Where does creativity hide? | Amy Tan

Tłumaczenie: Anna Tokarczyk Korekta: Łukasz Rumiński

The Value of Nothing: Out of Nothing Comes Something.

Wartość niczego: z niczego powstaje coś.

That was an essay I wrote when I was 11 years old

To był esej, który napisałam w wieku 11 lat

and I got a B+. (Laughter)

i dostałam za niego +4. (Śmiech)

What I'm going to talk about: nothing out of something, and how we create.

O czym zamierzam mówić: coś z niczego i jak tworzymy.

And I'm gonna try and do that within

I zamierzam spróbować to zrobić w trakcie

the 18-minute time span that we were told to stay within,

18 minut, których jak nam powiedziano, należy się trzymać

and to follow the TED commandments:

i stosując się do przykazań TED.

that is, actually, something that creates

To jest właściwie coś, co powoduje we mnie

a near-death experience,

uczucie zagrożenia życia,

but near-death is good for creativity.

ale zagrożenie życia jest dobre dla inwencji twórczej

(Laughter) OK.

(Śmiech) OK.

So, I also want to explain,

Tak więc, chcę też wyjaśnić,

because Dave Eggers said he was going to heckle me

że Dave Eggers powiedział, że będzie mnie nękał

if I said anything that was a lie, or not true to universal creativity.

jeśli powiem coś co będzie kłamstwem albo nie będzie zgodne z uniwersalnym procesem twórczym.

And I've done it this way for half the audience, who is scientific.

Przedstawiłam to w ten sposób dla tej połowy widowni, która ma korzenie naukowe.

When I say we, I don't mean you, necessarily;

Kiedy mówię "my", nie koniecznie mam was na myśli.

I mean me, and my right brain, my left brain

Oznacza to mnie, moją prawą półkulę mózgową, lewą półkulę mózgową,

and the one that's in between that is the censor

i to coś co jest pośrodku, co ocenia

and tells me what I'm saying is wrong.

i mówi mi, że opowiadam to źle.

And I'm going do that also by looking at

Zamierzam to także zrobić patrząc na

what I think is part of my creative process,

coś co myślę, że jest częścią mojego procesu twórczego,

which includes a number of things that happened, actually --

zawierającego w sobie kilka rzeczy, które się zdarzyły; właściwie -

the nothing started even earlier than the moment

"nic" zaczyna się nawet wcześniej niż moment,

in which I'm creating something new.

w którym zaczynam tworzyć coś nowego.

And that includes nature, and nurture,

I zawiera w sobie naturę, pożywienie

and what I refer to as nightmares.

i coś co określam mianem koszmarów sennych.

Now in the nature area, we look at whether or not

Więc jeśli chodzi o naturę, rozpatrujemy czy

we are innately equipped with something, perhaps

przy urodzeniu zostaliśmy wyposażeni w coś, być może

in our brains, some abnormal chromosome

w naszym mózgu, jakiś nietypowy chromosom, który

that causes this muse-like effect.

wywołuje efekt podobny do posiadania artystycznej muzy.

And some people would say that we're born with it in some other means.

A niektórzy ludzie powiedzieliby, że rodzimy się z tym, ale wpływa to na nas w jakiś inny sposób [np. zostajemy oświeceni],

And others, like my mother,

inni, jak moja matka,

would say that I get my material from past lives.

powiedzieliby, że zbieram materiał z poprzednich wcieleń.

Some people would also say that creativity

Niektórzy powiedzieliby też, że inwencja twórcza

may be a function of some other neurological quirk --

może być funkcją jakiegoś innego dziwactwa neurologicznego -

van Gogh syndrome -- that you have a little bit of, you know, psychosis, or depression.

syndrom van Gogha - że cierpi się na przykład na lekką psychozę lub depresję.

I do have to say, somebody -- I read recently

Muszę wam powiedzieć, że przeczytałam ostatnio,

that van Gogh wasn't really necessarily psychotic,

że van Gogh wcale nie miał psychozy

that he might have had temporal lobe seizures,

że mógł cierpieć na napady padaczkowe,

and that might have caused his spurt of creativity, and I don't --

i że to mogło powodować jego napady kreatywności. Ja nie

I suppose it does something in some part of your brain.

przypuszczam, że to coś się dzieje w jakiejś części mózgu.

And I will mention that I actually developed

Wspomnę tylko, że tak właściwie to cierpiałam

temporal lobe seizures a number of years ago,

na ataki padaczkowe kilka lat temu

but it was during the time I was writing my last book,

i było to w czasie kiedy pisałam moją ostatnią książkę,

and some people say that book is quite different.

niektórzy mówią, że ta książka jest całkiem inna.

I think that part of it also begins with a sense of identity crisis:

Sądzę, że część tego zaczyna się z poczuciem kryzysu tożsamości

you know, who am I, why am I this particular person,

no wiecie: kim jestem? Czemu jestem taką osobą?

why am I not black like everybody else?

Czemu nie jestem czarna jak wszyscy inni?

And sometimes you're equipped with skills,

A czasami jesteśmy wyposażeni w umiejętności,

but they may not be the kind of skills that enable creativity.

tylko że, to mogą nie być takie umiejętności, które umożliwią kretywność.

I used to draw. I thought I would be an artist.

Malowałam. Myślałam, że będę artystką.

And I had a miniature poodle.

I miałam pudla miniaturkę.

And it wasn't bad, but it wasn't really creative.

Nie było to złe, ale nie było też naprawdę kreatywne.

Because all I could really do was represent in a very one-on-one way.

Bo to co potrafiłam ograniczało się do prezentowania w jeden sposób.

And I have a sense that I probably copied this from a book.

Mam poczucie, że prawdopodobie skopiowałam to z książki.

And then, I also wasn't really shining in a certain area that I wanted to be,

Dodatkowo nie błyszczałam w pewnej dziedzinie, w której chciałam błyszczeć,

and you know, you look at those scores, and it wasn't bad,

rozumiecie, jak się patrzy na wyniki, to nie było źle,

but it was not certainly predictive that I would one day make

ale nie dało się z pewnością przewidzieć, że któregoś dnia będę

my living out of the artful arrangement of words.

zarabiała na chleb artystyczą aranżacją słów.

Also, one of the principles of creativity is to have a little childhood trauma.

Dodatkowo jedną z zasad kreatywności jest posiadanie traumy z dzieciństwa.

And I had the usual kind that I think a lot of people had,

Ja miałam standardową, taką jak wiele ludzi

and that is that, you know, I had expectations placed on me.

i chodzi o to, że w stosunku do mnie były wielkie oczekiwania.

That figure right there, by the way,

A tak przy okazji, ta postać na ekranie

figure right there was a toy given to me when I was but nine years old,

ta figura to zabawka podarowana mi kiedy miałam zaledwie 9 lat

and it was to help me become a doctor from a very early age.

i to już we wczesnym wieku miało mi pomóc zostać lekarzem.

I have some ones that were long lasting: from the age of five to 15,

Mam też takie traumy, które trwały długo: od wieku lat pięciu do piętnastu

this was supposed to be my side occupation,

to miało być moje zajęcie dodatkowe

and it led to a sense of failure.

i ono doprowadziło do poznania sensu porażki.

But actually, there was something quite real in my life

Ale tak naprawdę było coś w moim prawdziwym życiu,

that happened when I was about 14.

co zdarzyło się kiedy miałam mniej więcej 14 lat.

And it was discovered that my brother, in 1967, and then my father,

I odkryto, że mój brat - w 1967, a potem mój ojciec -

six months later, had brain tumors.

sześć miesięcy później, mieli guza mózgu.

And my mother believed that something had gone wrong,

I moja matka wierzyła, że coś poszło nie tak,

and she was gonna find out what it was, and she was gonna fix it.

i że dowie się co to było. I to naprawi.

My father was a Baptist minister, and he believed in miracles,

Mój ojciec był pastorem Kościoła Baptystów i wierzył w cuda,

and that God's will would take care of that.

i w to, że wola Boża się tym zajmie.

But, of course, they ended up dying, six months apart.

Ale oczywiście skończyło się na tym, że oboje [ojciec i brat] umarli w odstępie sześciu miesięcy.

And after that, my mother believed that it was fate, or curses

Po tym moja matka uwierzyła, że to było przeznaczenie albo klątwa -

-- she went looking through all the reasons in the universe

starała się odnaleźć wszystkie możliwe powody we wszechświecie,

why this would have happened.

czemu tak miało być.

Everything except randomness. She did not believe in randomness.

Wszystkie poza przypadkiem. Ona nie wierzy w przypadki.

There was a reason for everything.

Zawsze wszystko ma swój powód.

And one of the reasons, she thought, was that her mother,

I jednym z nich było to, że jej matka,

who had died when she was very young, was angry at her.

która umarła kiedy była bardzo młoda, była na nią zła.

And so, I had this notion of death all around me,

Tak więc miałam to poczucie bliskiej śmierci,

because my mother also believed that I would be next, and she would be next.

ponieważ moja matka także wierzyła w to, że będę następna, a ona po mnie.

And when you are faced with the prospect of death very soon,

I kiedy musisz się zmierzyć z prospektem bliskiej śmierci

you begin to think very much about everything.

zaczynasz dużo myśleć o wszystkim.

You become very creative, in a survival sense.

Stajesz się bardzo kreatywny w kwestii sposobów przetrwania.

And this, then, led to my big questions.

I wtedy to doprowadziło mnie do wielkich pytań.

And they're the same ones that I have today.

To są te same pytania, które zadaję sobie dzisiaj.

And they are: why do things happen, and how do things happen?

Takie jak: czemu rzeczy się zdarzają i jak rzeczy się zdarzają?

And the one my mother asked: how do I make things happen?

I to, które zadała moja matka: jak ja mam sprawić, żeby rzeczy się zdarzyły?

It's a wonderful way to look at these questions, when you write a story.

Wspaniałym sposobem odpowiedzi na te pytania jest pisanie opowieści.

Because, after all, in that framework, between page one and 300,

Bo przecież w tych ramach, pomiędzy pierwszą i trzysetną stroną,

you have to answer this question of why things happen, how things happen,

musisz odpowiedzieć pytanie czemu coś się zdarzyło, jak się zdarzyło,

in what order they happen. What are the influences?

w jakiej kolejności się zdarzyło. Co na to wpływa?

How do I, as the narrator, as the writer, also influence that?

Jak ja, jako narrator, ale także jako pisarz, mam na to wpływ?

And it's also one that, I think, many of our scientists have been asking.

To jest także jedno z pytań, które zadaje sobie wiele naszych naukowców.

It's a kind of cosmology, and I have to develop a cosmology of my own universe,

To jest trochę kosmologia i ja musiałam w sobie rozwinąć kosmologię mojego własnego wszechświata,

as the creator of that universe.

jako jego twórca.

And you see, there's a lot of back and forth

Widzicie jest dużo ruchu w te i we w te,

in trying to make that happen, trying to figure it out

kiedy próbuje się sprawić, żeby rzeczy się zdarzyły, próbując to rozpracować -

-- years and years, oftentimes.

często są to lata za latami.

So, when I look at creativity, I also think that it is this sense or this inability

Więc jeśli myślę o inwencji twórczej, to także myślę, że to takie poczucie takiej niemożności

to repress, my looking at associations in practically anything in life.

stłumienia w sobie sposobu patrzenia jak praktycznie wszystko w życiu się zazębia.

And I got a lot of them during what's been going on

I dużo z tych rzeczy zrozumiałam podczas tego co się dzieje

throughout this conference,

na tej konferencji,

almost everything that's been going on.

Poprzez praktycznie wszystko co się dzieje.

And so I'm going to use, as the metaphor, this association:

Więc zamierzam użyć, jako metafory, tego skojarzenia:

quantum mechanics, which I really don't understand,

mechaniki kwantowej, której naprawdę nie rozumiem,

but I'm still gonna use it as the process

ale wciąż zamierzam jej użyć jako procesu,

for explaining how it is the metaphor.

żeby zademonstrować w jaki sposób jest metaforą.

So, in quantum mechanics, of course, you have dark energy and dark matter.

W mechanice kwantowej istnieje naturalnie ciemna energia i ciemna materia.

And it's the same thing in looking at these questions of how things happen.

I jest tak samo z patrzeniem na te wszystkie pytania o to jak rzeczy się zdarzają.

There's a lot of unknown, and you often don't know what it is except by its absence.

Jest dużo nieznanego i często nie wiesz czego brakuje, poza tym że brakuje.

But when you make those associations,

Ale kiedy połączysz to wszystko ze sobą,

you want them to come together in a kind of synergy in the story,

oczekujesz, że wszystko ze sobą stworzy całość i zacznie współdziałać ze sobą w opowieści

and what you're finding is what matters. The meaning.

I to co odnajdujesz staje się tym co najważniejsze - znaczeniem.

And that's what I look for in my work, a personal meaning.

To jest to czego szukam w moich pracach – osobistego znaczenia.

There is also the uncertainty principle, which is part of quantum mechanics,

Częścią mechaniki kwantowej jest także zasada nieoznaczoności

as I understand it. (Laughter)

tak ja ją rozumiem. (Śmiech)

And this happens constantly in the writing.

To zdarza się cały czas w trakcie pisania.

And there's the terrible and dreaded observer effect,

I jest też wspaniały i przerażający efekt obserwatora,

in which you're looking for something, and

kiedy szukasz czegoś i

you know, things are happening simultaneously,

rozumiecie, rzeczy dzieją się jednocześnie,

and you're looking at it in a different way,

i patrzysz na to w inny sposób

and you're trying to really look for the about-ness,

i próbujesz szukać tej przedmiotowości.

or what is this story about. And if you try too hard,

Albo inaczej o czym jest ta opowieść. I jeśli próbujesz za mocno,

then you will only write the about.

To tylko o tym będziesz pisał.

You won't discover anything.

Niczego nie odkryjesz.

And what you were supposed to find,

A to co miałeś odkryć,

what you hoped to find in some serendipitous way,

co miałeś nadzieję odkryć w zupełnie przypadkowy sposób,

is no longer there.

już tego tam nie bedzie.

Now, I don't want to ignore

Nie chcę ignorować

the other side of what happens in our universe,

innej strony tego co się dzieje we wszechświecie,

like many of our scientists have.

Tak jak to robi wielu naszych naukowców.

And so, I am going to just throw in string theory here,

Więc zamierzam tu dorzucić jeszcze teorię strun

and just say that creative people are multidimensional,

i powiedzieć, że ludzie z inwencją twórczą są wielowymiarowi,

and there are 11 levels, I think, of anxiety.

i że istnieje jedenaście poziomów lęku – tak myślę.

(Laughter) And they all operate at the same time.

(Śmiech) I wszystkie zdarzają się w tym samym czasie.

There is also a big question of ambiguity.

Istnieje też duże pytanie o dwuznaczność.

And I would link that to something called the cosmological constant.

I chciałabym odnieść się do czegoś co się nazywa stała kosmologiczna.

And you don't know what is operating, but something is operating there.

Nie wiadomo co się dzieje, ale coś się gdzieś tam dzieje.

And ambiguity, to me, is very uncomfortable

I dwuznaczność jest dla mnie bardzo niewygodna

in my life, and I have it. Moral ambiguity.

w moim życiu, ja ją mam. Moralną dwuznaczność.

It is constantly there. And, just as an example,

Zawsze tu jest. Jako przykład,

this is one that recently came to me.

coś co ostatnio do mnie dotarło.

It was something I read in an editorial by a woman

To było coś co przeczytałam w artykule autorstwa kobiety,

who was talking about the war in Iraq. And she said,

która pisała o wojnie w Iraku. I napisała:

"Save a man from drowning, you are responsible to him for life."

"Uratuj człowieka przed utonięciem i jesteś za niego odpowiedzialny przez całe życie."

A very famous Chinese saying, she said.

Bardzo słynne chińskie przysłowie - napisała.

And that means because we went into Iraq, we should stay there

Oznacza to, że ponieważ pojechaliśmy do Iraku, powinniśmy tam zostać

until things were solved. You know, maybe even 100 years.

do czasu aż sprawy się nie rozwiążą. No wiecie, nawet przez 100 lat.

So, there was another one that I came across,

I było następne przysłowie, na które się natknęłam:

and it's "saving fish from drowning."

"uratować rybę przed utonięciem."

And it's what Buddhist fishermen say,

To jest coś co mówią rybacy buddyści,

because they're not supposed to kill anything.

bo nie wolno im niczego zabijać.

And they also have to make a living, and people need to be fed.

Ale oczywiście muszą zarabiać na życie i ludzie muszą się wykarmić.

So their way of rationalizing that is they are saving the fish from drowning,

Więc ich sposób uzasadniania mówi, że ratują ryby od utonięcia,

and unfortunately, in the process the fish die.

a na nieszczęście w trakcie tego procesu ryby umierają.

Now, what's encapsulated in both these drowning metaphors

Co jest zawarte w obu tych metaforach -

-- actually, one of them is my mother's interpretation,

właściwie jedna z nich to interpretacja mojej matki

and it is a famous Chinese saying, because she said it to me:

czegoś, co jest słynnym chńskim przysłowiem, bo powiedziała do mnie:

"save a man from drowning, you are responsible to him for life."

"Uratuj człowieka przed utonięciem i jesteś za niego odpowiedzialny przez całe życie."

And it was a warning -- don't get involved in other people's business,

Było to ostrzeżenie - nie zajmuj się sprawami innych ludzi,

or you're going to get stuck.

bo utkniesz w nich.

OK. I think if somebody really was drowning, she'd save them.

OK. Myślę, że jeśli ktoś faktycznie by tonął, uratowałaby go.

But, both of these sayings -- saving a fish from drowning,

Ale oba te powiedzenia, ratować ryby od utonięcia

or saving a man from drowning -- to me they had to do with intentions.

i ratować człowieka od utonięcia, mają wspólny mianownik intencji.

And all of us in life, when we see a situation, we have a response.

Wszyscy żyjący, kiedy widzimy sytuację, wywołuje to w nas reakcję.

And then we have intentions.

I do tego mamy intencje.

There's an ambiguity of what that should be that we should do,

Nie mamy jasności co powinno się zdarzyć i co powinniśmy zrobić,

and then we do something.

wtedy robimy coś.

And the results of that may not match what our intentions had been.

Rezultat tego może nie pokrywać się z naszymi intencjami.

Maybe things go wrong. And so, after that, what are our responsibilities?

Może coś poszło źle. I tak, po tym wszystkim, za co jesteśmy odpowiedzialni?

What are we supposed to do?

Co powinniśmy zrobić?

Do we stay in for life,

Czy obstajemy przy tym na zawsze,

or do we do something else and justify and say, well, my intentions were good,

czy robimy coś innego i usprawiedliwiamy to mówiąc: no cóż, miałem dobre intencje,

and therefore I cannot be held responsible for all of it?

i dlatego nie mogę być odpowiedzialny za to wszystko.

That is the ambiguity in my life

Takie niejasności istnieją w moim życiu,

that really disturbed me, and led me to write a book called

co naprawdę mnie niepokoiło i sprawiło, że napisałam książkę

"Saving Fish From Drowning."

Ratując Ryby od Utonięcia.

I saw examples of that. Once I identified this question, it was all over the place.

Widziałam przykłady tego jak już zdefiniowałam pytanie. Były wszędzie.

I got these hints everywhere.

Wszędzie były wskazówki.

And then, in a way, I knew that they had always been there.

I wtedy, w pewnien sposób, wiedziałam, że zawsze tam były.

And then writing, that's what happens. I get these hints, these clues,

Jeśli chodzi o pisanie - to tak się zdarza. Widzę te wskazówki, tropy,

and I realize that they've been obvious, and yet they have not been.

i zdaję sobie sprawę, że są oczywiste, mimo że nie były.

And what I need, in effect, is a focus.

W efekcie to czego potrzebuję, to punkt skupienia.

And when I have the question, it is a focus.

A kiedy mam pytanie, mam punkt skupienia.

And all these things that seem to be flotsam and jetsam in life actually go through

I wszystkie te rzeczy, które stanowią miszmasz w życiu, są właściwie filtrowane

that question, and what happens is those particular things become relevant.

przez to pytanie i efektem tego jest, że konkretne rzeczy stają się ważne.

And it seems like it's happening all the time.

I wydaje się, że to się zdarza cały czas.

You think there's a sort of coincidence going on, a serendipity,

Myślisz, że to jakiś rodzaj przypadku, szczęśliwy zbieg okoliczności,

in which you're getting all this help from the universe.

w którym pomocą służył wszechświat.

And it may also be explained that now you have a focus.

Ale może to być także wyjaśnione tym, że masz punkt skupienia.

And you are noticing it more often.

I zauważasz to coraz częściej.

But you apply this.

Zaczynasz to wykorzystywać.

You begin to look at things having to do with your tensions.

Zaczynasz patrzeć na rzeczy, które powodują napięcie.

Your brother, who's fallen in trouble, do you take care of him?

Twój brat, który wpadł w kłopoty, czy zajmiesz się nim?

Why or why not?

Tak, a jeśli nie - dlaczego?

It may be something that is perhaps more serious

To może się odnosić do czegoś bardziej poważnego -

-- as I said, human rights in Burma.

jak powiedziałam - prawa człowieka w Birmie.

I was thinking that I shouldn't go because somebody said, if I did, it would show

Myślałam o tym, czy powinnam pojechać, ponieważ ktoś powiedział, że jeśli to zrobię to pokażę,

that I approved of the military regime there.

że aprobuję tamtejszą dyktaturę wojskową.

And then, after a while, I had to ask myself,

A potem, po chwili, musiałam się zapytać:

"Why do we take on knowledge, why do we take on assumptions

"Czemu przyjmujemy wiedzę, czemu przyjmujemy założenia,

that other people have given us?"

które dają nam inni ludzie?"

And it was the same thing that I felt when I was growing up,

I to było to samo co czułam, kiedy dorastałam

and was hearing these rules of moral conduct from my father,

i słyszałam te reguły dobrego prowadzenia się od mojego ojca,

who was a Baptist minister.

który był pastorem Kościoła Baptystów.

So I decided that I would go to Burma for my own intentions,

Więc zdecydowałam się pojechać do Birmy z moim własnym zamiarem

and still didn't know that if I went there,

i wciąż nie wiedziałam, że jeśli pojadę

what the result of that would be, if I wrote a book --

rezultatem tego będzie napisanie książki

and I just would have to face that later, when the time came.

i że będę to musiała zaakceptować później, kiedy nadejdzie na to odpowiedni czas.

We are all concerned with things that we see in the world that we are aware of.

Wszyscy martwimy się rzeczami, które widzimy na świecie, których jesteśmy świadomi.

We come to this point and say, what do I as an individual do?

Dochodzimy do tego punktu i mówimy: co ja jako jednostka mogę zrobić?

Not all of us can go to Africa, or work at hospitals,

Nie wszyscy z nas mogę jechać do Afryki albo pracować w szpitalach,

so what do we do, if we have this moral response, this feeling?

co więc robimy jeśli mamy taki odruch moralny, takie odczucia?

Also, I think one of the biggest things we are all looking at,

Także myślę, że jedna z najważniejszych rzeczy, na które patrzymy

and we talked about today, is genocide.

i o których mówiliśmy dzisiaj, to ludobójstwo.

This leads to this question.

To prowadzi do takich pytań,

When I look at all these things that are morally ambiguous and uncomfortable,

kiedy patrzę na te wszystkie rzeczy, które są moralnie dwuznaczne i niewygodne

and I consider what my intentions should be,

i rozważam jakie powinny być moje intencje,

I realize it goes back to this identity question that I had when I was a child

zdaję sobie sprawę, że to prowadzi z powrotem do pytania, które zadawałam jako dziecko -

-- and why am I here, and what is the meaning of my life,

dlaczego jestem tutaj i jakie znaczenie ma moje życie,

and what is my place in the universe?

jakie jest moje miejsce we wszechświecie?

It seems so obvious, and yet it is not.

Wydaje się to takie proste, a jednak nie jest.

We all hate moral ambiguity in some sense,

Wszyscy w jakimś sensie nienawidzimy moralnej dwuznaczności,

and yet it is also absolutely necessary.

ale jest ona także absolutnie niezbędna.

In writing a story, it is the place where I begin.

Kiedy piszę historię to jest miejsce, w którym zaczynam.

Sometimes I get help from the universe, it seems.

Czasami otrzymuję pomoc od wszechświata jak się wydaje.

My mother would say it was the ghost of my grandmother from the very first book,

Moja matka powiedziałaby, że to duch mojej babki z pierwszej książki,

because it seemed I knew things I was not supposed to know.

bo wydawało się, że wiedziałam rzeczy, których nie powinnam wiedzieć.

Instead of writing that the grandmother died accidentally,

Zamiast napisać, że babcia zmarła przypadkowo,

from an overdose of opium, while having too much of a good time,

z przedawkowania opium w czasie zbyt dobrej zabawy,

I actually put down in the story that the woman killed herself,

ja umieściłam w historii, że kobieta popełniła samobójstwo

and that actually was the way it happened.

i tak naprawdę, tak to się stało.

And my mother decided that that information must have come from my grandmother.

Moja matka zdecydowała, że ta informacja musiała pochodzić od mojej babki.

There are also things, quite uncanny,

Są także rzeczy całkiem nieprawdopodobne,

which bring me information that will help me in the writing of the book.

które przynoszą mi informacje pomagające mi pisać książkę.

In this case, I was writing a story

Akurat w tym przypadku pisałam historię,

that included some kind of detail, period of history, a certain location.

która zawierała w sobie konkretne detale, okres historyczny i pewną lokalizację.

And I needed to find something historically that would match that.

I musiałam znaleźć coś co historycznie by do tego pasowało.

And I took down this book, and I --

Wzięłam do ręki książkę i

first page that I flipped it to was exactly the setting, and the time period,

pierwsza strona, na której ją otwarłam, zawierała dokładnie to otocznie i okres czasowy.

and the kind of character I needed -- was the Taiping rebellion,

Bohaterem zbiorowym, którego potrzebowałam było powstanie tajpingów

happening in the area near Guilin, outside of that,

które wydarzyło się w okolicy Qualin, a poza tym był

and a character who thought he was the son of God.

bohater, który wierzył, że jest synem Boga.

You wonder, are these things random chance?

Zastanawiacie się: czy te rzeczy to przypadki?

Well, what is random? What is chance? What is luck?

No cóż, co jest przypadkiem? Co jest zbiegiem okoliczności? Co to jest łut szczęścia?

What are things that you get from the universe that you can't really explain?

Czy to są rzeczy, które daje nam wszechświat, których nie można naprawdę wyjaśnić?

And that goes into the story, too.

I to też włączam w opowieść.

These are the things I constantly think about from day to day.

To są rzeczy, o których ciągle myślę - dzień po dniu.

Especially when good things happen,

Zwłaszcza kiedy zdarzają się dobre rzeczy,

and, in particular, when bad things happen.

i dokładnie wtedy, kiedy zdarzają się złe rzeczy.

But I do think there's a kind of serendipity,

Ale rzeczywiście myślę, że to rodzaj szczęśliwego zbiegu okoliczności

and I do want to know what those elements are,

i chcę wiedzieć czym są te okoliczności,

so I can thank them, and also try to find them in my life.

żeby im podziękować, a także starać się je odnaleźć w swoim życiu.

Because, again, I think that when I am aware of them, more of them happen.

Ponieważ, znowu uważam, że kiedy jestem ich świadoma, zdarza się ich więcej.

Another chance encounter is when I went to a place

Następne przypadkowe spotkanie zdarzyło się kiedy znalazłam miejsce -

-- I just was with some friends, and we drove randomly to a different place,

byłam z przyjaciółmi i pojechaliśmy bez wcześniejszych planów w jakieś inne miejsce

and we ended up in this non-tourist location,

i trafiliśmy do takiej zupełnie nieturystycznego miejsca,

a beautiful village, pristine.

piękna wioska, w pełni zachowana.

And we walked three valleys beyond,

Poszliśmy trzy doliny za nią

and the third valley, there was something quite mysterious and ominous,

i w trzeciej dolinie zobaczyłam coś co było całkiem zagadkowe i złowieszcze,

a discomfort I felt. And then I knew that had to be [the] setting of my book.

czułam się niedobrze. I wtedy wiedziałam, że to musi być miejsce akcji mojej książki.

And in writing one of the scenes, it happened in that third valley.

Kiedy pisałam jedną ze scen, coś się zdarzyło w tej trzeciej dolinie.

For some reason I wrote about cairns -- stacks of rocks -- that a man was building.

Z jakiegoś powodu pisałam o kopcach z kamieni, które budował jakiś człowiek.

And I didn't know exactly why I had it, but it was so vivid.

I nie do końca wiedziałam czemu, ale to było takie wyraźne.

I got stuck, and a friend, when she asked if I would go for a walk with her dogs,

Utknęłam przy tym i przyjaciółka zapytała czy nie miałabym ochoty iść na spacer z jej psami,

that I said, sure. And about 45 minutes later,

na co odpowiedziałam, że pewnie. I jakieś 45 minut później,

walking along the beach, I came across this.

spacerując po plaży natknęła się na to.

And it was a man, a Chinese man,

Człowiek, chińczyk

and he was stacking these things, not with glue, not with anything.

ustawiał na sobie te rzeczy, bez kleju, bez niczego.

And I asked him, "How is it possible to do this?"

Zapytałam go jak to jest możliwe?

And he said, "Well, I guess with everything in life, there's a place of balance."

Odpowiedział, że tak jak ze wszystkim w życiu, potrzebny jest punkt równowagi.

And this was exactly the meaning of my story at that point.

I to było dokładnie znaczenie mojej opowieści w tym momencie.

I had so many examples -- I have so many instances like this, when I'm writing a story,

Mam tak wiele przykładów - mam tak wiele momentów takich jak ten, kiedy piszę opowieść

and I cannot explain it.

i nie umiem ich wytłumaczyć.

Is it because I had the filter that I have such a strong coincidence

Czy tak wiele przypadków zdarza się dlatego, że filtruję rzeczywistość

in writing about these things?

przez pisanie o tym?

Or is it a kind of serendipity that we cannot explain, like the cosmological constant?

Czy jest to jakiś szczęśliwy zbieg okoliczności, którego nie da się wyjaśnić, jak stała kosmologiczna?

A big thing that I also think about is accidents.

Dużo myślę też o przypadkach.

And as I said, my mother did not believe in randomness.

Jak powiedziałam moja matka nie wierzy w przypadkowość.

What is the nature of accidents?

Jaka jest natura przypadków?

And how are we going to assign what the responsibility and the causes are,

I do czego przypiszemy odpowiedzialność i powody postępowania

outside of a court of law?

kiedy odpuścimy sobie prawo sądowe?

I was able to see that in a firsthand way,

Miałam okazję być tego naocznym świadkiem,

when I went to beautiful Dong village, in Guizhou, the poorest province of China.

Kiedy pojechałam do pięknej wioski Dong w Kuejczou, najbiedniejszej prowincji Chin.

And I saw this beautiful place. I knew I wanted to come back.

Zobaczyłam to przepiękne miejsce. Wiedziałam, że chcę tam wrócić.

And I had a chance to do that, when National Geographic asked me

I otrzymałam tą szansę, kiedy z National Geographic zapytano mnie

if I wanted to write anything about China.

czy nie chciałabym napisać czegoś o Chinach.

And I said yes, about this village of singing people, singing minority.

I powiedziałam, że tak, chcę napisać o wiosce Śpiewających ludzi, Śpiewającej mniejszości.

And they agreed, and between the time I saw this place and the next time I went,

Zgodzili się. W międzyczasie kiedy widziałam to miejsce za pierwszym razem i następnym, kiedy tam pojechałam,

there was a terrible accident. A man, an old man, fell asleep,

wydarzył się okropny wypadek. Mężczyzna, starszy człowiek zasnął

and his quilt dropped in a pan of fire that kept him warm.

I jego kołdra wpadła do kaganka z ogniem, który utrzymywał ciepło.

60 homes were destroyed, and 40 were damaged.

60 domów zostało zrównanych z ziemią, a 40 zniszczonych.

Responsibility was assigned to the family.

Odpowiedzialność została przypisana rodzinie.

The man's sons were banished to live three kilometers away, in a cowshed.

Synowie tego człowieka zostali wygnani z wioski, żeby żyć trzy kilometry od niej, w komórce dla zwierząt.

And, of course, as Westerners, we say, "Well, it was an accident. That's not fair.

Oczywiście ludzie z Zachodu mówią: “To był wypadek. To niesprawiedliwe.

It's the son, not the father."

To są synowie, nie ojciec.”

When I go on a story, I have to let go of those kinds of beliefs.

Ale kiedy piszę opowieść, muszę się pozbyć takich przekonań.

It takes a while, but I have to let go of them and just go there, and be there.

Trochę to trwa, ale muszę je odpuścić i po prostu iść tam, być tam.

And so I was there on three occasions, different seasons.

Więc byłam tam z trzech różnych okazji, w różne pory roku.

And I began to sense something different about the history,

I zaczęłam wyczuwać coś innego jeśli chodzi o tę historię,

and what had happened before, and the nature of life in a very poor village,

to co się zdarzyło wcześniej, sposób życia w bardzo biednej wiosce

and what you find as your joys, and your rituals, your traditions, your links

I to co definiujesz jako twoje radości, rytuały, tradycje i więzy

with other families. And I saw how this had a kind of justice, in its responsibility.

z innymi rodzinami. I zobaczyłam jak w przypisywaniu odpowiedzialności jest rodzaj sprawiedliwości.

I was able to find out also about the ceremony that they were using,

Mogłam się też dowiedzieć na temat ceremonii, której używają,

a ceremony they hadn't used in about 29 years. And it was to send some men

ceremonii, której nie używali od 29 lat. Polegało to na posłaniu ludzi -

-- a Feng Shui master sent men down to the underworld on ghost horses.

mistrz Feng Shui posłał ludzi na dół, do podziemnego świata na duchach koni.

Now you, as Westerners, and I, as Westerners,

No tak, jako ludzie Zachodu, wy i ja, jako ludzie Zachodu

would say well, that's superstition. But after being there for a while,

powiedzielibyśmy, że to przesąd. Ale po dłuższym pobycie tam

and seeing the amazing things that happened,

i zobaczeniu tych zadziwiających rzeczy, które się zdarzyły,

you begin to wonder whose beliefs are those that are in operation in the world,

zaczynasz się zastanawiać czyje przekonania są tymi, które mają znaczenie na świecie,

determining how things happen.

które determinują jak rzeczy się zdarzają.

So I remained with them, and the more I wrote that story,

Więc zostałam z nimi i im więcej pisałam tą historię,

the more I got into those beliefs, and I think that's important for me

tym bardziej przyjmowałam te przekonania i myślę, że to ważne dla mnie -

-- to take on the beliefs, because that is where the story is real,

to że je przyjęłam – bo to jest to miejsce, w którym historia jest prawdziwa,

and that is where I'm gonna find the answers

i tam znajdę odpowiedzi,

to how I feel about certain questions that I have in life.

na temat tego co czuję jeśli chodzi o pewne życiowe pytania.

Years go by, of course, and the writing, it doesn't happen instantly,

Lata oczywiście mijają, a pisanie nie zdarza się od razu,

as I'm trying to convey it to you here at TED.

tak jak to próbuję to opowiedzieć tutaj na TED.

The book comes and it goes. When it arrives, it is no longer my book.

Książka przychodzi i odchodzi. Kiedy ponownie przychodzi, to już nie jest moja książka.

It is in the hands of readers, and they interpret it differently.

Jest w rękach czytelników, a oni interpretują ją inaczej.

But I go back to this question of, how do I create something out of nothing?

Ale wracam do tego pytania: jak stworzyć coś z niczego?

And how do I create my own life?

I jak ja tworzę własne życie?

And I think it is by questioning,

Myślę, że to przez zadawanie pytań

and saying to myself that there are no absolute truths.

i powtarzając sobie, że nie ma absolutnych prawd.

I believe in specifics, the specifics of story,

Wierzę w konkrety, konkrety w opowieści

and the past, the specifics of that past,

i przeszłość, określone wydarzenia z przeszłości,

and what is happening in the story at that point.

i w to co się dzieje w opowieści w tym momencie.

I also believe that in thinking about things --

Wierzę też w myślenie o rzeczach,

my thinking about luck, and fate, and coincidences and accidents,

moje rozważania na temat szczęścia, przeznaczenia, przypadków i wypadków,

God's will, and the synchrony of mysterious forces --

woli Boga i synchronizacji tajemniczych sił,

I will come to some notion of what that is, how we create.

doprowadzą mnie do tych samych wniosków - co to jest, jak tworzymy.

I have to think of my role. Where I am in the universe,

Muszę myśleć o mojej roli. Gdzie jestem we wszechświecie,

and did somebody intend for me to be that way, or is it just something I came up with?

i czy ktoś zaplanował, żebym taka była, czy jest to coś co sama wymyśliłam?

And I also can find that by imagining fully, and becoming what is imagined --

Także mogę to odkryć poprzez pełne wyobrażenie i stanie się tym, co się wyobraziło,

and yet is in that real world, the fictional world.

a jednak to jest w realnym świecie – świat fikcji.

And that is how I find particles of truth, not the absolute truth, or the whole truth.

I tak znajduję cząstki prawdy, nie prawdy absolutnej, czy ogólnej prawdy.

And they have to be in all possibilities,

I muszą się one znajdować, we wszystkich możliwościach,

including those I never considered before.

łącznie z tymi, których nigdy wcześniej nie rozważałam.

So, there are never complete answers.

Więc nigdy nie ma pełnych odpowiedzi.

Or rather, if there is an answer, it is to remind

Albo raczej, jesli istnieje odpowiedź, to po to, żeby przypomnieć,

myself that there is uncertainty in everything,

sobie, że istnieje niepewność we wszystkim,

and that is good, because then I will discover something new.

i to jest dobre. Bo wtedy odkryję coś nowego.

And if there is a partial answer, a more complete answer from me,

I jesli istnieje częściowa odpowiedz, to bardziej kompletną odpowiedzią dla mnie,

it is to simply imagine.

jest po prostu wyobrażanie.

And to imagine is to put myself in that story,

A wyobrazić sobie, to dodać siebie do tej opowieści,

until there was only -- there is a transparency between me and the story that I am creating.

do czasu jak pomiędzy mną, a opowieścią którą tworzę, nie ma nic.

And that's how I've discovered that if I feel what is in the story

W ten sposób odkryłam, że jeśli poczuję to co jest w historii -

-- in one story -- then I come the closest, I think,

w jednej historii – wtedy jestem najbliżej, tak myślę,

to knowing what compassion is, to feeling that compassion.

dowiedzenia się co oznacza współczucie, do odczuwania tego współczucia.

Because for everything,

Ponieważ we wszystkim,

in that question of how things happen, it has to do with the feeling.

w tym pytaniu jak rzeczy się zdarzają, ma się do czynienia z uczuciem.

I have to become the story in order to understand a lot of that.

Musiałam się stać opowieścią, żeby dużo z tego zrozumieć.

We've come to the end of the talk,

Nadszedł koniec prezentacji

and I will reveal what is in the bag, and it is the muse,

i wyjawię co jest w torbie, a jest tam muza,

and it is the things that transform in our lives,

jedna z tych rzeczy, które zmieniają nasze życie.

that are wonderful and stay with us.

są wspaniałe i zostają z nami.

There she is.

Oto ona.

Thank you very much!

Dziękuję bardzo!

(Applause)

(Oklaski)