The Beauty of What We'll Never Know | Pico Iyer | TED

Translator: Huong Pham Reviewer: Thanh Thủy Dương

One hot October morning,

Một buổi sáng tháng Mười nóng nực,

I got off the all-night train

Tôi xuống chuyến tàu đi xuyên đêm

in Mandalay,

ở Mandalay,

the old royal capital of Burma,

cố đô hoàng gia của Burma,

now Myanmar.

bây giờ là Myanmar.

And out on the street, I ran into a group of rough men

Trên phố tôi bắt gặp một nhóm đàn ông với dáng vẻ thô kệch

standing beside their bicycle rickshaws.

đang đứng bên cạnh những chiếc xe kéo của mình.

And one of them came up

Một người đi về phía tôi

and offered to show me around.

và mời chào đưa tôi đi tham quan xung quanh.

The price he quoted was outrageous.

Mức giá mà anh ta đưa ra thật bất ngờ.

It was less than I would pay for a bar of chocolate at home.

Nó còn rẻ hơn một thanh sô-cô-la tôi mua ở nhà.

So I clambered into his trishaw,

Thế là tôi leo lên xe kéo của anh ta,

và anh ta bắt đầu chậm rãi đưa tôi qua các cung điện và những ngôi chùa.

and he began pedaling us slowly between palaces and pagodas.

And as he did, he told me how he had come to the city from his village.

Lúc đi anh ta kể tôi nghe chuyện anh ta từ quê lên thành phố.

He'd earned a degree in mathematics.

Anh có một tấm bằng về toán học.

His dream was to be a teacher.

Ước mơ của anh là trở thành một giáo viên.

But of course, life is hard under a military dictatorship,

Nhưng cuộc sống quá khắc nghiệt dưới chế độ độc tài quân sự,

and so for now, this was the only way he could make a living.

và cho đến giờ, đây là cách duy nhất để anh kiếm sống.

Many nights, he told me, he actually slept in his trishaw

Anh ta nói với tôi, nhiều đêm phải ngủ lại trên chiếc xe kéo của mình

so he could catch the first visitors off the all-night train.

để có thể kiếm được những vị khách đầu tiên xuống chuyến tàu đêm.

And very soon, we found that in certain ways,

Chẳng mấy chốc chúng tôi nhận ra, ở nhiều phương diện

we had so much in common --

chúng tôi có rất nhiều điểm chung

chúng tôi đều đang ở độ tuổi đôi mươi,

we were both in our 20s,

we were both fascinated by foreign cultures --

đều say mê với văn hóa ngoại quốc,

that he invited me home.

thế nên anh đã mời tôi về nhà mình

Chúng tôi dần rời xa những con phố rộng, đông đúc,

So we turned off the wide, crowded streets,

and we began bumping down rough, wild alleyways.

và bắt đầu đi vào những hẻm nhỏ, gồ ghề, vắng vẻ.

Có rất nhiều căn lều mục nát xung quanh.

There were broken shacks all around.

I really lost the sense of where I was,

Tôi thực sự mất đi cảm giác về nơi mình đang đi,

và tôi nhận ra bất cứ chuyện gì đều có thể xảy ra với mình lúc này.

and I realized that anything could happen to me now.

I could get mugged or drugged

Tôi có thể bị cướp giật hoặc đánh thuốc

or something worse.

hoặc thứ gì đó tệ hại hơn.

Nobody would know.

Không ai có thể biết được.

Finally, he stopped and led me into a hut,

Cuối cùng anh dừng lại và dẫn tôi vào trong một ngôi nhà tranh,

nơi chỉ có duy nhất một phòng rất nhỏ.

which consisted of just one tiny room.

And then he leaned down,

Và sau đó anh ta cúi xuống,

and reached under his bed.

với tay dưới gầm giường.

And something in me froze.

Có gì đó khiến tôi đông cứng lại.

Tôi chờ đợi xem anh ta sẽ lôi ra thứ gì.

I waited to see what he would pull out.

And finally he extracted a box.

Và cuối cùng anh kéo ra một chiếc hộp.

Inside it was every single letter he had ever received

Trong nó là những bức thư anh ta từng nhận được

from visitors from abroad,

từ những vị khách nước ngoài,

và anh dán lên một vài bức thư

and on some of them he had pasted

những tấm hình đen trắng đã mờ

little black-and-white worn snapshots

of his new foreign friends.

của những người bạn nước ngoài mới của mình.

So when we said goodbye that night,

Khi chúng tôi tạm biệt nhau tối hôm đó,

Tôi nhận ra anh ta đã chỉ cho tôi thấy

I realized he had also shown me

the secret point of travel,

bí mật của việc du lịch,

which is to take a plunge,

đó chính là dám mạo hiểm,

đi vào sâu bên trong lẫn hướng ra ngoài

to go inwardly as well as outwardly

to places you would never go otherwise,

những nơi mà bạn chưa từng đi,

to venture into uncertainty,

để thử làm những điều không chắc chắn,

ambiguity,

những thứ còn mơ hồ,

even fear.

thậm chí là nỗi sợ hãi.

At home, it's dangerously easy

Ở nhà, sẽ rất dễ mắc sai lầm

to assume we're on top of things.

cho rằng chúng ta kiểm soát được mọi thứ.

Out in the world, you are reminded every moment that you're not,

Ở thế giới bên ngoài, mỗi khoảnh khắc đều nhắc cho bạn rằng không phải như vậy,

and you can't get to the bottom of things, either.

và bạn cũng không thể hiểu hết tất cả mọi điều.

Everywhere, "People wish to be settled,"

Mọi nơi, "Con người đều mong ước được ổn định"

Ralph Waldo Emerson đã nhắc nhở chúng ta,

Ralph Waldo Emerson reminded us,

"but only insofar as we are unsettled

"nhưng chỉ khi chúng ta bất ổn

thì mới có hi vọng cho chúng ta."

is there any hope for us."

At this conference, we've been lucky enough

Tại buổi hội thảo này, chúng ta đủ may mắn

to hear some exhilarating new ideas and discoveries

để nghe những khám phá và những ý tưởng mới mẻ thú vị

and, really, about all the ways

và, thực sự là, về tất cả các cách

in which knowledge is being pushed excitingly forwards.

mà tri thức đang được mở rộng một cách đầy hứng thú về phía trước.

But at some point, knowledge gives out.

Nhưng ở điểm nào đó, tri thức bị cạn kiệt.

And that is the moment

Và đó là thời điểm

mà cuộc đời bạn thực sự được quyết định:

when your life is truly decided:

you fall in love;

khi nào bạn yêu;

bạn mất đi một người bạn;

you lose a friend;

the lights go out.

ánh sáng vụt tắt.

Và sau đó khi bạn lạc lối hay bất an hay phải tự lo cho mình,

And it's then, when you're lost or uneasy or carried out of yourself,

bạn tìm ra mình là ai.

that you find out who you are.

I don't believe that ignorance is bliss.

Tôi không tin vô tri là hạnh phúc.

Science has unquestionably made our lives

Khoa học rõ ràng đã làm cuộc sống của chúng ta

brighter and longer and healthier.

tươi sáng hơn, kéo dài hơn và khỏe mạnh hơn.

And I am forever grateful to the teachers who showed me the laws of physics

Và tôi mãi biết ơn những thầy cô đã chỉ cho tôi những quy luật vật lý

and pointed out that three times three makes nine.

và chỉ ra rằng ba nhân ba bằng chín.

I can count that out on my fingers

Tôi có thể đếm nó trên những ngón tay của mình

any time of night or day.

bất kể ngày hay đêm.

But when a mathematician tells me

Nhưng khi một nhà toán học

that minus three times minus three makes nine,

nói với tôi rằng âm ba nhân âm ba bằng chín,

that's a kind of logic that almost feels like trust.

đó lại là một loại logic dường như rất đáng tin cậy.

The opposite of knowledge, in other words, isn't always ignorance.

Mặt khác, sự đối lập của tri thức không phải luôn là sự vô tri.

It can be wonder.

Nó có thể là sự kỳ diệu.

Or mystery.

Hay bí ẩn.

Possibility.

Hay một khả năng.

And in my life, I've found it's the things I don't know

Và trong cuộc đời mình, tôi nhận ra những thứ mà tôi không biết

that have lifted me up and pushed me forwards

đã nâng tôi lên và đẩy tôi về phía trước

much more than the things I do know.

nhiều hơn những điều tôi biết chắc.

It's also the things I don't know

Cũng là những điều tôi không biết

đã mang tôi đến gần mọi người xung quanh tôi hơn.

that have often brought me closer to everybody around me.

For eight straight Novembers, recently,

Đã tám tháng Mười Một những năm gần đây,

I traveled every year across Japan with the Dalai Lama.

tôi đi dọc nước Nhật với Dalai Lama.

Và mỗi ngày ông đều nói với tôi một điều

And the one thing he said every day

điều mà dường như cho con người ta cảm giác yên lòng và tự tin nhất

that most seemed to give people reassurance and confidence

was, "I don't know."

là "Tôi không biết"

"What's going to happen to Tibet?"

"Điều gì sẽ xảy ra với Tây Tạng?"

"When are we ever going to get world peace?"

"Khi nào chúng ta có được một thế giới hòa bình?"

"What's the best way to raise children?"

"Cách tốt nhất để nuôi lớn trẻ nhỏ là gì?"

"Thực sự" người đàn ông thông thái này nói

"Frankly," says this very wise man,

"I don't know."

"Tôi không biết"

Nhà kinh tế học đạt giải Nobel hòa bình Daniel Kahneman

The Nobel Prize-winning economist Daniel Kahneman

has spent more than 60 years now researching human behavior,

đã dành hơn 60 năm cho đến nay để nghiên cứu về hành vi của con người,

and his conclusion is

và kết luận của ông là

that we are always much more confident of what we think we know

chúng ta luôn tự tin về những gì mà chúng ta nghĩ là mình biết

hơn là chúng ta nên.

than we should be.

We have, as he memorably puts it,

Như ông nói, chúng ta có

an "unlimited ability to ignore our ignorance."

"một khả năng vô hạn để lờ đi sự vô tri của chúng ta."

We know -- quote, unquote -- our team is going to win this weekend,

Chúng ta biết đội của mình sẽ thắng cuối tuần này

and we only remember that knowledge

và chúng ta chỉ nhớ tri thức

trong những dịp hiếm hoi khi chúng ta đúng

on the rare occasions when we're right.

Most of the time, we're in the dark.

Thường thì chúng ta ở trong bóng tối.

And that's where real intimacy lies.

và đó là nơi sự thân thuộc tồn tại.

Do you know what your lover is going to do tomorrow?

Bạn có biết người yêu bạn sẽ làm gì vào ngày mai không?

Do you want to know?

Bạn có muốn biết không?

The parents of us all, as some people call them,

Cha mẹ của tất cả chúng ta, như một vài người gọi họ

Adam and Eve,

là Adam và Eve

could never die, so long as they were eating from the tree of life.

có thể không bao giờ chết nếu họ vẫn đang ăn quả từ cây đời.

But the minute they began nibbling

nhưng giây phút họ bắt đầu gặm trái

from the tree of the knowledge of good and evil,

từ cây tri thức của điều thiện và điều ác,

they fell from their innocence.

họ đã mất đi sự trong sáng của mình.

They grew embarrassed and fretful,

Họ bắt đầu biết xấu hổ và phiền muộn,

self-conscious.

tự nhận thức về bản thân.

And they learned, a little too late, perhaps,

Và họ biết rằng, có lẽ hơi muộn,

that there are certainly some things that we need to know,

rằng chắc chắn có những thứ mà chúng ta cần phải biết,

nhưng có quá nhiều thứ tốt hơn không nên khám phá.

but there are many, many more that are better left unexplored.

Now, when I was a kid,

Khi tôi là một đứa trẻ,

I knew it all, of course.

đương nhiên là tôi biết mọi thứ.

I had been spending 20 years in classrooms collecting facts,

Tôi đã dành 20 năm trong các lớp học để thu thập dữ liệu,

and I was actually in the information business,

và tôi thực sự ở trong ngành kinh doanh thông tin,

writing articles for Time Magazine.

viết các bài báo cho tạp chí Time.

Tôi thực hiện chuyến đi đầu tiên đến Nhật khoảng hai tuần rưỡi,

And I took my first real trip to Japan for two-and-a-half weeks,

and I came back with a 40-page essay

và tôi trở lại với một bài luận 40 trang

explaining every last detail about Japan's temples,

giải thích từng chi tiết mới nhất về những ngôi đền,

its fashions, its baseball games,

thời trang, môn bóng chày,

its soul.

và cả linh hồn của Nhật.

But underneath all that,

Nhưng dưới tất cả những điều đó,

something that I couldn't understand

có những thứ mà tôi không thể hiểu

so moved me for reasons I couldn't explain to you yet,

điều mà đã lay động tôi vì nhiều lý do mà tôi vẫn không thể giải thích được,

nên tôi đã quyết định đến sống ở Nhật.

that I decided to go and live in Japan.

And now that I've been there for 28 years,

Cho đến giờ tôi đã ở đó khoảng 28 năm,

I really couldn't tell you very much at all

Tôi thực sự không thể kể cho bạn quá nhiều

about my adopted home.

về ngôi nhà đã tiếp nhận tôi.

Which is wonderful,

Một ngôi nhà tuyệt vời,

because it means every day I'm making some new discovery,

vì mỗi ngày tôi lại khám phá ra điều gì đó mới lạ,

and in the process,

và trong quá trình này,

nhìn quanh từng góc nhỏ và thấy hàng trăm nghìn thứ

looking around the corner and seeing the hundred thousand things

I'll never know.

Tôi sẽ không bao giờ biết.

Knowledge is a priceless gift.

Tri thức là một món quà vô giá.

But the illusion of knowledge can be more dangerous than ignorance.

Nhưng ảo tưởng về tri thức có thể nguy hiểm hơn cả sự vô tri.

Thinking that you know your lover

Nghĩ rằng bạn biết về người yêu của bạn

hay kẻ thù của bạn

or your enemy

can be more treacherous

có thể giả dối

hơn việc thừa nhận bạn sẽ không bao giờ biết về họ.

than acknowledging you'll never know them.

Every morning in Japan, as the sun is flooding into our little apartment,

Mỗi sáng ở Nhật, khi mặt trời tràn ngập căn hộ nhỏ bé của chúng tôi,

I take great pains not to consult the weather forecast,

Tôi cố gắng hết sức không xem dự báo thời tiết,

because if I do,

ví nếu tôi xem,

my mind will be overclouded, distracted,

tâm trí tôi sẽ trở nên u ám, xao nhãng,

even when the day is bright.

thậm chí khi mà ngày đó rất tươi sáng.

Tôi đã là một người cầm bút toàn thời gian khoảng 34 năm.

I've been a full-time writer now for 34 years.

And the one thing that I have learned

Và có một thứ mà tôi học được

is that transformation comes when I'm not in charge,

là sự chuyển đổi sẽ đến khi tôi không còn làm chủ mọi thứ,

when I don't know what's coming next,

khi tôi không biết điều gì sẽ đến,

when I can't assume I am bigger than everything around me.

khi tôi không thể cho rằng tôi vĩ đại hơn mọi thứ xung quanh mình.

And the same is true in love

Và điều tương tự cũng đúng với tình yêu

or in moments of crisis.

hay trong những thời điểm khủng hoảng.

Suddenly, we're back in that trishaw again

Đột nhiên, chúng ta quay trở lại chiếc xe kéo đó

and we're bumping off the broad, well-lit streets;

và chúng ta đi trên những con phố đầy ánh sáng và rộng lớn;

and we're reminded, really, of the first law of travel

chúng ta được nhắc về quy luật đầu tiên của du lịch

và vì thế, quy luật của cuộc đời

and, therefore, of life:

là bạn chỉ mạnh khi bạn sãn sàng đầu hàng

you're only as strong as your readiness to surrender.

In the end, perhaps,

Có lẽ, cho đến cuối cùng

being human

trở thành một con người

is much more important

quan trọng hơn nhiều

việc trở thành người biết mọi thứ.

than being fully in the know.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)