: một thiên tài có hạn.

But there is zero correlation between IQ and emotional empathy,

Nhưng không có bất kì liên hệ nào giữa chỉ số thông minh và xúc cảm,

feeling with the other person.

cảm giác cho người khác.

They're controlled by different parts of the brain.

Chúng được điều khiển bởi hai vùng não riêng biệt.

So at one point, my brother-in-law gets up the courage

Nên vào một thời điểm, em rể tôi gom hết can đảm

to ask the one question he really wants to know the answer to,

để hỏi hắn câu mà cậu ta luôn muốn biết,

and that is: how could you have done it?

đó là: sao anh có thể làm như vậy?

Didn't you feel any pity for your victims?

Anh không chút thương xót nào cho nạn nhân sao?

These were very intimate murders -- he strangled his victims.

Đây là các vụ giết người thân thuộc -- hắn bóp cổ các nạn nhân.

And the strangler says very matter-of-factly,

Và tên bóp cổ trả lời thản nhiên,

"Oh no. If I'd felt the distress, I could not have done it.

"Ồ không. Nếu có thì tôi đã chẳng làm thế.

I had to turn that part of me off. I had to turn that part of me off."

Tôi phải vứt bỏ cảm xúc đó. Tôi phải ngắt nó ra khỏi tâm trí".

And I think that that is very troubling,

Và tôi nghĩ điều đó thật nhức nhối,

mặc dù, tôi cũng đã suy ngẫm về việc tắt nguồn cảm xúc ấy.

and in a sense, I've been reflecting on turning that part of us off.

When we focus on ourselves in any activity,

Khi ta tập trung bản thân trong hoạt động nào,

we do turn that part of ourselves off if there's another person.

thì ta lại vứt bỏ sự quan tâm đến người khác.

Hãy nghĩ về việc mua sắm và những khả năng

Think about going shopping and think about the possibilities

of a compassionate consumerism.

của một người tiêu dùng có tình thương.

Right now, as Bill McDonough has pointed out,

Hiện giờ, như Bill McDonough đã chỉ ra,

the objects that we buy and use have hidden consequences.

những vật ta mua và sử dụng đều ẩn chứa hậu quả.

We're all unwitting victims of a collective blind spot.

Chúng ta đều là những nạn nhân vô tri bị che mắt.

Chúng ta không để ý và không để ý rằng mình không để ý

We don't notice and don't notice that we don't notice

the toxic molecules emitted by a carpet or by the fabric on the seats.

đến phân tử độc hại thải ra từ thảm trải sàn hay lớp bọc ghế ngồi.

Hoặc ta không biết liệu lớp vải đó được tạo từ công nghệ

Or we don't know if that fabric is a technological

or manufacturing nutrient; it can be reused

hay sản xuất tự nhiên; nó có thể tái sử dụng

or does it just end up at landfill? In other words,

hay cuối cùng chỉ thành rác? Nói cách khác,

we're oblivious to the ecological and public health

ta chẳng biết gì về mặt sinh học hay sức khỏe cộng đồng

hay hậu quả kinh tế và xã hội

and social and economic justice consequences

of the things we buy and use.

của những thứ mình mua và sử dụng.

In a sense, the room itself is the elephant in the room,

Có nghĩa, chúng ta cũng chính là tác nhân

but we don't see it. And we've become victims

mà không hề hay biết. Và ta trở thành nạn nhân

of a system that points us elsewhere. Consider this.

của một hệ thống chuyên đánh lừa. Thử xem điều này.

Có một cuốn sách tuyệt vời tên là

There's a wonderful book called

Stuff: Cuộc sống bí mật của vật dụng hàng ngày.

Stuff: The Hidden Life of Everyday Objects.

And it talks about the back story of something like a t-shirt.

Và nó kể về câu chuyện đằng sau của những thứ như áo sơ mi.

And it talks about where the cotton was grown

nơi vải bông được trồng

and the fertilizers that were used and the consequences

và loại phân bón được sử dụng và hậu quả

for soil of that fertilizer. And it mentions, for instance,

loại phân đó đem đến cho đất. Và nó nhắc đến, ví dụ,

that cotton is very resistant to textile dye;

loại vải bông đó không ăn thuốc nhuộm;

about 60 percent washes off into wastewater.

khoảng 60% sẽ bị rửa trôi khi nhúng nước.

And it's well known by epidemiologists that kids

Và các nhà dịch tễ luôn cảnh báo

who live near textile works tend to have high rates of leukemia.

trẻ em sống gần vùng công nghiệp dệt may thường dễ bị tăng bạch cầu trong máu.

There's a company, Bennett and Company, that supplies Polo.com,

Có một công ty, tên Bennett and Company, đứng sau Polo.com,

Victoria's Secret -- they, because of their CEO, who's aware of this,

Victoria's Secret -- họ, vì CEO của họ, nhận thức được điều này,

in China formed a joint venture with their dye works

đã lập nên một liên doanh với hãng nhuộm ở Trung Quốc

to make sure that the wastewater

nhằm đảm bảo nước sau khi giặt nhuộm

would be properly taken care of before it returned to the groundwater.

sẽ được xử lý hoàn toàn trước khi đổ ra nguồn nước tự nhiên.

Right now, we don't have the option to choose the virtuous t-shirt

Giờ đây, chúng ta không được lựa chọn giữa sơ mi sản xuất đúng quy trình

thay cho cái sai quy trình. Vậy cần làm gì để có được điều đó?

over the non-virtuous one. So what would it take to do that?

Well, I've been thinking. For one thing,

À, tôi nghĩ là. Một,

there's a new electronic tagging technology that allows any store

cần có một mác điện tử cho phép mọi cửa hàng

to know the entire history of any item on the shelves in that store.

biết về toàn bộ quy trình sản xuất của mọi mặt hàng bày bán trên kệ.

Ta có thể lần về nhà máy sản xuất. Một khi tìm được

You can track it back to the factory. Once you can track it

back to the factory, you can look at the manufacturing processes

nơi sản xuất, bạn có thể quan sát quá trình chế tạo

that were used to make it, and if it's virtuous,

nên sản phẩm, và nếu nó đúng quy trình,

you can label it that way. Or if it's not so virtuous,

bạn có thể dán nhãn nó như vậy. Nếu không,

you can go into -- today, go into any store,

bạn có thể vào -- ngày nay, ở bất kì cửa tiệm nào,

put your scanner on a palm onto a barcode,

khi lướt máy quét trong lòng bàn tay qua một mã vạch ngang,

which will take you to a website.

bạn sẽ được đưa đến một trang web.

They have it for people with allergies to peanuts.

Họ cũng có trang web tương tự cho người bị dị ứng đậu phộng.

That website could tell you things about that object.

Trang Web sẽ cho bạn biết thêm về đồ vật đó.

Nói cách khác, ngay lúc mua hàng,

In other words, at point of purchase,

we might be able to make a compassionate choice.

ta đã có thể có một lựa chọn hợp lí.

There's a saying in the world of information science:

Có một câu nói trong giới thông tin khoa học là:

ultimately everybody will know everything.

vỏ quýt dày có móng tay nhọn.

And the question is: will it make a difference?

Và câu hỏi là: nó có tạo nên khác biệt nào không?

Some time ago when I was working for The New York Times,

Thời gian trước đây khi đang làm việc cho tờ New York Times,

it was in the '80s, I did an article

khoảng thập niên 80, tôi đã viết một bài

on what was then a new problem in New York --

về vấn đề của New York lúc đó --

it was homeless people on the streets.

tình trạng người vô gia cư trên đường phố.

And I spent a couple of weeks going around with a social work agency

Và tôi dành ra vài tuần trao đổi với một tổ chức hoạt động xã hội

that ministered to the homeless. And I realized seeing the homeless

trợ cấp cho người vô gia cư. Và rồi tôi nhìn họ qua đôi mắt

through their eyes that almost all of them were psychiatric patients

như thể họ đều có bệnh lý thần kinh

that had nowhere to go. They had a diagnosis. It made me --

không biết chốn nào để đi. Họ có một đặc điểm. Khiến tôi --

what it did was to shake me out of the urban trance where,

khiến tôi bừng tỉnh khỏi sự u mê của thành thị, nơi mà

when we see, when we're passing someone who's homeless

khi ta thấy, khi ta lướt qua một người vô gia cư

in the periphery of our vision, it stays on the periphery.

nếu họ ở ngoài tầm mắt của ta, thì họ cũng ở ngoài tầm quan tâm của ta.

We don't notice and therefore we don't act.

Chúng ta không để ý nên chúng ta không hành động.

One day soon after that -- it was a Friday -- at the end of the day,

Một ngày sau đó -- một ngày thứ sáu -- vào cuối ngày,

tôi đi xuống -- tôi đang đi xuống tàu điện ngầm. Đó là giờ cao điểm

I went down -- I was going down to the subway. It was rush hour

and thousands of people were streaming down the stairs.

và hàng ngàn người đang đổ xuống thang.

And all of a sudden as I was going down the stairs

Và đột nhiên khi đang đi xuống

I noticed that there was a man slumped to the side,

tôi để ý một người bám trụ ở bên hông,

shirtless, not moving, and people were just stepping over him --

cởi trần, bất động, và mọi người thì đang bước qua ông --

hàng trăm hàng trăm người.

hundreds and hundreds of people.

And because my urban trance had been somehow weakened,

Và bởi vì sự u mê thành thị của tôi đã phần nào yếu bớt,

I found myself stopping to find out what was wrong.

tôi dừng lại để xem chuyện gì đã xảy ra.

Ngay lúc tôi dừng lại, thì nửa tá người khác

The moment I stopped, half a dozen other people

cũng liền vây quanh ông ta.

immediately ringed the same guy.

Và chúng tôi phát hiện ông ta là người La-tinh, không nói được tiếng Anh,

And we found out that he was Hispanic, he didn't speak any English,

he had no money, he'd been wandering the streets for days, starving,

không có tiền, ông đã lang thang trên đường nhiều ngày liền, đói lả,

and he'd fainted from hunger.

và đã ngất xỉu do quá đói.

Immediately someone went to get orange juice,

Ngay lập tức một người chạy đi lấy nước cam,

someone brought a hotdog, someone brought a subway cop.

một người đưa bánh mì kẹp, một người thì dẫn cảnh sát đến.

This guy was back on his feet immediately.

Người đàn ông đứng dậy ngay lập tức.

But all it took was that simple act of noticing,

Những điều ấy chỉ bắt đầu từ một hành động đơn giản đó thôi,

and so I'm optimistic.

nên tôi cảm thấy thật lạc quan.

Thank you very much.

Xin cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ Tay)