Where does creativity hide? | Amy Tan

Amy Tan và óc sáng tạo

Translator: Tran Vuong Reviewer: Le Vu

The Value of Nothing: Out of Nothing Comes Something.

Giá trị của cái không có là: từ cái không có, luôn có một cái gì đó

That was an essay I wrote when I was 11 years old

Đây là một bài văn tôi viết năm 11 tuổi

and I got a B+. (Laughter)

và tôi nhận một điểm B+ (cười)

What I'm going to talk about: nothing out of something, and how we create.

Những gì tôi sắp trình bày: từ cái không sẽ tạo cái hữu, và quá trình đó như thế nào

And I'm gonna try and do that within

Và tôi sẽ cố để trình bày chủ đề này

the 18-minute time span that we were told to stay within,

trong vòng 18 phút hạn chế chúng tôi được phép

and to follow the TED commandments:

và theo luật của TED

that is, actually, something that creates

và thực sự có điều gì đó đem đến

a near-death experience,

một kinh nghiệm suýt chế

but near-death is good for creativity.

nhưng kinh nghiệm súyt chết lại tốt cho sự sáng tạo

(Laughter) OK.

(Cười) OK

So, I also want to explain,

Ừ, tôi cũng muốn giải thích rằng

because Dave Eggers said he was going to heckle me

bởi vì Dave Eggers đã nói rằng anh ta sẽ chất vấn tôi

if I said anything that was a lie, or not true to universal creativity.

nếu tôi nói dối hoặc không thật về luật chung của quá trình sáng tạo

And I've done it this way for half the audience, who is scientific.

Và tôi đã từng như thế đối với một nửa khán giả là những nhà khoa học

When I say we, I don't mean you, necessarily;

Khi tôi nói chúng ta, không cần thiết là tôi đang ám chỉ bạn

I mean me, and my right brain, my left brain

Tôi đang nói về bản thân tôi, não bên phải và bên trái của tôi

and the one that's in between that is the censor

và cơ quan kiểm duyệt ở giữa

and tells me what I'm saying is wrong.

nhắc nhỡ những gì mà tôi nói không đúng

And I'm going do that also by looking at

tôi đồng thời làm điều đó bằng cách đánh giá

what I think is part of my creative process,

những gì liên quan đến sự sáng tạo của chính bản thân

which includes a number of things that happened, actually --

bao gồm một số sự kiện đã xảy ra, và thật sự

the nothing started even earlier than the moment

Sự không có xảy ra thậm chí sớm hơn cái giây phút

in which I'm creating something new.

mà tôi đang chuẩn bị tạo ra một điều mới

And that includes nature, and nurture,

và cái đó bao gồm tự nhiên, và sự nuôi nấng

and what I refer to as nightmares.

và điều mà tôi cho là ác mộng

Now in the nature area, we look at whether or not

Trong phạm vi của tự nhiên, mặc dù chúng ta có quan sát hay không

we are innately equipped with something, perhaps

chúng ta được trang bị bẩm sinh điều gì đó có thể

in our brains, some abnormal chromosome

trong não của chúng ta, với một vài dị thể

that causes this muse-like effect.

mà tạo ra hiệu ứng gần như thần bí

And some people would say that we're born with it in some other means.

Và một số người sẽ cho rằng chúng ta được sinh ra với điều đó

And others, like my mother,

và với một số người khác, như mẹ của tôi

would say that I get my material from past lives.

sẽ cho rằng thiên phú của tôi là từ kiếp trước

Some people would also say that creativity

Một số người sẽ cho rằng sự sáng tạo

may be a function of some other neurological quirk --

là một chức năng từ sự bất thường gì đó của bộ não

van Gogh syndrome -- that you have a little bit of, you know, psychosis, or depression.

như hội chứng van Gosh -- nghĩa là bạn có một tí gì rối loạn hoặc suy nhược tinh thần

I do have to say, somebody -- I read recently

tôi cần nói, với ai đó - gần đây tôi đọc được

that van Gogh wasn't really necessarily psychotic,

rằng van Gosh không hẳn là bị rối loạn tinh thần

that he might have had temporal lobe seizures,

rằng ông có thể mang triệu chứng nghẽn mạch não tại thái dương

and that might have caused his spurt of creativity, and I don't --

và điều đó đã tạo ra nguồn sáng tạo của ông, và tôi không hẳn --

I suppose it does something in some part of your brain.

Tôi cho rằng có điều gì đó trong bộ não

And I will mention that I actually developed

Và tôi sẽ đề cập rằng ở tôi đã phát sinh ra

temporal lobe seizures a number of years ago,

triệu chứng nghẽn mạch não tại vùng thái dương một vài năm trước

but it was during the time I was writing my last book,

nhưng nó xảy ra vào lúc tôi viết tác phẩm gần đây nhất

and some people say that book is quite different.

và một số người cho rằng tác phẩm đó thật khác biệt

I think that part of it also begins with a sense of identity crisis:

Tôi nghĩ rằng một phần của nó cũng bắt đầu với một ý thức của cuộc khủng hoảng bản sắc:

you know, who am I, why am I this particular person,

bạn biết đó, tôi là ai, tại sao tôi là một cá thể như thế này

why am I not black like everybody else?

tại sao tôi không có màu da đen như mọi người?

And sometimes you're equipped with skills,

Và đôi khi bạn đươc trang bị với kĩ năng

but they may not be the kind of skills that enable creativity.

nhưng chúng không hẳn là kĩ năng mà tạo nên sự sáng tạo

I used to draw. I thought I would be an artist.

Tôi đã từng vẽ. Nghĩ rằng mình sẽ là một nghệ sĩ

And I had a miniature poodle.

và tôi vẽ một chú chó tí hon

And it wasn't bad, but it wasn't really creative.

bức vẽ cũng tạm được nhưng không thật sự sáng tạo

Because all I could really do was represent in a very one-on-one way.

bởi vì tất cả những gì tôi thực hiện chỉ đơn thuần mang một chiều hướng

And I have a sense that I probably copied this from a book.

Và tôi cảm nhận là có thể tôi đã bắt chước từ một quyển sách nào đó

And then, I also wasn't really shining in a certain area that I wanted to be,

Và tôi cũng không thật sự nổi bật trong lãnh vực mà tôi muốn

and you know, you look at those scores, and it wasn't bad,

và bạn thấy đó, những điểm số này trông không tệ tí nào cả

but it was not certainly predictive that I would one day make

nhưng nó chắc chắn là không thể dự đoán rằng tôi sẽ tạo dựng

my living out of the artful arrangement of words.

cuộc sống từ cách sắp xếp ngôn từ một cách nghệ thuật

Also, one of the principles of creativity is to have a little childhood trauma.

Và, một trong những nguyên tắc sáng tạo bắt nguồn từ sự khủng hoảng khi còn bé

And I had the usual kind that I think a lot of people had,

Và tôi cũng có điều thông thường mà nhiều người có

and that is that, you know, I had expectations placed on me.

và như bạn biết, đó là kì vọng mà người khác đặt cho tôi

That figure right there, by the way,

cái món đồ đó, luôn tiện chỉ ra

figure right there was a toy given to me when I was but nine years old,

tôi được tặng cái vật đó khi mà chỉ vừa lên 9

and it was to help me become a doctor from a very early age.

và với mong ước rằng nó sẽ giúp tôi trở thành bác sĩ, ngay từ rất bé

I have some ones that were long lasting: from the age of five to 15,

từ tuổi lên 5 đến 15: tôi có những hoài bão lâu dài

this was supposed to be my side occupation,

và điều đó được xem như là nghề tay trái của tôi

and it led to a sense of failure.

và điều đó cũng dẫn đến cảm giác thất bại

But actually, there was something quite real in my life

Nhưng thật ra có điều gì đó rất thật trong cuộc sống của tôi

that happened when I was about 14.

xảy ra khi tôi khoảng chừng 14 tuổi

And it was discovered that my brother, in 1967, and then my father,

Vào năm 1967, trước hết là anh của tôi bị phát hiện, rồi sau đó bố tôi

six months later, had brain tumors.

sáu tháng sau đó, rằng họ bị ung bứu ác tính

And my mother believed that something had gone wrong,

Mẹ tôi cho rằng có điều xấu gì đó đang xảy ra

and she was gonna find out what it was, and she was gonna fix it.

và mẹ quyết định phải tìm ra nguyên cớ. rồi bà sẽ khắc phục nó

My father was a Baptist minister, and he believed in miracles,

Cha của tôi là mục sư Baptist, và ông tin tưởng vào màu nhiệm

and that God's will would take care of that.

và rằng Chúa sẽ xóa đi niềm ác đó

But, of course, they ended up dying, six months apart.

nhưng rồi, cả hai đều qua đời cách nhau sáu tháng

And after that, my mother believed that it was fate, or curses

Sau cái mất của họ, mẹ tôi tin rằng đó là định mệnh, hoặc lời nguyền

-- she went looking through all the reasons in the universe

-- bà suy ngẫm về hầu hết các lý do trong vũ trụ

why this would have happened.

rằng tại sao tổn thương đó xảy ra với bà

Everything except randomness. She did not believe in randomness.

Mọi thứ trừ sự ngẫu nhiên. Bà không tin tưởng vào sự ngẫu nhiên

There was a reason for everything.

Mọi việc xảy ra vì một lí do gì đó

And one of the reasons, she thought, was that her mother,

Và một trong những nguyên nhân, bà cho rằng do chính mẹ của bà

who had died when she was very young, was angry at her.

người mất đi khi bà còn rất trẻ, đang giận dữ đối với bà

And so, I had this notion of death all around me,

Từ đó tôi mang khái niệm mơ hồ về cái chết vây quanh tôi

because my mother also believed that I would be next, and she would be next.

bởi vì mẹ cho rằng tôi sẽ là người kế tiếp, rồi sau đó sẽ là bà

And when you are faced with the prospect of death very soon,

Và khi bạn phải đối mặt với viễn cảnh chết chóc sắp xảy ra

you begin to think very much about everything.

bạn sẽ bắt đầu suy nghĩ rất nhiều về mọi chuyện

You become very creative, in a survival sense.

Bạn sẽ trở nên rất sáng tạo, trong mối cảnh để tồn tại

And this, then, led to my big questions.

Và khi đó, điều này đặt ra câu hỏi chính của tôi

And they're the same ones that I have today.

Và tôi vẫn còn thắc mắc những điều này cho tới nay

And they are: why do things happen, and how do things happen?

Rằng: tại sao những điều đó xảy ra, và chúng xảy ra như thế nào?

And the one my mother asked: how do I make things happen?

Còn mẹ tôi thì hỏi điều này: Làm cách nào mà tôi tạo nên cái đó

It's a wonderful way to look at these questions, when you write a story.

Thật tuyệt vời khi đặt những câu hỏi đó, khi mà bạn đang viết truyện

Because, after all, in that framework, between page one and 300,

Bởi vì sau cùng, trong khuôn khổ từ một đến 300 trang

you have to answer this question of why things happen, how things happen,

bạn sẽ phải tìm câu trả lời cho tại sao chúng xảy ra, và xảy ra như thế nào

in what order they happen. What are the influences?

xảy ra theo thứ tự gì. Dưới những ảnh hưởng gì?

How do I, as the narrator, as the writer, also influence that?

Trong phương cách của người kể chuyện/ viết chuyện, làm cách nào để tạo ra những tác dụng đó?

And it's also one that, I think, many of our scientists have been asking.

Đó cũng là điều mà các khoa học gia cùng chất vấn, theo tôi nghĩ

It's a kind of cosmology, and I have to develop a cosmology of my own universe,

Phần nào đó liên quan đến vũ trụ học, và tôi phải tạo nên sự học hỏi cho chính vũ trụ của tôi

as the creator of that universe.

như là tác giả của vũ trụ đó

And you see, there's a lot of back and forth

Và bạn thấy đó, có rất nhiều điều cần suy đi ngẫm lại

in trying to make that happen, trying to figure it out

để tạo nên điều đó, để tìm hiểu về điều đó

-- years and years, oftentimes.

-- năm này qua tháng nọ, một cách thường xuyên

So, when I look at creativity, I also think that it is this sense or this inability

Khi nghĩ về sự sáng tạo, tôi cho rằng nó chính là sự tri cảm hoặc bất lực

to repress, my looking at associations in practically anything in life.

để kiềm chế sự liên thông hầu như về mọi mặt trong cuộc sống

And I got a lot of them during what's been going on

Và tôi cũng cảm nhận được rất nhiều điều từ những gì đang xảy ra

throughout this conference,

ở tại hội thảo này

almost everything that's been going on.

về hầu hết những gì đang xảy ra

And so I'm going to use, as the metaphor, this association:

Và tôi sẽ dùng sự liên tưởng này, như là một ẩn dụ

quantum mechanics, which I really don't understand,

về cơ học lượng tử, mà tôi cũng không thật sự rành

but I'm still gonna use it as the process

nhưng tôi sẽ sự dụng cơ học này như là một tiến trình

for explaining how it is the metaphor.

để giải thích tại sao tôi sử dụng nó như là một ẩn dụ

So, in quantum mechanics, of course, you have dark energy and dark matter.

Trong cơ học lượng tử, đương nhiên chúng ta có năng lượng và chất đặc đen

And it's the same thing in looking at these questions of how things happen.

Và cũng như vậy khi đặt câu hỏi về tại sao nhiều việc xảy ra như thế

There's a lot of unknown, and you often don't know what it is except by its absence.

Có rất nhiều điều không thể hiểu, và bạn không hiểu được chúng ngoài trừ sự vắng mặt của chúng

But when you make those associations,

Nhưng mà khi bạn bắt đầu liên tưởng

you want them to come together in a kind of synergy in the story,

trong câu chuyện, bạn muốn kết hợp chúng tạo nên một tổng lực mà lớn hơn đơn lực

and what you're finding is what matters. The meaning.

điều mà bạn muốn tìm là cái quan trọng. Cái ý nghĩa.

And that's what I look for in my work, a personal meaning.

Và đó là điều bạn muốn tìm trong tác phẩm của tôi, một ý nghĩa riêng

There is also the uncertainty principle, which is part of quantum mechanics,

và nguyên tắc của sự hoài nghi chính là một phần của cơ học lượng tử

as I understand it. (Laughter)

như những gì mà tôi hiểu về cơ học này. (Cười)

And this happens constantly in the writing.

Và điều này xảy ra thường xuyên trong tác phẩm của tôi

And there's the terrible and dreaded observer effect,

Và hiệu ứng đầy kinh hãi của người quan sát

in which you're looking for something, and

mà khi bạn đang tìm kiếm điều gì ở đó

you know, things are happening simultaneously,

như bạn biết, có nhiều việc xảy ra cùng một lúc

and you're looking at it in a different way,

và bạn đang nhìn nó trong những cách khác nhau,

and you're trying to really look for the about-ness,

thì bạn đang cố tìm ra một sự tương đương

or what is this story about. And if you try too hard,

Hoặc đó là những gì nằm trong câu chuyện này. Và khi bạn cố gắng quá độ

then you will only write the about.

thì bạn chỉ có thể viết về "sự gần như"

You won't discover anything.

Bạn sẽ không tìm tòi được gì

And what you were supposed to find,

Và điều mà bạn muốn tìm kiếm,

what you hoped to find in some serendipitous way,

điều mà bạn mong ước để tìm, trong sự bất ngờ,

is no longer there.

sẽ không còn tồn tại

Now, I don't want to ignore

Đến đây, tôi không muốn bỏ qua

the other side of what happens in our universe,

mặt bên kia của những gì đang xảy ra trong vũ trụ

like many of our scientists have.

như nhiều khoa học gia đã từng

And so, I am going to just throw in string theory here,

Và do đó tôi sẽ đề cập đến thuyết chuỗi học

and just say that creative people are multidimensional,

và cần nói rằng những người đầy sáng tạo thì có tính đa chiều hướng

and there are 11 levels, I think, of anxiety.

và tôi nghĩ rằng sự khắc khoải mang 11 mức độ khác nhau

(Laughter) And they all operate at the same time.

(Cười) Và tất cả mức độ điều xảy ra cùng một lúc

There is also a big question of ambiguity.

Và cần hỏi sâu về sự mơ hồ

And I would link that to something called the cosmological constant.

Và tôi sẽ liên tưởng sự mơ hồ đó với sự bất biến của vũ trụ học

And you don't know what is operating, but something is operating there.

Và bạn sẽ không biết về điều đang xảy ra, nhưng điều gì đó đang diễn ra

And ambiguity, to me, is very uncomfortable

Và đối với tôi, sự mô hồ thật là khó diễn tả

in my life, and I have it. Moral ambiguity.

Cuộc sống tôi có điều này. Sự mơ hồ trong đạo đức

It is constantly there. And, just as an example,

Điều đó luôn dự cánh ở đó. Và như một ví dụ

this is one that recently came to me.

việc này xảy ra gần đây với tôi

It was something I read in an editorial by a woman

tôi đọc về nó trong một bài xã luận do một người phụ nữ viết

who was talking about the war in Iraq. And she said,

về chiến tranh ở Iraq. Và bà nói rằng

"Save a man from drowning, you are responsible to him for life."

"Cứu một người đang bị đắm chìm, bạn có trách nhiệm với anh ta cho cuộc sống"

A very famous Chinese saying, she said.

Đây là một thành ngữ Trung Hoa nổi tiếng, bà nói rằng

And that means because we went into Iraq, we should stay there

Và điều đó có nghĩa rằng: bởi vì chúng ta đến Iraq, chúng ta nên lưu lại đó

until things were solved. You know, maybe even 100 years.

cho đến khi sự việc được giải quyết. Có thể đến cả 100 năm

So, there was another one that I came across,

Và tôi chợt nghĩ đến một thành ngữ khác

and it's "saving fish from drowning."

là rằng "cứu một con cá đang đắm chìm"

And it's what Buddhist fishermen say,

những người đánh cá đạo Phật thường nói điều đấy

because they're not supposed to kill anything.

vì họ không được phép giết hại bất cứ thứ gì

And they also have to make a living, and people need to be fed.

và do để kiếm sống, và có được miếng ăn

So their way of rationalizing that is they are saving the fish from drowning,

họ phải tìm cách phân giải rằng họ đang cứu vớt con cá đang bị chết chìm

and unfortunately, in the process the fish die.

nhưng rủi thay, con cá chết đi trong quá trình cứu vớt

Now, what's encapsulated in both these drowning metaphors

Bây giờ những gì gói gọn trong cả những phép ẩn dụ về chết đuối đó

-- actually, one of them is my mother's interpretation,

-- thật ra, một nghĩa là từ sự giải thích của mẹ tôi

and it is a famous Chinese saying, because she said it to me:

và đó là một thành ngữ Trung Hoa nổi tiếng, bởi vì bà nói với tôi rằng

"save a man from drowning, you are responsible to him for life."

"Cứu một người đang đắm chìm, bạn sẽ mang trách nhiệm suốt đời cho người đó"

And it was a warning -- don't get involved in other people's business,

Và lời này cảnh báo rằng - đừng vướng bận vào công việc của người khác

or you're going to get stuck.

hay là bạn sẽ gỡ không ra nổi

OK. I think if somebody really was drowning, she'd save them.

Được rồi. Tôi nghĩ rằng nếu ai đó thật sự đuối chìm, bà sẽ cứu họ

But, both of these sayings -- saving a fish from drowning,

nhưng cả hai câu nói, cứu một con cá đang đắm chìm

or saving a man from drowning -- to me they had to do with intentions.

hoặc là một người đang đắm chìm, đối với tôi điều này liên quan đến mục tiêu

And all of us in life, when we see a situation, we have a response.

Và trong cuộc sống của tất cả chúng ta, trong tình huống nào đó, chúng ta sẽ phản ứng

And then we have intentions.

Và rồi sau đó chúng ta có ý định

There's an ambiguity of what that should be that we should do,

đó là sự mơ hồ về ý định mà chúng ta muốn thực hiện

and then we do something.

và khi chúng ta làm điều gì

And the results of that may not match what our intentions had been.

và kết quả của nó có thể không như dự định ban đầu

Maybe things go wrong. And so, after that, what are our responsibilities?

Có thể sự việc bất thành. Và rồi, trách nhiệm của chúng ta là gì?

What are we supposed to do?

Chúng ta cần phải làm điều gì?

Do we stay in for life,

Để chúng ta sống tốt

or do we do something else and justify and say, well, my intentions were good,

hoặc là làm gì đó để bào chữa và nói rằng, thế đấy, dự định của tôi đều tốt cả

and therefore I cannot be held responsible for all of it?

cho nên tôi không thể mang trách nhiệm cho tất cả?

That is the ambiguity in my life

đó là nhập nhằng (mơ hồ) trong đời tôi

that really disturbed me, and led me to write a book called

điều này làm tôi thật bức rức và dẫn đến việc tôi viết quyển sách mang tên

"Saving Fish From Drowning."

Cứu rỗi con cá đang đắm chìm

I saw examples of that. Once I identified this question, it was all over the place.

Khi mà tôi tìm ra câu hỏi này, tôi thấy rất nhiều ví dụ về nó. Đầy rẫy mọi nơi

I got these hints everywhere.

Tôi thấy gợi ý mọi nơi

And then, in a way, I knew that they had always been there.

phần nào đó, tôi biết chúng luôn hiện diện trong cuộc sống

And then writing, that's what happens. I get these hints, these clues,

Và trong lúc viết, điều đó đã xảy ra. Tôi kiếm được gợi ý này và dòng tư tưởng nọ

and I realize that they've been obvious, and yet they have not been.

và tôi hiểu rằng dù rằng chúng thật hiển nhiên ở đó, nhưng chúng không dễ tìm

And what I need, in effect, is a focus.

điều cần thiết là, tôi phải có mục tiêu.

And when I have the question, it is a focus.

và khi tôi có được câu hỏi, tôi tìm được tiêu điểm

And all these things that seem to be flotsam and jetsam in life actually go through

và những điều tưởng rằng tạp nhạp vô giá tri trong cuộc sống

that question, and what happens is those particular things become relevant.

trong câu hỏi này, chúng lại trở thành xác đáng

And it seems like it's happening all the time.

Và dường như nó diễn ra mọi lúc

You think there's a sort of coincidence going on, a serendipity,

Bạn cho rằng có gì đó thật là ngẫu nhiên hoặc may mắn

in which you're getting all this help from the universe.

mà bạn được vũ trụ trợ giúp

And it may also be explained that now you have a focus.

và điều này có thể giải thích đươc vì giờ đây bạn có một tiêu điểm

And you are noticing it more often.

và bạn chú tâm đến nó nhiều hơn

But you apply this.

Nhưng khi bạn áp dụng điều này

You begin to look at things having to do with your tensions.

Bạn bắt đầu nhìn nhận sự việc với mục tiêu của bạn

Your brother, who's fallen in trouble, do you take care of him?

Liệu bạn có giúp đỡ em trai bạn trong lúc em gặp khó khăn?

Why or why not?

Tại sao nên và tại sao không?

It may be something that is perhaps more serious

Có điều gì đó có thể cần chú ý hơn

-- as I said, human rights in Burma.

như tôi cho rằng, vấn đề nhân quyền ở Miến Điện

I was thinking that I shouldn't go because somebody said, if I did, it would show

Tôi nghĩ là không nên đến Miến Điện; vì nếu tôi đi, tôi sẽ tỏ ra rằng

that I approved of the military regime there.

tôi tán thành chế độ quân sự ở đó

And then, after a while, I had to ask myself,

Cho đến một lúc, tôi phải tự hỏi

"Why do we take on knowledge, why do we take on assumptions

"Tại sao chúng ta cần có kiến thức, tại sao chúng ta phải có giả định"

that other people have given us?"

mà người khác gán cho ban?

And it was the same thing that I felt when I was growing up,

Tôi cảm nhận điều như thế trong lúc trưởng thành

and was hearing these rules of moral conduct from my father,

và nghe từ cha tôi những nguyên tắc đạo đức

who was a Baptist minister.

cha tôi là một mục sư Baptist

So I decided that I would go to Burma for my own intentions,

Kết cuộc, tôi quyết định đi đến Miến Điện trong dự định của tôi

and still didn't know that if I went there,

và vẫn không rõ rằng nếu tôi đến đó

what the result of that would be, if I wrote a book --

kết quả của nó sẽ ra sao nếu tôi viết truyện

and I just would have to face that later, when the time came.

và rồi khi đến thời điểm, tôi sẽ phải đối mặt với nó (nguyên tắc đạo đức).

We are all concerned with things that we see in the world that we are aware of.

Chúng ta đều bận lòng với việc trong cuộc sống mà ta hiểu biết về

We come to this point and say, what do I as an individual do?

đến điểm này chúng ta hỏi rằng, trên phương diện cá nhân ta làm được gì?

Not all of us can go to Africa, or work at hospitals,

không phải ai cũng có thể đến châu Phi, hoặc được làm ở bệnh viện

so what do we do, if we have this moral response, this feeling?

vậy ta sẽ làm gì nếu ta có ý thức đạo đức, cảm giác này như thế nào?

Also, I think one of the biggest things we are all looking at,

Đồng thời, một trong điều quan trong nhất mà chúng ta nhìn thấy

and we talked about today, is genocide.

và nói đến ngày nay là tội diệt chủng

This leads to this question.

và nó dẫn đến câu hỏi này

When I look at all these things that are morally ambiguous and uncomfortable,

khi tôi tìm hiểu về những việc mang sự mơ hồ về đạo đức và hoài nghi

and I consider what my intentions should be,

và tôi suy ngẫm về mục tiêu của tôi

I realize it goes back to this identity question that I had when I was a child

Tôi hiểu ra rằng tôi đã tự hỏi điều này khi còn thơ

-- and why am I here, and what is the meaning of my life,

rằng tại sao tôi lại ở đây, và ý nghĩa cuộc sống tôi như thế nào

and what is my place in the universe?

và chổ đứng nào của tôi trong vũ trụ?

It seems so obvious, and yet it is not.

điều này dường như thật minh bạch, nhưng lại rất mơ hồ

We all hate moral ambiguity in some sense,

trong vài mặt, chúng ta đều không thích sự mơ hồ trong đạo đức

and yet it is also absolutely necessary.

tuy nhiên nó lại vô cùng cần thiết

In writing a story, it is the place where I begin.

Khi viết một câu truyện, tôi bắt đầu từ đó

Sometimes I get help from the universe, it seems.

đôi lúc tôi tìm trợ giúp từ vũ trụ, dường như là vậy

My mother would say it was the ghost of my grandmother from the very first book,

mẹ tôi cho rằng linh hồn của bà ngoại tôi đã dìu dắt tôi trong quyển đầu tiên

because it seemed I knew things I was not supposed to know.

bởi vì tôi dường như hiểu cả những việc mà tôi không ngờ đến

Instead of writing that the grandmother died accidentally,

thay vì viết về bà tôi qua đời ngẫu nhiên

from an overdose of opium, while having too much of a good time,

từ sử dụng quá liều thuốc phiện trong khi đang sản khoái

I actually put down in the story that the woman killed herself,

trong câu chuyện, tôi lại viết rằng bà tự sát

and that actually was the way it happened.

và đó hóa ra là những gì đã xảy ra

And my mother decided that that information must have come from my grandmother.

và mẹ tôi cho rằng sự hiểu biết đó chắc chắn là đến từ bà tôi

There are also things, quite uncanny,

Cũng có những trường hợp khác, thật kì lạ

which bring me information that will help me in the writing of the book.

đã giúp ích trong việc tìm kiếm thông tin để tôi viết sách

In this case, I was writing a story

Như trong tình huống này, tôi đang viết về câu chuyện

that included some kind of detail, period of history, a certain location.

mà bao gồm nhiều chi tiết, giai đoạn lịch sử, một địa điểm

And I needed to find something historically that would match that.

và tôi cần thông tin lịch sử mà thật phù hợp

And I took down this book, and I --

rồi tôi mở ra quyển sách này, và tôi --

first page that I flipped it to was exactly the setting, and the time period,

trang đầu tiên mà tôi lật ra có chính xác bối cảnh, và thời điểm

and the kind of character I needed -- was the Taiping rebellion,

về nhân vật mà tôi cần hiểu đến trong cuộc loạn Bình Thiên Quốc

happening in the area near Guilin, outside of that,

xảy ra gần ở Qualin, phía ngoài địa phận đó

and a character who thought he was the son of God.

và một nhân vật mà tự cho là con của Chúa

You wonder, are these things random chance?

Bạn sẽ thắc mắc sao có những chuyện xảy ra ngẫu nhiên như thế?

Well, what is random? What is chance? What is luck?

Lạ thật, điều gì là ngẫu nhiên? Điều gì tình cờ? Điều gì là vận may?

What are things that you get from the universe that you can't really explain?

Những gì mà bạn cảm nhận từ vũ trụ mà không thể tìm được lời giải thích?

And that goes into the story, too.

và điều này cũng được mô tả trong câu chuyện

These are the things I constantly think about from day to day.

Đây là những việc mà tôi luôn nghĩ đến ngày qua ngày

Especially when good things happen,

Đặc biệt là khi việc tốt xảy ra

and, in particular, when bad things happen.

cũng cụ thể khi việc xấu xảy ra

But I do think there's a kind of serendipity,

Nhưng tôi nghĩ có gì đó rất là ngẫu nhiên

and I do want to know what those elements are,

và tôi muốn biết đến những thành phần đó

so I can thank them, and also try to find them in my life.

để có thể cảm tạ, và cũng cố gắng tìm kiếm chúng trong cuộc sống

Because, again, I think that when I am aware of them, more of them happen.

Bởi vì, xin nhắc lại lần nữa, tôi nghĩ khi tôi biết về điều đó thì chúng xảy ra thường xuyên hơn

Another chance encounter is when I went to a place

Một lần khác khi tôi đến một chỗ nọ

-- I just was with some friends, and we drove randomly to a different place,

cùng với một số bạn, chúng tôi chạy vô hướng đến một chốn khác

and we ended up in this non-tourist location,

và rồi chúng tôi dừng lại ở nơi dân địa phương

a beautiful village, pristine.

một ngôi làng xinh đẹp và trong sạch

And we walked three valleys beyond,

Rồi chúng tôi dạo bước qua ba thung lũng

and the third valley, there was something quite mysterious and ominous,

và ở thung lũng thứ ba, có điều gì đó thật kì lạ và quái gỡ

a discomfort I felt. And then I knew that had to be [the] setting of my book.

tôi cảm nhận sự bất an. Ngay lúc đó tôi biết rằng đây phải là bối cảnh của quyển sách

And in writing one of the scenes, it happened in that third valley.

và khi viết về một trong quanh cảnh, sự việc xảy ra ở thung lũng thứ ba đó

For some reason I wrote about cairns -- stacks of rocks -- that a man was building.

Một vài lý do gì đó, tôi lại viết về những ụ đá hình tháp mà một người đàn ông đang xay đắp

And I didn't know exactly why I had it, but it was so vivid.

Tôi không hiểu rõ tại sao, nhưng tôi lại suy diễn cảnh đó một cách sinh động

I got stuck, and a friend, when she asked if I would go for a walk with her dogs,

Rồi tôi bị chựng lại và một người bạn hỏi nếu tôi muốn đi dạo với cô ta và vài chú chó

that I said, sure. And about 45 minutes later,

tôi đồng ý. Và khoảng 45 phút sau đó

walking along the beach, I came across this.

khi dạo dọc bờ biển, thì tôi gặp được cảnh này

And it was a man, a Chinese man,

và đó là một người đàn ông, Trung Quốc

and he was stacking these things, not with glue, not with anything.

và ông ta đang xây đắp nên những ụ đá, không cần đến keo hoặc những gì khác

And I asked him, "How is it possible to do this?"

và tôi hỏi làm cách nào ông làm được thế?

And he said, "Well, I guess with everything in life, there's a place of balance."

và ông nói rằng, thế đấy, mọi vật trong cuộc sống đều có một sự cân bằng

And this was exactly the meaning of my story at that point.

và điều này chính là ý nghĩa của câu chuyện mà tôi viết

I had so many examples -- I have so many instances like this, when I'm writing a story,

Tôi có rất nhiều ví dụ - Tôi cũng có rất nhiều minh họa như thế khi viết chuyện

and I cannot explain it.

và tôi không thể giải thích chúng

Is it because I had the filter that I have such a strong coincidence

Có phải do tôi đã dựng nên một màng lọc mà tạo ra sự trùng khớp

in writing about these things?

khi viết về những việc này?

Or is it a kind of serendipity that we cannot explain, like the cosmological constant?

hoặc đây là một sự ngẫu nhiên mà không giải thích được, như sự bất biến của vũ trụ?

A big thing that I also think about is accidents.

Một sự việc mà chính tôi cũng cho là những sự cố

And as I said, my mother did not believe in randomness.

Như tôi từng nói, mẹ tôi không tin vào sự ngẫu nhiên

What is the nature of accidents?

Thế đâu là bản chất của những sự cố?

And how are we going to assign what the responsibility and the causes are,

và làm như thế nào chúng ta có thể gán trách nhiệm và nguyên nhân cho chúng

outside of a court of law?

ngoài mặt pháp lý?

I was able to see that in a firsthand way,

Tôi có thể quan sát cách chính nhân

when I went to beautiful Dong village, in Guizhou, the poorest province of China.

khi tôi đến cái ngôi làng Dong xinh đẹp đó, ở Quí Châu, vùng nghèo nhất ở TQ

And I saw this beautiful place. I knew I wanted to come back.

Và khi tôi thấy nơi xinh đẹp đó. Tôi biết rằng tôi muốn quay trở lại

And I had a chance to do that, when National Geographic asked me

Rồi cơ hội này đến với tôi khi National Geographic hỏi rằng

if I wanted to write anything about China.

r

And I said yes, about this village of singing people, singing minority.

Tôi trả lời tôi muốn viết về ngôi làng này của người Singing, bộ tộc Singing

And they agreed, and between the time I saw this place and the next time I went,

Và họ đồng ý. Trong khoảng thời gian mà tôi nhìn thấy nơi ấy cho đến khi tôi lại đến đó

there was a terrible accident. A man, an old man, fell asleep,

một tai nạn kinh khủng xảy ra. Một người đàn ông lão niên, ngủ quên

and his quilt dropped in a pan of fire that kept him warm.

và đánh rơi cái mềm giữ ấm của ông ta vào đống lữa

60 homes were destroyed, and 40 were damaged.

60 ngôi nhà bị thiêu rụi, và 40 khác bị hư hoại

Responsibility was assigned to the family.

Trách nhiệm được quy cho gia đình này

The man's sons were banished to live three kilometers away, in a cowshed.

Những con trai của ông bị bắt sống cách xa làng 3 kilomet, trong một chuồng bò

And, of course, as Westerners, we say, "Well, it was an accident. That's not fair.

và lẽ nhiên, người phương Tây chúng ta sẽ cho rằng "Ừ, chỉ là tai nạn. Thật là không công bằng

It's the son, not the father."

Họ là những con trai, không phải người cha"

When I go on a story, I have to let go of those kinds of beliefs.

và khi tôi viết chuyện, tôi phải bỏ qua những đức tin đó

It takes a while, but I have to let go of them and just go there, and be there.

Nó mất một thời gian, nhưng tôi phải bỏ qua cái suy nghĩ đó, và rồi đến nơi đó, hiện diện ở đấy

And so I was there on three occasions, different seasons.

và rồi tôi có 3 cơ hội đến nơi đấy trong những mùa khác nhau

And I began to sense something different about the history,

và tôi bắt đầu cảm nhận điều gì lạ trong lịch sử

and what had happened before, and the nature of life in a very poor village,

mà đã xảy ra, và về bản chất sống của ngôi làng rất nghèo này

and what you find as your joys, and your rituals, your traditions, your links

và khi bạn tìm niềm vui, lễ nghi, phong tục, và chỗ nối

with other families. And I saw how this had a kind of justice, in its responsibility.

với những gia đình khác. Tôi hiểu tại sao trách nhiệm được xem như là công lý

I was able to find out also about the ceremony that they were using,

và tôi cũng có thể biết về nghi thức mà họ sử dụng

a ceremony they hadn't used in about 29 years. And it was to send some men

một nghi thức đã không dùng đến 29 năm qua. Nghi thức đễ phái một số đàn ông

-- a Feng Shui master sent men down to the underworld on ghost horses.

một thầy Phong Thủy phái một số đàn ông trên ngựa ma đến thế giới bên kia

Now you, as Westerners, and I, as Westerners,

đến đây, bạn và tôi ở phương diện người phương Tây

would say well, that's superstition. But after being there for a while,

sẽ cho rằng đây là mê tính. Nhưng sau khi ở đó một thời gian

and seeing the amazing things that happened,

và trông thấy những điều ngạc nhiên xảy ra

you begin to wonder whose beliefs are those that are in operation in the world,

bạn sẽ chất vấn rằng thật ra những đức tin nào đang có tác dụng trên thế giới

determining how things happen.

quyết định mọi việc xảy ra như thế nào

So I remained with them, and the more I wrote that story,

và như tôi lưu lại với họ, tôi viết nhiều hơn về câu chuyện đó

the more I got into those beliefs, and I think that's important for me

khi tôi nghĩ đến nhiều hơn về những đức tin đó, tôi thấy rằng chúng quan trọng với tôi

-- to take on the beliefs, because that is where the story is real,

-- để tin vào điều đó, bởi vì chúng làm cho câu chuyện trở nên thật

and that is where I'm gonna find the answers

và đó là điểm mà tôi sẽ tìm được trả lời

to how I feel about certain questions that I have in life.

cho tại sao tôi cảm nhận những câu hỏi đấy trong cuộc sống

Years go by, of course, and the writing, it doesn't happen instantly,

thời gian trôi qua, đương nhiên việc bút sách không luôn nhanh chóng

as I'm trying to convey it to you here at TED.

vào lúc này khi tôi đang nói về điều đó tại TED

The book comes and it goes. When it arrives, it is no longer my book.

quyển sách đến và rồi lại đi. Khi được phát hành, nó không còn là câu chuyện của tôi

It is in the hands of readers, and they interpret it differently.

trong tay của người đọc truyện, họ suy giải cách khác nhau

But I go back to this question of, how do I create something out of nothing?

Nhưng khi quay trở lại với câu hỏi này, làm cách nào tôi có thể tạo nên điều gì đó từ sự không có

And how do I create my own life?

và làm cách nào để tôi tạo nên chính cuộc sống của tôi?

And I think it is by questioning,

tôi nghĩ đến điều ấy bằng sự chất vấn

and saying to myself that there are no absolute truths.

và tự bảo rằng sẽ không có sự thật tuyệt đối

I believe in specifics, the specifics of story,

tôi tin vào sự cụ thể, sự cụ thể của câu chuyện

and the past, the specifics of that past,

về quá khứ, sự đặc trưng của quá khứ

and what is happening in the story at that point.

những điều mà xảy ra ở thời điểm đó trong câu chuyện

I also believe that in thinking about things --

và tôi cũng tin rằng khi nghĩ về những điều này

my thinking about luck, and fate, and coincidences and accidents,

suy nghĩ về vận may, số phân, ngẫu nhiên và cơ rủi

God's will, and the synchrony of mysterious forces --

Ý chúa, và sự đồng diễn của lực huyền bí

I will come to some notion of what that is, how we create.

tôi sẽ suy ra một số khái niệm về chúng, làm cách nào mà ta tạo ra chúng

I have to think of my role. Where I am in the universe,

Tôi phải nghĩ về vai trò của tôi. Vị trí của tôi trong vũ trụ

and did somebody intend for me to be that way, or is it just something I came up with?

và tôi trở nên như thế là do dự tính của ai đó, hay là do tôi tạo nên?

And I also can find that by imagining fully, and becoming what is imagined --

tôi cũng tìm được đáp án một cách đầy ý nghĩa, trở nên những gì được tưởng tượng

and yet is in that real world, the fictional world.

nhưng rồi hiện diện trong cái thế giới thật, thế giới ảo

And that is how I find particles of truth, not the absolute truth, or the whole truth.

và đó là cách tôi tìm những mảnh vụn của sự thật, không phải tuyệt đối hoặc hoàn chỉnh

And they have to be in all possibilities,

và chúng phải đến từ mọi cơ hội

including those I never considered before.

bao gồm những gì tôi chưa hề nghĩ tới

So, there are never complete answers.

và câu trả lời cũng chưa thật hoàn chỉnh

Or rather, if there is an answer, it is to remind

Hơn hẳn, nếu có một câu trả là, nó cũng nên dùng để nhắc nhở

myself that there is uncertainty in everything,

bản thân tôi rằng không có điều gì là tuyệt đối

and that is good, because then I will discover something new.

và mang tín hoàn thiện. Bởi vì tôi sẽ tìm thấy điều gì lạ

And if there is a partial answer, a more complete answer from me,

và chỉ với đán án nửa vời, câu trả lời hoàn thiện hơn sẽ đến

it is to simply imagine.

điều đơn giản là hãy tưởng tượng

And to imagine is to put myself in that story,

và hình dung bản thân tôi trong câu chuyện

until there was only -- there is a transparency between me and the story that I am creating.

cho đến khi mà chỉ một - và chỉ một sự minh bạch giữa tôi và câu chuyện mà tôi viết

And that's how I've discovered that if I feel what is in the story

và bằng cách đó tôi phát hiện rằng, nếu tôi cảm nhận điều đó trong câu chuyện

-- in one story -- then I come the closest, I think,

trong một câu chuyện -- tôi nghĩ rằng tôi đang tiến gần

to knowing what compassion is, to feeling that compassion.

đến hiểu biết hơn về lòng trắc ẩn, cảm nhận về nó

Because for everything,

bởi vì ở mọi việc

in that question of how things happen, it has to do with the feeling.

về câu hỏi tại sao việc diễn ra như thế, cảm nhận về điều đó là cần thiết

I have to become the story in order to understand a lot of that.

tôi phải trở thành câu chuyện để có thể hiểu hơn về nó

We've come to the end of the talk,

Chúng ta đang đi đến đoạn cuối của bài diễn văn

and I will reveal what is in the bag, and it is the muse,

và tôi sẽ tiết lộ cái gì trong cái giỏ, và đó là sự thần bí

and it is the things that transform in our lives,

vật mà làm biến đổi cuộc sống của ta

that are wonderful and stay with us.

mà thật tuyệt vời, và lưu lại với chúng ta

There she is.

Và đây là cô ấy.

Thank you very much!

Cảm ơn rất nhiều!

(Applause)

(Vỗ tay)