How we'll fight the next deadly virus | Pardis Sabeti

Translator: Hong-Hanh Tran Reviewer: Nguyen Trang

You may never have heard of Kenema, Sierra Leone

Bạn có thể chưa bao giờ nghe tới Kenema, ở Sierrra Leone

or Arua, Nigeria.

hay Arua, ở Nigeria.

But I know them as two of the most extraordinary places on earth.

Tôi biết đó là hai trong những nơi phi thường nhất trên trái đất.

In hospitals there, there's a community of nurses, physicians and scientists

Tại nhiều bệnh viện ở đó, có một nhóm y tá, bác sĩ và nhà khoa học

that have been quietly battling

đang thầm lặng chiến đấu với

one of the deadliest threats to humanity for years:

mối đe doạ chết người nhất của nhân loại trong nhiều năm:

Lassa virus.

virut Lassa

Lassa virus is a lot like Ebola.

Virut Lassa có nhiều điểm giống Ebola.

It can cause a severe fever and can often be fatal.

Nó có thể gây sốt cao và thường đưa đến tử vong.

But these individuals, they risk their lives every day

Nhưng những con người này, họ thử thách cuộc sống mình hằng ngày

to protect the individuals in their communities,

để bảo vệ những người khác trong nhóm,

and by doing so, protect us all.

và khi làm vậy, cũng bảo vệ chúng ta.

But one of the most extraordinary things I learned about them

Nhưng một trong những điều kì diệu nhất tôi học từ họ

on one of my first visits out there many years ago

trong chuyến viếng thăm đầu tiên cách đây nhiều năm

was that they start each morning --

là việc họ bắt đầu mỗi buổi sáng--

these challenging, extraordinary days on the front lines -- by singing.

những ngày kỳ diệu thử thách ở chiến tuyến đầu - bằng việc ca hát-

They gather together, and they show their joy.

Họ tụ lại với nhau, và họ thể hiện sự vui sướng của họ.

They show their spirit.

Họ bày tỏ tâm tư của mình.

And over the years,

Và trong nhiều năm,

from year after year as I've visited them and they've visited me,

từ năm này sang năm khác lúc tôi thăm họ hay họ thăm tôi,

I get to gather with them and I sing

Tôi cùng họp với họ và tôi hát

and we write and we love it,

và chúng tôi viết và chúng tôi thích điều đó,

because it reminds us that we're not just there to pursue science together;

vì điều đó nhắc rằng ngoài việc cùng nhau theo đuổi khoa học,

we're bonded through a shared humanity.

chúng tôi còn gắn kết với nhau bằng tình người.

And that of course, as you can imagine, becomes extremely important,

Và dĩ nhiên, bạn có thể thấy là, điều này trở nên cực kỳ quan trọng,

even essential, as things begin to change.

thậm chí thiết yếu, khi mọi việc bắt đầu thay đổi.

And that changed a great deal in March of 2014,

Thay đổi lớn xảy ra vào tháng ba 2014,

when the Ebola outbreak was declared in Guinea.

khi dịch Ebola bùng phát ở Guinea.

This is the first outbreak in West Africa,

Đây là dịch đầu tiên ở Tây Phi,

near the border of Sierra Leone and Liberia.

gần biên giới Sierra Leone và Liberia

And it was frightening, frightening for us all.

Nó rất đáng sợ, đáng sợ với tất cả chúng tôi.

We had actually suspected for some time

Chúng tôi có lúc cảm thấy hoài nghi

that Lassa and Ebola were more widespread than thought,

là Lassa và Ebola phát tán rộng hơn chúng tôi nghĩ

and we thought it could one day come to Kenema.

một ngày nào đó nó có thể lan đến Kenema.

And so members of my team immediately went out

Vì vậy các thành viên nhóm chúng tôi lập tức đi

and joined Dr. Humarr Khan and his team there,

gia nhập với T.S Hummar Khan và nhóm của ông ở đó,

and we set up diagnostics to be able to have sensitive molecular tests

chúng tôi lập nơi chẩn đoán để có thể lấy xét nghiệm phân tử nhạy cảm

to pick up Ebola if it came across the border

để xác nhận Ebola liệu nó vượt biên giới

and into Sierra Leone.

và vào Sierra Leone không.

We'd already set up this kind of capacity for Lassa virus,

Chúng tôi lập ra loại khả năng virut Lassa xâm nhập,

we knew how to do it,

chúng tôi biết cách làm,

the team is outstanding.

nhóm làm việc rất xuất sắc.

We just had to give them the tools and place to survey for Ebola.

Chúng tôi chỉ phải đưa họ công cụ và địa điểm nghiên cứu Ebola.

And unfortunately, that day came.

Không may, ngày đó lại đến.

On May 23, 2014, a woman checked into the maternity ward at the hospital,

Vào ngày 23/3/2014, một phụ nữ nhập khoa sản ở bệnh viện

and the team ran those important molecular tests

và nhóm làm việc lấy xét nghiệm phân tử quan trọng này

and they identified the first confirmed case of Ebola in Sierra Leone.

và họ xác nhận ca Ebola đầu tiên ở Sierra Leone.

This was an exceptional work that was done.

Đây là việc làm phi thường đã xảy ra.

They were able to diagnose the case immediately,

Họ có thể chẩn đoán ngay lập tức,

to safely treat the patient

và chữa trị cho bệnh nhân an toàn

and to begin to do contact tracing to follow what was going on.

và bắt đầu công việc lần dấu vết tìm hiểu nguyên nhân.

It could've stopped something.

Việc này có thể ngăn chặn vài thứ.

But by the time that day came,

Nhưng tại thời điểm đó,

the outbreak had already been breeding for months.

dịch bệnh đã lan tràn trong nhiều tháng.

With hundreds of cases, it had already eclipsed all previous outbreaks.

Với hàng trăm ca, nó đã lấn át tất cả những bệnh dịch trước đó.

And it came into Sierra Leone not as that singular case,

Nó đến Sierra Leone không phải chỉ một ca,

but as a tidal wave.

mà là một làn sóng.

We had to work with the international community,

Chúng tôi phải làm việc với cộng đồng quốc tế,

with the Ministry of Health, with Kenema, to begin to deal with the cases,

với Bộ Y tế, với Kenema, để bắt đầu chữa các ca bệnh,

as the next week brought 31,

khi tuần kế tiếp đến 31 ca,

then 92, then 147 cases -- all coming to Kenema,

rồi 92 ca, rồi 147 ca tất cả đến từ Kenema,

one of the only places in Sierra Leone that could deal with this.

một trong những nơi ở Sierra Leone có thể chống chọi với dịch bệnh.

And we worked around the clock trying to do everything we could,

Chúng tôi làm việc liên tục cố gắng làm mọi thứ có thể

trying to help the individuals, trying to get attention,

cố gắng giúp từng người, cố gắng thu hút sự quan tâm,

but we also did one other simple thing.

chúng tôi cũng làm một việc đơn giản.

From that specimen that we take from a patient's blood to detect Ebola,

Từ mẫu xét nghiệm mà chúng tôi lấy từ máu của bệnh nhân có Ebola,

we can discard it, obviously.

chúng tôi có thể bỏ đi, dĩ nhiên,

The other thing we can do is, actually, put in a chemical and deactivate it,

Việc khác chúng tôi có thể làm, là bỏ hoá chất vào đó để vô hiệu hoá nó,

so just place it into a box and ship it across the ocean,

bỏ nó vào trong một cái hộp rồi gửi đi bằng đường biển,

and that's what we did.

đó là điều chúng tôi làm

We sent it to Boston, where my team works.

Chúng tôi gửi đến Boston nơi công sự tôi làm.

And we also worked around the clock doing shift work, day after day,

Chúng tôi làm việc liên tục theo ca, ngày này qua ngày khác.

and we quickly generated 99 genomes of the Ebola virus.

và chúng tôi nhanh chóng phát triển ra 99 loại gen của virut Ebola.

This is the blueprint -- the genome of a virus is the blueprint.

Đây là sơ đồ về gen của virut.

We all have one.

Tất cả chúng ta đều có.

It says everything that makes up us,

Nó cho chúng ta biết mọi thứ tạo ra ta,

and it tells us so much information.

nó nói lên rất nhiều điều.

The results of this kind of work are simple and they're powerful.

Kết quả của công trình này đơn giản nhưng nhiều ý nghĩa.

We could actually take these 99 different viruses,

Ta có thể thật sự lấy 99 loại virut khác nhau này,

look at them and compare them,

nhìn và so sánh,

and we could see, actually, compared to three genomes

chúng tôi có thể thấy khi so sánh ba loại gen

that had been previously published from Guinea,

mà đã được công bố trước đó ở Guinea,

we could show that the outbreak emerged in Guinea months before,

chúng tôi có thể chứng tỏ dịch bệnh đã xuất hiện ở Guinea nhiều tháng trước,

once into the human population,

trước khi lây sang con người,

and from there had been transmitting from human to human.

và từ đó truyền từ người này sang người khác.

Now, that's incredibly important

Bây giờ, điều cực kỳ quan trọng

when you're trying to figure out how to intervene,

khi nào bạn cố tìm ra cách ngăn ngừa,

but the important thing is contact tracing.

thì điều quan trọng là truy tìm dấu vết.

We also could see that as the virus was moving between humans,

Chúng tôi cũng nhận ra rằng khi virut chuyển từ người sang người khác,

it was mutating.

nó bị đột biến.

And each of those mutations are so important,

Và mỗi một đột biến này rất quan trọng,

because the diagnostics, the vaccines,

bởi vì chẩn đoán, vắc xin,

the therapies that we're using,

trị liệu dùng tới,

are all based on that genome sequence, fundamentally --

đều cơ bản dựa vào chuỗi gen

that's what drives it.

hình thành nên nó.

And so global health experts would need to respond,

Vì vậy những chuyên gia sức khoẻ toàn cầu cần phải đối phó

would have to develop,

phải phát triển,

to recalibrate everything that they were doing.

để hiệu chỉnh lại mọi thứ mà họ đang làm.

But the way that science works, the position I was in at that point

Nhưng cách khoa học vận hành, vị trí mà tôi đang ở khi đó,

is, I had the data,

là, tôi có dữ liệu,

and I could have worked in a silo for many, many months,

có lẽ tôi phải làm việc một mình trong nhiều tháng,

analyzed the data carefully, slowly,

phân tích dữ liệu cẩn thận, từ từ,

submitted the paper for publication, gone through a few back-and-forths,

công bố kết quả, trao đổi qua lại nhiều lần,

and then finally when the paper came out, might release that data.

và cuối cùng khi công trình hoàn thiện, số liệu sẽ được công bố.

That's the way the status quo works.

Đó là thực trạng hiện nay.

Well, that was not going to work at this point, right?

Vâng, đó không phải là cách làm lúc đó phải không?

We had friends on the front lines

Có nhiều đồng đội ở tiền tuyến

and to us it was just obvious that what we needed is help,

và rõ ràng rằng điều chúng tôi cần là sự giúp đỡ,

lots of help.

rất nhiều giúp đỡ.

So the first thing we did is,

Điều đầu tiên chúng tôi làm

as soon as the sequences came off the machines,

là ngay khi chuỗi gen ra khỏi máy,

we published it to the web.

chúng tôi công bố trên mạng.

We just released it to the whole world and said, "Help us."

Chúng tôi công bố với toàn thế giới và nói "Giúp chúng tôi"

And help came.

Và sự giúp đỡ đến.

Before we knew it,

Trước khi hiểu được nó,

we were being contacted from people all over,

nhiều người trên toàn thế giới lạc với chúng tôi,

surprised to see the data out there and released.

ngạc nhiên khi thấy dữ liệu xuất hiện và công bố.

Some of the greatest viral trackers in the world

Nhiều người theo dõi vrut nhiều nhất thế giới

were suddenly part of our community.

bất ngờ trở thành thành viên nhóm chúng tôi.

We were working together in this virtual way,

Chúng tôi làm việc cùng nhau theo cách ảo này,

sharing, regular calls, communications,

chia sẻ, điện thoại thường xuyên, trao đổi thông tin,

trying to follow the virus minute by minute,

cố gắng theo dõi virut từng phút một,

to see ways that we could stop it.

để tìm cách ngăn chặn nó.

And there are so many ways that we can form communities like that.

Có rất nhiều cách mà chúng ta có thể hình thành nhóm như vậy.

Everybody, particularly when the outbreak started to expand globally,

Mọi người đặc biệt khi dịch bệnh bùng phát trên toàn cầu,

was reaching out to learn, to participate, to engage.

liên lạc nhau để học hỏi, tham gia, thực hiện.

Everybody wants to play a part.

Mọi người muốn đóng góp một phần.

The amount of human capacity out there is just amazing,

Lượng sức người đó thật ngoài sức tưởng tượng,

and the Internet connects us all.

và internet nối kết chúng tôi lại.

And could you imagine that instead of being frightened of each other,

Và bạn có thể tưởng tượng được không thay vì sợ hãi nhau,

that we all just said, "Let's do this.

chúng tôi chỉ nói, " hãy làm cái này.

Let's work together, and let's make this happen."

Hãy cùng làm và làm điều đó."

But the problem is that the data that all of us are using,

Nhưng vấn đề là dữ liệu tất cả chúng tôi đang áp dụng,

Googling on the web, is just too limited to do what we need to do.

Thông tin trên mạng quá hạn chế với những gì chúng tôi cần làm.

And so many opportunities get missed when that happens.

Nhiều cơ hội bị bỏ lỡ.

So in the early part of the epidemic from Kenema,

Nên lúc đầu của trận dịch ở Kenema,

we'd had 106 clinical records from patients,

chúng tôi có 106 bệnh án lâm sàng của bệnh nhân,

and we once again made that publicly available to the world.

có lần chúng tôi công bố trên toàn thế giới.

And in our own lab, we could show that you could take those 106 records,

Trong phòng thí nghiệm, chúng tôi dùng 106 bệnh án bạn có thể tiếp cận

we could train computers to predict the prognosis for Ebola patients

để lập cho máy tính đoán được tiến triển của bệnh nhân Ebola

to near 100 percent accuracy.

chính xác gần 100 phần trăm.

And we made an app that could release that,

Chúng tôi làm một ứng dụng để công bố lên mạng,

to make that available to health-care workers in the field.

cho người làm công tác y tế trong lĩnh vực này.

But 106 is just not enough to make it powerful,

Nhưng với 106 thì chưa nhiều

to validate it.

để phê chuẩn ứng dụng.

So we were waiting for more data to release that.

Vì vậy chúng tôi chờ cho có nhiều dữ liệu rồi công bố,

and the data has still not come.

nhưng dữ liệu vẫn chưa đến.

We are still waiting, tweaking away,

Chúng tôi chờ và chờ, loay hoay một mình

in silos rather than working together.

hơn là cùng nhau làm việc.

And this just -- we can't accept that.

Chúng tôi không thể chấp nhận điều đó được.

Right? You, all of you, cannot accept that.

Đúng không? Tất cả chúng ta không thể chấp nhận điều đó được.

It's our lives on the line.

Sự sống đang gặp nguy hiểm.

And in fact, actually,

Và thực tế,

many lives were lost, many health-care workers,

nhiều người mất mạng, nhiều nhân viên y tế,

including beloved colleagues of mine,

có cả đồng nghiệp thân yêu của tôi,

five colleagues: Mbalu Fonnie, Alex Moigboi,

năm người: Mbalu Fonne, Alex Moigboi,

Dr. Humarr Khan, Alice Kovoma and Mohamed Fullah.

TS Humarr Khan, Alice Kovoma và Mohamed Fullah.

These are just five of many health-care workers

Đây chỉ là năm trong số nhiều nhân viên y tế

at Kenema and beyond

ở Kenema và ngoài vùng đó

that died while the world waited and while we all worked,

đã hy sinh khi thế giới chờ đợi và khi chúng tôi đang làm việc,

quietly and separately.

thầm lặng và riêng lẻ.

See, Ebola, like all threats to humanity,

Ebola, như tất cả hiểm nguy khác,

it's fueled by mistrust and distraction and division.

nó được nhóm thêm bởi bất tín, lạc hướng và chia rẽ.

When we build barriers amongst ourselves and we fight amongst ourselves,

Khi chúng ta xây rào ngăn cách nhau và chúng ta lại đánh với nhau,

the virus thrives.

virut tung hoành.

But unlike all threats to humanity,

Không như mối đe doạ nhân loại khác,

Ebola is one where we're actually all the same.

Ebola là một nơi chúng ta đều thật sự giống nhau.

We're all in this fight together.

Chúng tôi cùng nhau chiến đấu.

Ebola on one person's doorstep could soon be on ours.

Ebola ngấp nghé trước cửa nhà và có thể vào nhà ta.

And so in this place with the same vulnerabilities,

Và ở nơi này với cùng một tổn thương,

the same strengths, the same fears, the same hopes,

cùng sức mạnh, cùng nỗi sợ, cùng hy vọng,

I hope that we work together with joy.

Tôi mong rằng chúng ta cùng làm việc chung với niềm vui.

A graduate student of mine was reading a book about Sierra Leone,

Một sinh viên cao học của tôi đọc cuốn sách về Sierra Leone,

and she discovered that the word "Kenema,"

và cô khám phá ra chữ "Kenema,"

the hospital that we work at and the city where we work in Sierra Leone,

nơi có bệnh viện và thành phố chúng tôi làm việc ở Sierra Leone,

is named after the Mende word for "clear like a river, translucent

được đặt tên sau từ Mende có nghĩa là "trong sáng như dòng sông, trong suốt

and open to the public gaze."

và mở rộng cho mọi người nhìn,"

That was really profound for us,

Đó là tâm niệm của chúng tôi,

because without knowing it, we'd always felt

dù không biết, chúng tôi luôn cảm nhận được,

that in order to honor the individuals in Kenema where we worked,

rằng để tôn vinh người nào đó ở Kenema nơi chúng tôi làm việc,

we had to work openly, we had to share and we had to work together.

chúng tôi phải làm việc công khai, phải chia sẻ và phải cùng làm.

And we have to do that.

Chúng ta phải làm thế.

We all have to demand that of ourselves and others --

Chúng tôi phải yêu cầu bản thân và mọi người làm điều đó

to be open to each other when an outbreak happens,

phải công khai với nhau khi một dịch bệnh xuất hiện,

to fight in this fight together.

để cùng chống chọi cuộc chiến này.

Because this is not the first outbreak of Ebola,

Vì đây không phải là dịch bệnh Ebola đầu tiên,

it will not be the last,

cũng không phải là cuối cùng,

and there are many other microbes out there that are lying in wait,

có nhiều những con siêu vi đang nằm chờ ở ngoài kia,

like Lassa virus and others.

như virút Lassa và loại khác.

And the next time this happens,

Và bệnh dịch xảy ra lần tới,

it could happen in a city of millions, it could start there.

nó có thể bùng phát ở một thành phố hàng triệu người.

It could be something that's transmitted through the air.

Nó có thể là cái gì đó truyền trong không khí.

It could even be disseminated intentionally.

Thậm chí có thể bị phát tán một cách cố ý.

And I know that that is frightening, I understand that,

Điều đó thật đáng sợ, tôi hiểu, nhưng tôi cũng biết,

but I know also, and this experience shows us,

kinh nghiệm này cho chúng tôi biết,

that we have the technology and we have the capacity

chúng ta có công nghệ và có khả năng

to win this thing,

để chiến thắng nó,

to win this and have the upper hand over viruses.

để chiến thắng và cao tay hơn những con virut.

But we can only do it if we do it together

Chúng ta chỉ có thể làm được nếu cùng nhau làm

and we do it with joy.

và làm với niềm vui.

So for Dr. Khan

Thế nên vì Tiến sĩ Khan

and for all of those who sacrificed their lives on the front lines

và vì những người đã hy sinh mạng sống ở tiền tuyến

in this fight with us always,

họ đã luôn ở với chúng ta trong trận chiến này,

let us be in this fight with them always.

chúng ta hãy tham gia với họ.

And let us not let the world be defined

Và không để thế giới bị định hình

by the destruction wrought by one virus,

bởi sự huỷ hoại của một loại virut,

but illuminated by billions of hearts and minds

mà được thắp sáng bằng hàng tỉ trái tim và khối óc

working in unity.

làm việc trong hiệp nhất.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)