Why some people are more altruistic than others | Abigail Marsh

Translator: Hồng Khánh Lê Reviewer: Phuong Duc

There's a man out there, somewhere,

Đây là một người bình thường ở đâu đó,

who looks a little bit like the actor Idris Elba,

hơi giống diễn viên Idris Elba,

or at least he did 20 years ago.

hay ít ra cũng giống ông ta cách đây 20 năm.

I don't know anything else about him,

Tôi không biết gì khác về ông ta,

except that he once saved my life

trừ một lần ông ta cứu tôi

by putting his own life in danger.

một cách liều mạng.

This man ran across four lanes of freeway traffic in the middle of the night

Người này chạy băng qua 4 làn đường cao tốc giữa đêm tối

to bring me back to safety

để đưa tôi ra khỏi nơi nguy hiểm

after a car accident that could have killed me.

sau một tai nạn xe có thể giết chết tôi.

And the whole thing left me really shaken up, obviously,

Đương nhiên, sự việc làm tôi vô cùng cảm động,

but it also left me with this kind of burning, gnawing need

nhưng cũng để lại trong tôi một tình cảm nung nấu, dai dẳng muốn

to understand why he did it,

biết được tại sao ông ta làm điều đó,

what forces within him caused him to make the choice

động lực nào đã thúc đẩy ông quyết định làm điều

that I owe my life to,

mà tôi phải nợ cả đời,

to risk his own life to save the life of a stranger?

ông đã liều mạng mình để cứu một người xa lạ?

In other words, what are the causes of his or anybody else's capacity for altruism?

Nói cách khác, động lực của lòng vị tha ở ông hay ở bất kỳ ai là gì?

But first let me tell you what happened.

Nhưng trước hết cho phép tôi kể điều đã xảy ra.

That night, I was 19 years old

Đêm hôm đó, tôi 19 tuổi

and driving back to my home in Tacoma, Washington,

đang lái xe về nhà ở Tacoma, Washington,

down the Interstate 5 freeway,

theo trục cao tốc số 5,

when a little dog darted out in front of my car.

thì một con chó nhỏ chạy ra ngay trước xe tôi.

And I did exactly what you're not supposed to do,

Và tôi đã làm điều không nên làm,

which is swerve to avoid it.

đó là quẹo để tránh nó.

And I discovered why you're not supposed to do that.

Tôi đã hiểu ra tại sao không nên làm như thế.

I hit the dog anyways,

Tôi vẫn va phải con chó,

and that sent the car into a fishtail,

và làm cho xe tôi vẽ một đường ngoằn ngoèo,

and then a spin across the freeway,

rồi quặt ngang đường cao tốc,

until finally it wound up in the fast lane of the freeway

cho tới lúc nó dừng ở làn đường nhanh nhất của cao tốc,

faced backwards into oncoming traffic

xe đối đầu với dòng lưu thông

and then the engine died.

rồi tắt máy.

And I was sure in that moment that I was about to die too,

Lúc đó tôi nghĩ mình chết chắc,

but I didn't

nhưng không

because of the actions of that one brave man

nhờ hành động của người đàn ông can đảm

who must have made the decision

đã quyết định,

within a fraction of a second of seeing my stranded car

trong tích tắc khi thấy xe tôi lâm nạn,

to pull over and run across four lanes of freeway traffic

tấp xe vào lề và chạy băng qua bốn làn đường cao tốc

in the dark

trong đêm tối

to save my life.

để cứu tôi.

And then after he got my car working again

Rồi sau đó ông khởi động lại xe tôi

and got me back to safety and made sure I was going to be all right,

khi đưa tôi trở lại an toàn và biết chắc chắn là tôi ổn

he drove off again.

rồi mới lái xe đi.

He never even told me his name,

Ông ta không nói cho tôi biết tên,

and I'm pretty sure I forgot to say thank you.

và tôi có lẽ tôi cũng quên mất lời cảm ơn.

So before I go any further,

Vì thế trước khi tôi tiếp tục,

I really want to take a moment

tôi muốn dành một phút

to stop and say thank you to that stranger.

để cảm ơn người xa lạ kia.

(Applause)

(Vỗ tay)

Tôi nói với các bạn về chuyện đó

I tell you all of this

because the events of that night changed the course of my life to some degree.

vì sự việc tối hôm đó đã thay đổi đời tôi ở một mức độ nào đó.

I became a psychology researcher,

Tôi trở thành nhà nghiên cứu tâm lý học,

and I've devoted my work to understanding the human capacity to care for others.

và tôi cố gắng tìm hiểu khả năng chăm sóc người khác của con người.

Where does it come from, and how does it develop,

Khả năng đó từ đâu tới, nó phát triển như thế nào,

and what are the extreme forms that it can take?

và mức độ lớn nhất của nó là gì?

Những câu hỏi này rất quan trọng để hiểu được những phương diện cơ bản

These questions are really important to understanding basic aspects

of human social nature.

của bản chất xã hội loài người.

A lot of people, and this includes everybody

Nhiều người, và điều này bao hàm mỗi người

from philosophers and economists to ordinary people

từ triết gia và nhà kinh tế cho đến dân thường

believe that human nature is fundamentally selfish,

tin rằng bản chất con người được xây dựng trên sự ích kỷ,

that we're only ever really motivated by our own welfare.

rằng chúng ta chỉ có động lực tìm sự thoải mái của riêng mình.

But if that's true, why do some people, like the stranger who rescued me,

Nhưng nếu điều đó là đúng, thì tại sao một số người như người xa lạ đó lại cứu tôi,

do selfless things, like helping other people

làm những điều vì người khác, như giúp đỡ người khác

at enormous risk and cost to themselves?

bất chấp biết bao nguy hiểm và nguy hại đến chính bản thân mình?

Answering this question

Để trả lời cho câu hỏi này

requires exploring the roots of extraordinary acts of altruism,

ta cần tìm ra những nguyên nhân gốc rễ của hành động tuyệt vời vì người khác,

and what might make people who engage in such acts

và lý do làm cho người ta dấn thân vào những việc

different than other people.

khác với mọi người như vậy.

But until recently, very little work on this topic had been done.

Nhưng cho tới gần đây, rất ít nghiên cứu về chủ đề này được quan tâm.

The actions of the man who rescued me

Những hành động của người cứu tôi

meet the most stringent definition of altruism,

có chứa khái niệm hóc búa nhất của lòng vị tha,

which is a voluntary, costly behavior

đó là một thái độ tự nguyện cao cả

motivated by the desire to help another individual.

được thúc đẩy bởi ý muốn giúp người khác.

So it's a selfless act intended to benefit only the other.

Vậy đó là một hành động vị tha để mang lại lợi ích cho người khác.

Điều gì có thể lý giải một hành động như thế?

What could possibly explain an action like that?

Một câu trả lời rõ ràng, đó là lòng trắc ẩn,

One answer is compassion, obviously,

which is a key driver of altruism.

nó là chìa khóa dẫn đến lòng vị tha.

But then the question becomes,

Nhưng rồi câu hỏi tiếp theo là,

why do some people seem to have more of it than others?

tại sao một số người hình như có lòng trắc ẩn nhiều hơn người khác?

And the answer may be that the brains of highly altruistic people

Câu trả lời có thể là do não của những người có lòng vị tha

are different in fundamental ways.

rất khác về cấu trúc.

But to figure out how,

Để minh họa,

I actually started from the opposite end,

tôi bắt đầu từ trường hợp đặc biệt nhất,

with psychopaths.

trường hợp bệnh tâm thần.

Một cách tiếp cận chung để hiểu những phương diện tự nhiên của con người,

A common approach to understanding basic aspects of human nature,

like the desire to help other people,

như sự ham muốn giúp người khác,

is to study people in whom that desire is missing,

là tìm hiểu chính những người bị thiếu những tình cảm đó,

and psychopaths are exactly such a group.

và người bệnh tâm thần chính là 1 nhóm như vậy.

Psychopathy is a developmental disorder

Bệnh tâm thần là sự rối loạn phát triển

with strongly genetic origins,

do di truyền rõ nét,

and it results in a personality that's cold and uncaring

tạo ra một cá tính lạnh lùng và vô cảm

and a tendency to engage in antisocial and sometimes very violent behavior.

có khuynh hướng chống lại xã hội và đôi khi có hành vi rất bạo lực.

Một lần kia, tại Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia, những đồng nghiệp và tôi

Once my colleagues and I at the National Institute of Mental Health

conducted some of the first ever brain imaging research

tiến hành một số nghiên cứu hình ảnh về não lần đầu tiên

of psychopathic adolescents,

trên những thiếu niên bệnh tâm thần,

and our findings, and the findings of other researchers now,

những kết quả tìm thấy của chúng tôi và những nghiên cứu khác

have shown that people who are psychopathic

đã chỉ ra rằng người có bệnh tâm thần

pretty reliably exhibit three characteristics.

thể hiện rõ nét 3 đặc tính.

First, although they're not generally insensitive to other people's emotions,

Thứ nhất, dù họ không vô cảm trước cảm xúc của người khác,

they are insensitive to signs that other people are in distress.

họ lại vô cảm trước những đau khổ của người xung quanh.

And in particular,

Đặc biệt,

they have difficulty recognizing fearful facial expressions like this one.

họ khó nhận ra những sự diễn đạt lo sợ trên nét mặt ví dụ như nét mặt này.

And fearful expressions convey urgent need and emotional distress,

Sự diễn đạt nỗi sợ phát ra lời cầu xin khẩn cấp, thể hiện cơn đau cảm xúc,

and they usually elicit compassion and a desire to help

khẩn nài sự cảm thông và sự giúp đỡ

in people who see them,

đến những người họ gặp,

so it makes sense that people who tend to lack compassion

điều đó có nghĩa là những người thiếu lòng trắc ẩn

also tend to be insensitive to these cues.

sẽ có khuynh hướng vô cảm với những tín hiệu này.

The part of the brain

Một phần trong não,

that's the most important for recognizing fearful expressions

phần quan trọng nhất để nhận ra những biểu hiện của sự sợ hãi

is called the amygdala.

được gọi là hạch amygdala.

There are very rare cases of people who lack amygdalas completely,

Rất hiếm khi có người thiếu hoàn toàn hạch amygdala,

and they're profoundly impaired in recognizing fearful expressions.

những người này có rất ít khả năng nhận ra những biểu hiện sợ hãi của người khác.

And whereas healthy adults and children

Trong khi ở người lớn và trẻ em bình thường

usually show big spikes in amygdala activity

khi hạch amygdala hoạt động thì thấy xuất hiện gai lớn

đó là lúc họ nhìn những biểu hiện của nỗi sợ,

when they look at fearful expressions,

hạch amygdala của người bệnh tâm thần không phản ứng đủ trước biểu hiện này.

psychopaths' amygdalas are underreactive to these expressions.

Sometimes they don't react at all,

Đôi khi họ không có một phản ứng nào cả,

which may be why they have trouble detecting these cues.

đó có thể là lý do tại sao họ không bình thường trước những tín hiệu này.

Cuối cùng, hạch amygdala của người bệnh tâm thần nhỏ hơn bình thường

Finally, psychopaths' amygdalas are smaller than average

by about 18 or 20 percent.

khoảng 18 đến 20% về hình thể.

So all of these findings are reliable and robust,

Tất cả những phát hiện này đều đáng tin cậy, chính xác

and they're very interesting.

và rất thú vị.

But remember that my main interest

Xin lưu ý, mục tiêu chính của tôi

is not understanding why people don't care about others.

không phải là tìm hiểu tại sao người ta không quan tâm đến người khác,

It's understanding why they do.

mà là tìm hiểu tại sao họ lại quan tâm.

So the real question is,

Vậy câu hỏi ở đây là,

could extraordinary altruism,

có phải trạng thái của người có lòng vị tha cao đẹp,

which is the opposite of psychopathy

đối lập với trạng thái bệnh tâm thần,

in terms of compassion and the desire to help other people,

còn nói về lòng trắc ẩn và sự ham muốn giúp đỡ người khác,

emerge from a brain that is also the opposite of psychopathy?

có phải lòng vị tha xuất phát từ bộ não khác biệt với não người tâm thần?

A sort of antipsychopathic brain,

Có phải não mạnh khỏe,

có thể nhận ra nỗi sợ của người khác dễ dàng hơn,

better able to recognize other people's fear,

hạch amygdala hoạt động tốt hơn trước loại biểu hiện này

an amygdala that's more reactive to this expression

and maybe larger than average as well?

và có thể có hình dạng lớn hơn mức trung bình?

As my research has now shown,

Theo nghiên cứu của tôi,

all three things are true.

cả ba đều đúng.

And we discovered this

Chúng tôi đã phát hiện ra điều này

by testing a population of truly extraordinary altruists.

qua thử nghiệm trên nhóm người có lòng vị tha tuyệt vời.

These are people who have given one of their own kidneys

Có những người đã hiến một quả thận của mình

to a complete stranger.

cho một người không quen biết.

So these are people who have volunteered to undergo major surgery

Họ là những người chấp nhận một cuộc phẫu thuật đau đớn

so that one of their own healthy kidneys can be removed

cắt đi một quả thận mạnh khỏe của mình

and transplanted into a very ill stranger

để cấy vào một người xa lạ đau ốm

that they've never met and may never meet.

mà họ chưa bao giờ gặp và có thể là không bao giờ gặp.

"Why would anybody do this?" is a very common question.

"Tại sao người ta có thể làm điều đó?" đây là câu hỏi chính.

And the answer may be

Câu trả lời có thể là

that the brains of these extraordinary altruists

não của những người có lòng vị tha tuyệt vời này

have certain special characteristics.

có một vài tính chất rất đặc biệt.

They are better at recognizing other people's fear.

Họ có thể nhận ra nỗi sợ của người khác dễ dàng hơn.

Theo nghĩa đen, họ phát hiện một cách dễ dàng hơn khi nào người khác đau khổ.

They're literally better at detecting when somebody else is in distress.

This may be in part because their amygdala is more reactive to these expressions.

Đây có thể là một yếu tố vì amygdala của họ phản ứng mạnh hơn đối với tín hiệu này.

And remember, this is the same part of the brain that we found

Và xin nhớ rằng đây chính là phần não chúng tôi thấy

was underreactive in people who are psychopathic.

bị hạn chế ở những người bệnh tâm thần.

And finally, their amygdalas are larger than average as well,

Sau cùng, người có lòng vị tha rõ nét có amygdala lớn hơn mức trung bình

by about eight percent.

khoảng 8%.

So together, what these data suggest

Tóm lại, những dữ liệu này nói lên

is the existence of something like a caring continuum in the world

sự liên hệ trực tiếp của kích thước hạch amigdala đến các nhóm người,

that's anchored at the one end by people who are highly psychopathic,

từ người bệnh tâm thần nặng,

and at the other by people who are very compassionate

đến những người có lòng từ bi bao la

and driven to acts of extreme altruism.

có những hành động vô cùng nhân ái.

But I should add that what makes extraordinary altruists so different

Nhưng tôi nên thêm rằng điều làm cho những người từ bi trở nên khác biệt

is not just that they're more compassionate than average.

không phải là họ vị tha hơn mức trung bình.

They are,

Mà chính là,

but what's even more unusual about them

điều mà thậm chí không bình thường ở chính con người họ,

is that they're compassionate and altruistic

họ rất từ bi và vị tha

not just towards people who are in their own innermost circle

không chỉ đối với người trong nhóm những người thân quen

of friends and family. Right?

bạn bè và gia đình. Phải vậy không?

Because to have compassion for people that you love and identify with

Vì nếu lo lắng cho người mà bạn yêu thương và giống bạn

is not extraordinary.

thì đâu có gì là tuyệt vời.

Lòng từ bi tuyệt vời của họ mở rộng cho mọi người,

Truly extraordinary altruists' compassion extends way beyond that circle,

thậm chí đến với người ngoài mối quan hệ quen biết

even beyond their wider circle of acquaintances

to people who are outside their social circle altogether,

đến với người không thuộc cùng nhóm xã hội,

total strangers,

đến với người hoàn toàn xa lạ,

just like the man who rescued me.

như trường hợp người đàn ông cứu tôi.

And I've had the opportunity now to ask a lot of altruistic kidney donors

Tôi có may mắn được hỏi nhiều người hiến thận

how it is that they manage to generate such a wide circle of compassion

bằng cách nào họ có được lòng thương người rộng lớn như vậy

that they were willing to give a complete stranger their kidney.

đến mức mà có thể cho một người xa lạ quả thận của mình.

And I found it's a really difficult question for them to answer.

Và tôi nhận ra rằng đó là câu hỏi quá khó để trả lời.

I say, "How is it that you're willing to do this thing

Tôi nói, " Làm thế nào bạn có thể làm điều đó

when so many other people don't?

khi mà nhiều người khác không làm?

You're one of fewer than 2,000 Americans

Bạn là 1 trong khoảng 2000 người Mỹ

who has ever given a kidney to a stranger.

đã hiến 1 quả thận cho người xa lạ.

What is it that makes you so special?"

Điều gì làm bạn trở nên đặc biệt như vậy?"

And what do they say?

Họ trả lời thế nào?

They say, "Nothing.

Họ nói, "Không gì cả.

There's nothing special about me.

Tôi không có gì đặc biệt cả.

I'm just the same as everybody else."

Tôi giống mọi người thôi."

And I think that's actually a really telling answer,

Và tôi nghĩ đó là một câu trả lời ý nghĩa,

because it suggests that the circles of these altruists don't look like this,

vì nó gợi ra rằng lòng vị tha của những người này không giống thế này,

they look more like this.

mà giống thế này hơn.

They have no center.

Vòng tròn không có tâm.

Những người vì tha nhân thật sự không nghĩ về chính họ,

These altruists literally don't think of themselves

as being at the center of anything,

không cho mình như là trung tâm của vũ trụ,

as being better or more inherently important than anybody else.

không nghĩ mình quan trọng hơn hay tốt đẹp hơn người khác.

Khi tôi hỏi một người tại sao việc cho thận có ý nghĩa đối với cô ta,

When I asked one altruist why donating her kidney made sense to her,

she said, "Because it's not about me."

cô ta trả lời, "Vì điều đó giúp người khác."

Người hiến thận khác nói,

Another said,

"I'm not different. I'm not unique.

"Tôi không có gì khác biệt. Tôi không phải là người duy nhất.

Your study here is going to find out that I'm just the same as you."

Nghiên cứu của bạn sẽ cho thấy tôi cũng giống như bạn thôi."

I think the best description for this amazing lack of self-centeredness

Tôi nghĩ sự mô tả hay nhất cho sự vắng bóng tuyệt diệu của lòng ích kỷ

is humility,

là sự khiêm nhường,

which is that quality that in the words of St. Augustine

đó là đức tính, nói theo cách nói của Thánh Augustine,

makes men as angels.

làm con người trở thành thiên thần.

And why is that?

Tại sao vậy?

It's because if there's no center of your circle,

vì nếu có cái tâm ở giữa vòng tròn đó,

there can be no inner rings or outer rings,

nó sẽ không còn là hình dạng của chiếc nhẫn nữa,

nobody who is more or less worthy of your care and compassion

bạn không còn sự "nhẫn" nại của lòng từ bi để có thể chăm sóc ai

than anybody else.

không bất kỳ ai.

And I think that this is what really distinguishes extraordinary altruists

Tôi nghĩ đây là điều phân biệt người vị tha tuyệt vời

from the average person.

với người bình thường.

Nhưng theo tôi nhiều người cho rằng việc không đặt mình ở trung tâm là khả thi

But I also think that this is a view of the world that's attainable by many

và thậm chí có thể là số đông nghĩ như vậy.

and maybe even most people.

And I think this because at the societal level,

Tôi nghĩ như vậy vì ở một mức độ xã hội,

expansions of altruism and compassion are already happening everywhere.

sự mở rộng của lòng vị tha và lòng trắc ẩn luôn hiện diện ở mọi nơi.

The psychologist Steven Pinker and others have shown

Nhà tâm lý học Steven Pinker và những học giả khác nhận xét

that all around the world people are becoming less and less accepting

tất cả mọi người trên thế giới đang trở nên khó chấp nhận

of suffering in ever-widening circles of others,

những đau khổ của đồng loại,

which has led to declines of all kinds of cruelty and violence,

điều đó làm giảm bớt những hình thức tàn ác và bạo lực,

from animal abuse to domestic violence to capital punishment.

từ hành hạ động vật, bạo lực gia đình cho tới bản án tử hình.

And it's led to increases in all kinds of altruism.

Và nó làm tăng các hoạt động vị tha

Cách đây một trăm năm, người ta cho là hão huyền

A hundred years ago, people would have thought it was ludicrous

vì làm gì có chuyện xem là bình thường

how normal and ordinary it is

for people to donate their blood and bone marrow

đối với việc hiến máu, tặng tủy

to complete strangers today.

cho người hoàn toàn xa lạ ở thời nay.

Is it possible that a hundred years from now

Có phải từ 100 năm nay

people will think that donating a kidney to a stranger

người ta có thể nghĩ việc hiến thận cho một người xa lạ

is just as normal and ordinary

chỉ là việc bình thường và thường ngày

as we think donating blood and bone marrow is today?

như là ngày nay ta nghĩ đến việc cho máu và tủy không?

Maybe.

Có thể.

So what's at the root of all these amazing changes?

Vậy những thay đổi ngoạn mục, tận gốc rễ này là gì?

In part it seems to be

Một phần, đó dường như là

increases in wealth and standards of living.

nhờ vào sự tăng về của cải và nâng cao tiêu chuẩn sống.

As societies become wealthier and better off,

Khi xã hội trở nên giàu có hơn và tốt đẹp hơn,

people seem to turn their focus of attention outward,

hình như người ta mở rộng mối quan tâm ra bên ngoài,

and as a result, all kinds of altruism towards strangers increases,

như vậy tất cả các hình thức của lòng vị tha hướng đến người xa lạ càng tăng lên,

from volunteering to charitable donations and even altruistic kidney donations.

từ việc tình nguyện đến thiện nguyện bác ái cho đến thậm chí việc hiến tặng thận.

But all of these changes also yield

Nhưng tất cả những thay đổi này cũng dẫn đến

a strange and paradoxical result,

một kết quả kỳ cục và nghịch lý,

which is that even as the world is becoming a better and more humane place,

đó là thậm chí thế giới đang trở nên một nơi tốt hơn và nhân bản hơn,

which it is,

và đúng là như vậy,

there's a very common perception that it's becoming worse

thì cũng có một thực tế ở đó thế giới trở nên tồi tệ hơn

and more cruel, which it's not.

và bạo lực hơn, mà nó không đáng như vậy.

Tôi không biết chính xác tại sao lại như vậy,

And I don't know exactly why this is,

but I think it may be that we now just know so much more

nhưng tôi nghĩ có thể chính việc chúng ta biết nhiều hơn

about the suffering of strangers in distant places,

tình trạng đau khổ của con người ở nơi khác,

and so we now care a lot more

làm cho chúng ta cảm nhận và lo lắng nhiều hơn

about the suffering of those distant strangers.

về nỗi đau con người ở khắp nơi.

But what's clear is the kinds of changes we're seeing show

Nhưng những thay đổi thật rõ ràng để chúng ta nhận thấy rằng

that the roots of altruism and compassion

gốc rễ của lòng vị tha và lòng trắc ẩn

are just as much a part of human nature as cruelty and violence,

là 1 phần trong bản chất con người và sự ác độc, bạo lực cũng vậy,

maybe even more so,

nhưng có thể phần tốt đẹp lớn hơn,

and while some people do seem to be inherently more sensitive

và trong khi vài người dường như tự bản thân có nhiều đồng cảm hơn

to the suffering of distant others,

với sự đau khổ của người khác,

I really believe that the ability to remove oneself

thì tôi nghĩ rằng khả năng thay đổi chính mình

from the center of the circle

để không còn xem mình là trung tâm

and expand the circle of compassion outward to include even strangers

và biết mở rộng lòng với cả những người xa lạ

is within reach for almost everyone.

là trong tầm tay của tất cả mọi người.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)