Why is our universe fine-tuned for life? | Brian Greene

Brian Greene: Tek evren bizim evrenimiz mi?

Translator: Jenny Zurawell

Çeviri: Kutay Erbayat Gözden geçirme: Ahmet Yükseltürk

A few months ago

Birkaç ay önce

the Nobel Prize in physics

fizik dalındaki Nobel ödülü

was awarded to two teams of astronomers

bugüne kadarki en önemli astronomik

for a discovery that has been hailed

gözlemlerden biri olarak nitelendirilen

as one of the most important

bir buluş için

astronomical observations ever.

iki astronom ekibine verilmişti

And today, after briefly describing what they found,

Ve bugün, buldukları şeyi kısaca anlatarak,

I'm going to tell you about a highly controversial framework

onların buluşunu açıklayacak

for explaining their discovery,

son derece tartışmalı bir yapıyı anlatacağım,

namely the possibility

diğer bir deyişle

that way beyond the Earth,

bir olasılık olarak Dünya'nın,

the Milky Way and other distant galaxies,

Samanyolu'nun ve diğer uzak galaksilerin ötesinde

we may find that our universe

evrenimizin tek evren olmadığını,

is not the only universe,

onun yerine

but is instead

çoklu evrenler adını verdiğimiz

part of a vast complex of universes

çok sayıda karmaşık evrenler yapısının

that we call the multiverse.

bir parçası olduğunu görebiliriz.

Now the idea of a multiverse is a strange one.

Çoklu evren fikri gariptir.

I mean, most of us were raised to believe

Demek istediğim, birçoğumuz ''evren'' kelimesinin

that the word "universe" means everything.

her şey demek olduğu inancıyla büyüdük.

And I say most of us with forethought,

Tedbirli olmak adına birçoğumuz diyorum çünkü

as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.

dört yaşındaki küçük kızım doğduğundan beri bu fikirlerden bahsettiğimi duyuyor.

And last year I was holding her

Geçen sene onu karşıma alıp

and I said, "Sophia,

dedim ki, ''Sofia,

I love you more than anything in the universe."

seni evrendeki her şeyden daha çok seviyorum.''

And she turned to me and said, "Daddy,

Bana dönüp şunu dedi, ''Baba,

universe or multiverse?"

evren mi çoklu evrenler mi?''

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But barring such an anomalous upbringing,

Ama bunun gibi alışılmışın dışında bir yetiştirme tarzı olmadan

it is strange to imagine

birçoğu temelden farklı özelliklere sahip,

other realms separate from ours,

kendi çaplarında evrenler olarak düşünülebilecek

most with fundamentally different features,

bizimkinden başka alemleri

that would rightly be called universes of their own.

hayal etmek çok tuhaf.

And yet,

Ve buna rağmen,

speculative though the idea surely is,

bu fikir hakikaten ne kadar spekülatif de olsa

I aim to convince you

sizleri bunu ciddiye almanız için

that there's reason for taking it seriously,

geçerli sebepler olduğuna ikna etmeyi amaçlıyorum.

as it just might be right.

Çünkü bu doğru olabilir.

I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.

Sizlere çoklu evrenin hikayesini üç kısımda anlatacağım.

In part one,

Birinci kısımda,

I'm going to describe those Nobel Prize-winning results

şu Nobel ödülüne layık görülen sonuçları anlatacağım

and to highlight a profound mystery

ve bu sonuçların ortaya çıkarmış olduğu

which those results revealed.

derin gizeme dikkat çekeceğim.

In part two,

İkinci kısımda,

I'll offer a solution to that mystery.

bu gizem için bir çözüm önereceğim.

It's based on an approach called string theory,

Bu sicim teorisi denilen bir yaklaşıma dayanıyor

and that's where the idea of the multiverse

ve işte tam da burada çoklu evren fikri

will come into the story.

devreye girecek.

Finally, in part three,

Son olarak, üçüncü kısımda

I'm going to describe a cosmological theory

şişme kuramı denen kozmoloji teorisini

called inflation,

açıklayacağım

which will pull all the pieces of the story together.

ve bu hikayenin parçalarını bir araya getirecek.

Okay, part one starts back in 1929

Evet, ilk kısım 1929 yılında başlıyor.

when the great astronomer Edwin Hubble

Büyük astronom Edwin Hubble'ın

realized that the distant galaxies

uzaktaki galaksilerin

were all rushing away from us,

bizden giderek uzaklaştığını fark ederek

establishing that space itself is stretching,

uzayın kendi kendine esnediğini,

it's expanding.

genişlediğini ortaya koymasıyla.

Now this was revolutionary.

İşte bu devrim niteliğindeydi.

The prevailing wisdom was that on the largest of scales

Bundan önceki birikimimiz tüm ölçeklerde

the universe was static.

evrenin durağan olduğuna yönelikti.

But even so,

Öyle olmasa bile,

there was one thing that everyone was certain of:

herkesin emin olduğu bir şey vardı:

The expansion must be slowing down.

genişleme yavaşlıyor olmalı.

That, much as the gravitational pull of the Earth

Tıpkı Dünya'nın kütle çekiminin

slows the ascent of an apple tossed upward,

havaya fırlatılan bir elmanın yükselmesini yavaşlatması gibi,

the gravitational pull

her bir galaksinin kütle çekiminin

of each galaxy on every other

diğerlerine etkisi

must be slowing

uzayın genişlemesini

the expansion of space.

yavaşlatıyor olmalı.

Now let's fast-forward to the 1990s

Şimdi 1990'lara gelelim

when those two teams of astronomers

sunumun başında bahsettiğim

I mentioned at the outset

şu iki astronom ekibi

were inspired by this reasoning

bu akıl yürütmeden ilham alarak

to measure the rate

genişlemenin

at which the expansion has been slowing.

yavaşlama oranını ölçmüşlerdi.

And they did this

Ve bunu

by painstaking observations

birçok uzak galaksi üzerinde kılı kırk yaran

of numerous distant galaxies,

gözlemler yapmaları sayesinde,

allowing them to chart

genişleme hızının zamana göre

how the expansion rate has changed over time.

nasıl değiştiğini kaydederek yaptılar.

Here's the surprise:

İşte sürpriz de burada.

They found that the expansion is not slowing down.

Genişlemenin hiç de yavaşlamadığını buldular.

Instead they found that it's speeding up,

Aksine genişlemenin hızlandığını,

going faster and faster.

hızının gitgide arttığını buldular.

That's like tossing an apple upward

Bu tıpkı havaya attığınız bir elmanın

and it goes up faster and faster.

gitgide hızlanarak yükselmesi gibi bir şey.

Now if you saw an apple do that,

Eğer bir elmanın bunu yaptığını görseniz,

you'd want to know why.

neden olduğunu bilmek istersiniz.

What's pushing on it?

Bunu ittiren şey ne?

Similarly, the astronomers' results

Benzer bir şekilde, astronomların bu buluşu

are surely well-deserving of the Nobel Prize,

Nobel ödülünü şüphesiz gayet iyi bir şekilde hak ediyordu

but they raised an analogous question.

ama buradan benzer bir soru çıkardılar.

What force is driving all galaxies

Tüm bu galaksileri

to rush away from every other

sürekli artan bir hızla

at an ever-quickening speed?

birbirinden uzaklaştıran kuvvet neydi?

Well the most promising answer

Eh, bunun için en parlak cevap

comes from an old idea of Einstein's.

Einstein'ın eski bir fikrinden geliyor.

You see, we are all used to gravity

Görüyorsunuz ki, hepimiz kütleçekimin

being a force that does one thing,

tek bir şey yapan bir kuvvet olduğu fikrine alışkınız,

pulls objects together.

cisimleri birbirine çektiği fikrine.

But in Einstein's theory of gravity,

Ama Einstein'ın kütleçekim teorisinde,

his general theory of relativity,

onun genel görelilik kuramında,

gravity can also push things apart.

kütleçekim cisimleri birbirinden uzklaştırabilir de.

How? Well according to Einstein's math,

Nasıl? Şöyle ki, Einstein'ın matematiğine göre

if space is uniformly filled

eğer uzay düzgün dağılımlı olarak

with an invisible energy,

görünmez bir enerji ile doluysa,

sort of like a uniform, invisible mist,

yani bir nevi homojen, görünmez bir pus gibi,

then the gravity generated by that mist

öyleyse bu pus tarafından üretilen kütleçekim

would be repulsive,

itici olmalı,

repulsive gravity,

bu itici kütleçekim

which is just what we need to explain the observations.

tam da gözlemlerimizi açıklamak için ihtiyacımız olan şey.

Because the repulsive gravity

Çünkü uzaydaki görünmez bir enerjiye ait

of an invisible energy in space --

itici kütleçekim --

we now call it dark energy,

şimdilerde ona karanlık enerji diyoruz,

but I've made it smokey white here so you can see it --

ama görebilesiniz diye burada onu beyaz bir pus haline getirdim --

its repulsive gravity

onun bu itici kütleçekimi

would cause each galaxy to push against every other,

her bir galaksinin birbirini itmesine sebep olarak,

driving expansion to speed up,

genişlemenin hızlanmasını sağlardı,

not slow down.

yavaşlamasını değil.

And this explanation

Ve bu açıklama

represents great progress.

büyük bir yol katedildiğini gösteriyor.

But I promised you a mystery

Ama ben size burada birinci kısımda

here in part one.

bir gizem vadetmiştim.

Here it is.

O da şu.

When the astronomers worked out

Astronomlar kozmik hızlanmayı açıklamak üzere

how much of this dark energy

uzayın ne kadarlık kısmının

must be infusing space

bu karanlık enerjiyle dolu olması gerektiğini

to account for the cosmic speed up,

hesapladıklarında

look at what they found.

bulduklarına bir bakın.

This number is small.

Bu sayı çok küçük.

Expressed in the relevant unit,

İlgili birimle ifade edildiğinde,

it is spectacularly small.

inanılmaz derecede küçük.

And the mystery is to explain this peculiar number.

Ve işte işin gizemli tarafı da bu tuhaf sayıyı açıklamak.

We want this number

Biz bu sayının

to emerge from the laws of physics,

fizik kanunlarından doğmasını isteriz,

but so far no one has found a way to do that.

ama şimdiye kadar bunun yolunu bulan kimse çıkmadı.

Now you might wonder,

Şimdi şunu merak edebilirsiniz,

should you care?

bunu umursamalı mıyız?

Maybe explaining this number

Belki bu sayıyı açıklamak

is just a technical issue,

sadece teknik bir mesele,

a technical detail of interest to experts,

uzmanlardan başka hiç kimseyi

but of no relevance to anybody else.

ilgilendirmeyen teknik bir detay.

Well it surely is a technical detail,

Eh, tabii ki bu teknik bir detay,

but some details really matter.

ama bazı detaylar gerçekten önemlidir.

Some details provide

Bazı detaylar gerçekliğin

windows into uncharted realms of reality,

henüz keşfedilememiş alemlerine bir pencere açar,

and this peculiar number may be doing just that,

ve bu tuhaf sayı tam da bunu yapıyor olabilir,

as the only approach that's so far made headway to explain it

zira bunu açıklamak üzere gelişme kaydedebilen tek yaklaşım

invokes the possibility of other universes --

başka evrenlerin varlığı ihtimalini devreye sokuyor --

an idea that naturally emerges from string theory,

sicim teorisinden doğal olarak ortaya çıkan bir fikir,

which takes me to part two: string theory.

ki bu fikir beni ikinci kısma getiriyor: sicim teorisi.

So hold the mystery of the dark energy

Öyleyse siz karanlık enerjinin gizemini

in the back of your mind

aklınızın bir köşesinde tutarken,

as I now go on to tell you

bu arada ben devam edip sizlere

three key things about string theory.

sicim teorisinin üç kilit noktasından bahsedeyim.

First off, what is it?

Her şeyden önce, sicim teorisi nedir?

Well it's an approach to realize Einstein's dream

Einstein'ın hayali olan bir birleştirilmiş fizik teorisini,

of a unified theory of physics,

evrende geçerli olan tüm kuvvetleri

a single overarching framework

açıklayabilen tek ve kapsayıcı

that would be able to describe

bir çerçeveyi gerçeğe dönüştürmek için

all the forces at work in the universe.

oluşturulan bir yaklaşım.

And the central idea of string theory

Sicim teorisinin merkezindeki fikir

is quite straightforward.

aslında gayet açık.

It says that if you examine

Diyor ki, maddenin herhangi bir parçasını

any piece of matter ever more finely,

çok küçük boyutta incelerseniz,

at first you'll find molecules

öncelikle moleküllere rastlar

and then you'll find atoms and subatomic particles.

sonra da atomları ve atom altı parçacıkları bulursunuz.

But the theory says that if you could probe smaller,

Ama teoriye göre daha da ince detaya girerseniz,

much smaller than we can with existing technology,

şu anki teknolojiyle yapabileceğimizden daha küçük boyutta,

you'd find something else inside these particles --

bu parçacıkların içinde farklı bir şey bulursunuz --

a little tiny vibrating filament of energy,

titreşen küçük enerji iplikçikleri,

a little tiny vibrating string.

küçücük titreyen sicimler.

And just like the strings on a violin,

Ve tıpkı bir kemanın telleri gibi,

they can vibrate in different patterns

farklı motiflerle titreşerek

producing different musical notes.

farklı müzikal notalar üretebilirler.

These little fundamental strings,

Bu küçük temel sicimler,

when they vibrate in different patterns,

farklı motiflerle titreştiklerinde

they produce different kinds of particles --

farklı çeşitlerde parçacıklar üretirler --

so electrons, quarks, neutrinos, photons,

işte elektronlar, kuarklar, nötrinolar, fotonlar,

all other particles

ve diğer tüm parçacıklar

would be united into a single framework,

titreşen sicimlerden ortaya çıktığına göre

as they would all arise from vibrating strings.

hepsi tek bir çerçeve içinde birleştirilmiş oluyor.

It's a compelling picture,

Bu çok cezbedici bir tablo,

a kind of cosmic symphony,

bir nevi kozmik senfoni gibi,

where all the richness

dünyada etrafımızda

that we see in the world around us

gördüğümüz tüm zenginliğin

emerges from the music

bu küçücük tellerin çalabildiği

that these little, tiny strings can play.

müzikten ortaya çıkmış olması.

But there's a cost

Ama bu zarif birleştirmenin

to this elegant unification,

bir bedeli var,

because years of research

çünkü yıllar süren araştırmalar

have shown that the math of string theory doesn't quite work.

sicim teorisinin matematiğinin pek iyi sonuç vermediğini gösterdi

It has internal inconsistencies,

ve şayet çok alışılmadık bir şeye

unless we allow

izin vermediğimiz müddetçe

for something wholly unfamiliar --

kendi içinde tutarsızlıkları oluyor --

extra dimensions of space.

o da uzaya ekstra boyutlar eklemek.

That is, we all know about the usual three dimensions of space.

Şöyle ki, hepimiz uzayın olağan üç boyutunu biliyoruz.

And you can think about those

Ve bunları düşünebiliyorsunuz;

as height, width and depth.

yükseklik, genişlik ve derinlik.

But string theory says that, on fantastically small scales,

Ama sicim teorisine göre inanılmaz küçük ölçeklerde,

there are additional dimensions

tespit edemediğimiz şekilde

crumpled to a tiny size so small

öylesine minikçe içine kıvrılmış

that we have not detected them.

ek birtakım boyutlar var.

But even though the dimensions are hidden,

Ama boyutlar gizlenmiş olsa bile,

they would have an impact on things that we can observe

bizim gözlemleyebildiğimiz şeyler üzerine etkisi olacaktır,

because the shape of the extra dimensions

çünkü bu ek boyutların biçimleri

constrains how the strings can vibrate.

sicimlerin ne şekilde titreşeceğini sınırlıyor.

And in string theory,

Ve sicim teorisinde,

vibration determines everything.

titreşim her şeyi belirler.

So particle masses, the strengths of forces,

Öyleyse parçacıkların kütleleri, kuvvetlerin direnci,

and most importantly, the amount of dark energy

ve en önemlisi, karanlık enerjinin miktarı

would be determined

bu ekstra boyutların

by the shape of the extra dimensions.

şekli tarafından belirlenecektir.

So if we knew the shape of the extra dimensions,

O halde eğer bu ekstra boyutların şeklini bilebileseydik,

we should be able to calculate these features,

bu özellikleri hesaplamamız mümkün olacaktı,

calculate the amount of dark energy.

karanlık enerjinin miktarını hesaplayabilecektik.

The challenge

İşin zorluğu

is we don't know

bu ekstra boyutların

the shape of the extra dimensions.

şekillerinin neye benzediğini bilmiyoruz.

All we have

Elimizdekiler

is a list of candidate shapes

matematiğin elverdiği ölçüde

allowed by the math.

aday şekillerin bir listesi.

Now when these ideas were first developed,

Bu fikirler ilk geliştirilmeye başlandığında

there were only about five different candidate shapes,

sadece beş farklı şekil adayımız vardı,

so you can imagine

dolayısıyla gözlemlediğimiz

analyzing them one-by-one

fiziksel özelliklerden çıkarsamak üzere

to determine if any yield

onları birer birer inceleyebileceğinizi

the physical features we observe.

hayal edebilirdiniz.

But over time the list grew

Ama zamanla araştırmacılar

as researchers found other candidate shapes.

başka adaylar buldukça liste genişledi.

From five, the number grew into the hundreds and then the thousands --

Sayı başta beşken, sonra yüzlerce ve daha sonra binlerce oldu --

A large, but still manageable, collection to analyze,

Büyük, ama hala analiz etmek üzere toparlaması mümkün,

since after all,

çünkü sonuçta

graduate students need something to do.

yüksek lisans öğrencilerinin yapacak işe ihtiyacı var.

But then the list continued to grow

Ama liste büyümeye devam etti milyonlarca

into the millions and the billions, until today.

ve bugüne kadar milyarlarca oldu.

The list of candidate shapes

Aday şekillerin listesi

has soared to about 10 to the 500.

10 üzeri 500'lere kadar fırladı.

So, what to do?

Öyleyse, ne yapacağız?

Well some researchers lost heart,

Bazı araştırmacılar ümidini kaybetti,

concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions,

ek boyutların şekilleri için çok fazla aday olması ve bunların her birinin

each giving rise to different physical features,

farklı fiziksel özelliklere yol açıyor olması sebebiyle

string theory would never make

sicim teorisinin asla sınanabilir ve açıklayıcı

definitive, testable predictions.

tahminler yapamayacağı sonucuna vardılar.

But others turned this issue on its head,

Ama diğerleri konuya olağandışı bir boyut kazandırdı

taking us to the possibility of a multiverse.

ve bizi çoklu evrenler olasılığına götürdüler.

Here's the idea.

Fikirleri şuydu.

Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.

Belki de bu şekillerin her birinin eşit bir dayanağı var.

Each is as real as every other,

Her biri farklı ekstra boyutlara karşılık

in the sense

farklı şekillere sahip

that there are many universes,

pek çok evren olduğu düşünülürse,

each with a different shape, for the extra dimensions.

her bir şekil diğerleri kadar gerçek.

And this radical proposal

Ve bu radikal önermenin

has a profound impact on this mystery:

şu bahsettiğimiz gizem üzerinde inanılmaz bir etkisi var:

the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.

Nobel ödülü alan hesaplamanın ortaya çıkardığı karanlık enerji miktarı üzerinde.

Because you see,

Çünkü görüyorsunuz ki,

if there are other universes,

eğer başka evrenler varsa

and if those universes

ve bu evrenlerin her biri,

each have, say, a different shape for the extra dimensions,

diyelim ki ekstra boyutlarına karşılık farklı şekillere sahipse,

then the physical features of each universe will be different,

o zaman her evrenin fiziksel özellikleri birbirinden farklı olacaktır,

and in particular,

ve bilhassa,

the amount of dark energy in each universe

her bir evrende bulunan karanlık enerji miktarı da

will be different.

farklı olacaktır.

Which means that the mystery

Bu da demek oluyor ki,

of explaining the amount of dark energy we've now measured

ölçümünü yaptığımız karanlık enerji miktarını açıklamadaki gizem

would take on a wholly different character.

tamamen farklı bir hale bürünüyor.

In this context,

Bu bağlamda,

the laws of physics can't explain one number for the dark energy

fiziğin kanunları karanlık enerji miktarını gösteren sayıyı açıklayamaz,

because there isn't just one number,

çünkü aslında tek bir sayı yok,

there are many numbers.

pek çok sayı var.

Which means

Bu da demek oluyor ki

we have been asking the wrong question.

aslında biz soruyu yanlış soruyoruz.

It's that the right question to ask is,

Sormamız gereken doğru soru şu,

why do we humans find ourselves in a universe

biz insanlar kendimizi neden bu evrende,

with a particular amount of dark energy we've measured

mümkün olan diğer onca ihtimalden birinde değil de tam da ölçtüğümüz miktarda

instead of any of the other possibilities

karanlık enerjiye sahip olan

that are out there?

bu evrende bulduk?

And that's a question on which we can make headway.

Ve bu bize ilerleme kaydettirecek bir soru.

Because those universes

Çünkü bizimkinden çok daha fazla

that have much more dark energy than ours,

karanlık enerjiye sahip olan evrenlerde,

whenever matter tries to clump into galaxies,

maddeler ne zaman galaksi oluşturmaya kalksa,

the repulsive push of the dark energy is so strong

ortamdaki karanlık enerjinin itme kuvveti öyle büyük olacak ki

that it blows the clump apart

kümelenen maddelerin dağılmasına sebep olacak

and galaxies don't form.

ve galaksiler oluşmayacak.

And in those universes that have much less dark energy,

Bizimkinden çok daha az karanlık enerjiye sahip olan evrenlerse,

well they collapse back on themselves so quickly

onlar da kendi içlerine çok hızlı bir biçimde çökecekler

that, again, galaxies don't form.

ve yine galaksiler oluşmayacak.

And without galaxies, there are no stars, no planets

Ve galaksiler olmadan, yıldızlar olmaz, gezegenler olmaz,

and no chance

haliyle de bizimki gibi

for our form of life

yaşam formlarının

to exist in those other universes.

o diğer evrenlerde var olma şansı olmaz.

So we find ourselves in a universe

Yani biz kendimizi tam olarak

with the particular amount of dark energy we've measured

ölçtüğümüz miktarda karanlık enerjiye sahip olan bir evrende bulduk,

simply because our universe has conditions

çünkü bizimki gibi yaşam formlarına ev sahipliği yapabilecek

hospitable to our form of life.

koşullara sahip olan evren bizimkiydi.

And that would be that.

İşte hepsi bu kadar.

Mystery solved,

Gizem çözüldü,

multiverse found.

çoklu evrenler bulundu.

Now some find this explanation unsatisfying.

Ama bazıları bu açıklamayı tatmin edici bulmuyor.

We're used to physics

Bizler fiziğin

giving us definitive explanations for the features we observe.

gözlemlerimiz üzerine kesinlikli açıklamalar yapmasına alışkınız.

But the point is,

Ama mesele şu ki,

if the feature you're observing

eğer gözlemini yaptığınız özellikler

can and does take on

daha geniş bir

a wide variety of different values

gerçeklik manzarası içinde,

across the wider landscape of reality,

çok geniş çeşitlilikte değerler alabiliyorsa,

then thinking one explanation

belirli bir sayısal değere karşılık

for a particular value

tek bir açıklama olmasını beklemek

is simply misguided.

yanlış olacaktır.

An early example

Eski bir örnek de

comes from the great astronomer Johannes Kepler

bambaşka bir sayıyı anlamak adına

who was obsessed with understanding

saplantılı uğraşlar vermiş büyük astronom

a different number --

Johannes Kepler'den geliyor --

why the Sun is 93 million miles away from the Earth.

neden Güneş, Dünya'dan 93 milyon mil uzakta.

And he worked for decades trying to explain this number,

O bu sayıyı açıklamak için on yıllar boyunca çalıştı,

but he never succeeded, and we know why.

ama asla başaramadı, ve neden başaramadığını biz biliyoruz.

Kepler was asking

Kepler aslında

the wrong question.

yanlış soruyu soruyordu.

We now know that there are many planets

Artık, kendi yıldızından farklı uzaklıklarda bulunan

at a wide variety of different distances from their host stars.

pek çok gezegen olduğunu biliyoruz.

So hoping that the laws of physics

Dolayısıyla fizik kanunlarının

will explain one particular number, 93 million miles,

bu münferit sayıyı, yani 93 milyon mili açıklamasını ummak,

well that is simply wrongheaded.

bayağı yanlış bir yaklaşım.

Instead the right question to ask is,

Onun yerine sorulacak doğru soru ise şu,

why do we humans find ourselves on a planet

biz insanlar, kendimizi neden onca başka ihtimal varken

at this particular distance,

tam da bu uzaklıkta bulunan

instead of any of the other possibilities?

bir gezegen üzerinde bulduk?

And again, that's a question we can answer.

Ve işte yine, bizim cevap verebileceğimiz bir soru bu.

Those planets which are much closer to a star like the Sun

Güneş gibi bir yıldıza daha yakında bulunan gezegenler

would be so hot

çok sıcak olacak

that our form of life wouldn't exist.

ve bizim yaşam formumuz asla var olamayacaktır.

And those planets that are much farther away from the star,

Ve bu yıldızdan çok daha uzakta bulunan gezegenler ise

well they're so cold

çok soğuk olacak

that, again, our form of life would not take hold.

ve işte yine, bizim yaşam formumuz asla tutunamayacaktır.

So we find ourselves

O yüzden kendimizi

on a planet at this particular distance

tam da bu uzaklıktaki bir gezegende buluyoruz

simply because it yields conditions

çünkü bizim yaşam formumuz için hayatî olan

vital to our form of life.

koşulları sağlıyor.

And when it comes to planets and their distances,

Konu gezegenlere ve uzaklıklarına geldiğinde,

this clearly is the right kind of reasoning.

bu açıkça doğru türden bir akıl yürütme.

The point is,

Mesele şu ki,

when it comes to universes and the dark energy that they contain,

konu evrenlere ve içerdikleri karanlık enerjiye geldiğinde,

it may also be the right kind of reasoning.

bu akıl yürütme bunlar için de doğru olabilir.

One key difference, of course,

Bir temel farklılık, elbette,

is we know that there are other planets out there,

bizler orada başka gezegenler olduğunu biliyoruz,

but so far I've only speculated on the possibility

oysa başka evrenler olabileceği fikri hakkında

that there might be other universes.

şimdiye kadar yaptığım şey ise sadece spekülasyon.

So to pull it all together,

Öyleyse parçaları bir araya getirdiğimizde,

we need a mechanism

gerçekten başka evrenleri

that can actually generate other universes.

meydana getirecek bir mekanizmaya ihtiyacımız var.

And that takes me to my final part, part three.

Ve bu da beni son kısma, üçüncü kısma getiriyor.

Because such a mechanism has been found

Çünkü böyle bir mekanizma, "büyük patlama"yı

by cosmologists trying to understand the Big Bang.

anlamaya çalışan kozmologlar tarafından keşfedildi bile.

You see, when we speak of the Big Bang,

Biliyorsunuz, büyük patlamadan bahsettiğimizde,

we often have an image

genellikle aklımızda

of a kind of cosmic explosion

evrenimizi yaratan ve

that created our universe

dışarı doğru büyümesini sağlayan

and set space rushing outward.

bir çeşit kozmik patlama görüntüsü oluşur.

But there's a little secret.

Ama burada küçük bir sır var.

The Big Bang leaves out something pretty important,

Büyük Patlama çok önemli bir şeyi açıkta bırakıyor,

the Bang.

"patlama" kısmını.

It tells us how the universe evolved after the Bang,

Bize evrenin patlamadan sonra nasıl evrildiğini açıklıyor,

but gives us no insight

ama o patlamayı neyin tetiklediği

into what would have powered the Bang itself.

hakkında en ufak bir fikir vermiyor.

And this gap was finally filled

Ve bu boşluk sonunda

by an enhanced version of the Big Bang theory.

Büyük Patlama Teorisi'nin geliştirilmiş bir sürümünde dolduruldu.

It's called inflationary cosmology,

Buna "şişme kozmolojisi" deniyor,

which identified a particular kind of fuel

ve bu, uzayın dışarı doğru büyümesini

that would naturally generate

doğal olarak sağlayacak

an outward rush of space.

bir çeşit yakıt betimliyor.

The fuel is based on something called a quantum field,

Bu yakıt kuantum alanı denen bir şeye dayanıyor,

but the only detail that matters for us

ama bizim için burada gerekli tek ayrıntı şu ki,

is that this fuel proves to be so efficient

bu yakıt öylesine yüksek verimli ki,

that it's virtually impossible

bunu kullanıp bitirmek

to use it all up,

hemen hemen imkansız.

which means in the inflationary theory,

Dolayısıyla şişme kuramında,

the Big Bang giving rise to our universe

evrenimizi oluşturan büyük patlama

is likely not a one-time event.

tek seferlik bir olay gibi görünmüyor.

Instead the fuel not only generated our Big Bang,

Bu yakıt bizim büyük patlamamızı meydana getirmekle kalmadı,

but it would also generate countless other Big Bangs,

ayrıca başka sayısız büyük patlamaları da oluşturdu

each giving rise to its own separate universe

ve bunların her biri kendi ayrı evreninin oluşmasına sebep olurken

with our universe becoming but one bubble

bizim evrenimiz sayısız evrenlerden oluşan

in a grand cosmic bubble bath of universes.

büyük kozmik köpük küveti içindeki tek bir köpük haline geldi.

And now, when we meld this with string theory,

İşte şimdi bunu sicim teorisiyle birleştirdiğimizde,

here's the picture we're led to.

ortaya çıkan tablo bu şekilde.

Each of these universes has extra dimensions.

Bu evrenlerin her birinin ekstra boyutları var.

The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.

Bu ekstra boyutlar pek çok farklı şekillerde olabiliyor.

The different shapes yield different physical features.

Bu değişik şekiller de farklı fiziksel özellikleri beraberinde getiriyor.

And we find ourselves in one universe instead of another

Ve biz kendimizi diğerleri yerine bu evrende buluyoruz,

simply because it's only in our universe

çünkü bizim yaşam biçimimizin tutunabilmesi için

that the physical features, like the amount of dark energy,

uygun olan fiziksel özelliklere ve karanlık enerji miktarına

are right for our form of life to take hold.

sahip olan tek evren bizim evrenimiz.

And this is the compelling but highly controversial picture

Ve kozmos'un geniş plandaki bu tablosu cezbedici ama

of the wider cosmos

oldukça da tartışmalı

that cutting-edge observation and theory

ve en gelişmiş gözlemlerimiz ve teorilerimiz

have now led us to seriously consider.

bizi bu tabloyu ciddi ciddi düşünmeye sevk ediyor.

One big remaining question, of course, is,

Geriye kalan bir büyük soru ise elbette şu,

could we ever confirm

diğer evrenlerin varlığını

the existence of other universes?

doğrulamamız hiç mümkün olabilecek mi?

Well let me describe

İzin verin günün birinde

one way that might one day happen.

bunun gerçekleşebileceğini açıklayayım.

The inflationary theory

Şişme kuramının

already has strong observational support.

şimdiden gözleme dayalı güçlü dayanakları var.

Because the theory predicts

Çünkü bu kuram, büyük patlamanın

that the Big Bang would have been so intense

o denli şiddetli olduğunu öngörüyor ki,

that as space rapidly expanded,

uzay süratle genişledikçe

tiny quantum jitters from the micro world

mikro dünyadaki küçük kuantum titreşimlerinin

would have been stretched out to the macro world,

makro dünyaya yayılarak

yielding a distinctive fingerprint,

kendine özgü bir parmak izi gibi düşünülebilecek,

a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots,

uzayda nispeten sıcak ve soğuk noktalardan oluşan bir örüntü bırakacağını,

across space,

bunun da

which powerful telescopes have now observed.

güçlü teleskoplar tarafından gözlemlenebileceğini öngörüyor.

Going further, if there are other universes,

Daha da ileri gidersek, eğer başka evrenler varsa,

the theory predicts that every so often

bu kuram bu evrenlerin sıklıkla birbiriyle

those universes can collide.

çarpışabileceğini öngörüyor.

And if our universe got hit by another,

Ve eğer bizim evrenimiz başka biriyle çarpışırsa,

that collision

bu çarpışma

would generate an additional subtle pattern

ek olarak uzay boyunca sıcaklık değişikliklerinden

of temperature variations across space

oluşan hafif bir örüntü oluşturacaktır

that we might one day

ve bunu günün birinde

be able to detect.

tespit etmemiz mümkün olabilir.

And so exotic as this picture is,

Bu tablo bu denli egzotik olmasının yanında,

it may one day be grounded

günün birinde gözlemlere de

in observations,

dayandırılarak,

establishing the existence of other universes.

diğer evrenlerin varlığı ortaya konulabilir.

I'll conclude

Sonuç olarak

with a striking implication

tüm bu fikirlerden yola çıkarak

of all these ideas

çok uzak bir gelecek için

for the very far future.

çarpıcı bir çıkarım yapacağım.

You see, we learned

Gördüğünüz gibi, evrenimizin

that our universe is not static,

durağan olmadığını,

that space is expanding,

uzayın genişlemekte olduğunu,

that that expansion is speeding up

bu genişlemenin de giderek hızlandığını

and that there might be other universes

ve başka evrenler de olduğunu,

all by carefully examining

hepsini uzak galaksilerden bize ulaşan

faint pinpoints of starlight

yıldızların o noktasal zayıf ışıklarını

coming to us from distant galaxies.

dikkatlice irdeleyerek öğrendik.

But because the expansion is speeding up,

Ama bu genişleme hızlandığı için,

in the very far future,

çok uzak bir gelecekte,

those galaxies will rush away so far and so fast

bu galaksiler çok hızlı bir şekilde iyice uzaklaşıyor olacak

that we won't be able to see them --

ve artık onları göremeyeceğiz --

not because of technological limitations,

teknolojik sebeplerden dolayı değil ama

but because of the laws of physics.

fizik kanunları sebebiyle.

The light those galaxies emit,

Bu galaksilerin yaydığı ışık

even traveling at the fastest speed, the speed of light,

mümkün olan en yüksek hızda, ışık hızında seyretse bile

will not be able to overcome

aramızdaki sürekli açılan bu mesafeyi

the ever-widening gulf between us.

kat edemeyecek hale gelecek.

So astronomers in the far future

Yani uzak gelecekteki astronomlar

looking out into deep space

uzayın derinliklerine baktıklarında

will see nothing but an endless stretch

durağan, zifiri bir kör karanlıktan oluşan sonsuz bir

of static, inky, black stillness.

uzamdan başka bir şey görmeyecekler.

And they will conclude

Evrenin durağan ve değişmez olduğunu,

that the universe is static and unchanging

kendilerine de evsahipliği yapan,

and populated by a single central oasis of matter

maddenin bu tekil ve merkezi vahası dışında bir yerleşim

that they inhabit --

olmadığı sonucuna varacaklar --

a picture of the cosmos

işte bu, kozmos'un tamamıyla

that we definitively know to be wrong.

yanlış olduğunu bildiğimiz bir tablosu.

Now maybe those future astronomers will have records

Ama belki de bu gelecekteki astronomların elinde

handed down from an earlier era,

önceki dönemlerden kalma,

like ours,

tıpkı bizimki gibi,

attesting to an expanding cosmos

genişleyen galaksilerle dolu bir kozmos fikrini onaylayan

teeming with galaxies.

kayıtlar olacak.

But would those future astronomers

Ama acaba geleceğin astronomları

believe such ancient knowledge?

bu tarihî bilgilere inanacak mı?

Or would they believe

Yoksa o karanlık, durağan

in the black, static empty universe

ve boş evrende yalnızca kendilerinin

that their own state-of-the-art observations reveal?

o en gelişmiş gözlemlerinin sonuçlarına mı inanacaklar?

I suspect the latter.

İkincisinin olacağından kuşkulanıyorum.

Which means that we are living

Bu da demek oluyor ki şu an

through a remarkably privileged era

inanılmaz derecede ayrıcalıklı çağlarda yaşıyoruz,

when certain deep truths about the cosmos

kozmos hakkında belli derin gerçekliklerin

are still within reach

halen insanların keşfetme arzusu tarafından

of the human spirit of exploration.

ulaşılabilir olduğu çağlardayız.

It appears that it may not always be that way.

Görünüşe bakılırsa bu her zaman böyle olmayacak.

Because today's astronomers,

Çünkü bugünün astronomları,

by turning powerful telescopes to the sky,

güçlü teleskoplarını gökyüzüne çevirerek,

have captured a handful of starkly informative photons --

bir avuç aydınlatıcı fotonu tüm çıplaklığıyla yakalayabildiler --

a kind of cosmic telegram

milyarlarca yıldır yolda olan

billions of years in transit.

bir çeşit kozmik mesaj.

and the message echoing across the ages is clear.

Ve çağlar boyunca yankılanan bu mesaj gayet açık.

Sometimes nature guards her secrets

Doğa bazen sırlarını çözülmeyecek şekilde

with the unbreakable grip

fizik kanunları ile sıkıca sarar

of physical law.

ve onları gizler.

Sometimes the true nature of reality beckons

Bazen gerçekliğin asıl doğası ufkun hemen ötesinden

from just beyond the horizon.

bizlere işaret verir.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)

Chris Anderson: Brian, thank you.

Chris Anderson: Brian, teşekkürler.

The range of ideas you've just spoken about

Az önce bahsettiğin fikirlerin çeşitliliği

are dizzying, exhilarating, incredible.

baş döndürücü, olağanüstü, harika.

How do you think

Tarihsel açıdan bakınca

of where cosmology is now,

kozmolojinin bulunduğu yeri

in a sort of historical side?

nasıl görüyorsun?

Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?

Sana göre şu an tarihsel olarak olağandışı bir şeylerin ortasında mıyız?

BG: Well it's hard to say.

BG: Yani aslında bunu söylemek zor.

When we learn that astronomers of the far future

Uzak gelecekteki astronomların bu meseleyi çözebilecek

may not have enough information to figure things out,

yeterince bilgiye sahip olamayacağını öğrendiğimizde,

the natural question is, maybe we're already in that position

doğal olan soru şu ki, belki de zaten biz çoktan o duruma geldik

and certain deep, critical features of the universe

ve evrenin belli bir takım derin, kritik özellikleri

already have escaped our ability to understand

kozmolojinin evrimi sebebiyle

because of how cosmology evolves.

anlayabilme yetimizden çoktan kaçtı.

So from that perspective,

Yani bu perspektifle,

maybe we will always be asking questions

belki de her zaman sorular soruyor olacağız

and never be able to fully answer them.

ve bunlara asla tam olarak cevap veremeyeceğiz.

On the other hand, we now can understand

Öte yandan, şu an evrenin ne kadar yaşlı olduğunu

how old the universe is.

anlayabiliyoruz.

We can understand

13.72 milyar yıl önce ortaya çıkan

how to understand the data from the microwave background radiation

kozmik mikrodalga arkaplan ışıması verilerini nasıl değerlendireceğimizi

that was set down 13.72 billion years ago --

anlayabiliyoruz.

and yet, we can do calculations today to predict how it will look

Böyle olunca, bugün ileride nasıl görüneceğini tahmin edecek hesaplamalar yapıyoruz

and it matches.

ve tutuyor.

Holy cow! That's just amazing.

Aman tanrım! Bu inanılmaz.

So on the one hand, it's just incredible where we've gotten,

Yani bir yandan, geldiğimiz yer gerçekten inanılmaz,

but who knows what sort of blocks we may find in the future.

ama gelecekte ne gibi kayalara çarpacağımızı kim bilebilir.

CA: You're going to be around for the next few days.

CA: Önümüzdeki birkaç gün buralarda olacaksın.

Maybe some of these conversations can continue.

Belki bu diyalogların bir kısmı devam edebilir.

Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.)

Teşekkürler, Sağol, Brian. (BG: Ben teşekkür ederim.)

(Applause)

(Alkışlar)