How reliable is your memory? | Elizabeth Loftus

Elizabeth Loftus: Những hư cấu của trí nhớ

Translator: Anh Vi Le Reviewer: Trà Giang Lê

I'd like to tell you about a legal case that I worked on

Tôi muốn kể cho các bạn về một vụ án mà tôi đã tham gia

involving a man named Steve Titus.

liên quan đến một người đàn ông tên Steve Titus.

Titus was a restaurant manager.

Titus là một quản lý nhà hàng.

He was 31 years old, he lived in Seattle, Washington,

Anh ta 31 tuổi, sống tại Seattle, Washington,

he was engaged to Gretchen,

anh ấy đã đính hôn với Gretchen,

about to be married, she was the love of his life.

họ sắp kết hôn, cô ấy là tình yêu của đời anh.

And one night, the couple went out

Vào một đêm, cặp đôi đi ra ngoài

for a romantic restaurant meal.

cho một bữa tối lãng mạn tại nhà hàng.

They were on their way home,

Họ đang trên đường về nhà

and they were pulled over by a police officer.

và họ bị cảnh sát tấp vào lề đường.

You see, Titus' car sort of resembled

Bạn thấy đấy, chiếc xe của Titus khá giống

a car that was driven earlier in the evening

một chiếc xe được lái trước đó vào buổi tối

by a man who raped a female hitchhiker,

bởi một gã đã cưỡng dâm một cô gái đi nhờ xe,

and Titus kind of resembled that rapist.

và Titus khá giống với gã tội phạm đó.

So the police took a picture of Titus,

Thế rồi cảnh sát chụp hình Titus,

they put it in a photo lineup,

họ đặt nó vào một hàng ảnh,

they later showed it to the victim,

sau đó đưa ra cho nạn nhân xem,

and she pointed to Titus' photo.

và cô ấy chỉ bức hình của Titus.

She said, "That one's the closest."

Cô ta nói "Người này giống nhất."

The police and the prosecution proceeded with a trial,

Cảnh sát khởi tố vụ án,

and when Steve Titus was put on trial for rape,

và khi Steve Titus bị đưa ra tòa vì tội cưỡng dâm,

the rape victim got on the stand

nạn nhân bước lên bục

and said, "I'm absolutely positive that's the man."

và nói, "Tôi hoàn toàn chắc chắn đây chính là gã đàn ông đó."

And Titus was convicted.

Và Titus bị kết án.

He proclaimed his innocence,

Anh ta khẳng định mình vô tội,

his family screamed at the jury,

gia đình anh ta hét vào bồi thẩm đoàn,

his fiancée collapsed on the floor sobbing,

vị hôn thê của anh sụp xuống sàn thổn thức,

and Titus is taken away to jail.

và Titus bị giải đi vào nhà giam.

So what would you do at this point?

Vậ bạn sẽ làm gì nếu chuyện đã đến mức này?

What would you do?

Bạn sẽ làm gì?

Well, Titus lost complete faith in the legal system,

Titus hoàn toàn mất niềm tin vào hệ thống pháp lý,

and yet he got an idea.

thế rồi anh có một ý tưởng.

He called up the local newspaper,

Anh gọi đếm tạp chí trong khu vực,

he got the interest of an investigative journalist,

anh được sự quan tâm của một nhà báo điều tra,

and that journalist actually found the real rapist,

và người nhà báo này đã thực sự tìm ra hung thủ thật,

a man who ultimately confessed to this rape,

một kẻ cuối cùng cũng thú nhận tội cưỡng dâm,

a man who was thought to have committed 50 rapes

một kẻ được cho là đã thực hiện 50 vụ cưỡng hiếp

in that area,

trong khu vực đó,

and when this information was given to the judge,

và khi thông tin này được đưa tới thẩm phán,

the judge set Titus free.

thẩm phán đã trả tự do cho Titus.

And really, that's where this case should have ended.

Và thực ra, đó nên là kết thúc của vụ án này.

It should have been over.

Nó đáng lẽ phải kết thúc.

Titus should have thought of this as a horrible year,

Titus đáng lẽ đã phải nghĩ về nó như một năm kinh khủng,

a year of accusation and trial, but over.

một năm bị buộc tội, ra tòa, nhưng tất cả đã qua.

It didn't end that way.

Thế nhưng nó đã không kết thúc như vậy.

Titus was so bitter.

Titus cảm thấy quá cay đắng.

He'd lost his job. He couldn't get it back.

Anh ta mất việc. Anh không thể nhận lại công việc.

He lost his fiancée.

Anh ta mất người hôn thê.

She couldn't put up with his persistent anger.

Cô ấy không thể chịu đựng được cơn dận dai dẳng của anh.

He lost his entire savings,

Anh mất hết toàn bộ số tiền tiết kiệm,

and so he decided to file a lawsuit

và anh quyết định điền một hồ sơ khởi tố

against the police and others whom he felt

người cảnh sát và những người khác mà anh ta cảm thấy

were responsible for his suffering.

chịu trách nhiệm với những khổ cực của anh.

And that's when I really started working on this case,

vàn đó là lúc tôi thực sự bắt đầu làm việc với vụ án này,

trying to figure out

cố gắng hình dung

how did that victim go from

làm sao mà nạn nhân đi từ

"That one's the closest"

"Người này giống nhất."

to "I'm absolutely positive that's the guy."

tới "Tôi hoàn toàn chắc chắn đây chính là gã đàn ông đó."

Well, Titus was consumed with his civil case.

Vâng, Titus đã dồn công sức vào vụ án dân sự này.

He spent every waking moment thinking about it,

Anh dành mỗi bước đi để suy nghĩ về nó,

and just days before he was to have his day in court,

và chỉ một vài ngày trước ngày anh đến phiên tòa,

he woke up in the morning,

anh thức dậy vào buổi sáng,

doubled over in pain,

quặn người trong cơn đau,

and died of a stress-related heart attack.

và chết bởi một cơn đau tim do căng thẳng.

He was 35 years old.

Anh 35 tuổi.

So I was asked to work on Titus' case

Vậy là tôi được đề nghị đến làm việc với vụ của Titus

because I'm a psychological scientist.

bởi tôi là một nhà tâm lý học.

I study memory. I've studied memory for decades.

Tôi nghiên cứu về trí nhớ. Tôi đã nghiên cứu về trí nhớ trong mấy thập kỉ.

And if I meet somebody on an airplane --

Và nếu tôi gặp một vài người trên chuyến bay --

this happened on the way over to Scotland --

chuyện này diễn ra trên chuyến bay tới Scotland --

if I meet somebody on an airplane,

nếu tôi gặp một người trên một chuyến bay,

and we ask each other, "What do you do? What do you do?"

và chúng tôi hỏi thăm lẫn nhau, "Bạn làm nghề gì? Bạn làm nghề gì?"

and I say "I study memory,"

và tôi nói "Tôi nghiên cứu về trí nhớ,"

they usually want to tell me how they have trouble remembering names,

họ thường muốn nói với tôi họ có những vấn đề về việc nhớ tên,

or they've got a relative who's got Alzheimer's

hoặc họ có một người quen bị Alzheimer

or some kind of memory problem,

hoặc một số vấn đề trí nhớ,

but I have to tell them

nhưng tôi phải nói với họ

I don't study when people forget.

tôi không nghiên cứu về những lúc người ta quyên.

I study the opposite: when they remember,

Tôi nghiên cứu cái ngược lại: khi người ta nhớ,

when they remember things that didn't happen

khi người ta nhớ những thứ đã không xảy ra

or remember things that were different

hoặc nhớ những thứ thực sự khác

from the way they really were.

với sự thật diễn ra.

I study false memories.

Tôi nghiên cứu về trí nhớ sai.

Unhappily, Steve Titus is not the only person

Thật đáng buồn, Steve Titus không phải là người duy nhất

to be convicted based on somebody's false memory.

bị buộc tội dựa trên trí nhớ sai lầm của một ai đó.

In one project in the United States,

Trong một dự án tại Mĩ,

information has been gathered

thông tin được thu thập

on 300 innocent people,

trên 300 người vô tội,

300 defendants who were convicted of crimes they didn't do.

300 bị cáo người bị buộc tội những việc họ không làm.

They spent 10, 20, 30 years in prison for these crimes,

Họ đã dành 10,20,30 năm trong tù cho những tội đó,

and now DNA testing has proven

và giờ đây xét nghiệm DNA đã chứng minh

that they are actually innocent.

họ thực sự vô tội.

And when those cases have been analyzed,

Và khi những vụ trên được phân tích,

three quarters of them

ba phần tư số vụ

are due to faulty memory, faulty eyewitness memory.

là do trí nhớ sai lầm, những kí ức sai lầm của nhân chứng.

Well, why?

Vâng, tại sao?

Like the jurors who convicted those innocent people

Như bồi thẩm đoàn những người đã tuyên án những người vô tội đó

and the jurors who convicted Titus,

và bồi thẩm đoàn đã kết án Titus,

many people believe that memory

nhiều người tin rằng trí nhớ

works like a recording device.

làm việc như một chiếc máy ghi hình.

You just record the information,

Bạn chỉ ghi lại những thông tin,

then you call it up and play it back

và bạn gọi nó lại và bật nó lên

when you want to answer questions or identify images.

khi bạn muốn trả lời những câu hỏi hay nhận diện hình ảnh.

But decades of work in psychology

Những sau nhiều thập kỉ làm việc trong ngành tâm lý học

has shown that this just isn't true.

đã cho tôi thấy rằng điều này không đúng.

Our memories are constructive.

Trí nhớ của chúng ta có tính chất xây dựng.

They're reconstructive.

Chúng tái xây dựng.

Memory works a little bit more like a Wikipedia page:

Trí nhớ làm việc hơi giống trang Wikipedia hơn:

You can go in there and change it, but so can other people.

Bạn có thể truy cập vào đó và thay đổ nói, nhưng những người khác cũng có thể.

I first started studying this constructive memory process

Tôi bắt đầu nghiên cứu quá trình xây dựng trí nhớ này

in the 1970s.

vào năm những năm 1970.

I did my experiments that involved showing people

Tôi làm một thí nghiệm bao gồm trình diễn cho mọi người

simulated crimes and accidents

một số các vụ án hình sự và các tai nạn giả

and asking them questions about what they remember.

và hỏi họ những câu hỏi về những gì họ nhớ.

In one study, we showed people a simulated accident

Trong một thí nghiệm, chúng tôi cho mọi người thấy một tai nạn giả

and we asked people,

và chúng tôi hỏi mọi người,

how fast were the cars going when they hit each other?

những chiếc xe chạy nhanh tới mức nào khi chúng đụng vào nhau?

And we asked other people,

Và chúng tôi hỏi những người khác,

how fast were the cars going when they smashed into each other?

những chiếc xe chạy nhanh tới mức nào khi chúng va vào nhau?

And if we asked the leading "smashed" question,

Và khi chúng tôi hỏi câu hỏi dẫn dắt bởi chữ "va vào",

the witnesses told us the cars were going faster,

những nhân chứng nói với chúng tôi chiếc xe đi nhanh hơn,

and moreover, that leading "smashed" question

và hơn nữa, khi đặt câu hỏi dẫn dắt bằng chữ "va vào"

caused people to be more likely to tell us

làm cho mọi người thường nói với chúng tôi

that they saw broken glass in the accident scene

rằng họ nhìn thấy các mảnh kính vỡ tại hiện trường tai nạn

when there wasn't any broken glass at all.

trong khi chẳng có một mảnh vỡ kính nào.

In another study, we showed a simulated accident

Trong một nghiên cứu khác, chúng tôi cho thấy một tai nạn giả

where a car went through an intersection with a stop sign,

khi chiếc xe đi qua giao lộ với một biển báo dừng,

and if we asked a question that insinuated it was a yield sign,

và nếu chúng tôi hỏi một câu hỏi có ám chỉ nó là biển báo đường ưu tiên,

many witnesses told us they remember seeing a yield sign

nhiều nhân chứng sẽ nói với chúng tôi là họ nhớ có biển báo đường ưu tiên

at the intersection, not a stop sign.

tại giao lộ, không phải là một biển báo dừng.

And you might be thinking, well, you know,

Và bạn có thể nghĩ rằng, rằng, bạn biết đấy,

these are filmed events,

đó chỉ là những sự kiện trong đoạn phim

they are not particularly stressful.

không có gì quá căng thẳng,

Would the same kind of mistakes be made

Liệu những sai lầm tương tự có thể nào phạm phải

with a really stressful event?

với một sự kiện thực sự căng thẳng?

In a study we published just a few months ago,

Trong một bài nghiên cứu chúng tôi xuất bản một vài tháng trước,

we have an answer to this question,

chúng tôi đã có một câu trả lời cho câu hỏi này,

because what was unusual about this study

bởi điều bất bình thường trong thí nghiệm này

is we arranged for people to have a very stressful experience.

là những gì chúng tôi sắp đặt cho vài người trải qua những trải niệm vô cùng căng thẳng.

The subjects in this study

Các đối tượng trong nghiên cứu

were members of the U.S. military

là những thành viên của quân đội Mĩ

who were undergoing a harrowing training exercise

những người đã trải qua những bài luyện tập chịu đau khổ

to teach them what it's going to be like for them

để dạy cho họ những gì giống với những việc sẽ diễn ra

if they are ever captured as prisoners of war.

nếu họ bị bắt làm tù nhân chiến tranh.

And as part of this training exercise,

Và như một phần của bài tập rèn luyện,

these soldiers are interrogated in an aggressive,

những binh sĩ này bị tra khảo với một cách hung tợn,

hostile, physically abusive fashion for 30 minutes

tàn bạo, ngược đãi thể xác trong 30 phút

and later on they have to try to identify

rồi sau đó để họ cố gắng nhận dạng

the person who conducted that interrogation.

kẻ đã thực hiện việc tra khảo họ.

And when we feed them suggestive information

Và khi chúng tôi cho họ những thông tin có tính chất gợi ý

that insinuates it's a different person,

ám chỉ đến một người khác,

many of them misidentify their interrogator,

nhiều người trong số họ đã nhận dạng sai kẻ tra khảo,

often identifying someone who doesn't even remotely

thường nhận dạng một người nào đó thậm chí không chút

resemble the real interrogator.

tương đồng với kẻ tra khảo.

And so what these studies are showing

Và những gì những nghiên cứu này cho thấy

is that when you feed people misinformation

là khi bạn mớm cho người ta thông tin sai lệch

about some experience that they may have had,

về một số trải niệm mà họ có thể đã trải qua,

you can distort or contaminate or change their memory.

bạn có thể bóp méo hay làm hỏng hay thay đổi ký ức của họ.

Well out there in the real world,

Trong thế giới thực ngoài kia,

misinformation is everywhere.

thông tin sai lệch ở khắp nơi.

We get misinformation

Chúng ta thu nhận thông tin sai

not only if we're questioned in a leading way,

không chỉ những khi chúng ta bị đặt câu hỏi theo một cách dẫn dắt,

but if we talk to other witnesses

mà còn khi chúng ta nói chuyện với các nhân chứng khác

who might consciously or inadvertently feed us

những người cũng có thể cố ý hay vô ý truyền cho chúng ta

some erroneous information,

một số thông tin sai lệch,

or if we see media coverage about some event we might have experienced,

hoặc nếu chúng ta xem các phương tiện truyền thông đưa tin về một số tự kiện mà ta đã trải nghiệm,

all of these provide the opportunity

tất cả những thứ đó tạo ra cơ hội

for this kind of contamination of our memory.

cho việc làm sai lệch trí nhớ của chúng ta.

In the 1990s, we began to see

Trong những năm 1990, chúng tôi bắt đầu thấy

an even more extreme kind of memory problem.

một kiểu thậm chí còn cực đoan hơn trong vấn đề bộ nhớ.

Some patients were going into therapy with one problem --

Một số bệnh nhân đến với trị liệu với một vấn đề --

maybe they had depression, an eating disorder --

có thể họ bị trầm cảm, một dạng rối loạn ăn uống --

and they were coming out of therapy

và sau khi họ kết thúc trị liệu

with a different problem.

với một vấn đề khác.

Extreme memories for horrific brutalizations,

Những ký ức cực đoan về sự hung bạo khủng khiếp,

sometimes in satanic rituals,

đôi lúc trong một nghi lễ Sa Tăng,

sometimes involving really bizarre and unusual elements.

đôi lúc bao gồm một số yếu tố thực sự kì lạ và quái dị.

One woman came out of psychotherapy

Một người phụ nữ kết thúc đợt trị liệu tâm lý

believing that she'd endured years

tin rằng cô đã trải qua nhiều năm

of ritualistic abuse, where she was forced into a pregnancy

bị hành hạ trong một kiểu nghi lễ, và bị cưỡng bức phải mang thai

and that the baby was cut from her belly.

và rồi đứa trẻ đó bị cắt bỏ khỏi tử cung.

But there were no physical scars

Nhưng thực tế thì chẳng có vết sẹo nào

or any kind of physical evidence

hoặc tất cả các kiểu chứng cứ trên thể xác

that could have supported her story.

có thể minh chứng cho câu chuyện của cô.

And when I began looking into these cases,

Và khi tôi bắt đầu nghiên cứu các trường hợp này,

I was wondering,

tôi đã tự hỏi,

where do these bizarre memories come from?

những kí ức kỳ dị đó đến từ đâu?

And what I found is that most of these situations

Và những gì tôi tìm thấy là hầu hết các tình huống

involved some particular form of psychotherapy.

đều có liên quan đến một mẫu đặc biệt của tâm lý trị liệu.

And so I asked,

Và thế là tôi hỏi,

were some of the things going on in this psychotherapy --

liệu có phải chuyện gì diễn ra trong đợt tâm lý trị liệu này

like the imagination exercises

như các bài tập tưởng tượng

or dream interpretation,

hoặc giải thích giấc mơ,

or in some cases hypnosis,

hoặc trong một số trường hợp thôi miên,

or in some cases exposure to false information --

hoặc trong một số trường hợp có sự tiếp cận những thông tin sai lệch --

were these leading these patients

có phải những thứ đó đã dẫn dắt những bệnh nhân

to develop these very bizarre,

phát triển các ký ức quái dị,

unlikely memories?

những kí ức không thường có?

And I designed some experiments

Và tôi đã thiết kế một số thí nghiệm

to try to study the processes that were being used

để cố gắng nghiên cứu về quá trình được sử dụng

in this psychotherapy so I could study

bởi đợt tâm lý trị liệu để tôi có thể nghiên cứu

the development of these very rich false memories.

về sự phát triển của những ký ức sai lệch phong phú đó.

In one of the first studies we did,

Một trong các nghiên cứu đầu tiên,

we used suggestion,

chúng tôi đã sử dụng phương pháp gợi ý,

a method inspired by the psychotherapy we saw in these cases,

một phương pháp lấy cảm hứng từ các phương pháp trị liệu mà chúng tôi thấy,

we used this kind of suggestion

chúng tôi sử dụng phương pháp gợi ý này

and planted a false memory

để gieo trồng một ký ức sai

that when you were a kid, five or six years old,

đó là lúc bạn còn là một đứa trẻ, năm hay sáu tuổi,

you were lost in a shopping mall.

bạn bị lạc trong một siêu thị.

You were frightened. You were crying.

Bạn đã rất hoảng sợ. Bạn khóc lóc.

You were ultimately rescued by an elderly person

Cuối cùng bạn cũng được giải cứu bởi một người lớn tuổi

and reunited with the family.

và đoàn tụ với gia đình.

And we succeeded in planting this memory

Và chúng tôi đã thành công trong việc gieo trồng ký ức này

in the minds of about a quarter of our subjects.

trong tâm trí của một phần tư các đối tượng.

And you might be thinking, well,

Và bạn có thể nghĩ rằng,

that's not particularly stressful.

việc đó không quá căng thẳng.

But we and other investigators have planted

Nhưng chúng tôi và những nhà nghiên cứu khác đã gieo trồng

rich false memories of things that were

một một ký ức sai rất phong phú, chi tiết

much more unusual and much more stressful.

bất thường hơn nhiều và căng thẳng hơn nhiều.

So in a study done in Tennessee,

Cũng như trong một thí nghiệm thực hiện ở Tennessee,

researchers planted the false memory

các nhà nghiên cứu đã gieo trồng các ký ức sai

that when you were a kid, you nearly drowned

đó là lúc bạn là một đứa trẻ, bạn gần như đã bị chết đuối

and had to be rescued by a life guard.

và bạn đã được cứu bởi một nhân viên cứu hộ.

And in a study done in Canada,

Và trong một thí nghiệm tại Canada,

researchers planted the false memory

các nhà nghiên cứu lại gieo trồng một ký ức

that when you were a kid,

lúc bạn còn nhỏ,

something as awful as being attacked by a vicious animal

một số thứ kinh khủng kiểu như bị tấn công bởi một con vật hung dữ

happened to you,

đã xảy ra với bạn,

succeeding with about half of their subjects.

có tác dụng với một nửa số đối tượng.

And in a study done in Italy,

Và trong một nghiên cứu tại Italy,

researchers planted the false memory,

các nhà nghiên cứu gieo trồng một ký ức sai,

when you were a kid, you witnessed demonic possession.

khi bạn là một đứa trẻ, bạn chứng kiến một người bị quỷ ám.

I do want to add that it might seem

Tôi muốn bổ sung rằng nó có vẻ giống như

like we are traumatizing these experimental subjects

chúng tôi làm tổn thương tinh thần đến các đối tượng trong thí nghiệm

in the name of science,

nhân danh khoa học,

but our studies have gone through thorough evaluation

tuy vậy những nghiên cứu của chúng tôi đáp ứng tất cả các tiêu chuẩn đánh giá

by research ethics boards

theo điều khoản đạo đức nghiên cứu (Research ethics boards - REB)

that have made the decision

điều đó đã đưa ra quyết định

that the temporary discomfort that some

những bất tiện tạm thời mà một số

of these subjects might experience in these studies

các đối tượng có thể phải trải niệm trong những nghiên cứu này

is outweighed by the importance of this problem

không đáng kể so với tầm quan trọng của vấn đề này

for understanding memory processes

để nắm được quả trình diễn biến của bộ nhớ

and the abuse of memory that is going on

và những bạo hành trí nhớ đang tiếp diễn

in some places in the world.

tại một số nơi trên thế giới.

Well, to my surprise,

Vâng, tôi đã ngạc nhiên,

when I published this work and began to speak out

khi tôi xuất bản công trình này và bắt đầu lên tiếng

against this particular brand of psychotherapy,

phản đối một số phương pháp tâm lý trị liệu nhất định,

it created some pretty bad problems for me:

nó tạo ra một số vấn đề khá là tồi tệ cho tôi:

hostilities, primarily from the repressed memory therapists,

thù địch, chủ yếu là từ những nhà trí nhớ trị liệu bị đụng chạm,

who felt under attack,

những người cảm thấy bị công kích,

and by the patients whom they had influenced.

và bởi những nạn nhân người bị họ gây ảnh hưởng.

I had sometimes armed guards at speeches

Thi thoảng tôi cần đến các vệ sĩ trong lúc phát biểu

that I was invited to give,

mà tôi được mời đến phát biểu,

people trying to drum up letter-writing campaigns to get me fired.

mọi người cố tổ chức chiến dịch thu thập các thư tay để tôi bị đuổi việc.

But probably the worst

Nhưng có lẽ điều tồi tệ nhất

was I suspected that a woman

đó là tôi nghi ngờ một người phụ nữ

was innocent of abuse

đã không hề phạm tội lạm dụng

that was being claimed by her grown daughter.

cái tội được tuyên bố bởi người con gái lớn của bà.

She accused her mother of sexual abuse

Cô ta buộc tội mẹ mình lạm dụng tình dục

based on a repressed memory.

dựa trên các ký ức bị kìm nén.

And this accusing daughter had actually allowed her story

Và người con gái này đã cho phép câu chuyện của mình

to be filmed and presented in public places.

được chuyển thành phim và công chiếu ở nhiều nơi.

I was suspicious of this story,

Tôi đã nghi ngờ câu chuyện này,

and so I started to investigate,

và tôi bắt đầu điều tra,

and eventually found information that convinced me

và cuối cùng đã tìm ra các thông tin thuyết phục tôi

that this mother was innocent.

rằng người mẹ đó vô tội.

I published an exposé on the case,

Tôi đã xuất bản một bài bóc trần sự thật,

and a little while later, the accusing daughter

và một thời gian sau, người con gái đã buộc tội mẹ kia

filed a lawsuit.

đã đâm đơn kiện.

Even though I'd never mentioned her name,

Thậm chí tôi đã chưa từng nhắc đến tên của cô,

she sued me for defamation and invasion of privacy.

nhưng cô ta kiện tôi phỉ báng và xâm phạm riêng tư cá nhân.

And I went through nearly five years

Và tôi đã phải trải qua gần năm năm

of dealing with this messy, unpleasant litigation,

đối diện với những kiện cáo rắc rối, phiền phức này,

but finally, finally, it was over and I could really

nhưng cuối cùng, cuối cùng, nó cũng qua và tôi có thể thực sự

get back to my work.

quay trở lại với công việc.

In the process, however, I became part

Trong quá trình diễn tiến, dù sao đi nữa tôi đã trở thành

of a disturbing trend in America

một phần của xu hướng nhiễu loạn tại Mĩ

where scientists are being sued

khi các nhà khoa học bị kiện

for simply speaking out on matters of great public controversy.

đơn giản chỉ vìlên tiếng trước một vấn đề đang gây tranh cãi lớn trong cộng đồng.

When I got back to my work, I asked this question:

Khi quay trở lại với công việc của mình, tôi đặt ra câu hỏi này:

if I plant a false memory in your mind,

nếu tôi gieo mầm một kí ức sai lệch trong tâm trí bạn,

does it have repercussions?

nó có để lại hậu quả?

Does it affect your later thoughts,

Nó có ảnh hưởng đến những suy nghĩ sau này của bạn,

your later behaviors?

những hành vi sau này của bạn?

Our first study planted a false memory

Nghiên cứu đầu tiên của chúng tôi là gieo vào một ký ức sai

that you got sick as a child eating certain foods:

rằng bạn bị bệnh lúc còn bé khi ăn một vài thực phẩm:

hard-boiled eggs, dill pickles, strawberry ice cream.

trứng gà luộc kỹ, nước dầm thì là, kem dâu tây.

And we found that once we planted this false memory,

Và chúng tôi phát hiện ra rằng khi chúng tôi gieo trồng những ký ức sai đó

people didn't want to eat the foods as much

người ta không còn muốn ăn những thực phẩm đó nhiều

at an outdoor picnic.

vào những buổi picnic nữa.

The false memories aren't necessarily bad or unpleasant.

Những ký ức sai không nhất thiết phải tồi tệ hoặc không vui.

If we planted a warm, fuzzy memory

Nếu chúng tôi gieo mầm một ký ức ấm áp và vui vẻ

involving a healthy food like asparagus,

liên quan đến một loại thực phẩm lành mạnh như măng tây,

we could get people to want to eat asparagus more.

chúng tôi có thể làm cho người thí nghiệm thích ăn măng tây hơn.

And so what these studies are showing

Vậy nên những gì các thí nghiệm cho thấy

is that you can plant false memories

đó là bạn có thể gieo trồng các ký ức sai

and they have repercussions

và chúng có hậu quả

that affect behavior long after the memories take hold.

tác động lên hành vi kéo dài chừng nào trí nhớ còn có tác dụng.

Well, along with this ability

Vâng, theo những khả năng này

to plant memories and control behavior

để gieo trồng ký ức và điều khiển hành vi

obviously come some important ethical issues,

rõ ràng cần kéo theo một số vấn đề đạo đức quan trọng,

like, when should we use this mind technology?

giống như, khi nào ta mới nên dùng các kỹ thuật tâm trí này?

And should we ever ban its use?

Và chúng ta có nên cấm sử dụng chúng?

Therapists can't ethically plant false memories

Các nhà tâm lý trị liệu không thể gieo trồng những ký ức sai

in the mind of their patients

trong tâm trí bệnh nhân

even if it would help the patient,

cho dù nó có thể giúp bệnh nhân,

but there's nothing to stop a parent

nhưng không gì có thể ngăn cản bậc cha mẹ

from trying this out on their overweight or obese teenager.

thử cách này lên những thiếu niên nặng kí hay béo phì.

And when I suggested this publicly,

Và khi tôi công khai những đề xuất này,

it created an outcry again.

nó lại tạo ra những luồng chống đối.

"There she goes. She's advocating that parents lie to their children."

"Lại nữa rồi. Bà ta ủng hộ việc cha mẹ lừa dối con cái."

Hello, Santa Claus. (Laughter)

Xin chào, Ông già Nô-en. (Laughter)

I mean, another way to think about this is,

Ý của tôi là, có cách khác để nghĩ về chuyện này,

which would you rather have,

cách bạn nên nghĩ,

a kid with obesity, diabetes, shortened lifespan,

một đứa trẻ béo phì, tiểu đường, vòng đời rút ngắn,

all the things that go with it,

tất cả những thứ có thể đi kèm,

or a kid with one little extra bit of false memory?

hay một đứa trẻ có một chút sai sót trong ký ức?

I know what I would choose for a kid of mine.

Tôi biết những gì tôi sẽ chọn cho đứa trẻ của tôi.

But maybe my work has made me different from most people.

Nhưng có lẽ công việc của tôi đã làm tôi khác biệt khỏi hầu hết mọi người.

Most people cherish their memories,

Hầu hết mọi người trân trọng những ký ức của họ,

know that they represent their identity,

họ biết nó đại diện cho nhân dạng họ,

who they are, where they came from.

họlà ai, họ đến từ đâu.

And I appreciate that. I feel that way too.

Và tôi trân trọng điều đó. Tôi cũng nghĩ như vậy.

But I know from my work

Nhưng tôi biết được từ công việc của mình

how much fiction is already in there.

bao nhiêu điều hư cấu vốn đã có ở đó.

If I've learned anything from these decades

Nếu tôi có học được điều gì qua mấy chục năm

of working on these problems, it's this:

nghiên cứu trên những vấn đề này, thì đó là:

just because somebody tells you something

chỉ vì một ai đó nói với bạn một số thứ

and they say it with confidence,

và nói với sự tự tin,

just because they say it with lots of detail,

chỉ vì họ nói với rất nhiều chi tiết,

just because they express emotion when they say it,

chỉ vì họ biểu hiện cảm xúc của họ khi họ nói điều đó,

it doesn't mean that it really happened.

không có nghĩa rằng nó thực sự đã xảy ra.

We can't reliably distinguish true memories from false memories.

Chúng ta không thể phân biệt rõ những ký ức đúng với những ký ức sai.

We need independent corroboration.

Chúng ta cần những chứng cứ độc lập.

Such a discovery has made me more tolerant

Khám phá này đã làm tôi khoan thứ hơn

of the everyday memory mistakes

đối với những sai lầm thường ngày trong trí nhớ

that my friends and family members make.

mà bạn bè tôi và các thành viên trong gia đình tôi phạm phải.

Such a discovery might have saved Steve Titus,

Khám phá này đã có thể cứu Steve Titus,

the man whose whole future was snatched away

người đàn ông đã bị đánh cắp cả tương lai

by a false memory.

bởi một ký ức sai lầm.

But meanwhile, we should all keep in mind,

Nhưng đồng thời, chúng ta cũng cần tự nhớ rằng,

we'd do well to,

chúng ta hãy xem như

that memory, like liberty,

những ký ức , giống như tự do,

is a fragile thing.

là một thứ mỏng manh.

Thank you. Thank you.

Cảm ơn. Cảm ơn.

Thank you. (Applause)

Cảm ơn. (Vỗ tay)

Thanks very much. (Applause)

Cảm ơn rất nhiều. (Vỗ tay)