The Beauty of What We'll Never Know | Pico Iyer | TED

Tłumaczenie: Jakub Kowalczyk Korekta: Rysia Wand

One hot October morning,

Pewnego gorącego październikowego poranka

I got off the all-night train

wysiadłem z nocnego pociągu

in Mandalay,

w Mandalaj,

the old royal capital of Burma,

starej królewskiej stolicy Birmy,

now Myanmar.

obecnie Mjanmy.

And out on the street, I ran into a group of rough men

Na ulicy spotkałem grupę silnych mężczyzn

standing beside their bicycle rickshaws.

stojących koło swoich riksz.

And one of them came up

Jeden z nich podszedł do mnie

and offered to show me around.

i zaoferował mi oprowadzenie po mieście.

The price he quoted was outrageous.

Cena, którą podał, była oburzająca.

It was less than I would pay for a bar of chocolate at home.

Mniej niż za tabliczkę czekolady.

So I clambered into his trishaw,

Wdrapałem się do jego rikszy,

and he began pedaling us slowly between palaces and pagodas.

zaczęliśmy powoli jeździć między pałacami i pagodami.

And as he did, he told me how he had come to the city from his village.

Opowiadał mi, jak trafił do tego miasta ze swojej wioski.

He'd earned a degree in mathematics.

Uzyskał stopień naukowy z matematyki.

His dream was to be a teacher.

Marzył o pracy nauczyciela.

But of course, life is hard under a military dictatorship,

Jednak pod wojskową dyktaturą życie jest ciężkie,

and so for now, this was the only way he could make a living.

więc tylko tak mógł zarobić na życie.

Many nights, he told me, he actually slept in his trishaw

Powiedział mi, że wiele razy spał w swojej rikszy,

so he could catch the first visitors off the all-night train.

żeby móc złapać pierwszych gości z nocnego pociągu.

And very soon, we found that in certain ways,

Bardzo wcześnie odkryliśmy, że w pewien sposób

we had so much in common --

mieliśmy dużo wspólnego...

we were both in our 20s,

Obaj mieliśmy ponad 20 lat,

we were both fascinated by foreign cultures --

fascynowały nas obce kultury.

that he invited me home.

Zaprosił mnie do siebie.

So we turned off the wide, crowded streets,

Skręciliśmy z szerokich, zatłoczonych ulic

and we began bumping down rough, wild alleyways.

w wyboiste, odrapane, dzikie zaułki.

There were broken shacks all around.

Wszędzie wokół stały zniszczone chałupy.

I really lost the sense of where I was,

Straciłem poczucie, gdzie jestem.

and I realized that anything could happen to me now.

Zdałem sobie sprawę, że wtedy wszystko mogło mnie spotkać.

I could get mugged or drugged

Mogłem zostać obrabowany, nafaszerowany narkotykami

or something worse.

lub nawet gorzej.

Nobody would know.

Nikt by się nie dowiedział.

Finally, he stopped and led me into a hut,

W końcu zatrzymał się i zaprowadził do chaty,

which consisted of just one tiny room.

która składała się tylko z jednego pokoiku.

And then he leaned down,

Schylił się pod łóżko.

and reached under his bed.

And something in me froze.

Zamarłem w bezruchu.

I waited to see what he would pull out.

Czekałem, by zobaczyć, co wyciągnie.

And finally he extracted a box.

Wreszcie wyciągnął pudełko.

Inside it was every single letter he had ever received

W środku były listy, które otrzymał

from visitors from abroad,

od gości zza granicy.

and on some of them he had pasted

Na kilku z nich nakleił małe,

little black-and-white worn snapshots

czarno-białe, przetarte zdjęcia

of his new foreign friends.

jego nowych zagranicznych przyjaciół.

So when we said goodbye that night,

Kiedy powiedzieliśmy sobie "dobranoc",

I realized he had also shown me

pojąłem, że pokazał mi także

the secret point of travel,

ukryty cel podróży,

which is to take a plunge,

którym jest zanurzenie się,

to go inwardly as well as outwardly

zarówno wewnętrznie, duchowo, jak i zewnętrznie,

to places you would never go otherwise,

w miejsca, do których inaczej byś nie poszedł.

to venture into uncertainty,

Celem jest wyprawa w niepewność,

ambiguity,

niejednoznaczność,

even fear.

nawet strach.

At home, it's dangerously easy

Z niebezpieczną łatwością przyjmuje się w domu,

to assume we're on top of things.

że jest się na bieżąco.

Out in the world, you are reminded every moment that you're not,

Poza nim każdy moment przypomina, że tak nie jest

and you can't get to the bottom of things, either.

i trudno zrozumieć pewne rzeczy.

Everywhere, "People wish to be settled,"

Wszędzie słychać: "Ludzie chcą być pewni".

Ralph Waldo Emerson reminded us,

Ralph Waldo Emerson przypomniał nam,

"but only insofar as we are unsettled

"dopóki jesteśmy niepewni,

is there any hope for us."

dopóty jest dla nas nadzieja".

At this conference, we've been lucky enough

Podczas tej konferencji mieliśmy szczęście

to hear some exhilarating new ideas and discoveries

usłyszeć kilka radosnych nowych idei i odkryć

and, really, about all the ways

oraz o wszystkich emocjonujących sposobach,

in which knowledge is being pushed excitingly forwards.

na jakie wiedza idzie naprzód.

But at some point, knowledge gives out.

W pewnym momencie wiedza słabnie.

And that is the moment

To decydujący moment w życiu.

when your life is truly decided:

you fall in love;

Zakochujecie się,

you lose a friend;

tracicie przyjaciela,

the lights go out.

gaśnie światło.

And it's then, when you're lost or uneasy or carried out of yourself,

Wtedy, gdy jesteście zagubieni, niespokojni lub wychodzicie z siebie,

that you find out who you are.

poznajecie, kim jesteście.

I don't believe that ignorance is bliss.

Nie uważam niewiedzy za błogosławieństwo.

Science has unquestionably made our lives

Nauka niewątpliwie wniosła nam w życie

brighter and longer and healthier.

światło, długowieczność i zdrowie.

And I am forever grateful to the teachers who showed me the laws of physics

Jestem dozgonnie wdzięczny nauczycielom, którzy wyjaśnili mi prawa fizyki

and pointed out that three times three makes nine.

i pokazali, że trzy razy trzy to dziewięć.

I can count that out on my fingers

Mogę policzyć to na palcach

any time of night or day.

o każdej porze dnia i nocy.

But when a mathematician tells me

Kiedy matematyk mówi mi,

that minus three times minus three makes nine,

że minus trzy razy minus trzy równa się dziewięć,

that's a kind of logic that almost feels like trust.

jest to rodzaj logiki bardzo podobny do zaufania.

The opposite of knowledge, in other words, isn't always ignorance.

Przeciwieństwem wiedzy nie zawsze jest niewiedza.

It can be wonder.

Może być to domysł.

Or mystery.

Albo tajemnica.

Possibility.

Możliwość.

And in my life, I've found it's the things I don't know

Zauważyłem, że w moim życiu rzeczy, których nie wiem

that have lifted me up and pushed me forwards

podniosły mnie i popchnęły dalej

much more than the things I do know.

o wiele bardziej niż rzeczy, które wiem.

It's also the things I don't know

Rzeczy, których nie wiem,

that have often brought me closer to everybody around me.

zbliżyły mnie także do ludzi, którzy mnie otaczają.

For eight straight Novembers, recently,

Przez osiem ostatnich listopadów

I traveled every year across Japan with the Dalai Lama.

podróżowałem corocznie z Dalai Lamą przez Japonię.

And the one thing he said every day

Każdego dnia mówił coś,

that most seemed to give people reassurance and confidence

co wydawało się podnosić ludzi na duchu:

was, "I don't know."

"Nie wiem".

"What's going to happen to Tibet?"

"Co stanie się z Tybetem?"

"When are we ever going to get world peace?"

"Kiedy w końcu na świecie zapanuje pokój?"

"What's the best way to raise children?"

"Jak najlepiej wychowywać dzieci?"

"Frankly," says this very wise man,

"Szczerze" - mówił ten bardzo mądry człowiek

"I don't know."

- "Nie wiem".

The Nobel Prize-winning economist Daniel Kahneman

Zdobywca Nagrody Nobla z ekonomii Daniel Kahneman

has spent more than 60 years now researching human behavior,

spędził ponad 60 lat na badaniu ludzkiego zachowania

and his conclusion is

i doszedł do wniosku,

that we are always much more confident of what we think we know

że nasza pewność co do rzeczy, które podobno wiemy,

than we should be.

jest dużo większa niż powinna.

We have, as he memorably puts it,

Mamy, tak jak to pamiętnie przedstawił,

an "unlimited ability to ignore our ignorance."

"nieograniczoną zdolność ignorowania własnej niewiedzy".

We know -- quote, unquote -- our team is going to win this weekend,

Wiemy, że "nasza drużyna wygra w ten weekend"

and we only remember that knowledge

i pamiętamy o tej wiedzy

on the rare occasions when we're right.

tylko w tych rzadkich przypadkach, gdy mamy rację.

Most of the time, we're in the dark.

Przez większość czasu jesteśmy w ciemności.

And that's where real intimacy lies.

Właśnie tam jest prawdziwa intymność.

Do you know what your lover is going to do tomorrow?

Czy wiecie, co wasz ukochany zamierza zrobić jutro?

Do you want to know?

Czy chcecie to wiedzieć?

The parents of us all, as some people call them,

Rodzice nas wszystkich, tak nazywają ich niektórzy,

Adam and Eve,

Adam i Ewa

could never die, so long as they were eating from the tree of life.

mogli żyć wiecznie tak długo, jak długo jedli z drzewa życia.

But the minute they began nibbling

Ale od chwili, gdy nadgryźli owoc

from the tree of the knowledge of good and evil,

z drzewa poznania dobra i zła,

they fell from their innocence.

przestali być niewinni.

They grew embarrassed and fretful,

Byli zakłopotani, niespokojni,

self-conscious.

samoświadomi.

And they learned, a little too late, perhaps,

Nauczyli się, być może za późno,

that there are certainly some things that we need to know,

że oczywiście są rzeczy, które trzeba wiedzieć,

but there are many, many more that are better left unexplored.

ale jest o wiele więcej tych, o których lepiej się nie dowiedzieć.

Now, when I was a kid,

Wiedziałem to wszystko,

I knew it all, of course.

gdy byłem dzieckiem.

I had been spending 20 years in classrooms collecting facts,

Przez 20 lat zbierałem fakty w szkołach,

and I was actually in the information business,

potem pracowałem w branży informacyjnej,

writing articles for Time Magazine.

pisząc artykuły dla Time'a.

And I took my first real trip to Japan for two-and-a-half weeks,

Pojechałem na pierwszą wycieczkę do Japonii na dwa i pół tygodnia

and I came back with a 40-page essay

i wróciłem z 40-stronicowym esejem,

explaining every last detail about Japan's temples,

tłumaczącym każdy detal japońskich świątyń,

its fashions, its baseball games,

mody, meczów baseballowych,

its soul.

duszy.

But underneath all that,

Jednakże pod tym wszystkich było coś,

something that I couldn't understand

czego nie mogłem zrozumieć,

so moved me for reasons I couldn't explain to you yet,

i to działało na mnie z przyczyn, których nie umiem wam wyjaśnić.

that I decided to go and live in Japan.

Zamieszkałem w Japonii.

And now that I've been there for 28 years,

Żyję tam już od 28 lat

I really couldn't tell you very much at all

i nie umiałbym powiedzieć wam dużo

about my adopted home.

o moim przybranym domu.

Which is wonderful,

Jest cudowny,

because it means every day I'm making some new discovery,

bo każdego dnia odkrywam coś nowego.

and in the process,

looking around the corner and seeing the hundred thousand things

Rozglądam się i dostrzegam setki nowych rzeczy,

I'll never know.

których nigdy nie poznam.

Knowledge is a priceless gift.

Wiedza to bezcenny dar,

But the illusion of knowledge can be more dangerous than ignorance.

lecz iluzja wiedzy może być groźniejsza od niewiedzy.

Thinking that you know your lover

Myślenie, że znasz swojego ukochanego

or your enemy

albo wroga

can be more treacherous

może być bardziej zdradliwe

than acknowledging you'll never know them.

niż uznanie, że nigdy ich nie poznamy.

Every morning in Japan, as the sun is flooding into our little apartment,

Każdego poranka w Japonii, gdy słońce wlewa się do naszego małego mieszkania,

I take great pains not to consult the weather forecast,

starannie omijam prognozę pogody,

because if I do,

bo jeśli zajrzę,

my mind will be overclouded, distracted,

mój umysł będzie zachmurzony, rozproszony,

even when the day is bright.

nawet jeśli dzień jest pogodny.

I've been a full-time writer now for 34 years.

Jestem pisarzem na pełnym etacie od 34 lat.

And the one thing that I have learned

Nauczyłem się,

is that transformation comes when I'm not in charge,

że zmiana przychodzi, gdy nie mam kontroli

when I don't know what's coming next,

gdy nie wiem, co zaraz nastąpi,

when I can't assume I am bigger than everything around me.

gdy nie mogę założyć, że jestem ponad wszystko.

And the same is true in love

To samo dzieje się w miłości

or in moments of crisis.

lub w momentach kryzysowych.

Suddenly, we're back in that trishaw again

Nagle znów jesteśmy w rikszy

and we're bumping off the broad, well-lit streets;

i podskakujemy na szerokich, dobrze oświetlonych ulicach.

and we're reminded, really, of the first law of travel

Przypomina nam się pierwsze prawo podróży,

and, therefore, of life:

a zatem i życia:

you're only as strong as your readiness to surrender.

masz tyle siły ile gotowości, by się poddać.

In the end, perhaps,

W końcu to możliwe,

being human

że bycie człowiekiem

is much more important

jest o wiele ważniejsze

than being fully in the know.

niż posiadanie pełni wiedzy.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)