How reliable is your memory? | Elizabeth Loftus

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Rysia Wand

I'd like to tell you about a legal case that I worked on

Oto sprawa sądowa, nad którą pracowałam.

involving a man named Steve Titus.

Dotyczyła Steve'a Titusa.

Titus was a restaurant manager.

Był kierownikiem restauracji.

He was 31 years old, he lived in Seattle, Washington,

Miał 31 lat, mieszkał w Seattle w Waszyngtonie.

he was engaged to Gretchen,

Był zaręczony z Gretchen,

about to be married, she was the love of his life.

mieli właśnie wziąć ślub. Była miłością jego życia.

And one night, the couple went out

Pewnej nocy wybrali się do restauracji

for a romantic restaurant meal.

na romantyczną kolację.

They were on their way home,

Gdy wracali do domu,

and they were pulled over by a police officer.

zostali zatrzymani przez policjanta.

You see, Titus' car sort of resembled

Samochód Titusa przypominał samochód,

a car that was driven earlier in the evening

którym wcześniej jechał mężczyzna,

by a man who raped a female hitchhiker,

który zgwałcił autostopowiczkę.

and Titus kind of resembled that rapist.

Titus był do niego trochę podobny.

So the police took a picture of Titus,

Policja zrobiła Titusowi zdjęcie.

they put it in a photo lineup,

Ustawili je z innymi zdjęciami,

they later showed it to the victim,

pokazali ofierze,

and she pointed to Titus' photo.

a ona wskazała zdjęcie Titusa.

She said, "That one's the closest."

Powiedziała: "Ten go najbardziej przypomina".

The police and the prosecution proceeded with a trial,

Policja i prokuratura rozpoczęli proces.

and when Steve Titus was put on trial for rape,

Gdy Steve Titus został oskarżony o gwałt,

the rape victim got on the stand

ofiara zeznała:

and said, "I'm absolutely positive that's the man."

"Jestem pewna, że to ten człowiek".

And Titus was convicted.

Titus został skazany.

He proclaimed his innocence,

Nie przyznał się do winy.

his family screamed at the jury,

Jego rodzina krzyczała na ławę przysięgłych,

his fiancée collapsed on the floor sobbing,

narzeczona padła ze szlochem na podłogę,

and Titus is taken away to jail.

a Titus trafił do więzienia.

So what would you do at this point?

Co byście zrobili w takiej sytuacji?

What would you do?

Co byście zrobili?

Well, Titus lost complete faith in the legal system,

Titus stracił wiarę w system prawny,

and yet he got an idea.

ale miał pomysł.

He called up the local newspaper,

Zadzwonił do gazety,

he got the interest of an investigative journalist,

zainteresował dziennikarza śledczego,

and that journalist actually found the real rapist,

który znalazł prawdziwego gwałciciela.

a man who ultimately confessed to this rape,

Mężczyzna przyznał się,

a man who was thought to have committed 50 rapes

uważa się, że popełnił 50 gwałtów w okolicy.

in that area,

uważa się, że popełnił 50 gwałtów w okolicy.

and when this information was given to the judge,

Kiedy powiadomiono sędziego,

the judge set Titus free.

wypuścił Titusa na wolność.

And really, that's where this case should have ended.

Tutaj sprawa powinna się kończyć.

It should have been over.

Powinna mieć finał.

Titus should have thought of this as a horrible year,

Titus powinien uznać, że ten okropny rok,

a year of accusation and trial, but over.

oskarżenie i proces są już za nim.

It didn't end that way.

Ale tak nie było.

Titus was so bitter.

Titus był rozgoryczony.

He'd lost his job. He couldn't get it back.

Stracił pracę, nie mógł jej odzyskać.

He lost his fiancée.

Stracił narzeczoną.

She couldn't put up with his persistent anger.

Nie mógł poradzić sobie z narastającą złością.

He lost his entire savings,

Stracił całe oszczędności.

and so he decided to file a lawsuit

Postanowił oskarżyć

against the police and others whom he felt

policję i innych odpowiedzialnych

were responsible for his suffering.

za swoje cierpienie.

And that's when I really started working on this case,

Wtedy właśnie zaczęłam pracować nad tą sprawą.

trying to figure out

Próbowałam rozgryźć,

how did that victim go from

jak świadek przeszedł od:

"That one's the closest"

"Ten jest bardzo podobny"

to "I'm absolutely positive that's the guy."

do: "Jestem pewna, że to on".

Well, Titus was consumed with his civil case.

Proces cywilny pochłonął Titusa.

He spent every waking moment thinking about it,

Myślał o nim przez cały czas.

and just days before he was to have his day in court,

Kilka dni przez finałem w sądzie,

he woke up in the morning,

obudził się,

doubled over in pain,

zwijając się z bólu.

and died of a stress-related heart attack.

Zmarł na zawał w wyniku stresu.

He was 35 years old.

Miał 35 lat.

So I was asked to work on Titus' case

Poproszono mnie, bym przyjrzała się sprawie,

because I'm a psychological scientist.

bo jestem naukowcem psychologiem.

I study memory. I've studied memory for decades.

Od wielu lat badam wspomnienia.

And if I meet somebody on an airplane --

Kiedy spotykam kogoś w samolocie,

this happened on the way over to Scotland --

to zdarzyło się nad Szkocją,

if I meet somebody on an airplane,

kiedy spotykam kogoś w samolocie

and we ask each other, "What do you do? What do you do?"

i ktoś pyta: "Czym się pani zajmuje?",

and I say "I study memory,"

odpowiadam: "Badam wspomnienia".

they usually want to tell me how they have trouble remembering names,

Zwykle mówią o kłopotach z pamiętaniem nazwisk

or they've got a relative who's got Alzheimer's

lub o krewnym z Alzheimerem

or some kind of memory problem,

czy jakimś podobnym schorzeniu.

but I have to tell them

Wtedy odpowiadam,

I don't study when people forget.

że nie badam zapominania.

I study the opposite: when they remember,

Wręcz przeciwnie: badam to, co pamiętają.

when they remember things that didn't happen

Kiedy pamiętają coś, co się nie zdarzyło,

or remember things that were different

lub pamiętają coś inaczej

from the way they really were.

niż rzeczywiście wyglądało.

I study false memories.

Badam fałszywe wspomnienia.

Unhappily, Steve Titus is not the only person

Niestety, Steve Titus to nie jedyna osoba

to be convicted based on somebody's false memory.

skazana przez czyjeś fałszywe wspomnienie.

In one project in the United States,

Pewien projekt w USA

information has been gathered

zebrał informacje

on 300 innocent people,

o 300 niewinnych osobach.

300 defendants who were convicted of crimes they didn't do.

300 pozwanych, skazanych za coś, czego nie popełnili.

They spent 10, 20, 30 years in prison for these crimes,

Spędzili po 10, 20, 30 lat w więzieniu.

and now DNA testing has proven

Testy DNA dowiodły,

that they are actually innocent.

że naprawdę byli niewinni.

And when those cases have been analyzed,

Po zbadaniu okazało się,

three quarters of them

że 3/4 tych spraw oparto

are due to faulty memory, faulty eyewitness memory.

o fałszywe wspomnienia świadków.

Well, why?

Dlaczego?

Like the jurors who convicted those innocent people

Podobnie jak sędziowie, którzy ich skazali,

and the jurors who convicted Titus,

tak jak ci, którzy skazali Titusa,

many people believe that memory

wiele z nas wierzy, że wspomnienia

works like a recording device.

działają jak magnetowid.

You just record the information,

Zapisujemy informacje

then you call it up and play it back

i możemy je odtworzyć,

when you want to answer questions or identify images.

kiedy szukamy odpowiedzi lub chcemy coś rozpoznać.

But decades of work in psychology

Lata pracy psychologów pokazały,

has shown that this just isn't true.

że to nieprawda.

Our memories are constructive.

Nasze wspomnienia to konstrukty.

They're reconstructive.

Rekonstrukcje.

Memory works a little bit more like a Wikipedia page:

Pamięć działa trochę jak Wikipedia.

You can go in there and change it, but so can other people.

Możemy ją edytować, ale inni także.

I first started studying this constructive memory process

Zaczęłam badać ten proces rekonstrukcji

in the 1970s.

w latach 70.

I did my experiments that involved showing people

Podczas eksperymentów pokazywałam

simulated crimes and accidents

pozorowane przestępstwa i wypadki.

and asking them questions about what they remember.

Pytałam badanych, co pamiętają.

In one study, we showed people a simulated accident

W jednym badaniu pozorowanego wypadku

and we asked people,

zapytaliśmy

how fast were the cars going when they hit each other?

jak szybko jechały auta przed kolizją.

And we asked other people,

Innych badanych spytaliśmy,

how fast were the cars going when they smashed into each other?

jak szybko jechały auta przed karambolem.

And if we asked the leading "smashed" question,

Przy pytaniu o "karambol",

the witnesses told us the cars were going faster,

świadkowie podawali wyższe prędkości,

and moreover, that leading "smashed" question

ponadto, przy tym sformułowaniu

caused people to be more likely to tell us

częściej mówili nam,

that they saw broken glass in the accident scene

że na miejscu widzieli rozbite szkło,

when there wasn't any broken glass at all.

choć go tam nie było.

In another study, we showed a simulated accident

W innym badaniu z pozorowanym wypadkiem

where a car went through an intersection with a stop sign,

auto przejechało znak stop na skrzyżowaniu.

and if we asked a question that insinuated it was a yield sign,

Sugerowaliśmy, że było to: "ustąp pierwszeństwa".

many witnesses told us they remember seeing a yield sign

Wielu świadków mówiło, że na skrzyżowaniu

at the intersection, not a stop sign.

widziało ten znak, a nie znak stopu.

And you might be thinking, well, you know,

Może myślicie,

these are filmed events,

że to tylko nagrania,

they are not particularly stressful.

nie są zbyt stresujące.

Would the same kind of mistakes be made

Czy takie same błędy

with a really stressful event?

powstałyby przy stresującym wydarzeniu?

In a study we published just a few months ago,

W badaniu opublikowanym kilka miesięcy temu,

we have an answer to this question,

mamy odpowiedź na to pytanie.

because what was unusual about this study

Było to nietypowe badanie,

is we arranged for people to have a very stressful experience.

zaaranżowaliśmy stresujące doświadczenie.

The subjects in this study

Badani byli członkami armii USA,

were members of the U.S. military

Badani byli członkami armii USA,

who were undergoing a harrowing training exercise

przechodzącymi okropne szkolenie

to teach them what it's going to be like for them

przygotowujące ich

if they are ever captured as prisoners of war.

na ewentualne pojmanie jako jeńców.

And as part of this training exercise,

W tym ćwiczeniu

these soldiers are interrogated in an aggressive,

żołnierze byli agresywnie przesłuchiwani.

hostile, physically abusive fashion for 30 minutes

Znieważani i upokarzani fizycznie przez 30 minut.

and later on they have to try to identify

Później mieli zidentyfikować osobę,

the person who conducted that interrogation.

która prowadziła przesłuchanie.

And when we feed them suggestive information

Kiedy zaszczepiliśmy sugestię

that insinuates it's a different person,

że to inna osoba,

many of them misidentify their interrogator,

wielu z nich źle zidentyfikowało śledczego.

often identifying someone who doesn't even remotely

Często wskazywali osobę, która w żadnym stopniu

resemble the real interrogator.

go nie przypominała.

And so what these studies are showing

Te badania pokazują,

is that when you feed people misinformation

że zaszczepiając nieprawdziwe informacje

about some experience that they may have had,

na temat czyjegoś doświadczenia,

you can distort or contaminate or change their memory.

możemy zniekształcić lub zmienić ich wspomnienia.

Well out there in the real world,

W prawdziwym świecie

misinformation is everywhere.

wszędzie są fałszywe informacje.

We get misinformation

Otrzymujemy je

not only if we're questioned in a leading way,

nie tylko, kiedy ktoś nam coś sugeruje,

but if we talk to other witnesses

ale też podczas rozmowy z innymi świadkami,

who might consciously or inadvertently feed us

którzy mogą celowo lub nieświadomie

some erroneous information,

podawać nam złe informacje.

or if we see media coverage about some event we might have experienced,

Także relacja mediów z wydarzenia, na którym byliśmy,

all of these provide the opportunity

wszystko to może

for this kind of contamination of our memory.

zniekształcić naszą pamięć.

In the 1990s, we began to see

W latach 90. zauważyliśmy

an even more extreme kind of memory problem.

jeszcze bardziej ekstremalne zjawisko.

Some patients were going into therapy with one problem --

Pacjenci szli na terapię z problemem,

maybe they had depression, an eating disorder --

czasem z depresją, zaburzeniem odżywiania.

and they were coming out of therapy

Kiedy kończyli terapię,

with a different problem.

mieli zupełnie inny problem.

Extreme memories for horrific brutalizations,

Szokujące brutalne wspomnienia,

sometimes in satanic rituals,

czasem rytuały satanistyczne,

sometimes involving really bizarre and unusual elements.

zawierające naprawdę niesamowite elementy.

One woman came out of psychotherapy

Jedna kobieta zakończyła psychoterapię,

believing that she'd endured years

wierząc, że latami znosiła

of ritualistic abuse, where she was forced into a pregnancy

rytualistyczne tortury, że zaszła w ciążę,

and that the baby was cut from her belly.

a dziecko wycięto z jej brzucha.

But there were no physical scars

Ale nie miała żadnych blizn,

or any kind of physical evidence

żadnych śladów tortur,

that could have supported her story.

które potwierdzałyby tę historię.

And when I began looking into these cases,

Zaczęłam badać te sprawy.

I was wondering,

Zastanawiałam się,

where do these bizarre memories come from?

skąd wzięły się te niezwykłe wspomnienia.

And what I found is that most of these situations

Odkryłam, że w większości przypadków

involved some particular form of psychotherapy.

była stosowana pewna psychoterapia.

And so I asked,

Zapytałam,

were some of the things going on in this psychotherapy --

czy części z tej psychoterapii,

like the imagination exercises

takie jak ćwiczenia wyobraźni,

or dream interpretation,

interpretacja snów,

or in some cases hypnosis,

czasem hipnoza,

or in some cases exposure to false information --

w innych przypadkach podawanie fałszywych informacji,

were these leading these patients

czy to wszystko doprowadziło pacjentów

to develop these very bizarre,

do wykształcenia tych dziwnych,

unlikely memories?

nieprawdopodobnych wspomnień?

And I designed some experiments

Wymyśliłam kilka eksperymentów,

to try to study the processes that were being used

by zbadać metody zastosowane w tej psychoterapii,

in this psychotherapy so I could study

aby zbadać genezę tych złożonych fałszywych wspomnień.

the development of these very rich false memories.

aby zbadać genezę tych złożonych fałszywych wspomnień.

In one of the first studies we did,

W pierwszym badaniu

we used suggestion,

zastosowaliśmy sugestię.

a method inspired by the psychotherapy we saw in these cases,

Metodę inspirowaną wspomnianą psychoterapią.

we used this kind of suggestion

Za pomocą sugestii

and planted a false memory

wszczepiliśmy wspomnienie:

that when you were a kid, five or six years old,

w dzieciństwie, w wieku 6-7 lat,

you were lost in a shopping mall.

zgubiliście się w centrum handlowym.

You were frightened. You were crying.

Baliście się, płakaliście.

You were ultimately rescued by an elderly person

W końcu pomogła wam jakaś starsza osoba,

and reunited with the family.

zaprowadziła do rodziny.

And we succeeded in planting this memory

Odnieśliśmy sukces

in the minds of about a quarter of our subjects.

z 25% badanych.

And you might be thinking, well,

Możecie myśleć,

that's not particularly stressful.

że to niezbyt stresujące.

But we and other investigators have planted

Ale inni badacze zaszczepili

rich false memories of things that were

złożone fałszywe wspomnienia,

much more unusual and much more stressful.

znacznie bardziej stresujące i niezwykłe.

So in a study done in Tennessee,

W badaniu z Tennessee

researchers planted the false memory

naukowcy wszczepili fałszywe wspomnienie,

that when you were a kid, you nearly drowned

o tym, jak w dzieciństwie omal nie utonęliście.

and had to be rescued by a life guard.

Uratował was ratownik.

And in a study done in Canada,

W Kanadzie

researchers planted the false memory

naukowcy wszczepili wspomnienie,

that when you were a kid,

że w dzieciństwie zaatakowało was jakieś wściekłe zwierzę.

something as awful as being attacked by a vicious animal

że w dzieciństwie zaatakowało was jakieś wściekłe zwierzę.

happened to you,

że w dzieciństwie zaatakowało was jakieś wściekłe zwierzę.

succeeding with about half of their subjects.

Odnieśli sukces w połowie przypadków.

And in a study done in Italy,

Badacze we Włoszech

researchers planted the false memory,

wszczepili wspomnienie,

when you were a kid, you witnessed demonic possession.

o tym, jak w dzieciństwie widzieliście opętanie przez szatana.

I do want to add that it might seem

Może wam się wydawać,

like we are traumatizing these experimental subjects

że traumatyzujemy badanych

in the name of science,

w imię nauki,

but our studies have gone through thorough evaluation

ale badania te zostały skontrolowane

by research ethics boards

przez komisje do spraw etyki.

that have made the decision

Podjęły one decyzję,

that the temporary discomfort that some

że od chwilowego dyskomfortu,

of these subjects might experience in these studies

którego mogą doświadczyć badani,

is outweighed by the importance of this problem

ważniejsza jest istota zrozumienia

for understanding memory processes

procesu tworzenia wspomnień

and the abuse of memory that is going on

oraz przyczyna zniekształcania wspomnień

in some places in the world.

w różnych miejscach na świecie.

Well, to my surprise,

Ku mojemu zaskoczeniu,

when I published this work and began to speak out

po opublikowaniu badań

against this particular brand of psychotherapy,

i wystąpieniu przeciwko tej gałęzi psychoterapii,

it created some pretty bad problems for me:

zaczęłam odczuwać przykre konsekwencje.

hostilities, primarily from the repressed memory therapists,

Wrogość, początkowo ze strony terapeutów wypartych wspomnień,

who felt under attack,

którzy poczuli się zaatakowani,

and by the patients whom they had influenced.

oraz ze strony pacjentów, znajdujących się pod ich wpływem.

I had sometimes armed guards at speeches

Na niektórych wykładach towarzyszyli mi uzbrojeni ochroniarze.

that I was invited to give,

Na niektórych wykładach towarzyszyli mi uzbrojeni ochroniarze.

people trying to drum up letter-writing campaigns to get me fired.

Niektórzy starali się doprowadzić do mojego zwolnienia.

But probably the worst

Chyba najgorsze było to.

was I suspected that a woman

Podejrzewałam, że pewna kobieta

was innocent of abuse

nie popełniła czynów,

that was being claimed by her grown daughter.

zarzucanych jej przez dorosłą córkę.

She accused her mother of sexual abuse

Oskarżyła ona matkę o molestowanie,

based on a repressed memory.

opierając się o wyparte wspomnienia.

And this accusing daughter had actually allowed her story

Córka pozwoliła, by jej historia

to be filmed and presented in public places.

została sfilmowana i prezentowana publicznie.

I was suspicious of this story,

Byłam podejrzliwa, co do tej historii,

and so I started to investigate,

zaczęłam śledztwo.

and eventually found information that convinced me

W końcu zebrałam przekonujące informacje,

that this mother was innocent.

że jej matka była niewinna.

I published an exposé on the case,

Opublikowałam demaskatorski artykuł.

and a little while later, the accusing daughter

Wkrótce córka podała mnie do sądu.

filed a lawsuit.

Wkrótce córka podała mnie do sądu.

Even though I'd never mentioned her name,

Mimo że nawet nie wymieniłam jej nazwiska.

she sued me for defamation and invasion of privacy.

Oskarżyła mnie o zniesławienie i naruszenie prywatności.

And I went through nearly five years

Przez prawie pięć lat

of dealing with this messy, unpleasant litigation,

przechodziłam przez ten nieprzyjemny proces.

but finally, finally, it was over and I could really

W końcu się skończył

get back to my work.

i mogłam wrócić do pracy.

In the process, however, I became part

Podczas procesu stałam się niestety częścią

of a disturbing trend in America

niepokojącej tendencji w Ameryce,

where scientists are being sued

gdzie naukowcy są oskarżani

for simply speaking out on matters of great public controversy.

za mówienie głośno o kontrowersyjnych sprawach.

When I got back to my work, I asked this question:

Po powrocie do pracy zadałam pytanie,

if I plant a false memory in your mind,

czy zaszczepienie wspomnienia

does it have repercussions?

ma jakieś konsekwencje?

Does it affect your later thoughts,

Czy wpływa na późniejsze myśli

your later behaviors?

czy zachowania?

Our first study planted a false memory

Pierwsze badanie dotyczyło wspomnienia,

that you got sick as a child eating certain foods:

że w dzieciństwie chorowaliście od niektórych potraw:

hard-boiled eggs, dill pickles, strawberry ice cream.

jajek na twardo, ogórków kiszonych, lodów truskawkowych.

And we found that once we planted this false memory,

Odkryliśmy, że po wszczepieniu tych wspomnień,

people didn't want to eat the foods as much

ludzie nie jedzą ich już chętnie

at an outdoor picnic.

na pikniku w plenerze.

The false memories aren't necessarily bad or unpleasant.

Fałszywe wspomnienia nie są koniecznie złe lub nieprzyjemne.

If we planted a warm, fuzzy memory

Jeśli zaszczepimy ciepłe, niewyraźne wspomnienia,

involving a healthy food like asparagus,

ze zdrowym jedzeniem, takim jak szparagi,

we could get people to want to eat asparagus more.

możemy zachęcić ludzi, by jedli ich więcej.

And so what these studies are showing

Badania te pokazują,

is that you can plant false memories

że fałszywe wspomnienia

and they have repercussions

mają swoje następstwa,

that affect behavior long after the memories take hold.

trwające długo po ich zaszczepieniu.

Well, along with this ability

Razem z możliwością

to plant memories and control behavior

zaszczepiania wspomnień i kontroli zachowania

obviously come some important ethical issues,

pojawiają się oczywiście kwestie etyczne.

like, when should we use this mind technology?

Kiedy można używać takich metod?

And should we ever ban its use?

Czy powinno się ich zakazać?

Therapists can't ethically plant false memories

Terapeuci nie mają podstaw etycznych,

in the mind of their patients

by to robić,

even if it would help the patient,

nawet jeśli ma to pomóc.

but there's nothing to stop a parent

Ale nie można powstrzymać rodziców

from trying this out on their overweight or obese teenager.

próbujących tego na otyłych nastolatkach.

And when I suggested this publicly,

Kiedy zasugerowałam to publicznie,

it created an outcry again.

znów pojawiły się głosy protestu.

"There she goes. She's advocating that parents lie to their children."

"Patrzcie ją. Popiera rodziców okłamujących dzieci".

Hello, Santa Claus. (Laughter)

Witaj Święty Mikołaju. (Śmiech)

I mean, another way to think about this is,

Można o tym myśleć inaczej,

which would you rather have,

co byście woleli:

a kid with obesity, diabetes, shortened lifespan,

dziecko z nadwagą, cukrzycą, krótszym życiem,

all the things that go with it,

wszystkimi konsekwencjami,

or a kid with one little extra bit of false memory?

czy dziecko z fragmentem fałszywego wspomnienia.

I know what I would choose for a kid of mine.

Wiem, co wybrałabym dla swojego.

But maybe my work has made me different from most people.

Ale może to skrzywienie zawodowe.

Most people cherish their memories,

Większość ludzi pielęgnuje wspomnienia.

know that they represent their identity,

Stanowią one ich tożsamość,

who they are, where they came from.

to, kim są, skąd pochodzą.

And I appreciate that. I feel that way too.

Doceniam to, myślę podobnie.

But I know from my work

Ale z badań wiem,

how much fiction is already in there.

ile w tym wszystkim jest fikcji.

If I've learned anything from these decades

Po latach pracy nad tymi problemami

of working on these problems, it's this:

nauczyłam się jednego:

just because somebody tells you something

to, że ktoś coś mówi,

and they say it with confidence,

jest o tym przekonany,

just because they say it with lots of detail,

opowiada ze szczegółami,

just because they express emotion when they say it,

wyraża przy tym wiele emocji,

it doesn't mean that it really happened.

nie znaczy, że zdarzyło się to naprawdę.

We can't reliably distinguish true memories from false memories.

Ciężko odróżnić prawdziwe wspomnienia od tych fałszywych.

We need independent corroboration.

Potrzebne jest niezależne potwierdzenie.

Such a discovery has made me more tolerant

Odkrycie to sprawiło, że rozumiem

of the everyday memory mistakes

pomyłki we wspomnieniach,

that my friends and family members make.

popełniane przez przyjaciół i rodzinę.

Such a discovery might have saved Steve Titus,

Takie odkrycie mogło ocalić Steve'a Titusa,

the man whose whole future was snatched away

którego całą przyszłość przekreśliło

by a false memory.

fałszywe wspomnienie.

But meanwhile, we should all keep in mind,

Powinniśmy pamiętać o tym,

we'd do well to,

że wspomnienia, tak jak wolność,

that memory, like liberty,

że wspomnienia, tak jak wolność,

is a fragile thing.

to bardzo delikatna sprawa.

Thank you. Thank you.

Dziękuję.

Thank you. (Applause)

Dziękuję. (Brawa)

Thanks very much. (Applause)

Dziękuję bardzo. (Brawa)