Why is our universe fine-tuned for life? | Brian Greene

Translator: Jenny Zurawell

Translator: Michael Kaulashvili Reviewer: George Maisuradze

A few months ago

რამდენიმე თვის წინ

the Nobel Prize in physics

ნობელის პრემიით ფიზიკაში

was awarded to two teams of astronomers

დაჯილდოვდა ასტრონომთა ორი ჯგუფი

for a discovery that has been hailed

აღმოჩენისთვის რომელიც აღიარებულ იქნა

as one of the most important

როგორც ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი

astronomical observations ever.

ასტრონომიული ობსერვაცია ოდესმე.

And today, after briefly describing what they found,

და დღეს, მას შემდეგ რაც სიამაყით აღწერილ იქნა რა აღმოაჩინეს მათ,

I'm going to tell you about a highly controversial framework

მე ვაპირებ მოგიყვეთ, საკმაოდ საკამათო საკითხის შესახებ

for explaining their discovery,

ამ აღმოჩენის ასახსნელად,

namely the possibility

უფრო ზუსტად შესაძლებლობებზე

that way beyond the Earth,

რომ ძალიან შორს დედამიწიდან

the Milky Way and other distant galaxies,

"რძიანი გზიდან" შორეული გალაქტიკებისკენ,

we may find that our universe

ჩვენ შესაძლოა აღმოვაჩნოთ, რომ ჩვენი სამყარო,

is not the only universe,

არ არის ერთადერთი

but is instead

არამედ

part of a vast complex of universes

ნაწილი, უკიდეგანო, კომპლექსური სამყაროსი,

that we call the multiverse.

რომელსაც ვეძახით მულტი სამყაროს.

Now the idea of a multiverse is a strange one.

მულტი სამყაროს იდეა უცნაურია.

I mean, most of us were raised to believe

ვგულისხმობ, თითქმის ყოველი ჩვენგანი გაიზარდა რწმენით,

that the word "universe" means everything.

რომ სიტყვა "სამყარო" ნიშნავს ყველაფერს.

And I say most of us with forethought,

მე ვამბობ, უმეტესობა ჩვენგანს, თუმცა,

as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.

ჩემ ოთხი წლის ქალიშვილს, დაბადებიდან ესმოდა ჩემი საუბარი ამ იდეებზე.

And last year I was holding her

შარშან მე ის მეჭირა

and I said, "Sophia,

და ვუთხარი, "სოფია,

I love you more than anything in the universe."

სამყაროში ყველაზე მეტად მიყვარხარ."

And she turned to me and said, "Daddy,

ის მომიბრუნდა და მითხრა: "მამიკო.

universe or multiverse?"

სამყაროში თუ მულტი სამყაროში?"

(Laughter)

(სიცილი)

But barring such an anomalous upbringing,

მაგრამ ამ ანომალური აღზრდის გარდა

it is strange to imagine

უცნაურია, წარმოიდგინო

other realms separate from ours,

სხვა, ჩვენგან გამოყოფილი სამფლეობელოები,

most with fundamentally different features,

უმეტესად ფუნდამენტურად განსხვავებული მახასიათებლებით

that would rightly be called universes of their own.

მათ სამართლიანად უნდა ვუწოდოთ, დამოუკიდებელი სამყაროები

And yet,

და კიდევ,

speculative though the idea surely is,

სპეკულაციური, იდეა უთუოდ არის,

I aim to convince you

განზრახული მაქვს დაგარწმუნოთ რომ

that there's reason for taking it seriously,

არსებობს მიზეზი იმისა რათა სერიოზულად მივიღოთ,

as it just might be right.

რომ ეს ყველაფერი უნდა იყოს მართალი.

I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.

სამ ნაწილად მოგითხრობთ, მულტი სამყაროს შესახებ.

In part one,

ერთ ნაწილში,

I'm going to describe those Nobel Prize-winning results

აგიღწერთ ნობელის პრემიის მოგების შედეგებზე

and to highlight a profound mystery

და მთავარ სიღრმისეულ მისტერიაზე

which those results revealed.

რომელიც ამ შედეგებმა გამოავლინა.

In part two,

მეორე ნაწილში,

I'll offer a solution to that mystery.

მე წამოვაყენებ ამ მისტერიის გადაწყვეტას.

It's based on an approach called string theory,

ის დაფუძნებულია სიმების თეორიის მიღწევაზე,

and that's where the idea of the multiverse

და აქ არის მულტი სამყაროს იდეა

will come into the story.

რომელიც ჩაერთვება ამბავში.

Finally, in part three,

ბოლოს მესამე ნაწილში,

I'm going to describe a cosmological theory

აღვწერ კოსმოლოგიურ თეორიას

called inflation,

რომელსაც ინფლაცია ეწოდება,

which will pull all the pieces of the story together.

რომელიც ისტორიის ყველა ნაწილს შეაერთებს,

Okay, part one starts back in 1929

კარგი, პირველი ნაწილი იწყება 1929 წელს.

when the great astronomer Edwin Hubble

როდესაც დიდ ასტრონომმა ედვინ ჰაბლმა

realized that the distant galaxies

გააცნობიერა რომ შორეული გალაქტიკები

were all rushing away from us,

გვშორდებოდნენ ჩვენ,

establishing that space itself is stretching,

აქედან დაფუძნდა რომ თავად სივრცე იჭიმება,

it's expanding.

ის ფართოვდება.

Now this was revolutionary.

ეს რევოლუციური იყო,

The prevailing wisdom was that on the largest of scales

გაბატონებული მახვილგონივრული აზრით, უდიდეს მასშტაბებზე

the universe was static.

სამყარო იყო სტატიკური.

But even so,

მაგრამ მაინც,

there was one thing that everyone was certain of:

არსებობდა ერთი რამ, რომელშიც ყველა დარწმუული იყო:

The expansion must be slowing down.

გაფართოება უნდა შენელებულიყო.

That, much as the gravitational pull of the Earth

ისე როგორც, დედამიწის გრავიტაციული მიზიდულობა

slows the ascent of an apple tossed upward,

ანელებს ვაშლის მოძრაობას ზემოთ,

the gravitational pull

ყოველი გალაქტიკის

of each galaxy on every other

გრავიტაციულმა მიზიდულობამ, ერთმანეთის მიმართ

must be slowing

უნდა შეანელოს

the expansion of space.

სივრცის გაფართოება.

Now let's fast-forward to the 1990s

ახლა მოდით გადმოვხტეთ 1990-იანებში

when those two teams of astronomers

როდესაც ასტრონომთა ამ ორმა ჯგუფმა

I mentioned at the outset

როგორც თავიდან ვახსენე

were inspired by this reasoning

შთაგონებული იყვნენ ამ მიზეზით

to measure the rate

რათა გაეზომათ კოეფიციენტი

at which the expansion has been slowing.

რომლითაც გაფართოება უნდა შენელებულიყო.

And they did this

და მათ გააკეთეს ეს

by painstaking observations

გულმოდგინე დაკვირვებებით

of numerous distant galaxies,

მრავალრიცხვოვან შორეულ გალაქტიკებზე,

allowing them to chart

იმის აღნიშვნით

how the expansion rate has changed over time.

თუ როგორ იცვლებოდა დროის განმავლობაში გაფართოების კოეფიციენტი.

Here's the surprise:

აქ აღმოჩნდა მოულოდნელობა:

They found that the expansion is not slowing down.

მათ აღმოაჩინეს რომ გაფართოება კი არ ნელდება.

Instead they found that it's speeding up,

არამედ, მათი აღმოჩენა იყო, რომ ის ჩქარდება,

going faster and faster.

ფართოვდება უფრო სწრაფად და სწრაფად.

That's like tossing an apple upward

ეს არის როგორც ვაშლის სწრაფვა ზემოთ

and it goes up faster and faster.

და ის მიიწევს უფრო სწრაფად და სწრაფად.

Now if you saw an apple do that,

ახლა თუ დაინახეთ რომ ვაშლმა ეს გააკეთა,

you'd want to know why.

თქვენ გინდათ იცოდეთ რატომ.

What's pushing on it?

რა უბიძგებს მას?

Similarly, the astronomers' results

ამგვარად, ასტრონომების მიღებული შედეგები

are surely well-deserving of the Nobel Prize,

უეჭველად ღირსია, ნობელის პრემიის.

but they raised an analogous question.

მაგრამ მათ დაებადათ ანალოგიური კითხვა.

What force is driving all galaxies

რა ძალა უბიძგებს ყველა გალაქტიკას

to rush away from every other

გაიფანტნონ ერთმანეთსგან

at an ever-quickening speed?

აჩქარებულად?

Well the most promising answer

ყველაზე იმედის მომცემი პასუხი

comes from an old idea of Einstein's.

აინშტაინის ძველი იდეიდან მოდის.

You see, we are all used to gravity

ხედავთ, ჩვენ ყველა ვიყენებთ გრავიტაციას

being a force that does one thing,

როგორც ძალას, რომელიც ერთ რამეს აკეთებს

pulls objects together.

ობიექტებს კრავს ერთად,

But in Einstein's theory of gravity,

მაგრამ აინშტაინის გრავიტაციის თეორიაში,

his general theory of relativity,

მის ფარდობითობის ზოგად თეორიაში,

gravity can also push things apart.

გრავიტაციას ასევე შეუძლია ობიექტების განზიდვა,

How? Well according to Einstein's math,

როგორ? აინშტაინის მათემატიკის მიხედვით,

if space is uniformly filled

თუ სივრცე ერთგვაროვნად სავსეა

with an invisible energy,

შეუმჩნეველი ენერგიით,

sort of like a uniform, invisible mist,

როგორც ერთგვაროვანი, შეუმჩნეველი ნისლი,

then the gravity generated by that mist

ეს ნისლი წარმოქმნის გრავიტაციას

would be repulsive,

რომელიც იქნება უკუგდებითი,

repulsive gravity,

გრავიტაციული განზიდვა

which is just what we need to explain the observations.

ზუსტად ის რაც გვჭირდება რათა ამოვხსნათ ეს დაკვირვებები.

Because the repulsive gravity

რადგანაც გრავიტაციული განზიდვა იქნება

of an invisible energy in space --

შეუმჩნეველი სივრცის ენერგიისგან --

we now call it dark energy,

მას ვუწოდებთ ბნელ ენერგიას,

but I've made it smokey white here so you can see it --

მაგრამ მე ის თეთრ კვამლად წარმოვადგინე, რათა დაინახოთ --

its repulsive gravity

ეს არის განმზიდავი გრავიტაცია

would cause each galaxy to push against every other,

რომელიც არის ყოველი გალაქტიკის ბიძგის მიზეზი,

driving expansion to speed up,

რომელიც გაფართოების აჩქარებას იწვევს.

not slow down.

და არა შენელებას,

And this explanation

და ეს ამოხსნა

represents great progress.

დიდ პროგრესს წარმოადგენს.

But I promised you a mystery

თუმცა მე მისტერიას დაგპირდით

here in part one.

აქ პირველ ნაწილში.

Here it is.

აგერ ისიც.

When the astronomers worked out

როდესაც ასტრონომებმა გააცნობიერეს

how much of this dark energy

თუ რამდენად უნდა იყოს ბნელი ენერგია

must be infusing space

შერეული სივრცეს

to account for the cosmic speed up,

რათა გამოიწვიოს კოსმოსური აჩქარება,

look at what they found.

ნახეთ რა აღმოაჩინეს მათ,

This number is small.

რიცხვი პატარაა.

Expressed in the relevant unit,

გამოხატულია მართებულ ერთეულში,

it is spectacularly small.

ის შთამბეჭდავად პატარაა.

And the mystery is to explain this peculiar number.

მისტერია კი ამ კონკრეტული რიცხვის ახსნაში მდგომარეობს,

We want this number

ჩვენ გვინდა რომ ეს რიცხვი

to emerge from the laws of physics,

გამოვლინდეს ფიზიკის კანონებში,

but so far no one has found a way to do that.

მაგრამ ჯერ ვერავინ იპოვნა გზა ამის გასაკეთებლად.

Now you might wonder,

თქვენ შეიძლება გაგიკვირდეთ,

should you care?

რა განაღვლებს?

Maybe explaining this number

შეიძლება ამ რიცხვის ამოხსნა

is just a technical issue,

მხოლოდ ტექნიკური გამოსავალშია

a technical detail of interest to experts,

ტექნიკურ დეტალებში. რომელიც სპეცილისტების ინტერესშია,

but of no relevance to anybody else.

მაგრამ არა რელავენტური ნებისმიერისთვის.

Well it surely is a technical detail,

რათქმაუნდა ეს ტექნიკური დეტალია,

but some details really matter.

მაგრამ ზოგიერთი დეტალი მართლა ღირებულია,

Some details provide

ზოგიერთი დეტალი წარმოადგენს

windows into uncharted realms of reality,

ფანჯრებს რეალობის აღუწერელ სამფლობელოებში.

and this peculiar number may be doing just that,

და ეს კონკრეტული რიცხვი შეიძლება ზუსტად ისაა.

as the only approach that's so far made headway to explain it

როგორც ერთადერთი მიღწევა, რომელიც გაკეთდა მისი რეალურად ახსნსთვის

invokes the possibility of other universes --

ის ითხოვს სხვა სამყაროების არსებობის შესაძლებლობას --

an idea that naturally emerges from string theory,

იდეა რომელიც ბუნებრივად წარმოჩინდება სიმების თეორიიდან,

which takes me to part two: string theory.

აქედან გადავივარ მეორე ნაწილზე: სიმების თეორია,

So hold the mystery of the dark energy

მოკლედ მისტერია რომელსაც ბნელი ენერგია მოიცავს

in the back of your mind

უკან თქვენ გონებაში

as I now go on to tell you

ახლა რასაც ვაპირებ გითხრათ, არის

three key things about string theory.

სამი გასაღები სიმების თეორიაზე,

First off, what is it?

პირველი, რა არის ეს?

Well it's an approach to realize Einstein's dream

ეს არის აინშტაინის ოცნების რეალიზებასთან მიახლოება

of a unified theory of physics,

ფიზიკის გამაერთიანებელ თეორიასთან,

a single overarching framework

ერთი ყველაფრის მომცველი სტრუქტურა

that would be able to describe

რომელიც შეძლებს აღწეროს

all the forces at work in the universe.

ყველა ძალა რომლითაც მოქმედებს სამყარო.

And the central idea of string theory

სიმების თეორიის ცენტრალური იდეა

is quite straightforward.

სავსებით პირდაპირია.

It says that if you examine

ის ამბობს თუ კარგად გამოიკვლევთ

any piece of matter ever more finely,

მატერიის ნებისმიერ ნაწილს,

at first you'll find molecules

ჯერ აღმოაჩენთ მოლეკულებს

and then you'll find atoms and subatomic particles.

შემდეგ ატომებს და სუბატომურ ნაწილაკებს.

But the theory says that if you could probe smaller,

მაგრამ თეორია ამბობს, თუ შეისწავლი უფრო მცირე მასშტაბზე,

much smaller than we can with existing technology,

ბევრად მცირეზე, ვიდრე შეუძლია ჩვენ არსებულ ტექნოლოგიას,

you'd find something else inside these particles --

აღმოაჩენთ რაღაცას ამ ნაწილაკებში --

a little tiny vibrating filament of energy,

პატარა, ციცქნა ვიბრირებად ენერგიის ძაფებს,

a little tiny vibrating string.

პატარა, ვიბრირებად სიმებს.

And just like the strings on a violin,

და როგორც სიმებს ვიოლინოზე,

they can vibrate in different patterns

შეუძლია განსხვავებული სიხშირის ვიბრაცია

producing different musical notes.

რომელიც წარმოქმნის განსხვავებულ მუსიკალურ ნოტებს

These little fundamental strings,

ამ პატარა ფუნდამენტური სიმების,

when they vibrate in different patterns,

სხვადასხვა სიხშირის ვიბრაცია,

they produce different kinds of particles --

წარმოქმნის სხვადასხვა სახის ნაწილაკებს --

so electrons, quarks, neutrinos, photons,

ელექტრონები კვარკები, ნეიტრონები, პროტონები,

all other particles

ყველა დანარჩენი ნაწილაკები

would be united into a single framework,

იქნებიან გაერთიანებული, ერთადერთ სტრუქტურაში,

as they would all arise from vibrating strings.

რადგან ისინი ყველა წარმოიქმნებიან ვიბრირებადი სიმებისგან.

It's a compelling picture,

დამაჯერებელი სურათია,

a kind of cosmic symphony,

ეს კოსმოსური სიმფონიის მაგვარია,

where all the richness

სადაც ყველა სიმდიდრე

that we see in the world around us

რომელსაც ვხედავთ, სამყაროში ჩვენს ირგვლივ

emerges from the music

მომდინარეობს მუსიკიდან

that these little, tiny strings can play.

რომელსაც ეს პატარა, უმცირესი სიმები უკრავენ.

But there's a cost

მაგრამ აქ არის ნაკლი

to this elegant unification,

ამ ელეგანტური გაერთიანებისა,

because years of research

რადგანაც წლობით კვლევებმა

have shown that the math of string theory doesn't quite work.

აჩვენა, რომ სიმების თეორის მათემატიკა საკმარისად კარგად არ მუშაობს.

It has internal inconsistencies,

მას შიდა შეუსაბამობები აქვს,

unless we allow

სანამ ჩვენ არ დავუშვებთ

for something wholly unfamiliar --

რაღაც მთლიანად უჩვეულოს

extra dimensions of space.

სივრცის დამატებით განზომილებებს.

That is, we all know about the usual three dimensions of space.

ეს არის ის რაც ჩვენ ყველამ ვიცით, ჩვეულებვრივი, სივრცის სამი განზომილება.

And you can think about those

თქვენ შეგიძლიათ მათი გააზრება

as height, width and depth.

როგორც სიმაღლე, სიგანე და სიღრმე.

But string theory says that, on fantastically small scales,

მაგრამ სიმების თეორია ამბობს, რომ ფანტასტიკურად პატარა მასშტაბებზე,

there are additional dimensions

არსებობს დამატებითი განზომილებები

crumpled to a tiny size so small

ჩახვეული პატარა ზომებში, იმდენად პატარა

that we have not detected them.

რომ ჩვენ ვერ ვაფიქსირებთ მათ.

But even though the dimensions are hidden,

თუმცა მაშინაც კი თუ შეუმჩნეველია ისინი,

they would have an impact on things that we can observe

მათ უნდა ქონდეთ გავლენა იმ საგნებზე რომლებზეც შეგვიძლია დაკვირვება

because the shape of the extra dimensions

რადგანაც ექსტრა განზომილებების ფორმა

constrains how the strings can vibrate.

განსაზღვრავს, თუ როგორ შეუძლიათ სიმებს ვიბრაცია.

And in string theory,

და სიმების თეორიაში,

vibration determines everything.

ვიბრაცია განსაზღვრავს ყველაფერს.

So particle masses, the strengths of forces,

ნაწილაკების მასა, ძალების სიძლიერე,

and most importantly, the amount of dark energy

და ყველაზე მნიშვნელოვანი, ბნელი ენერგიის რაოდენობა

would be determined

შეიძლება განისაზღვროს

by the shape of the extra dimensions.

ექსტრა განზომილებების ზომით.

So if we knew the shape of the extra dimensions,

ასე რომ თუ გვეცოდინებოდა ექსტრა განზომილებების ფორმა,

we should be able to calculate these features,

შეგვეძლებოდა გამოგვეთვალა ეს მახასიათებლები,

calculate the amount of dark energy.

გამოგვეთვალა ბნელი ენერგიის რაოდენობა,

The challenge

გამოწვევა

is we don't know

რომელიც არ ვიცით

the shape of the extra dimensions.

არის ექსტრა განზომილებების ფორმა,

All we have

ყველაფერი რაც გაგვაჩნია

is a list of candidate shapes

არის კანდიდატი ფორმების სია

allowed by the math.

მათემატიკით დაშვებული.

Now when these ideas were first developed,

როდესაც ეს იდეები თავდაპირველად ჩამოყალიბდნენ,

there were only about five different candidate shapes,

არსებობდა მხოლოდ ხუთი განსხვავებული კანდიდატი

so you can imagine

შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ

analyzing them one-by-one

მათი ანალიზი თითო თითოდ

to determine if any yield

რათა განისაზღვროს მათი სარგებლიანობა

the physical features we observe.

ფიზიკურ მახასიათებლებს, რომლებსაც ვაკვირდებით.

But over time the list grew

მაგრამ დროის განმავლობაში სია გაიზარდა

as researchers found other candidate shapes.

მკვლევარებმა აღმოაჩინეს სხვა კანდიდატური ფორმები.

From five, the number grew into the hundreds and then the thousands --

ხუთიდან, რიცხვი გაიზარდა ასეულებამდე და შემდეგ ათასებამდე --

A large, but still manageable, collection to analyze,

დიდი, მაგრამ ჯერ კიდევ მართვადი, კოლექცია რომელის ანალიზია საჭირო

since after all,

მას შემდეგ

graduate students need something to do.

ხარისხის მქონე სტუდენტებს სჭირდებათ რაიმეს კეთება.

But then the list continued to grow

მაგრამ სიამ გააგრძელა ზრდა

into the millions and the billions, until today.

მილიონამდე და მილიარდამე დღესდღეობით.

The list of candidate shapes

კანდიდატური ფორმების სიამ

has soared to about 10 to the 500.

მოიმატა 10-დან 500-მდე

So, what to do?

მოკლედ რა უნდა გააკეთო?

Well some researchers lost heart,

ზოგიერთმა მკვლევარმა გული აიცრუა,

concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions,

ექსტრა განზომილებების ამდენი კანდიდატური ფორმის გამო

each giving rise to different physical features,

ყოველი მათგანი ნიშნავდა განსხვავებულ ფიზიკურ მახასიათებლებს,

string theory would never make

სიმების თეორია ვერასდროს შექმნიდა

definitive, testable predictions.

განსაზღვრულ, გადამოწმებად, ვარაუდებს.

But others turned this issue on its head,

თუმცა სხვებს თავში მოუვიდათ ამ ყველაფრის გადაწყვეტის იდეა,

taking us to the possibility of a multiverse.

რომელსაც გადავყავართ მულტი სამყაროს არსებობის შესაძლებლობაში.

Here's the idea.

აი იდეაც.

Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.

შესაძლოა ყოველი ფორმა თანაბრად საყრდენია ყოველ მათგანზე

Each is as real as every other,

ყოველი მათგანი ერთნაირად რეალურია,

in the sense

იმ გაგებით

that there are many universes,

რომ არსებობს მულტი სამყარო,

each with a different shape, for the extra dimensions.

ყოველი მათგანი განსხვავებული ექსტრა განზომილებების ფორმით.

And this radical proposal

და ამ რადიკალური წინადადებას

has a profound impact on this mystery:

გააჩნია სიღრმისეული გავლენა წინამდებარე მისტერიაზე:

the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.

ბნელი ენერგიის რაოდენობა, გამოვლინა ნობელის პრემიის მფლობელმა შედეგებმა.

Because you see,

რადგან თქვენ ხედავთ

if there are other universes,

თუ არსებობს სხვა სამყაროები,

and if those universes

და თუ ამ სამყაროებს

each have, say, a different shape for the extra dimensions,

თითოეულს აქვს, ვთქვათ, განსხვავებული ექსტრა განზომილებების ფორმა,

then the physical features of each universe will be different,

მაშინ თითოეული სამყაროს ფიზიკური მახასიათებლები, იქნება განსხვავებული

and in particular,

და უფრო ზუისტად,

the amount of dark energy in each universe

ბნელი ენერგიის რაოდენობა ყოველ სამყაროში

will be different.

იქნება განსხვავებული

Which means that the mystery

რაც ნიშნავს რომ მისტერია

of explaining the amount of dark energy we've now measured

ბნელი ენერგიის რაოდენობის ამოხსნისა, რომელიც გავზომეთ

would take on a wholly different character.

იქნება მთლიანად სხვნაირი ხასიათის

In this context,

ამ კონტექსტის მიხედვით,

the laws of physics can't explain one number for the dark energy

ფიზიკის კანონება არ შეუძლიათ ახსნან ბნელი ენერგიის ერთი რიცხვი

because there isn't just one number,

იმიტომ რომ ეს მხოლოდ ერთია,

there are many numbers.

არსებობს უამრავი რიცხვი.

Which means

რაც ნიშნავს

we have been asking the wrong question.

რომ ჩვენ ვსვამდით არასწორ კითხვას.

It's that the right question to ask is,

სწორი კითხვა, რომელიც უნდა დასვა არის,

why do we humans find ourselves in a universe

რატომ ვარსებობთ, ჩვენ ადამიანები სამყაროში

with a particular amount of dark energy we've measured

რომელსაც გააჩნია ეს კონკრეტული ოდენობის ბნელი ენერგია, რომელიც გავზომეთ

instead of any of the other possibilities

ნაცვლად, სხვა ნებისმიერი შესაძლებლობისა

that are out there?

რომელიც არსებობს?

And that's a question on which we can make headway.

ეს არის კითხვა რომელიც შეგვიძლია წავიმძღვაროთ.

Because those universes

რადგან ის სამყაროები

that have much more dark energy than ours,

რომლებსაც აქვთ, მეტი ბნელი ენერგია, ვიდრე ჩვენსას,

whenever matter tries to clump into galaxies,

როდესაც მატერია ცდილობს, შეიკრას გალაქტიკებად,

the repulsive push of the dark energy is so strong

ბნელი ენერგიის განმზიდავი ბიძგი ისეთი ძლიერია

that it blows the clump apart

რომ შლის შეჯგუფებას

and galaxies don't form.

და გალაქტიკები ვერ ფორმირდება.

And in those universes that have much less dark energy,

და იმ სამყაროებში, რომლებსაც აქვთ ბევრად ნაკლები ბნელი ენერგია,

well they collapse back on themselves so quickly

ისინი უკანვე კოლაფსირებენ ისე სწრაფად

that, again, galaxies don't form.

რომ ისევ გალაქტიკები ვერ ფორმირდება.

And without galaxies, there are no stars, no planets

გალაქტიკების გარეშე, არ არის ვარსკვლავები, პლანეტები

and no chance

და არც შანსი

for our form of life

ჩვენი სახის სიცოცხლის

to exist in those other universes.

არსებობისა სხვა სამყაროებში.

So we find ourselves in a universe

ასე რომ ჩვენ საკუთარი თავი აღმოვაჩინეთ სამყაროში

with the particular amount of dark energy we've measured

რომელსაც აქვს კონკრეტული ოდენობის ბნელი ენერგია, რომელიც გავზომეთ

simply because our universe has conditions

უბრალოდ იმიტომ რომ, ჩვენ სამყაროს გააჩნია

hospitable to our form of life.

ჩვენი სიცოცხლის ფორმისთვის საჭირო გარემოებანი.

And that would be that.

ესეც ასე.

Mystery solved,

საიდუმლო ამოხსნილია,

multiverse found.

მულტი სამყარო აღმოჩენილია.

Now some find this explanation unsatisfying.

თუმცა ზიგიერთს ამ ახსნამ არ დააკმაყოფილა.

We're used to physics

ჩვენ ვიყენებთ ფიზიკას

giving us definitive explanations for the features we observe.

რომელიც გვაძლევს გადამწყვეტ ახსნა-განმარტებებს იმ მახასიათებლებზე რომლებსაც ვაკვირდებით.

But the point is,

თუმცა ამოსავალი წერტილი არის

if the feature you're observing

ის თუ მახასიათებლები რომელსაც აკვირდებით

can and does take on

შესაძლებელია ავიღოთ, მრავალფეროვან

a wide variety of different values

განსხვავებულ ღირებულებებზე

across the wider landscape of reality,

რეალობის ფართო ლანდშაფტზე,

then thinking one explanation

მაშინ ერთ ახსნა-განმარტება

for a particular value

კონკრეტული ღირებულებისთვის

is simply misguided.

უბრალოდ შეცდომაა.

An early example

ადრეული მაგალითი

comes from the great astronomer Johannes Kepler

მომდინარეობს დიდი ასტრონომისგან იოჰანეს კეპლერისგან

who was obsessed with understanding

რომელიც შეპყრობილი იყო რათა გაეგო

a different number --

სხვა ციფრი --

why the Sun is 93 million miles away from the Earth.

რატომაა მზე 93 მილიონი მილის მოშორებით დედამიწისგან.

And he worked for decades trying to explain this number,

ის მუშაობდა ათწლეულების მანძილზე და ცდილობდა ამოეხსნა ეს რიცხვი,

but he never succeeded, and we know why.

მაგრამ მან წარმატება ვერ მოიპოვა, და ჩვენ ვიცით რატომაც.

Kepler was asking

კეპლერი არასწორ

the wrong question.

კითხვას სვავდა.

We now know that there are many planets

ჩვენ ახლა უკვე ვიცით რომ არსებობს ბევრი პლანეტა

at a wide variety of different distances from their host stars.

ფართო მრავალფეროვანი, განსხვავებული მანძილებით დაშორებული მშობელ ვარსკვლავთან.

So hoping that the laws of physics

იმ იმედით რომ ფიზიკის კანონები

will explain one particular number, 93 million miles,

ახსნის ერთ კონკრეტულ რიცხვს, 93 მილიონი მილს,

well that is simply wrongheaded.

არის უბრალოდ მცდარი

Instead the right question to ask is,

ნაცვლად ამისა სწორი კითხვაა

why do we humans find ourselves on a planet

რატომ ვარსებობთ ჩვენ პლანეტაზე

at this particular distance,

ამ კონკრეტული მანძილი დაშორებით,

instead of any of the other possibilities?

ნაცვლად სხვა ნებისმიერი შესაძლებლობისა?

And again, that's a question we can answer.

და ისევ, ეს არის კითხვა რომელსაც შეგვიძლია ვუპასუხოთ.

Those planets which are much closer to a star like the Sun

ის პლანეტები, რომელიც არიან უფრო ახლოს თავის ვარსკვლავთან

would be so hot

იქნებიან ისეთი ცხელი

that our form of life wouldn't exist.

რომე ჩვენი სახის სიცოცხლე ვერ იარსებებს.

And those planets that are much farther away from the star,

და ის პლანეტები არიან უფრო შორს ვარსკვლავიდან,

well they're so cold

ისეთი ცივები არიან

that, again, our form of life would not take hold.

რომ, ისევ ჩვენი სახის სიცოცხლე ვერ იქნება.

So we find ourselves

ჩვენ არმოვაჩინეთ საკუთარი თავი

on a planet at this particular distance

პლანეტაზე რომელიც არის კონკრეტული მანძილით

simply because it yields conditions

დაშორებული, უბრალოდ იმიტომ რომ ის აწარმოებს

vital to our form of life.

გარემოებებს, რომელიც არის არსებითი, ჩვენი სახის სიცოცხლისთვის.

And when it comes to planets and their distances,

და როცა საქმე ეხება პლანეტებს და მათ მანძილებს,

this clearly is the right kind of reasoning.

ეს ნამდვილად არის სწორი მსჯელობა

The point is,

ამოსავალი წერტილი

when it comes to universes and the dark energy that they contain,

როცა, საქმე მიდგება სამყაროებზე და ბნელ ენერგიაზე, რომლებსაც ისინი შეიცავენ,

it may also be the right kind of reasoning.

ასევე შეიძლება იყოს სწორი მსჯელობა.

One key difference, of course,

ერთი ძირითადი განსხვავება, რათქმაუნდა,

is we know that there are other planets out there,

არის რომ, ჩვენ ვიცით რომ არსებობს სხვა პლანეტები,

but so far I've only speculated on the possibility

და მე მხოლოდ ვივარაუდე შესძლებლობები

that there might be other universes.

იმისა რომ სხვა სამყაროები შესაძლოა არსებობს.

So to pull it all together,

ყველაფერს რომ თავი მოვუყაროთ,

we need a mechanism

ჩვენ გვჭირდება მექანიზმი

that can actually generate other universes.

რომელსაც შეეძლება სხვა სამყაროების წარმოება.

And that takes me to my final part, part three.

და სწორედ ეს გადამიყვანს ფინალურ, მესამე ნაწილში.

Because such a mechanism has been found

რადგანაც ასთი მექანიზმი იქნა აღმოჩენილი

by cosmologists trying to understand the Big Bang.

კოსმოლოგების მიერ, რომლებიც ცდილობდნენ გაეგოთ დიდი აფეთქება.

You see, when we speak of the Big Bang,

თქვენ იცით, როცა ჩვენ ვსაუბრობთ დიდ აფეთქებაზე,

we often have an image

ჩვენ წარმოვიდგენთ სურათს

of a kind of cosmic explosion

რაღაც კოსმოსური აფეთქებისა

that created our universe

რომელმაც შექმნა ჩვენი სამყარო

and set space rushing outward.

და გამოიწვია სივრცის გაფართოება.

But there's a little secret.

თუმცა აქ პატარა საიდუმლოა.

The Big Bang leaves out something pretty important,

დიდი აფეთქება, რაღაც მნიშვნელოვანს უყურადღებოდ ტოვებს,

the Bang.

აფეთქება.

It tells us how the universe evolved after the Bang,

ის გვეუბნება როგორ განვითარდა სამყარო აფეთქების შემდეგ,

but gives us no insight

მაგრამ არ გვძლევს შევაღწიოთ

into what would have powered the Bang itself.

იქ თუ რამ გამოიწვია თავად აფეთქება.

And this gap was finally filled

ეს ხვრელი საბოლოოდ ამოივსო

by an enhanced version of the Big Bang theory.

დიდი აფეთქების თეორიის გაფართოებული ვერსიით.

It's called inflationary cosmology,

მას ქვია ინფლაციური კოსმოლოგია,

which identified a particular kind of fuel

რომელიც იდენტიფიცირებულია როგორც კონკრეტული სახის საწვავი

that would naturally generate

რომელიც ბუნებირვად წარმოქმნის

an outward rush of space.

სივრცის აჩქარებულ გაფართოებას.

The fuel is based on something called a quantum field,

საწვავი დაფუძნებულია, იმაზე რასაც ვუწოდებთ კვანტურ ველს,

but the only detail that matters for us

მაგრამ მხოლოდ ერთი დეტალი რომელიც მნიშვნელოვანია ჩვენთვის

is that this fuel proves to be so efficient

რომ საწვავი იმდენად ეფექტურია

that it's virtually impossible

რომ ფაქტიურად შეუძლებელია

to use it all up,

რომ სულ გამოყენებულ იქნას,

which means in the inflationary theory,

რაც ნიშნავს ინფლაციურ თეორიაში,

the Big Bang giving rise to our universe

რომ ჩვენი სამყაროს წარმოშობა დიდი აფეთქებისგან

is likely not a one-time event.

არ არის ერთჯერადი მოვლენა.

Instead the fuel not only generated our Big Bang,

ნაცვლად ამისა, საწვავმა წარმოქმნა არამხოლოდ ჩვენი დიდი აფეთქება,

but it would also generate countless other Big Bangs,

არამედ ის წარმოშობდა ურიცხვ სხვა დიდ აფეთქებებს

each giving rise to its own separate universe

ყოველ მათგანი წარმოქმნის დამოუკიდებელ სამყაროებს

with our universe becoming but one bubble

ჩვენი სამყარო იქნება ერთი ბუშტი

in a grand cosmic bubble bath of universes.

უზარმაზარ კოსმოსური ბუშტების აბაზანაში.

And now, when we meld this with string theory,

და ახლა, როცა გავაერთიანებთ მას სიმების თეორიასთან,

here's the picture we're led to.

ასეთ სურათს მივიღებთ.

Each of these universes has extra dimensions.

ყოველ ამ სამყაროს აქვს დამატებითი განზომილებები,

The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.

ექსტრა განზომილებებს გააჩნია, მრავალფეროვანი, განსხვავებული ფორმები.

The different shapes yield different physical features.

განსხვავებული ფორმები აწარმოებენ განსხვავებულ ფიზიკურ მახასიათებლებს.

And we find ourselves in one universe instead of another

და ჩვენ აღმოვაჩინეთ საკუთარი თავი ამ სამყაროში, და არა სხვაში

simply because it's only in our universe

უბრალოდ იმიტომ რომ, მხოლოდ ჩვენ სამყაროში

that the physical features, like the amount of dark energy,

არის ფიზიკური მახასიათებლები, როგრიცაა ბნელი ენერგიის ოდენობა,

are right for our form of life to take hold.

ისეთი რომ ჩვენი სახის სიცოცხლე დაუშვას.

And this is the compelling but highly controversial picture

ეს არის მყარი მაგრამ დიდად საკამათო სურათი

of the wider cosmos

კოსმოსის დიდ მასშტაბებზე.

that cutting-edge observation and theory

ამ თანამედროვე დაკვირვებებმა და თეორიამ

have now led us to seriously consider.

მიმართულება მოგვცა სერიოზულად განგვეხილა.

One big remaining question, of course, is,

ერთი დიდი დარჩენილი კითხვა რათქმაუნდა არის,

could we ever confirm

შევძლებთ კი ოდესმე დავადასტუროთ

the existence of other universes?

სხვა სამყაროების არსებობა?

Well let me describe

ნება მიბოძეთ აღვწერო

one way that might one day happen.

გზა იმისა თუ როგორ შეიძლება ერთ დღეს ეს მოხდეს.

The inflationary theory

ინფლაციურ თეორიას

already has strong observational support.

უკვე აქვს ძლიერი დაკვირვებითი მხარდაჭერა.

Because the theory predicts

რადგანაც თეორია წინასწარმეტყველებს

that the Big Bang would have been so intense

რომ დიდი აფეთქება, უნდა ყოფილიყო ისეთი ინტენსიური

that as space rapidly expanded,

რომ სივრცე სწრაფად გაფართოებულიყო.

tiny quantum jitters from the micro world

პაწაწინა კვანტური რხევა მიკრო სამყაროდან

would have been stretched out to the macro world,

გაიწლელებოდა მაკრო სამყაროში.

yielding a distinctive fingerprint,

დატოვებდა დამახასიათებელ ანაბეჭდს,

a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots,

ოდნავ უფრო ცხელი და ცივი ლაქების ნიმუშს,

across space,

კოსმოსში,

which powerful telescopes have now observed.

რომელსაც ძლიერი ტელესკოპები ახლა აკვირდებიან.

Going further, if there are other universes,

წავიდეთ უფრო შირს, თუ არსებობს სხვა სამყაროები,

the theory predicts that every so often

თეორია წინასწარმეტყველებს, რომ ყველას, ხშირად

those universes can collide.

შეუძლიათ შეეჯახონ ერთმანეთს,

And if our universe got hit by another,

და თუ ჩვენი სამყარო მიეჯახება სხვას,

that collision

ეს შეჯახება

would generate an additional subtle pattern

გამოიწვევს დამატებით სათუთი ნიმუშის

of temperature variations across space

სივრცის ტემპერატურული ვარიაციების გაჩენას

that we might one day

შესაძლოა ჩვენ ერთ დღეს

be able to detect.

შევძლოთ მისი დაფიქსირება.

And so exotic as this picture is,

და ისევე ეგზოტიური როგორც ეს სურათია

it may one day be grounded

შესაძლოა იყოს მტკიცე

in observations,

დაკვირვებებით,

establishing the existence of other universes.

რომელიც დაამკვიდრებს აზრს რომ სხვა სამყაროები არსებობს.

I'll conclude

დასკვნას ვაკეთებ

with a striking implication

ყველა ამ აზრთა გასაოცარი

of all these ideas

თანამონაწილეობით

for the very far future.

ძალიან შორეულ მომავალში.

You see, we learned

ხედავთ, ჩვენ გავიგეთ

that our universe is not static,

რომ ჩვენი სამყარო სტატიკური არაა,

that space is expanding,

სივრცე ფართოვდება,

that that expansion is speeding up

რომ გაფართოება აჩქარებას განიცდის

and that there might be other universes

და შესაძლოა არსებობდეს სხვა სამყაროები

all by carefully examining

ყველაფერი ეს მკრთალი ვარსკვლავური

faint pinpoints of starlight

სინათლის ფრთხილი დაკვირვებით

coming to us from distant galaxies.

რომლებიც შორეული გალაქტიკებიდან მოდიან.

But because the expansion is speeding up,

თუმცა რადგან გაფართოება ჩქარდება,

in the very far future,

ძალიან შორეულ მომავალში,

those galaxies will rush away so far and so fast

ეს გალაქტიკები გაიფანტებიან იმდენად შორს და სწრაფად

that we won't be able to see them --

რომ ჩვენ აღარ შეგვეძლება მათი დანახვა --

not because of technological limitations,

არა ტექნოლოგიური ლიმიტის გამო,

but because of the laws of physics.

არამედ ფიზიკის კანონების გამო.

The light those galaxies emit,

სინათლე რომელსაც ის გალაქტიკები ასხივებენ

even traveling at the fastest speed, the speed of light,

უსწრაფესი სიჩქარით მოგზაურობითაც კი, სინათლის სიჩქარით.

will not be able to overcome

არ შეეძლებათ დაძლიონ

the ever-widening gulf between us.

სულ უფრო გაფართოებადი უფსრკული ჩვენ შორის.

So astronomers in the far future

შორეულ სივრცეში მომზირალი

looking out into deep space

ასტრონომები, შორეულ მომავალში

will see nothing but an endless stretch

ვერაფერს დაინახავენ, გარდა უსასრულო

of static, inky, black stillness.

სტატიკური, შავი სიჩუმესა.

And they will conclude

და ისინი დაადგენენ

that the universe is static and unchanging

რომ სამყარო სტატიკური და უცვლელია

and populated by a single central oasis of matter

და დასახლებულია, ერთადერთი ცენტრალური მატერიის ოაზისით

that they inhabit --

სადაც ისინი სახლობენ --

a picture of the cosmos

კოსმოსის სურათი

that we definitively know to be wrong.

რომელიც ჩვენ კარგად ვიცით, იქნება არასწორი.

Now maybe those future astronomers will have records

შეიძლება მომავალ ასტრონომებს ქონდეთ ჩანაწერი

handed down from an earlier era,

რომელიც შემორჩენილი იქნება ადრეული ერიდან

like ours,

როგორიც ჩვენია,

attesting to an expanding cosmos

რომელიც დაამოწმებს გაფართოებად კოსმოსს

teeming with galaxies.

გალაქტიკებით სავსე,

But would those future astronomers

მაგრამ განა ის მომავალი ასტრონომები

believe such ancient knowledge?

დაიჯერებენ ასეთ უძველეს ცოდნას?

Or would they believe

თუ დაიჯერებენ

in the black, static empty universe

შავ, სტატიკურ ცარიელ სამყაროს

that their own state-of-the-art observations reveal?

რომელსაც მათი თანამედროვე კვლევები გამოავლენს?

I suspect the latter.

მე უკანასკნელს ვეჭვობ.

Which means that we are living

რაც ნიშნავს რომ ჩვენ ვცხოვრობთ

through a remarkably privileged era

განსაკუთრებულად პრივილეგირებულ ეპოქაში

when certain deep truths about the cosmos

როცა ზოგიერთი ღრმა ჭეშმარიტება კოსმოსის შესახებ

are still within reach

ჯერ ისევ მისაწვდომია

of the human spirit of exploration.

ადამიანური ცნობისმოყვარე სულისთვის

It appears that it may not always be that way.

როგორც ჩანს, ეს სულ ასე არ იქნება.

Because today's astronomers,

რადგანაც დღევანდელი ასტრონომებმა,

by turning powerful telescopes to the sky,

თავიანთი ძლიერი ტელესკოპების ცისკენ შეტრიალებით,

have captured a handful of starkly informative photons --

დაიჭირეს ერთი მუჭა ინფორმაციული ფოტონებისა --

a kind of cosmic telegram

კოსმოსური ტელეგრამის მსგავსი

billions of years in transit.

მილიარდობით წელი მგზავრობაში მყოფი.

and the message echoing across the ages is clear.

და ამ შეტყობინების ექო ეპოქების განმავლობაში ნათელია.

Sometimes nature guards her secrets

ზოგჯერ ბუნება ყარაულობს თავის საიდუმლოებებს

with the unbreakable grip

ფიზიკური კანონების

of physical law.

მტკიცე ჩაჭერით,

Sometimes the true nature of reality beckons

ზოგჯერ რეალობის ჭეშმარიტი ბუნება დასტურს აძლევს

from just beyond the horizon.

ჰორიზონტის მიღმიდან.

Thank you very much.

ძალიან დიდი მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Chris Anderson: Brian, thank you.

კრის ანდერსონი: ბრაიან, მადლობ.

The range of ideas you've just spoken about

მთელი რიგი იდეები რომელზეც ახლა ისაუბრე

are dizzying, exhilarating, incredible.

თავბრუდამხევია, მასტიმულირებელი და დაუჯერებელი..

How do you think

როგორ ფიქრობ

of where cosmology is now,

სად იმყოფება ახლა კოსმოლოგია,

in a sort of historical side?

ისტორიული თვათახედვიდან?

Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?

ვართ ჩვენ რაიმე უჩვეულოს შუაში, ისტორიულად, შენი აზრით?

BG: Well it's hard to say.

ბრაიან გრინი: ძნელი სათქმელია.

When we learn that astronomers of the far future

როდესაც შევიტყვეთ რომ შორეული მომავლის ასტრონომებს

may not have enough information to figure things out,

შეიძლება არ ქონდეთ საკმარისი ინფორმაცია, რაღაცეების გამოსარკვევად,

the natural question is, maybe we're already in that position

ბუნებრივი კითხვაა, შესაძლოა ჩვენ უკვე ვართ ამ პოზიციაში

and certain deep, critical features of the universe

და გარკვეული სამყაროს სიღრმისეული კრიტიკული მახასიათებლები

already have escaped our ability to understand

უკვე გაგვექცა, ჩვენი ამოხსნის შესაძლებლობებიდან

because of how cosmology evolves.

რადგანაც როგორც კოსმოლოგია ვითარდება,

So from that perspective,

ამ პერსპექტივიდან,

maybe we will always be asking questions

შეიძლება ჩვენ მუდამ ვსვამდეთ კითხვებს

and never be able to fully answer them.

და ვერასდროს შევძლოთ ბოლომდე გავცეთ პასუხები.

On the other hand, we now can understand

მეორეს მხრივ, ჩვენ ახლა გავიგეთ

how old the universe is.

სამყაროს ასაკი.

We can understand

ჩვენ გვესმის

how to understand the data from the microwave background radiation

როგორ გავიგოთ ფონური მიკროტალღური რადიაციის მონაცემები

that was set down 13.72 billion years ago --

ეს მოხდა 13,72 მილიარდი წლის წინ --

and yet, we can do calculations today to predict how it will look

და კიდევ ჩვენ შეგვიძლია გამოთვლა დღეს რათა ვიწინასწარმეტყველოთ, როგორ გამოიყურება ის

and it matches.

და ის ემთხვევა.

Holy cow! That's just amazing.

საოცარია! ეს მართლაც შესანიშნავია.

So on the one hand, it's just incredible where we've gotten,

მოკლედ ერთის მხრივ ეს მართლაც შესანიშნავია, რაც ჩვენ მივიღეთ,

but who knows what sort of blocks we may find in the future.

მაგრამ ვინ იცის რა სახის შეფერხებები შეიძლება შეგვხვდეს მომავალში.

CA: You're going to be around for the next few days.

კრის ანდერსონი: თქვენ იტრიალებთ რამდენიმე დღის მანძილზე.

Maybe some of these conversations can continue.

შესაძლოა ეს საუბრები გაგრძელდეს.

Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.)

მადლობა. მადლობა ბრაიან (ბგ: სიამოვნებით.)

(Applause)

(აპლოდისმენტები)