Why some people are more altruistic than others | Abigail Marsh

Çeviri: Ramazan Şen Gözden geçirme: Eren Gokce

There's a man out there, somewhere,

Oralarda bir yerde,

who looks a little bit like the actor Idris Elba,

aktör Idris Elba'ya benzeyen bir adam vardı.

or at least he did 20 years ago.

En azından 20 yıl önceki hâline benziyordu.

I don't know anything else about him,

Onun hakkında, kendi hayatını tehlikeye atarak

except that he once saved my life

benim hayatımı kurtarması dışında

by putting his own life in danger.

hiçbir şey bilmiyorum.

This man ran across four lanes of freeway traffic in the middle of the night

Bu adam, gece yarısında, dört şeritli bir otoyol trafiğinin ortasında,

hayatımı kaybedebileceğim bir kazadan sonra,

to bring me back to safety

after a car accident that could have killed me.

beni güvenli bir şekilde hayata döndürdü.

And the whole thing left me really shaken up, obviously,

Olay tabii ki beni oldukça derinden sarstı.

Ayrıca içimi kemiren, buram buram bir merakla

but it also left me with this kind of burning, gnawing need

bunu neden yaptığını anlama ihtiyacı hissettim.

to understand why he did it,

what forces within him caused him to make the choice

Hayatımı borçlu olduğum bir seçimi yapmasına

that I owe my life to,

neden olan şeyler neydi?

to risk his own life to save the life of a stranger?

Neden bir yabancıyı kurtarmak için kendi hayatını tehlikeye attı?

Başka bir deyişle onun veya bir başkasının fedakârlık kapasitesinin sebepleri neydi?

In other words, what are the causes of his or anybody else's capacity for altruism?

But first let me tell you what happened.

Ama önce o gece olanları anlatayım.

That night, I was 19 years old

O gece 19 yaşındaydım.

and driving back to my home in Tacoma, Washington,

Interstate 5 yolunu kullanarak Washington, Tacoma'daki

down the Interstate 5 freeway,

evime dönüyordum.

when a little dog darted out in front of my car.

Aniden bir köpek önüme çıktı

Ve tam olarak yapmamanız gereken bir şey yaptım.

And I did exactly what you're not supposed to do,

which is swerve to avoid it.

Kaçmak için direksiyonu kırdım.

And I discovered why you're not supposed to do that.

Ve neden yapmamanız gerektiğini keşfettim.

I hit the dog anyways,

Neyse, köpeğe çarptım

ve bu arabamın arkasının savrulmasına,

and that sent the car into a fishtail,

and then a spin across the freeway,

otoyolun ortasında dönmesine

until finally it wound up in the fast lane of the freeway

ve sonunda da otoyolun hız şeridinde

faced backwards into oncoming traffic

trafik akışının tersine doğru döndü

and then the engine died.

ve sonra motor durdu.

And I was sure in that moment that I was about to die too,

Ve o anda ölmek üzere olduğumdan da emindim

but I didn't

ama ölmedim,

çünkü cesur bir adam

because of the actions of that one brave man

who must have made the decision

saliseler içinde bir karar vererek

within a fraction of a second of seeing my stranded car

yolda kalmış arabamı gördü ve kenara çekerek

to pull over and run across four lanes of freeway traffic

akan trafikte dört şeridi koşup

in the dark

gece karanlığında

to save my life.

hayatımı kurtardı.

And then after he got my car working again

Daha sonra arabamı çalıştırıp

and got me back to safety and made sure I was going to be all right,

beni güvenli bir yere götürdü ve iyi olduğumdan emin olunca da

he drove off again.

arabasını sürerek uzaklaştı.

He never even told me his name,

Bana adını bile söylemedi

ve ben de teşekkür etmeyi unuttuğumdan da eminim.

and I'm pretty sure I forgot to say thank you.

So before I go any further,

Anlatmaya devam etmeden önce

I really want to take a moment

bir an durup

to stop and say thank you to that stranger.

bu yabancıya teşekkür etmek istiyorum.

(Applause)

(Alkışlar)

I tell you all of this

Bunların tümünü

o gece yaşadıklarımın hayatımı önemli derecede etkilediği için anlatıyorum.

because the events of that night changed the course of my life to some degree.

I became a psychology researcher,

Bir psikoloji araştırmacısı oldum

ve çalışmalarımı insanların diğerlerini önemseme kapasitesini anlamaya adadım.

and I've devoted my work to understanding the human capacity to care for others.

Where does it come from, and how does it develop,

Bu nereden geliyor ve nasıl gelişiyor

and what are the extreme forms that it can take?

ve ulaşabileceği aşırı formlar nelerdir?

Bu sorular insanın sosyal doğasının temel hâllerini anlamak için

These questions are really important to understanding basic aspects

of human social nature.

oldukça önemli.

A lot of people, and this includes everybody

Ekonomist ve filozoflardan

from philosophers and economists to ordinary people

sıradan insanlara kadar birçok insan,

believe that human nature is fundamentally selfish,

insan doğasının temelde bencil olduğuna

that we're only ever really motivated by our own welfare.

ve insanın sadece kendi refahıyla motive olacağına inanır.

But if that's true, why do some people, like the stranger who rescued me,

Fakat bu doğruysa, neden bazı insanlar, beni kurtaran yabancı gibi,

diğer insanlar için çok riskli

do selfless things, like helping other people

ve kendilerine zarar verebilecek fedakârlıkta bulunurlar?

at enormous risk and cost to themselves?

Answering this question

Bu soruyu cevaplamak için

requires exploring the roots of extraordinary acts of altruism,

olağandışı fedakârlık davranış kökenlerinin araştırılması

ve bu gibi davranış sahiplerini diğer insanlardan farklı yapan şeyin

and what might make people who engage in such acts

different than other people.

ne olduğunun incelenmesi gerekmektedir.

But until recently, very little work on this topic had been done.

Fakat çok yakın zamanlara kadar bu konuda çok az çalışma yapıldı.

The actions of the man who rescued me

Beni kurtaran adamın davranışları,

meet the most stringent definition of altruism,

fedakârlığın en katı tanımı olan gönüllü ve maliyet de içerebilen

which is a voluntary, costly behavior

ve başka bireylere yardım etme arzusuyla motive olmak

motivated by the desire to help another individual.

tanımını karşılamaktadır.

So it's a selfless act intended to benefit only the other.

Yani başkasının yararına yapılan özverili bir harekettir.

What could possibly explain an action like that?

Peki böyle bir davranışı ne açıklayabilir?

Cevaplardan birisi olan merhamet

One answer is compassion, obviously,

özverinin ana etmenlerindendir.

which is a key driver of altruism.

But then the question becomes,

O zaman soru şu oluyor:

Neden bazıları diğerlerinden daha merhametli gibidirler?

why do some people seem to have more of it than others?

Ve cevap da, ziyadesiyle özverili kişilerin beyinlerinin

And the answer may be that the brains of highly altruistic people

temelde diğerlerinden farklı olduğu olabilir.

are different in fundamental ways.

Bunun nasıl olduğunu çözmek için

But to figure out how,

işe, tam tersi olan

I actually started from the opposite end,

psikopatlarla başladım.

with psychopaths.

A common approach to understanding basic aspects of human nature,

Diğer insanlara yardım etme isteği gibi

insan doğasının temel yönlerini açıklamaya çalışmada ana yaklaşımlardan biri,

like the desire to help other people,

is to study people in whom that desire is missing,

tam da psikopatlar gibi

bu isteğin olmadığı bir grubu çalışmak.

and psychopaths are exactly such a group.

Psychopathy is a developmental disorder

Psikopatlık daha çok genetik kökenleri olan

with strongly genetic origins,

gelişimsel bir bozukluktur.

and it results in a personality that's cold and uncaring

Soğuk ve duyarsız bir kişiliktir.

and a tendency to engage in antisocial and sometimes very violent behavior.

Antisosyal ve bazen çok şiddet içeren davranışlara eğilimlidir.

Meslektaşlarımla birlikte Ulusal Akıl Sağlığı Enstitüsü'nde

Once my colleagues and I at the National Institute of Mental Health

conducted some of the first ever brain imaging research

psikopat yetişkinlerin beyin görselleri üzerine

of psychopathic adolescents,

ilk araştırmayı yürüttüğümüzde,

bizim bulgularımız ve diğer araştırmacıların şimdiki bulguları

and our findings, and the findings of other researchers now,

psikopat insanların oldukça tutarlı bir şekilde

have shown that people who are psychopathic

pretty reliably exhibit three characteristics.

üç tür karakteristik özellik sergilediklerini gösterdi.

İlk olarak, diğerlerinin duygularına karşı genelde duyarsız olmamalarına rağmen,

First, although they're not generally insensitive to other people's emotions,

they are insensitive to signs that other people are in distress.

sıkıntı içindeki insanların işaretlerine karşı duyarsızdır.

And in particular,

Ve özellikle

they have difficulty recognizing fearful facial expressions like this one.

buradaki gibi korkmuş yüz ifadelerini tanımakta zorluk yaşarlar.

And fearful expressions convey urgent need and emotional distress,

Korkmuş ifadeler acil ihtiyaç ve duygusal sıkıntıyı bildirir

and they usually elicit compassion and a desire to help

ve genelde bunu gören insanlarda merhamet

ve yardım etme isteğini ortaya çıkarırlar.

in people who see them,

so it makes sense that people who tend to lack compassion

Yani merhamet duygusu az olan insanların

bu işaretlere karşı duyarsız olmaları da mantıklıdır.

also tend to be insensitive to these cues.

The part of the brain

Beynin korku ifadelerini

that's the most important for recognizing fearful expressions

anlama konusunda en önemli kısmının adı

amigdaladır.

is called the amygdala.

There are very rare cases of people who lack amygdalas completely,

Çok ender vakalarda amigdalası hiç bulunmayan insanlar olabiliyor

and they're profoundly impaired in recognizing fearful expressions.

ve bu kişiler korku ifadelerini tanıma konusunda son derece engellidir.

And whereas healthy adults and children

Oysa sağlıklı yetişkin ve çocuklar genelde

usually show big spikes in amygdala activity

korku ifadelerine baktıklarında

amigdala aktiviteleri hızlı bir yükseliş gösterir.

when they look at fearful expressions,

psychopaths' amygdalas are underreactive to these expressions.

Psikopatların amigdalaları bu ifadelere karşı tepkisiz gibidir.

Sometimes they don't react at all,

Bazen hiç tepki vermezler.

which may be why they have trouble detecting these cues.

Bu da neden bu işaretleri anlayamadıklarını gösterir.

Finally, psychopaths' amygdalas are smaller than average

Son olarak, psikopatların amigdalaları

ortalamaya göre yüzde 18-20 daha küçüktür.

by about 18 or 20 percent.

So all of these findings are reliable and robust,

Yani tüm bu bulgular muteber ve sağlamdır

and they're very interesting.

ve de oldukça ilginçtir.

But remember that my main interest

Ama hatırlarsanız asıl ilgi alanım

is not understanding why people don't care about others.

insanların diğer insanları neden umursamadığı değil.

It's understanding why they do.

Neden umursadıklarını anlamak.

So the real question is,

Yani asıl soru:

could extraordinary altruism,

Psikopatinin tam tersi olan

which is the opposite of psychopathy

olağandışı özverililik,

in terms of compassion and the desire to help other people,

merhamet ve başkalarına yardım açısından

psikopatik beyin yapısının tam tersinden kaynaklanıyor olabilir mi?

emerge from a brain that is also the opposite of psychopathy?

A sort of antipsychopathic brain,

Öyle bir antipsikopat beyin ki,

better able to recognize other people's fear,

diğer insanların korkularını daha iyi anlayabiliyor

ve amigdalası bu ifadeye daha fazla tepki veriyor

an amygdala that's more reactive to this expression

and maybe larger than average as well?

ve belki ortalamadan çok daha büyük.

As my research has now shown,

Araştırmalarımın gösterdiğine göre,

all three things are true.

bu üçü de doğru.

And we discovered this

Ve biz bunu

by testing a population of truly extraordinary altruists.

olağandışı özverili kişileri test ederek keşfettik.

These are people who have given one of their own kidneys

Bu insanlar hiç tanımadıkları bir yabancıya

böbreklerden birini vermiş kişilerdir.

to a complete stranger.

So these are people who have volunteered to undergo major surgery

Bu insanlar bıçak altına yatıp

sağlıklı bir böbreklerinin alınmasını ve

so that one of their own healthy kidneys can be removed

daha önce tanışmadıkları veya karşılaşmayacakları

and transplanted into a very ill stranger

tamamen yabancı birine nakil edilmesine gönüllü olan kişiler.

that they've never met and may never meet.

"Bir insan bunu neden yapar ki?" çok sık duyduğumuz bir soru.

"Why would anybody do this?" is a very common question.

And the answer may be

Cevabı da

that the brains of these extraordinary altruists

olağandışı özverili kişilerin beyinlerinin

have certain special characteristics.

özel bir yapısının olması olabilir.

Bu kişiler diğerlerinin korkularını tanımada daha iyidir.

They are better at recognizing other people's fear.

They're literally better at detecting when somebody else is in distress.

Sıkıntılı bir insanı anlamada gerçekten daha iyilerdir.

This may be in part because their amygdala is more reactive to these expressions.

Bunun nedeni amigdalalarının bu ifadelere daha duyarlı olması olabilir.

And remember, this is the same part of the brain that we found

Hatırlayın, beynin bulduğumuz bu kısmı

was underreactive in people who are psychopathic.

psikopatik insanlarda tepkisizdi.

Son olarak, amigdalaları ortalamadan yaklaşık olarak

And finally, their amygdalas are larger than average as well,

yüzde 8 daha büyük.

by about eight percent.

So together, what these data suggest

Yani bu veriler, dünya üzerinde

is the existence of something like a caring continuum in the world

bir ucunda son derece psikopatik insanların

ve diğer ucunda da çok merhametli

that's anchored at the one end by people who are highly psychopathic,

ve aşırı özverili eylemlerde bulunan insanların olduğu şefkat sürekliliği gibi

and at the other by people who are very compassionate

bir şeyin varlığını gösteriyor.

and driven to acts of extreme altruism.

But I should add that what makes extraordinary altruists so different

Ama şunu eklemeliyim ki olağandışı özverilileri farklı kılan şey

is not just that they're more compassionate than average.

ortalamanın üzerinde bir merhamete sahip olmaları değildir.

Öyleler,

They are,

but what's even more unusual about them

ama onları asıl olağandışı yapan şey

is that they're compassionate and altruistic

sadece yakın çevresi olan

not just towards people who are in their own innermost circle

arkadaş ve ailesine karşı merhametli

of friends and family. Right?

ve özverili olmamalarıdır. Değil mi?

Because to have compassion for people that you love and identify with

Çünkü sevdiğiniz ve çevrenizdeki insanlara şefkatiniz olması

is not extraordinary.

olağandışı değildir.

Gerçek olağandışı özverili merhameti bu çemberin çok daha dışındadır,

Truly extraordinary altruists' compassion extends way beyond that circle,

even beyond their wider circle of acquaintances

hatta geniş çemberindeki eş-dostlarının da ötesinde

to people who are outside their social circle altogether,

sosyal çemberlerinin dışındaki insanlardan

total strangers,

tamamen yabancı insanlara kadar.

Tıpkı beni kurtaran adam gibi.

just like the man who rescued me.

And I've had the opportunity now to ask a lot of altruistic kidney donors

Ve ben, özverili böbrek bağışçılarına

how it is that they manage to generate such a wide circle of compassion

hiç tanımadıkları bir insana böbreklerini bağışlayabilecek kadar

that they were willing to give a complete stranger their kidney.

büyük bir şefkate nasıl sahip olduklarını sorma şansına sahip oldum.

And I found it's a really difficult question for them to answer.

Ve onlar için bu sorunun zor bir soru olduğunu anladım.

I say, "How is it that you're willing to do this thing

Onlara şunu sordum: "Başkaları böyle bir şeyi yapamazken

when so many other people don't?

siz nasıl yapabildiniz?"

You're one of fewer than 2,000 Americans

Sizler böbreğini hiç tanımadığı birine bağışlayan

who has ever given a kidney to a stranger.

iki binden daha az Amerikalıdan yalnızca birisiniz.

What is it that makes you so special?"

Sizi bu kadar özel kılan ne?"

And what do they say?

Ne mi dediler?

They say, "Nothing.

"Hiçbir şey." dediler.

There's nothing special about me.

"Özel bir yanım yok.

Ben de herkes gibiyim."

I'm just the same as everybody else."

And I think that's actually a really telling answer,

Bence bu gerçekten çarpıcı bir cevap,

because it suggests that the circles of these altruists don't look like this,

çünkü bu özverili insanların çevreleri bu şekilde değil,

they look more like this.

daha çok şu şekilde.

They have no center.

Onlarda merkez yok.

These altruists literally don't think of themselves

Bu özverililer kendilerini

herhangi bir şeyin merkezinde görmüyorlar.

as being at the center of anything,

Başkasından daha iyi veya doğal olarak önemli değiller.

as being better or more inherently important than anybody else.

Bir özveriliye, böbreğini bağışlamasının neden mantıklı geldiğini sorduğumda;

When I asked one altruist why donating her kidney made sense to her,

she said, "Because it's not about me."

"Çünkü bu benimle ilgili değil." dedi.

Bir diğeri de şöyle dedi:

Another said,

"I'm not different. I'm not unique.

"Ben farklı değilim. Eşsiz değilim.

Buradaki çalışmanda seninle aynı olduğumu bulacaksın."

Your study here is going to find out that I'm just the same as you."

I think the best description for this amazing lack of self-centeredness

Bence benmerkezci olmayan bu büyüleyici şey için en iyi tanım

is humility,

tevazudur.

which is that quality that in the words of St. Augustine

Aziz Augustine sözlerinde

bunun insanı melek yaptığını belirtir.

makes men as angels.

Peki bu neden böyle?

And why is that?

It's because if there's no center of your circle,

Çünkü eğer dairenizde bir merkez yoksa,

there can be no inner rings or outer rings,

iç ve dış halkalar da olamaz.

nobody who is more or less worthy of your care and compassion

İlgi ve merhametiniz hiç kimse için

daha az veya daha fazla değildir.

than anybody else.

And I think that this is what really distinguishes extraordinary altruists

Bence bu olağandışı özverilileri

ortalama bir insandan ayıran şey tam olarak bu.

from the average person.

But I also think that this is a view of the world that's attainable by many

Fakat ayrıca bana göre bu, birçok insanın hatta insanların ekserisinin

elde edebileceği bir dünya görüşü.

and maybe even most people.

Ve bence toplum düzeyinde de

And I think this because at the societal level,

expansions of altruism and compassion are already happening everywhere.

özveri ve merhametin büyümesi her yerde yaşanıyor.

The psychologist Steven Pinker and others have shown

Psikolog Steven Pinker ve diğerlerinin belirttiği gibi,

that all around the world people are becoming less and less accepting

dünya genelinde insanların geniş çerçevede

of suffering in ever-widening circles of others,

haksızlıklara karşı tahammülü daha da azalıyor,

bu da hayvan istismarından ev içi şiddete ve idama kadar

which has led to declines of all kinds of cruelty and violence,

from animal abuse to domestic violence to capital punishment.

birçok konuda zulüm ve şiddetin azalmasına yol açıyor.

And it's led to increases in all kinds of altruism.

Ve bu da her tür özverililiğin artışına yol açıyor.

A hundred years ago, people would have thought it was ludicrous

100 yıl önce olsaydı, hiç tanımadığınız insanlara

how normal and ordinary it is

bugünkü gibi

for people to donate their blood and bone marrow

kan ve kemik iliği bağışının bu kadar normal yapılmasına

to complete strangers today.

insanlar gülüp geçerdi.

Is it possible that a hundred years from now

Bundan 100 yıl sonra

people will think that donating a kidney to a stranger

yabancı bir kişiye böbreğinizi bağışlamanız

is just as normal and ordinary

bugün kan ve kemik iliği bağışlamamız gibi

as we think donating blood and bone marrow is today?

normal ve olağan gelecek midir?

Maybe.

Belki.

So what's at the root of all these amazing changes?

Peki bu büyüleyici değişikliklerin kökeninde ne var?

In part it seems to be

Bu durum kısmen

increases in wealth and standards of living.

yaşam standartları ve refahının yükselmesinden kaynaklanıyor gibi.

As societies become wealthier and better off,

Toplumlar zenginleştikçe ve daha iyi hâle geldikçe,

people seem to turn their focus of attention outward,

insanlar dikkatlerini daha fazla dışarıya çevirecekler

ve sonuç olarak, gönüllülükten dernek bağışlarına ve böbrek bağışlamaya kadar

and as a result, all kinds of altruism towards strangers increases,

from volunteering to charitable donations and even altruistic kidney donations.

yabancılara karşı özveri artacaktır.

But all of these changes also yield

Ama tüm bu değişimler ayrıca garip ve

a strange and paradoxical result,

paradoksal sonuçlara yol açıyor.

which is that even as the world is becoming a better and more humane place,

Dünyanın gittikçe daha iyi ve daha insani bir yer olmasına rağmen,

ki öyle,

which it is,

there's a very common perception that it's becoming worse

yaygın bir kanaate göre dünya giderek daha kötü

ve acımasız bir yer oluyor, ki öyle değil.

and more cruel, which it's not.

Bunun neden böyle olduğunu bilemiyorum

And I don't know exactly why this is,

but I think it may be that we now just know so much more

ama bence bunu nedeni artık bizim uzağımızdaki yerlerde

about the suffering of strangers in distant places,

yaşanan acılar hakkında çok fazla bilgi sahibi olmamız

and so we now care a lot more

ve bu yüzden uzağımızdaki yabancıların acılarını

daha çok önemsiyor olmamızdır.

about the suffering of those distant strangers.

But what's clear is the kinds of changes we're seeing show

Fakat net olan bir şey var ki, o da gördüğümüz değişikliklerin

that the roots of altruism and compassion

merhamet ve özverililiğin köklerinin

are just as much a part of human nature as cruelty and violence,

şiddet ve zalimlik gibi insan doğasının bir parçası olduğunu, hatta daha da büyük

maybe even more so,

bir parçası olduğunu gösteriyor.

and while some people do seem to be inherently more sensitive

Ve bazı insanlar tabiatları gereği uzaktaki kişilerin acılarına

to the suffering of distant others,

çok daha duyarlı görünürken,

I really believe that the ability to remove oneself

ben gerçekten inanıyorum ki, kendini çemberin merkezinden çıkarma

from the center of the circle

ve merhamet çemberini

yabancıları da içine alacak şekilde genişletme kabiliyeti

and expand the circle of compassion outward to include even strangers

neredeyse herkesin ulaşabileceği bir şey.

is within reach for almost everyone.

Teşekkürler.

Thank you.

(Applause)

(Alkışlar)