Why is our universe fine-tuned for life? | Brian Greene

Brian Greene: Vũ trụ của chúng ta có phải là duy nhất?

Translator: Jenny Zurawell

Translator: Hoang Yen Nguyen Dang Reviewer: Nhon Tran Le

A few months ago

Vài tháng trước

the Nobel Prize in physics

giải Nobel Vật Lý

was awarded to two teams of astronomers

đã được trao cho hai nhóm nhà thiên văn học

for a discovery that has been hailed

vì một khám phá được xem là

as one of the most important

một trong những quan sát thiên văn

astronomical observations ever.

quan trọng nhất trong lịch sử.

And today, after briefly describing what they found,

Và hôm nay, sau khi tóm tắt lại những gì họ phát hiện ra,

I'm going to tell you about a highly controversial framework

tôi sẽ nói về một cách giải thích đầy tranh cãi

for explaining their discovery,

cho khám phá này,

namely the possibility

được gọi là khả năng

that way beyond the Earth,

mà ngoài trái đất,

the Milky Way and other distant galaxies,

dải Ngân Hà và các thiên hà xa xôi khác,

we may find that our universe

chúng ta có thể phát hiện rằng

is not the only universe,

vũ trụ của chúng ta không phải là duy nhất,

but is instead

mà chỉ là

part of a vast complex of universes

một phần của một hệ thống vũ trụ rộng lớn

that we call the multiverse.

được gọi là đa vũ trụ.

Now the idea of a multiverse is a strange one.

Ý tưởng về đa vũ trụ khá kì lạ.

I mean, most of us were raised to believe

Ý tôi là, đa số chúng ta đều tin rằng

that the word "universe" means everything.

"vũ trụ" là tất cả.

And I say most of us with forethought,

Và tôi cố ý nói đa số chúng ta vì

as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.

con gái bốn tuổi của tôi đã nghe tôi nói về đa vũ trụ từ khi chào đời.

And last year I was holding her

Và năm ngoái, khi tôi nắm tay bé

and I said, "Sophia,

và nói "Sophia,

I love you more than anything in the universe."

bố yêu con hơn tất cả mọi thứ trong vũ trụ"

And she turned to me and said, "Daddy,

Và bé quay lại nói: "Bố à,

universe or multiverse?"

vũ trụ hay đa vũ trụ?'

(Laughter)

(tiếng cười)

But barring such an anomalous upbringing,

Nhưng nếu không được nuôi lớn theo cách kì lạ như vậy

it is strange to imagine

thì thật khó tưởng tượng đến

other realms separate from ours,

một nơi tách biệt với vũ trụ của chúng ta,

most with fundamentally different features,

với những đặc tính cơ bản khác,

that would rightly be called universes of their own.

và cũng được gọi là "vũ trụ".

And yet,

Và dù cho

speculative though the idea surely is,

ý tưởng này mang tính phỏng đoán cao,

I aim to convince you

mục đích của tôi vẫn là thuyết phục các bạn

that there's reason for taking it seriously,

rằng có nguyên nhân để ta nghiêm túc suy nghĩ về nó,

as it just might be right.

vì có lẽ nó là đúng.

I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.

Câu chuyện về đa vũ trụ có 3 phần.

In part one,

Trong phần 1,

I'm going to describe those Nobel Prize-winning results

tôi sẽ mô tả những kết quả của khám phá đã đoạt giải Nobel,

and to highlight a profound mystery

và nhấn mạnh một bí ẩn lớn

which those results revealed.

mà những kết quả đó tiết lộ.

In part two,

Trong phần 2,

I'll offer a solution to that mystery.

tôi sẽ đưa ra giải pháp cho bí ẩn đó.

It's based on an approach called string theory,

Nó dựa trên thuyết Dây,

and that's where the idea of the multiverse

và đây là lúc ý tưởng về đa vũ trụ

will come into the story.

bắt đầu xuất hiện trong câu chuyện.

Finally, in part three,

Cuối cùng, trong phần 3,

I'm going to describe a cosmological theory

tôi sẽ mô tả một thuyết về vũ trụ,

called inflation,

gọi là thuyết căng phồng,

which will pull all the pieces of the story together.

và tại đây những mảnh của câu chuyện sẽ trở nên liền lạc.

Okay, part one starts back in 1929

Được rồi. Phần 1 bắt đầu vào năm 1929

when the great astronomer Edwin Hubble

khi nhà thiên văn học vĩ đại Edwin Hubble

realized that the distant galaxies

nhận ra rằng những thiên hà ở xa

were all rushing away from us,

đang chạy ra xa khỏi chúng ta,

establishing that space itself is stretching,

nghĩa là không gian đang nới rộng ra,

it's expanding.

đang nở ra.

Now this was revolutionary.

Đây là một bước ngoặt lớn vì

The prevailing wisdom was that on the largest of scales

Lúc bấy giờ, một suy nghĩ thịnh hành là

the universe was static.

vũ trụ là bất biến.

But even so,

Nhưng ngay cả khi đó,

there was one thing that everyone was certain of:

có một điều mọi người đều chắc chắn:

The expansion must be slowing down.

tốc độ nở rộng của vũ trụ đang giảm dần.

That, much as the gravitational pull of the Earth

Điều này cũng giống như lực hút của Trái Đất

slows the ascent of an apple tossed upward,

làm quả táo được ném thẳng lên chuyển động chậm lại,

the gravitational pull

lực hút của

of each galaxy on every other

mỗi thiên hà lên thiên hà khác

must be slowing

lẽ ra phải làm chậm

the expansion of space.

sự nở rộng của không gian.

Now let's fast-forward to the 1990s

Bây giờ ta sẽ tua nhanh đến những năm 1990

when those two teams of astronomers

khi hai nhóm nhà thiên văn học

I mentioned at the outset

tôi đã nói đến

were inspired by this reasoning

lấy cảm hứng từ suy nghĩ này

to measure the rate

để đo tốc độ

at which the expansion has been slowing.

chậm dần của sự giãn nở.

And they did this

Và họ đã đo đạc

by painstaking observations

bằng cách quan sát tỉ mỉ

of numerous distant galaxies,

rất nhiều những thiên hà ở xa,

allowing them to chart

từ đó họ lập bảng số liệu

how the expansion rate has changed over time.

cho thấy tốc độ của sự giãn nở thay đổi như thế nào.

Here's the surprise:

Đây là điều bất ngờ:

They found that the expansion is not slowing down.

Họ thấy rằng sự giãn nở không hề chậm lại.

Instead they found that it's speeding up,

Thay vào đó họ thấy rằng nó đang giãn nở

going faster and faster.

ngày một nhanh hơn.

That's like tossing an apple upward

Cũng như khi ta tung một trái táo lên cao

and it goes up faster and faster.

và nó bay lên ngày càng nhanh vậy.

Now if you saw an apple do that,

Vậy nếu bạn thấy một quả táo như vậy

you'd want to know why.

bạn sẽ muốn biết tại sao.

What's pushing on it?

Cái gì đang đẩy nó lên?

Similarly, the astronomers' results

Cũng giống như vậy, kết quả đo đạc

are surely well-deserving of the Nobel Prize,

rất xứng đáng được nhận giải Nobel,

but they raised an analogous question.

nhưng nó lại đưa ra một câu hỏi tương tự.

What force is driving all galaxies

Lực nào đã đẩy những thiên hà

to rush away from every other

ra xa nhau

at an ever-quickening speed?

với tốc độ luôn tăng dần?

Well the most promising answer

Và câu trả lời hứa hẹn nhất

comes from an old idea of Einstein's.

đến từ một ý tưởng cũ của Einstein.

You see, we are all used to gravity

Ta thấy rằng, chúng ta đều quen nghĩ rằng

being a force that does one thing,

trọng lục là lực

pulls objects together.

kéo mọi vật lại với nhau.

But in Einstein's theory of gravity,

Nhưng trong giả thuyết về trọng lực của Einstein,

his general theory of relativity,

thuyết tương đối của ông

gravity can also push things apart.

trọng lực cũng có thể đẩy các vật ra xa nhau.

How? Well according to Einstein's math,

Như thế nào? Theo tính toán của Einstein,

if space is uniformly filled

nếu trong không gian,

with an invisible energy,

năng lượng phân bố đều,

sort of like a uniform, invisible mist,

như một làn sương mỏng, đều,

then the gravity generated by that mist

thì trọng lực làn sương đó tạo ra

would be repulsive,

sẽ là lực đẩy,

repulsive gravity,

trọng lực đẩy,

which is just what we need to explain the observations.

đó cũng là cái chúng ta cần để giải thích những quan sát trên.

Because the repulsive gravity

Vì trọng lực đẩy

of an invisible energy in space --

của năng lượng vô hình trong không gian --

we now call it dark energy,

được gọi là năng lượng đen,

but I've made it smokey white here so you can see it --

nhưng ở đây tôi vẽ nó trắng như khói để các bạn thấy được --

its repulsive gravity

trọng lực đẩy của nó

would cause each galaxy to push against every other,

sẽ đẩy các thiên hà ra xa nhau,

driving expansion to speed up,

làm cho sự giãn nở nhanh hơn,

not slow down.

chứ không chậm lại.

And this explanation

Và cách giải thích này đưa đến

represents great progress.

một bước tiến triển lớn.

But I promised you a mystery

Nhưng tôi đã nói về một bí ẩn

here in part one.

trong phần 1 này.

Here it is.

Và bí ẩn đây.

When the astronomers worked out

Khi các nhà thiên văn học tính xem

how much of this dark energy

bao nhiêu năng lượng đen

must be infusing space

trong không gian

to account for the cosmic speed up,

đang làm cho vũ trụ tăng tốc độ,

look at what they found.

hãy xem những gì họ tìm ra.

This number is small.

Con số này nhỏ.

Expressed in the relevant unit,

Khi so với những đơn vị liên quan,

it is spectacularly small.

con số này là rất nhỏ.

And the mystery is to explain this peculiar number.

Và bí ẩn là làm sao giải thích con số đặc biệt này.

We want this number

Ta muốn con số này

to emerge from the laws of physics,

xuất hiện từ một định luật vật lí,

but so far no one has found a way to do that.

nhưng đến nay chưa ai làm được điều đó.

Now you might wonder,

Bây giờ bạn có thể nghĩ,

should you care?

tôi có nên quan tâm chăng?

Maybe explaining this number

Có lẽ giải thích thêm về điều này

is just a technical issue,

chỉ là một vấn đề kĩ thuật,

a technical detail of interest to experts,

một chi tiết kĩ thuật thú vị với các chuyên gia

but of no relevance to anybody else.

nhưng không liên quan gì đến ai khác.

Well it surely is a technical detail,

Ừ, nó đúng là một chi tiết kĩ thuật,

but some details really matter.

nhưng một vài chi tiết có liên quan.

Some details provide

Vài chi tiết mở ra cánh cửa

windows into uncharted realms of reality,

đi vào thực tế chưa hề được khám phá,

and this peculiar number may be doing just that,

và con số đặc biệt này có thể,

as the only approach that's so far made headway to explain it

(đây là con đường duy nhất hiện nay để giải thích),

invokes the possibility of other universes --

khơi lên khả năng về những vũ trụ khác --

an idea that naturally emerges from string theory,

một ý tưởng xuất hiện từ thuyết Dây,

which takes me to part two: string theory.

điều này đưa tôi đến phần 2.

So hold the mystery of the dark energy

Vậy, giữ lại những suy nghĩ

in the back of your mind

về năng lượng đen,

as I now go on to tell you

vì bây giờ tôi sẽ nói đến

three key things about string theory.

3 điều cơ bản của thuyết Dây.

First off, what is it?

Đầu tiên, thuyết Dây là gì?

Well it's an approach to realize Einstein's dream

Nó là một cách tiếp cận ước mơ của Einstein

of a unified theory of physics,

về một thuyết vật lý,

a single overarching framework

một khuôn mẫu duy nhất

that would be able to describe

có thể mô tả

all the forces at work in the universe.

tất cả các lực trong vũ trụ.

And the central idea of string theory

Ý tưởng trung tâm của thuyết Dây

is quite straightforward.

khá là đơn giản.

It says that if you examine

Nó nói rằng nếu ta xem xét

any piece of matter ever more finely,

một vật chất bất kì,

at first you'll find molecules

đầu tiên ta sẽ tìm thấy các phân tử,

and then you'll find atoms and subatomic particles.

và rồi ta tìm thấy nguyên tử và những hạt nhỏ hơn.

But the theory says that if you could probe smaller,

Nhưng thuyết này cho rằng nếu ta có thể thăm dò ở mức độ

much smaller than we can with existing technology,

nhỏ hơn rất nhiều so với ngày nay,

you'd find something else inside these particles --

ta sẽ tìm thấy một thứ khác trong những hạt này --

a little tiny vibrating filament of energy,

một sợi tơ năng lượng nhỏ đang dao động,

a little tiny vibrating string.

một sợi dây tí hon đang dao động.

And just like the strings on a violin,

Và cũng giống như dây đàn violin,

they can vibrate in different patterns

chúng có thể dao động theo nhiều kiểu khác nhau,

producing different musical notes.

tạo nên những nốt nhạc khác nhau.

These little fundamental strings,

Những sợi cơ bản này,

when they vibrate in different patterns,

chúng dao động theo những kiểu khác nhau,

they produce different kinds of particles --

tạo nên những loại hạt khác nhau --

so electrons, quarks, neutrinos, photons,

vì vậy electron, quark, nơtrino, photon,

all other particles

và tất cả những hạt khác

would be united into a single framework,

có thể được đặt vào một khuôn mẫu duy nhất,

as they would all arise from vibrating strings.

vì chúng đều được tạo thành từ những sợi dây dao động.

It's a compelling picture,

Đây là 1 bức tranh hấp dẫn,

a kind of cosmic symphony,

một bản giao hưởng vũ trụ,

where all the richness

nơi mà tất cả sự phong phú

that we see in the world around us

ta thấy trong thế giới xung quanh

emerges from the music

xuất hiện từ âm nhạc

that these little, tiny strings can play.

mà những sợi dây tí hon có thể tạo nên.

But there's a cost

Nhưng có một cái giá

to this elegant unification,

cho sự hợp nhất này,

because years of research

vì nhiều năm nghiên cứu

have shown that the math of string theory doesn't quite work.

đã cho thấy rằng thuyết Dây không đúng về mặt toán học.

It has internal inconsistencies,

Nó có nhiều mâu thuẫn,

unless we allow

trừ khi ta chấp nhận

for something wholly unfamiliar --

một thứ hoàn toàn xa lạ --

extra dimensions of space.

những chiều khác của không gian.

That is, we all know about the usual three dimensions of space.

Chúng ta đều biết về không gian ba chiều.

And you can think about those

Và ta nghĩ đến

as height, width and depth.

chiều cao, chiều rộng và chiều sâu.

But string theory says that, on fantastically small scales,

Nhưng thuyết Dây cho rằng, trên một tỉ lệ vô cùng nhỏ,

there are additional dimensions

còn có những chiều khác

crumpled to a tiny size so small

với kích thước siêu nhỏ

that we have not detected them.

đến nỗi ta không phát hiện được.

But even though the dimensions are hidden,

Nhưng ngay cả khi đó,

they would have an impact on things that we can observe

chúng vẫn ảnh hưởng đến những thứ ta có thể thấy,

because the shape of the extra dimensions

vì hình dạng của những chiều đó

constrains how the strings can vibrate.

hạn chế cách dao động của những sợi dây.

And in string theory,

Và trong thuyết dây này,

vibration determines everything.

sự dao động quyết định tất cả.

So particle masses, the strengths of forces,

Vậy khối lượng của hạt, độ lớn của lực,

and most importantly, the amount of dark energy

và quan trọng nhất, lượng năng lượng đen

would be determined

sẽ được quyết định

by the shape of the extra dimensions.

bởi hình dạng của các chiều không gian trên.

So if we knew the shape of the extra dimensions,

Vậy nếu ta biết được hình dạng của những chiều này,

we should be able to calculate these features,

ta sẽ có thể tính được những đặc tính trên,

calculate the amount of dark energy.

và tính được lượng không gian đen.

The challenge

Thử thách ở đây

is we don't know

là chúng ta không biết

the shape of the extra dimensions.

hình dạng của những chiều không gian này.

All we have

Tất cả những gì ta có

is a list of candidate shapes

là danh sách những hình dạng

allowed by the math.

mà toán học cho phép.

Now when these ideas were first developed,

Khi những ý tưởng trên ra đời,

there were only about five different candidate shapes,

chỉ có 5 hình dạng khác nhau được đưa ra,

so you can imagine

nên bạn có thể nghĩ đến

analyzing them one-by-one

phân tích từng dạng một,

to determine if any yield

để xem nếu có hình dạng nào

the physical features we observe.

tạo nên những tính chất vật lý ta quan sát được.

But over time the list grew

Nhưng danh sách dài dần theo thời gian

as researchers found other candidate shapes.

khi các nhà nghiên cứu tìm ra các dạng có thể khác.

From five, the number grew into the hundreds and then the thousands --

Từ 5, con số đã tăng lên đến hàng trăm rồi hàng ngàn --

A large, but still manageable, collection to analyze,

con số lớn, nhưng vẫn có thể phân tích được,

since after all,

vì dù gì thì

graduate students need something to do.

học sinh cao học vẫn cần có việc để làm.

But then the list continued to grow

Nhưng rồi danh sách tiếp tục dài ra

into the millions and the billions, until today.

đến hàng triệu rồi hàng tỉ như ngày nay.

The list of candidate shapes

Danh sách các hình dạng

has soared to about 10 to the 500.

đã tăng khoảng đến khoảng 10 mũ 500.

So, what to do?

Vậy ta phải làm gì?

Well some researchers lost heart,

Một số nhà nghiên cứu mất niềm tin,

concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions,

kết luận rằng có quá nhiều hình dạng có thể của các chiều không gian,

each giving rise to different physical features,

mỗi hình dạng đưa đến những tính chất vật lý khác nhau,

string theory would never make

thuyết dây sẽ không bao giờ

definitive, testable predictions.

có những dự đoán chính xác, thực nghiệm được.

But others turned this issue on its head,

Nhưng những người khác lật ngược vấn đề,

taking us to the possibility of a multiverse.

đưa ra khả năng tồn tại đa vũ trụ.

Here's the idea.

Ý tưởng là đây.

Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.

Có lẽ tất cả các hình dạng đều bình đẳng.

Each is as real as every other,

Tất cả đều tồn tại

in the sense

trong quan niệm rằng

that there are many universes,

có nhiều vũ trụ,

each with a different shape, for the extra dimensions.

mỗi vũ trụ có một hình dạng khác nhau.

And this radical proposal

Và đề nghị này

has a profound impact on this mystery:

có ảnh hưởng lớn đến bí ẩn của chúng ta:

the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.

lượng năng lượng đen tìm ra từ những kết quả đạt giải Nobel.

Because you see,

Vì ta thấy rằng,

if there are other universes,

nếu tồn tại những vũ trụ khác,

and if those universes

và nếu mỗi vũ trụ

each have, say, a different shape for the extra dimensions,

có một hình dạng riêng cho những chiều không gian khác,

then the physical features of each universe will be different,

thì tính chất vật lí của mỗi vũ trụ sẽ khác nhau,

and in particular,

và đặc biệt,

the amount of dark energy in each universe

lượng năng lượng đen trong mỗi vũ trụ

will be different.

sẽ khác nhau.

Which means that the mystery

Điều này có nghĩa là bí ẩn

of explaining the amount of dark energy we've now measured

về lượng năng lượng đen đo đạc được

would take on a wholly different character.

sẽ được giải thích theo cách hoàn toàn khác.

In this context,

Trong hoàn cảnh này,

the laws of physics can't explain one number for the dark energy

định luật vật lý không thể giải thích một con số năng lượng đen

because there isn't just one number,

vì không chỉ có 1 con số,

there are many numbers.

mà có rất nhiều con số tồn tại.

Which means

Nghĩa là

we have been asking the wrong question.

chúng ta đã đặt ra một câu hỏi sai.

It's that the right question to ask is,

Câu hỏi đúng được đặt ra là,

why do we humans find ourselves in a universe

vì sao con người chúng ta lại ở trong 1 vũ trụ

with a particular amount of dark energy we've measured

có lượng năng lượng đen ta đã đo đạc được.

instead of any of the other possibilities

mà không phải là bất kì

that are out there?

một vũ trụ nào khác?

And that's a question on which we can make headway.

Và chúng ta có thể trả lời câu hỏi này ngay.

Because those universes

Vì trong những vũ trụ

that have much more dark energy than ours,

có nhiều năng lượng đen hơn vũ trụ của chúng ta,

whenever matter tries to clump into galaxies,

mỗi khi vật chất muốn kết hợp lại thành thiên hà,

the repulsive push of the dark energy is so strong

thì lực đẩy của năng lượng đen mạnh đến nỗi

that it blows the clump apart

nó thổi bay mọi thứ

and galaxies don't form.

và thiên hà không được hình thành.

And in those universes that have much less dark energy,

Và trong những vũ trụ có ít năng lượng đen hơn,

well they collapse back on themselves so quickly

chúng tự sụp đổ quá nhanh

that, again, galaxies don't form.

và một lần nữa, thiên hà không hình thành.

And without galaxies, there are no stars, no planets

Và không có thiên hà thì không có những ngôi sao, không có những hành tinh

and no chance

và không có khả năng

for our form of life

hình thành sự sống như chúng ta

to exist in those other universes.

trong những vũ trụ khác.

So we find ourselves in a universe

Vậy ta thấy ta đang ở trong một vũ trụ

with the particular amount of dark energy we've measured

có lượng năng lượng đen đặc biệt mà ta đo được

simply because our universe has conditions

đơn giản là vì vũ trụ của chúng ta có điều kiện

hospitable to our form of life.

đủ để hình thành sự sống.

And that would be that.

Và thế đấy.

Mystery solved,

Bí ẩn đã được giải mã,

multiverse found.

đa vũ trụ được tìm ra.

Now some find this explanation unsatisfying.

Vài người thấy lời giải thích này không thoả đáng.

We're used to physics

Chúng ta đã quen với loại vật lý

giving us definitive explanations for the features we observe.

cho chúng ta những lời giải thích chắc chắn cho những gì ta quan sát được.

But the point is,

Nhưng vấn đề là,

if the feature you're observing

nếu những gì ta quan sát

can and does take on

ảnh hưởng đến

a wide variety of different values

nhiều giá trị khác nhau

across the wider landscape of reality,

trong vùng đất rộng lớn hơn của thực tế,

then thinking one explanation

thì suy nghĩ rằng có 1 lời giải thích

for a particular value

cho 1 giá trị duy nhất

is simply misguided.

đơn giản là sai lầm.

An early example

Một ví dụ

comes from the great astronomer Johannes Kepler

đến từ nhà thiên văn học vĩ đại Johannes Kepler,

who was obsessed with understanding

bị ám ảnh bới mong muốn hiểu được

a different number --

một con số khác --

why the Sun is 93 million miles away from the Earth.

vì sao mặt trời cách trái đất 93 triệu dặm,

And he worked for decades trying to explain this number,

đã làm việc suốt mấy thập kỉ để giải thích con số này,

but he never succeeded, and we know why.

nhưng chưa bao giờ thành công, và chúng ta biết vì sao.

Kepler was asking

Kepler đã đặt ra

the wrong question.

một câu hỏi sai.

We now know that there are many planets

Chúng ta biết rằng có nhiều hành tinh

at a wide variety of different distances from their host stars.

cách ngôi sao chúng quay quanh những khoảng cách khác nhau.

So hoping that the laws of physics

Vậy nên mong rằng định luật vật lý

will explain one particular number, 93 million miles,

có thể giải thích 1 con số này, 93 triệu dặm,

well that is simply wrongheaded.

đơn giản là sai lầm.

Instead the right question to ask is,

Thay vào đó, câu hỏi đúng đắn là

why do we humans find ourselves on a planet

vì sao con người chúng ta tồn tại trên hành tinh

at this particular distance,

cách mặt trời khoảng cách này,

instead of any of the other possibilities?

chứ không phải ở một khoảng cách nào khác?

And again, that's a question we can answer.

Và 1 lần nữa, ta có thể trả lời câu hỏi này.

Those planets which are much closer to a star like the Sun

Những hành tinh gần mặt trời hơn

would be so hot

quá nóng đến nỗi

that our form of life wouldn't exist.

sự sống như chúng ta không thể tồn tại.

And those planets that are much farther away from the star,

Và những hành tinh xa mặt trời hơn

well they're so cold

quá lạnh đến nỗi

that, again, our form of life would not take hold.

sự sống không thể tồn tại.

So we find ourselves

Vậy chúng ta thấy mình

on a planet at this particular distance

sống trên 1 hành tinh với khoảng cách như vậy

simply because it yields conditions

đơn giản vì nó tạo điều kiện

vital to our form of life.

quan trọng để hình thành sự sống.

And when it comes to planets and their distances,

Và khi nói về các hành tinh và khoảng cách giữa chúng

this clearly is the right kind of reasoning.

thì đây rõ ràng là lí do đúng đắn.

The point is,

Vấn đề là,

when it comes to universes and the dark energy that they contain,

khi nói đến vũ trụ và năng lượng đen chứa trong vũ trụ,

it may also be the right kind of reasoning.

thì đây cũng có thể là lí do đúng đắn.

One key difference, of course,

Điểm khác biệt mấu chốt, dĩ nhiên là

is we know that there are other planets out there,

chúng ta biết có những hành tinh khác ngoài kia,

but so far I've only speculated on the possibility

nhưng đến nay tôi vẫn chỉ mới phỏng đoán

that there might be other universes.

về khả năng tồn tại những hành tinh khác.

So to pull it all together,

Vậy, để ghép tất cả lại với nhau,

we need a mechanism

ta cần một cơ chế

that can actually generate other universes.

để tạo ra những vũ trụ khác.

And that takes me to my final part, part three.

Và điều này đưa tôi đến phần cuối cùng, phần 3.

Because such a mechanism has been found

Vì một cơ chế như vậy đã được tìm ra

by cosmologists trying to understand the Big Bang.

bởi những nhà vũ trụ học cố tìm hiểu vụ nổ Big Bang.

You see, when we speak of the Big Bang,

Các bạn thấy đấy, khi nói đến BIg Bang,

we often have an image

chúng ta thường nghĩ đến hình ảnh

of a kind of cosmic explosion

một vụ nổ vũ trụ

that created our universe

đã tạo nên vũ trụ của chúng ta

and set space rushing outward.

và làm cho không gian giãn nở.

But there's a little secret.

Nhưng có một bí mật nho nhỏ.

The Big Bang leaves out something pretty important,

Thuyết Big Bang bỏ sót một điều quan trọng,

the Bang.

nguyên nhân vụ nổ.

It tells us how the universe evolved after the Bang,

Nó cho ta biết vũ trụ phát triển thế nào sau vụ nổ,

but gives us no insight

nhưng không cho ta cái nhìn

into what would have powered the Bang itself.

về nguyên nhân dẫn đến vụ nổ Big Bang.

And this gap was finally filled

Và khoảng trống này cuối cùng đã được lấp đầy

by an enhanced version of the Big Bang theory.

bới một phiên bản nâng cao của thuyết Big Bang.

It's called inflationary cosmology,

Nó được gọi là vũ trụ căng phồng,

which identified a particular kind of fuel

nó xác định một loại nhiên liệu riêng biệt

that would naturally generate

có thể tạo ra

an outward rush of space.

chuyển động nhanh ra ngoài của không gian.

The fuel is based on something called a quantum field,

Nhiên liệu đó dựa trên một thứ gọi là trường lượng tử.

but the only detail that matters for us

Nhưng điều duy nhất liên quan đến chúng ta

is that this fuel proves to be so efficient

là nhiên liệu này có hiệu quả cao

that it's virtually impossible

đến nỗi gần như không thể

to use it all up,

sử dụng nó hết được.

which means in the inflationary theory,

Nghĩa là trong thuyết căng phồng,

the Big Bang giving rise to our universe

vụ nổ Big Bang tạo nên vũ trụ chúng ta

is likely not a one-time event.

không phải chỉ xảy ra một lần.

Instead the fuel not only generated our Big Bang,

Mà nguồn nhiên liệu đã tạo ra Big Bang

but it would also generate countless other Big Bangs,

còn tạo ra vô số những vụ nổ Big Bang khác,

each giving rise to its own separate universe

mỗi vụ nổ tạo ra 1 vũ trụ riêng,

with our universe becoming but one bubble

và vũ trụ của chúng ta chỉ còn là 1 bong bóng

in a grand cosmic bubble bath of universes.

trong 1 bồn tắm lớn đầy những bong bóng vũ trụ.

And now, when we meld this with string theory,

Và bây giờ, khi ta kết hợp điều này với thuyết Dây,

here's the picture we're led to.

đây là bức tranh chúng ta có được.

Each of these universes has extra dimensions.

Mỗi vũ trụ có những chiều không gian khác.

The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.

Và những chiều không gian khác có hình dạng rất phong phú.

The different shapes yield different physical features.

Những hình dạng khác nhau dẫn đến những tính chất vật lí khác nhau.

And we find ourselves in one universe instead of another

Và ta thấy ta đang ở vũ trụ này chứ không phải vũ trụ khác

simply because it's only in our universe

đơn giản vì chỉ vũ trụ của chúng ta

that the physical features, like the amount of dark energy,

mới có những tính chất vật lý, như là lượng năng lượng đen,

are right for our form of life to take hold.

phù hợp để hình thành sự sống như chúng ta.

And this is the compelling but highly controversial picture

Đây là một bức tranh hấp dẫn nhưng gây nhiều tranh cãi

of the wider cosmos

về một khoảng không rộng lớn hơn,

that cutting-edge observation and theory

mà quan sát và giả thuyết tiên tiến

have now led us to seriously consider.

đã khiến ta phải nghiêm túc cân nhắc về nó.

One big remaining question, of course, is,

Một câu hỏi lớn còn lại dĩ nhiên là

could we ever confirm

chúng ta có bao giờ xác nhận được

the existence of other universes?

sự tồn tại của các vũ trụ khác không?

Well let me describe

Nào, để tôi mô tả

one way that might one day happen.

1 cách mà điều này có thể xảy ra.

The inflationary theory

Thuyết căng phồng

already has strong observational support.

đã có sự hỗ trợ vững chắc về mặt quan sát.

Because the theory predicts

Bởi vì thuyết dự đoán

that the Big Bang would have been so intense

rằng Big Bang đã có cường độ cao

that as space rapidly expanded,

đến nỗi khi không gian nhanh chóng nở ra,

tiny quantum jitters from the micro world

lượng tử dao động trong thế giới vi mô

would have been stretched out to the macro world,

đã vươn ra đến thế giới vĩ mô,

yielding a distinctive fingerprint,

tạo ra một dấu vân tay riêng biệt,

a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots,

một hình mẫu những điểm nóng hơn và lạnh hơn

across space,

trong không gian,

which powerful telescopes have now observed.

mà những kính viễn vọng mạnh nay đã có thể quan sát.

Going further, if there are other universes,

Xa hơn nữa, nếu tồn tại những vũ trụ khác,

the theory predicts that every so often

thuyết này dự đoán rằng các vũ trụ

those universes can collide.

sẽ thường xuyên va vào nhau.

And if our universe got hit by another,

Và nếu vũ trụ của chúng ta bị 1 vũ trụ khác va phải,

that collision

cú va chạm đó

would generate an additional subtle pattern

có thể tạo ra sự khác nhau rất khó nhận biết

of temperature variations across space

của nhiệt độ trong không gian

that we might one day

mà 1 ngày nào đó

be able to detect.

ta sẽ phát hiện ra.

And so exotic as this picture is,

Và bức tranh kì lạ như vậy,

it may one day be grounded

nhưng 1 ngày nó sẽ có căn cứ

in observations,

dựa trên sự quan sát,

establishing the existence of other universes.

củng cố sự tồn tại của những vũ trụ khác.

I'll conclude

Tôi sẽ kết luận

with a striking implication

với 1 dự đoán nổi bật

of all these ideas

của những ý tưởng trên

for the very far future.

về tương lai rất xa.

You see, we learned

Các bạn thấy đấy, ta đã biết rằng

that our universe is not static,

vũ trụ của chúng ta không bất biến,

that space is expanding,

rằng không gian đang giãn nở,

that that expansion is speeding up

rằng sự giãn nở đang tăng tốc độ,

and that there might be other universes

và rằng có thể tồn tại những vũ trụ khác,

all by carefully examining

tất cả đều bằng cách cẩn thận xem xét

faint pinpoints of starlight

những ánh sáng mờ nhạt từ các ngôi sao,

coming to us from distant galaxies.

đến với chúng ta từ những thiên hà rất xa.

But because the expansion is speeding up,

Nhưng vì sự giãn nở đang tăng tốc,

in the very far future,

trong tương lai rất xa,

those galaxies will rush away so far and so fast

những thiên hà đó sẽ chạy ra xa khỏi chúng ta

that we won't be able to see them --

nhanh đến nỗi ta không thể thấy chúng --

not because of technological limitations,

không phải vì kĩ thuật bị giới hạn,

but because of the laws of physics.

mà vì định luật vật lý.

The light those galaxies emit,

Ánh sáng những thiên hà đó toả ra,

even traveling at the fastest speed, the speed of light,

dù truyền nhanh hơn vận tốc ánh sáng đi nữa,

will not be able to overcome

vẫn không thể vượt qua

the ever-widening gulf between us.

khoảng cách ngày càng mở rộng giữa 2 thiên hà.

So astronomers in the far future

Vậy những nhà thiên văn học trong tương lai xa

looking out into deep space

nhìn vào khoảng không sâu thẳm

will see nothing but an endless stretch

sẽ chỉ thấy sự tĩnh lặng

of static, inky, black stillness.

đen ngòm, bất biến.

And they will conclude

Và họ sẽ kết luận rằng

that the universe is static and unchanging

vũ trụ là ổn định, bất biến

and populated by a single central oasis of matter

và có những vùng vật chất riêng biệt

that they inhabit --

trú ngụ --

a picture of the cosmos

1 bức tranh vũ trụ

that we definitively know to be wrong.

mà ta biết chắc chắn là sai.

Now maybe those future astronomers will have records

Các nhà thiên văn học tương lai có thể có những ghi chép

handed down from an earlier era,

từ những thời trước đó,

like ours,

như ghi chép của chúng ta,

attesting to an expanding cosmos

chứng thực 1 không gian đang giãn nở

teeming with galaxies.

đầy những thiên hà.

But would those future astronomers

Nhưng những nhà thiên văn tương lai ấy

believe such ancient knowledge?

có tin vào kiến thức từ thời xưa này không?

Or would they believe

Hay họ sẽ tin vào

in the black, static empty universe

vũ trụ mênh mông trống rỗng bất biến

that their own state-of-the-art observations reveal?

mà quan sát dựa vào kĩ thuật tối tân của họ cho thấy?

I suspect the latter.

Tôi nghĩ trường hợp thứ 2 sẽ xảy ra.

Which means that we are living

Điều này có nghĩa là chúng ta đang sống

through a remarkably privileged era

trong 1 thời đại có đặc quyền,

when certain deep truths about the cosmos

khi mà những sự thật sâu kín về vũ trụ

are still within reach

vẫn còn trong tầm tay

of the human spirit of exploration.

của tinh thần khám phá của con người.

It appears that it may not always be that way.

Nhưng có vẻ như nó sẽ không như vậy mãi.

Because today's astronomers,

Vì các nhà thiên văn học ngày nay,

by turning powerful telescopes to the sky,

bằng những kính thiên văn mạnh,

have captured a handful of starkly informative photons --

đã bắt được rất nhiều photon chứa đầy thông tin --

a kind of cosmic telegram

một loại điện tín vũ trụ

billions of years in transit.

đã đi qua hàng tỉ năm.

and the message echoing across the ages is clear.

Và thông điệp qua các thời kì đã rõ.

Sometimes nature guards her secrets

Thỉnh thoảng tạo hoá canh gác những bí mật của nó

with the unbreakable grip

với gọng kềm không thể phá vỡ

of physical law.

của định luật vật lý.

Sometimes the true nature of reality beckons

Thỉnh thoảng bản chất của sự thật vẫy gọi

from just beyond the horizon.

chỉ từ bên kia chân trời.

Thank you very much.

Cảm ơn các bạn rất nhiều.

(Applause)

(tiếng vỗ tay)

Chris Anderson: Brian, thank you.

Chris Anderson: Cảm ơn Brian.

The range of ideas you've just spoken about

Một loạt những ý tưởng anh vừa nói đến

are dizzying, exhilarating, incredible.

thật gây choáng váng, phấn khởi, và không thể tưởng tượng được.

How do you think

Anh nghĩ khoa học vũ trụ

of where cosmology is now,

bây giờ đang ở đâu

in a sort of historical side?

trong lịch sử?

Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?

Theo anh chúng ta có đang ở giữa một giai đoạn bất thường trong lịch sử?

BG: Well it's hard to say.

Brian: Nào, khó mà nói cho chính xác.

When we learn that astronomers of the far future

Khi ta biết rằng những nhà thiên văn học trong tương lai xa

may not have enough information to figure things out,

có lẽ sẽ không có đủ thông tin để khám phá mọi việc,

the natural question is, maybe we're already in that position

câu hỏi tự nhiên được đặt ra là, liệu chúng ta có đang như vậy,

and certain deep, critical features of the universe

nghĩa là một số tính chất quan trọng của vũ trụ

already have escaped our ability to understand

đã nằm ngoài khả năng hiểu biết của chúng ta

because of how cosmology evolves.

vì cách mà vũ trụ phát triển?

So from that perspective,

Vậy từ góc nhìn đó,

maybe we will always be asking questions

có lẽ chúng ta sẽ luôn đặt ra những câu hỏi

and never be able to fully answer them.

và không bao giờ giải đáp thấu đáo được.

On the other hand, we now can understand

Mặt khác, giờ đây chúng ta biết được

how old the universe is.

vũ trụ già đến mức nào.

We can understand

Chúng ta biết làm thế nào

how to understand the data from the microwave background radiation

để hiểu được thông tin đến từ sóng bức xạ nền

that was set down 13.72 billion years ago --

có từ 13.72 tỉ năm về trước --

and yet, we can do calculations today to predict how it will look

và chúng ta có thể tính toán để xem nó sẽ như thế nào

and it matches.

và nó phù hợp.

Holy cow! That's just amazing.

Wow, thật là kì diệu.

So on the one hand, it's just incredible where we've gotten,

Nên một mặt, thật khó tưởng tượng chúng ta đã đi xa đến thế nào,

but who knows what sort of blocks we may find in the future.

nhưng ai biết được chúng ta sẽ gặp phải những trở ngại gì trong tương lai.

CA: You're going to be around for the next few days.

Chris: Anh sẽ còn ở đây thêm vài ngày.

Maybe some of these conversations can continue.

Có lẽ những cuộc nói chuyện như thế này sẽ tiếp diễn.

Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.)

Cảm ơn anh rất nhiều, Brian. (Brian: Rất vinh dự)

(Applause)

(vỗ tay)