When ideas have sex | Matt Ridley

Matt Ridley: Fikirler seks yaptığında

Çeviri: Orhan Kalayci Gözden geçirme: osman oguz ahsen

When I was a student here in Oxford in the 1970s,

1970'de burada Oxford'da öğrenci iken

the future of the world was bleak.

dünyanın geleceği kötü görünüyordu.

The population explosion was unstoppable.

Nüfus artışı durdurulamıyordu.

Global famine was inevitable.

Küresel kıtlık kaçınılmazdı.

A cancer epidemic caused by chemicals in the environment

Çevredeki kimyasallardan oluşacak kanser salgınları

was going to shorten our lives.

yaşam süremizi kısaltacaktı.

The acid rain was falling on the forests.

Ormanlara asit yağmurları yağıyordu.

The desert was advancing by a mile or two a year.

Çöller her yıl bir yada iki mil büyüyordu

The oil was running out,

Petrol bitiyordu.

and a nuclear winter would finish us off.

Ve nükleer kış bizi bitirecekti.

None of those things happened,

Bunların hiçbiri olmadı.

(Laughter)

(Gulusmeler)

and astonishingly, if you look at what actually happened in my lifetime,

Ancak, sadece benim yaşam sürem içinde inanılmaz şeyler oldu.

the average per-capita income

Gezegen üzerinde yaşayan orta sınıf insanların

of the average person on the planet,

ortalama geliri

in real terms, adjusted for inflation,

gerçek değeri ile yani enflasyona göre düzeltilmiş olarak

has tripled.

üç kat arttı.

Lifespan is up by 30 percent in my lifetime.

Ben hayattayken ortalama ömür üç kat arttı.

Child mortality is down by two-thirds.

Çocuk ölümleri üçte iki oranında azaldı.

Per-capita food production

Kişi başına gıda üretimi

is up by a third.

üç kat arttı.

And all this at a time when the population has doubled.

Ve bütün bunlar nüfus iki kat artmasına rağmen oldu.

How did we achieve that, whether you think it's a good thing or not?

Bunlar iyi mi kötü mü bir yana - bunu nasıl başardık?

How did we achieve that?

Nasıl başardık bunu?

How did we become

Sayısı arttıkça

the only species

rahatı artan

that becomes more prosperous

tek yasam türü olmayı

as it becomes more populous?

nasıl başardık?

The size of the blob in this graph represents the size of the population,

Bu grafikte dairelerin boyutu nüfusu buyuklugunu gosterir

and the level of the graph

Grafikte daha yüksekte olmak

represents GDP per capita.

kisi basına milli gelirin daha yuksek olduğu anlamına gelir.

I think to answer that question

Sanırım az önceki soruyu cevaplayabilmek için

you need to understand

şunu anlamak gerekli

how human beings bring together their brains

insanlar beyinlerini nasıl bir araya getiriyorlar

and enable their ideas to combine and recombine,

ve fikirlerin bir araya gelip birleşmesini, yani

to meet and, indeed, to mate.

fikirlerin ciftlesmesini nasıl sağlıyorlar.

In other words, you need to understand

Diğer bir deyişle, şunu anlamamız gerekiyor

how ideas have sex.

fikirler nasıl seks yapar.

I want you to imagine

Şunu düşünmenizi istiyorum sizden,

how we got from making objects like this

nasıl oldu da bu şekil nesneler yapmaktan

to making objects like this.

şu şekilde nesneler yapmaya geçebildik.

These are both real objects.

Bunların ikisi de gercek nesneler.

One is an Acheulean hand axe from half a million years ago

Bir tanesi yarım milyon yıl önce yapılmış bir el baltası,

of the kind made by Homo erectus.

Homo erektus lar tarafından yapılmış.

The other is obviously a computer mouse.

Öteki de elbette bir bilgisayar faresi.

They're both exactly the same size and shape to an uncanny degree.

Bir açıdan bakıldığında ikisi de aynı büyüklükte ve şekilde görünüyor.

I've tried to work out which is bigger,

Hangisinin daha büyük olduğunu anlamaya çalıştım

and it's almost impossible.

şaşırtıcı bir sekilde ikisi de aynı

And that's because they're both designed to fit the human hand.

Bunun sebebi ikisinin de insan eline sığacak sekilde tasarlanmış olması

They're both technologies. In the end, their similarity is not that interesting.

İkisi de teknik aletler. Dolayısı ile benzer ozelliklere sahip olmaları o kadar da şaşırtıcı değil.

It just tells you they were both designed to fit the human hand.

Sonuçta ikisi de insan eline sığacak sekilde tasarlanmış.

The differences are what interest me,

Benim asıl ilgilendiğim şey bunların arasında farklılıklar.

because the one on the left was made to a pretty unvarying design

Çünkü soldaki nesne pek değişmeyen bir tasarıma sahip

for about a million years --

yaklaşık bir milyon yıldır,

from one-and-a-half million years ago to half a million years ago.

bundan bir buçuk ila yarım milyon yıl önce yapılmış bir nesne.

Homo erectus made the same tool

Homo erektus aynı aleti yaklaşık

for 30,000 generations.

30,000 nesildir yapıyor.

Of course there were a few changes,

Elbette bazı ufak tefek degisiklikler oldu

but tools changed slower than skeletons in those days.

fakat o tarihlerde aletler iskeletlerden daha yavas degisiyordu.

There was no progress, no innovation.

İlerleme ve icat yok idi.

It's an extraordinary phenomenon, but it's true.

Bu inanılmaz bir şey ama doğru.

Whereas the object on the right is obsolete after five years.

Sağdaki nesne ise 5 yıl icinde kullanimdan kalkacak.

And there's another difference too,

Bir başka farklılık daha var.

which is the object on the left is made from one substance.

soldaki nesne sadece bir tip malzemeden yapılmış.

The object on the right is made from

Sağdaki nesnenin yapılması için ise

a confection of different substances,

bir çok malzemenin bir araya gelmesi gerekli

from silicon and metal and plastic and so on.

silikondan metale ve plastige, vb.

And more than that, it's a confection of different ideas,

Daha da önemlisi bunun için farklı fikirlerin bir araya gelmesi gerekir

the idea of plastic, the idea of a laser,

plastik fikri, lazer fikri

the idea of transistors.

transistör fikri gibi

They've all been combined together in this technology.

Bu teknolojinin içinde bütün bunlar bir araya getirilmiştir.

And it's this combination,

Ve bütün bu bir araya geliş,

this cumulative technology, that intrigues me,

İşte beni etkileyen şey, bu bütünsel teknolojidir.

because I think it's the secret to understanding

Çünkü sanırım bu, şu sırrı anlamamıza yardımcı olacak,

what's happening in the world.

dünyada neler oluyor?

My body's an accumulation of ideas too:

Benim vücudum da fikirlerin bir araya gelmesinden oluştu,

the idea of skin cells, the idea of brain cells, the idea of liver cells.

Deri hücreleri fikri, beyin hücreleri fikri ve karaciğer hücreleri fikri gibi,

They've come together.

Bütün bunlar biraraya geldi.

How does evolution do cumulative, combinatorial things?

Evrim şeyleri nasıl biraraya getiriyor ve onları bütünleştiriyor?

Well, it uses sexual reproduction.

Evet, bunun için cinsel uremeyi kullanıyor.

In an asexual species, if you get two different mutations in different creatures,

Cinsellik olmayan türlerde, eğer iki değişik tür içinde farklı mutasyonlar varsa elinizde

a green one and a red one,

Mesela elinizde bir yeşil bir de kırmızı bir tür olsun,

then one has to be better than the other.

bu durumda birinin digerinden daha iyi olması gereklidir.

One goes extinct for the other to survive.

Birinin hayatta kalması için digerinin yok olması gerekecek.

But if you have a sexual species,

Fakat bunlar cinsiyeti olan türlerden olsalardı eğer

then it's possible for an individual

o zaman bir birey için

to inherit both mutations

her iki mutasyonu miras almak

from different lineages.

ve her iki türü de temsil etmek mümkün olabilecek idi.

So what sex does is it enables the individual

Yani cinsiyet bireyler için şunu mümkün kılmaktadır:

to draw upon

bütün türlerden

the genetic innovations of the whole species.

genetik yenilikler miras almak ve yeni türler oluşturmak.

It's not confined to its own lineage.

Bu sadece, biyolojik türler için geçerli değildir.

What's the process that's having the same effect

Aynı süreç, kültürlerin evrimi üzerinde de

in cultural evolution

etkilidir,

as sex is having in biological evolution?

Cinsiyetin biyolojik canlılar üzerindeki etkisi gibi

And I think the answer is exchange,

Ve sanırım cevap: Alışveriş yapabilmek

the habit of exchanging one thing for another.

bir şeyi diğer şey ile değiştirme alışkanlığı

It's a unique human feature.

Bu sadece insanlara özgü bir seydir.

No other animal does it.

Başka hiçbir hayvan bunu yapmaz.

You can teach them in the laboratory to do a little bit of exchange --

Laboratuvar ortamında bir miktar alışveriş öğretilebilir,

and indeed there's reciprocity in other animals --

Gerçekten de diğer hayvanlarda alma alışkanlığı vardır.

But the exchange of one object for another never happens.

Fakat bir nesneyi baska bir nesne ile değiş tokuş hiçbir zaman olmaz.

As Adam Smith said, "No man ever saw a dog

Adam Smith'in dediği gibi "hiç bir insan,

make a fair exchange of a bone with another dog."

bir köpeğin diğer bir köpekle kayda deger bir kemik alışverişi yaptığını gormemiştir."

(Laughter)

(gulusmeler)

You can have culture without exchange.

İçinde alışveriş olmayan kültürler olabilir.

You can have, as it were, asexual culture.

İçinde cinsellik olmayan kültürler de olabilir.

Chimpanzees, killer whales, these kinds of creatures, they have culture.

Sempazeler, katil balinalar ve bu tür yaratıkların kültürleri vardır.

They teach each other traditions

Birbirlerine öğrettikleri gelenekleri vardır,

which are handed down from parent to offspring.

nesilden nesile gecen.

In this case, chimpanzees teaching each other

Mesela, şempazeler birbirlerine

how to crack nuts with rocks.

findiklari kaya kullanarak nasıl kiracaklarini öğretirler.

But the difference is

Fakat buradaki fark

that these cultures never expand, never grow,

bu kültürler hiç bir zaman büyümezler ve gelişmezler,

never accumulate, never become combinatorial,

Hiçbir zaman bir birikim ya da çeşitlilik göstermezler.

and the reason is because

Ve bunun sebebi

there is no sex, as it were,

fikir hayatlarinda seks olmamasıdır

there is no exchange of ideas.

fikir alisverişi olmamasıdır.

Chimpanzee troops have different cultures in different troops.

Şempanze topluluklarının değişik topluluklarda değişik kültürleri vardır.

There's no exchange of ideas between them.

Fakat aralarında hiçbir fikir alışverişi olmaz.

And why does exchange raise living standards?

Acaba neden fikir alışverişi hayat standartını yükseltir?

Well, the answer came from David Ricardo in 1817.

Bunun cevabı Daviv Ricardo tarafından 1817 yılında verilmişti.

And here is a Stone Age version of his story,

İşte size hikayemizin taş devri sürümü

although he told it in terms of trade between countries.

Bunu ülkeler arasındaki ticaret yönünden ele alsa da

Adam takes four hours to make a spear and three hours to make an axe.

Diyelim mi, Ahmet'in bir balta yapması 3 saat ve onun sabını yapması da 4 saatini alıyor

Oz takes one hour to make a spear and two hours to make an axe.

Mehmet, baltayı 2 saatte ve sabını da 1 saat de yapıyor diyelim

So Oz is better at both spears and axes than Adam.

Yani Mehmet hem balta hem de sapını yapma yönünden Ahmetten daha iyi

He doesn't need Adam.

Ahmet'e ihtiyacı yok

He can make his own spears and axes.

Hem baltasını hem de sapını kendi yapabilir

Well no, because if you think about it,

Biraz düşünürsek öyle olmadığını görürüz.

if Oz makes two spears and Adam make two axes,

Eger Mehmet iki sap ve Ahmet de iki balta yapar ve

and then they trade,

bunları aralarında değiş tokuş ederler ise

then they will each have saved an hour of work.

bu durumda her ikisi de bir saatlik işten tasarruf etmiş olurlar

And the more they do this, the more true it's going to be,

Bunu ne kadar çok yaparlar ise karları o kadar çok olur

because the more they do this, the better Adam is going to get at making axes

Çünkü bunu ilerlettikçe, Ahmet daha iyi baltalar yapacak

and the better Oz is going to get at making spears.

ve Mehmet de daha iyi saplar yapacaktır.

So the gains from trade are only going to grow.

Böylece ticaret herkes için hep daha çok fayda getirecektir

And this is one of the beauties of exchange,

Ve bu alışverişin faydalarından sadece bir tanesidir

is it actually creates the momentum

Aslında böylece daha fazla uzmanlaşma için

for more specialization,

bir hareket yaratılmış olur,

which creates the momentum for more exchange and so on.

bu da alışveriş için daha fazla istek yaratır ve böylece devam eder.

Adam and Oz both saved an hour of time.

Ahmet ve Mehmet her ikisi de bir saat kazanmış olurlar.

That is prosperity, the saving of time

Bu zenginleşme, zaman kazanma ve

in satisfying your needs.

ihtiyaçların karşılanmasıdır.

Ask yourself how long you would have to work

Şunu düşünmenizi istiyorum,

to provide for yourself

bu akşam bir saat okuma ışığı

an hour of reading light this evening to read a book by.

elde etmek için ne kadar süre çalışmanız gerekir.

If you had to start from scratch, let's say you go out into the countryside.

En baştan başlamak gerekir ise, bir köye gidip

You find a sheep. You kill it. You get the fat out of it.

Bir koyun bulmanız, onu öldürmeniz ve yağını çıkartmanız gerekir

You render it down. You make a candle, etc. etc.

Yağı damıtır ve bir mum yaparsınız, vb.

How long is it going to take you? Quite a long time.

Bunu yapmanız ne kadar vaktinizi alır? Epey bir vaktinizi alır.

How long do you actually have to work

Bir saatlik okuma ışığını elde etmek için

to earn an hour of reading light

gerçekten de kaç saat çalışmanız gerek

if you're on the average wage in Britain today?

Eger bugün İngiltere'de yaşayan biri iseniz

And the answer is about half a second.

Cevap: yarım saniye kadardır.

Back in 1950,

1950 lerde

you would have had to work for eight seconds on the average wage

ortalama maaşı düşünürsek 8 saniye çalışmanız gerekecekti,

to acquire that much light.

gerekli ışığı satın almak için.

And that's seven and a half seconds of prosperity that you've gained

1950 den bugüne aradaki 7 buçuk saniyelik farkı

since 1950, as it were,

kazanmış olduk.

because that's seven and a half seconds in which you can do something else,

Şu anda bu 7.5 saniyelik tasarruf ile başka bir şey yapabiliriz.

or you can acquire another good or service.

Ya da başka bir şey ya da hizmet satın alabilirsiniz.

And back in 1880,

1880 lere geri gidersek

it would have been 15 minutes

Aynı miktar ışığı satın almak için

to earn that amount of light on the average wage.

ortama ücreti baz alırsak 15 dakika çalışmak gerekecekti.

Back in 1800,

1800 lerde

you'd have had to work six hours

6 saat çalışmak gerekecekti,

to earn a candle that could burn for an hour.

bir saat boyunca yanacak bir mum almak için.

In other words, the average person on the average wage

Diğer bir deyişle, 1800 lerde ortalama bir insan

could not afford a candle in 1800.

bir mum alabilecek kadar zengin değildi.

Go back to this image of the axe and the mouse,

El baltası ve fare benzetmesine geri dönecek olursak,

and ask yourself: "Who made them and for who?"

kendimize şunu soralım: "Bunları kim yaptı ve kimin için yaptı?"

The stone axe was made by someone for himself.

Taş baltayı birisi kendisi için yapmıştır

It was self-sufficiency.

Kendi kendine yeterli idi yani,

We call that poverty these days.

Bu günlerde buna fakirlik diyoruz.

But the object on the right

Fakat sağdaki nesne

was made for me by other people.

diğer insanlar tarafından benim için yapılmıştır.

How many other people?

Kaç kişi sizce?

Tens? Hundreds? Thousands?

Onlarca? Yüzlerce? Binlerce?

You know, I think it's probably millions.

Biliyor musunuz? Bence milyonlarca.

Because you've got to include the man who grew the coffee,

Çünkü, plastiği yapmak için kullanılan petrolu

which was brewed for the man who was on the oil rig,

çıkartmak için petrol kuyusunda çalışan kişinin

who was drilling for oil, which was going to be made into the plastic, etc.

içtiği kahveyi yapan kişiyi de hesaba katmak gerekli.

They were all working for me,

Bunların hepsi benim için çalıştılar,

to make a mouse for me.

benim için bir fare yapmak için.

And that's the way society works.

Ve bu toplumun çalışma şeklidir.

That's what we've achieved as a species.

Bu bizim türümüzün ulaştığı bir başarıdır.

In the old days, if you were rich,

Eskiden eğer zenginseniz,

you literally had people working for you.

kelimenin tam anlamı ile sizin için çalışan insanlarınız var demekti.

That's how you got to be rich; you employed them.

Bu aynı zamanda zengin olma yönteminizdir, onları kendiniz için çalıştırırsınız.

Louis XIV had a lot of people working for him.

14. Lui için çalışan pek çok kişi vardı.

They made his silly outfits, like this,

Onun giydiği bu aptal görünüşlü kiyafetleri yapmak için,

(Laughter)

(gülüşmeler)

and they did his silly hairstyles, or whatever.

Ve bu şekilde aptal saç şekilleri ve daha bir çok şey.

He had 498 people

Sadece akşam yemekleri için

to prepare his dinner every night.

her gece 498 kişi çalışıyordu.

But a modern tourist going around the palace of Versailles

Fakat bugün çağdaş bir turist Versay sarayına gidip

and looking at Louis XIV's pictures,

14.Lui'nin resimlerine bakarken

he has 498 people doing his dinner tonight too.

onun için de 498 kişi akşam yemeği hazırlıyor.

They're in bistros and cafes and restaurants

Çalışanlar Paris genelinde Bistro,

and shops all over Paris,

kafe ve lokantalarda çalışıyorlar.

and they're all ready to serve you at an hour's notice with an excellent meal

Bir saat önceden haber verdiğinizde size hizmet etmeye hazır

that's probably got higher quality

harika bir yemek ve hatta daha yüksek bir kalitede

than Louis XIV even had.

14. Lui'nin yediğinden

And that's what we've done, because we're all working for each other.

Ve bu bizim iş yapış şeklimizdir, hepimiz bir diğerimiz için çalışıyoruz.

We're able to draw upon specialization and exchange

Hepimiz uzmanlaşma ve alışveriş konusunda

to raise each other's living standards.

diğerlerinin hayat standartını yükseltmek için çalışıyoruz.

Now, you do get other animals working for each other too.

Diğer hayvanlar için çalışan hayvanlar da var.

Ants are a classic example; workers work for queens and queens work for workers.

Karıncalar klasik örnektir: İşçi karıncalar kraliçe için çalışır, kraliçe de onlar için.

But there's a big difference,

Fakat arada çok büyük bir fark var,

which is that it only happens within the colony.

bu sadece bir karınca topluluğu içinde olur.

There's no working for each other across the colonies.

Karınca toplulukları arasında birbirleri için çalışma yoktur.

And the reason for that is because there's a reproductive division of labor.

Ve bunun sebebi üreme işi belli bir zümreye ait olmasından kaynaklanır

That is to say, they specialize with respect to reproduction.

Yani, üreme işinde uzmanlaşmışlar

The queen does it all.

Kraliçe bütün işi yapar.

In our species, we don't like doing that.

Bizim türümüzde, biz bundan hoşlanmayız.

It's the one thing we insist on doing for ourselves, is reproduction.

Eğer kendimizin yapmasında ısrar edeceğimiz bir şey varsa o da üremedir.

(Laughter)

(gülüşmeler)

Even in England, we don't leave reproduction to the Queen.

İngiltere'de bile üreme işine sadece kraliçeye bırakmayız.

(Applause)

(alkışlar)

So when did this habit start?

Peki bu alışkanlık ne zaman başladı?

And how long has it been going on? And what does it mean?

Ve ne kadar süre devam edecek? Ve bunun anlamı nedir?

Well, I think, probably, the oldest version of this

Sanırım, bunun en eski şekli

is probably the sexual division of labor.

üreme konusunda iş bölümüdür.

But I've got no evidence for that.

Bu konuda hiçbir kanıtım yok.

It just looks like the first thing we did

Bu yaptığımız ilk şey gibi görünüyor sadece

was work male for female and female for male.

yani kadının erkek ve erkeğin de kadın için bir iş yapması

In all hunter-gatherer societies today,

Bütün avcı topluluklarda bugün

there's a foraging division of labor

şöyle bir iş bölümü vardır

between, on the whole, hunting males and gathering females.

bütün toplum avcı erkekler ve toplama işini yapan kadınlardan oluşur

It isn't always quite that simple,

Aslında tam olarak bu kadar basit değil.

but there's a distinction between

Fakat kadın ve erkek rollerinin özellikleri

specialized roles for males and females.

arasında kesin farklılıklar vardır.

And the beauty of this system

Ve bu sistemin güzelliği

is that it benefits both sides.

her iki taraf da bundan fayda sağlar.

The woman knows

Kadın bilir ki,

that, in the Hadzas' case here --

Hadza'nın durumundan bahsediyorum

digging roots to share with men in exchange for meat --

erkeklerden ile bitki kökü karşılığında et alabilir

she knows that all she has to do to get access to protein

proteine ulaşmak için yapması gerekenin ne olduğunu bilir

is to dig some extra roots and trade them for meat.

fazladan bitki kökü toplamak ve onları ile et ile değiş tokuş etmek

And she doesn't have to go on an exhausting hunt

bunun için yorucu bir ava çıkmak zorunda değildir

and try and kill a warthog.

ya da yaban domuzu öldürmek

And the man knows that he doesn't have to do any digging

Ve erkek de bilirki bitki köklerine ulaşmak için

to get roots.

toprağı kazması gerekmez.

All he has to do is make sure that when he kills a warthog

Bilir ki, yapması gereken tek şey bir yaban domuzu öldürdüğünde

it's big enough to share some.

değiş tokuş yapacak kadar büyük olmalıdır

And so both sides raise each other's standards of living

Böylece her iki taraf da birbirlerinin hayat standartlarını yükseltmiş olur

through the sexual division of labor.

cinseyete dayalı bir işbölümü sayesinde

When did this happen? We don't know, but it's possible

Bu ne zaman oldu, bilmiyoruz, fakat bir ihtimal

that Neanderthals didn't do this.

mağara adamları bunu yapmadı.

They were a highly cooperative species.

Onlar da çok işbirliği yapan türlerdi.

They were a highly intelligent species.

Çok zeki bir türdüler

Their brains on average, by the end, were bigger than yours and mine

Beyinlerinin ortalama büyüklüğü, bugün bu odada oturan, sizin ve benimkinden

in this room today.

daha büyüktü

They were imaginative. They buried their dead.

Yaratıcı idiler. Ölülerini yakarlardı.

They had language, probably,

Bir ihtimal bir dilleri vardı,

because we know they had the FOXP2 gene of the same kind as us,

çünkü bizim gibi FOXP2 genleri olduğunu biliyoruz

which was discovered here in Oxford.

burada bu Oxford'da keşfetilmişti

And so it looks like they probably had linguistic skills.

Ve dil yetenekleri var gibi görünüyor.

They were brilliant people. I'm not dissing the Neanderthals.

Parlak insanlardı. Mağara adamlarına saygısızlık yapmak istemiyorum.

But there's no evidence

Fakat cinsiyete dayalı bir iş bölümü yaptıklarına

of a sexual division of labor.

dair bir ip ucu yoktur.

There's no evidence of gathering behavior by females.

Dişilerin toplama yaptıklarına dair bir kanıt bulunamadı.

It looks like the females were cooperative hunters with the men.

Dişiler de erkekler ile birlikte ava gidihyor gibi görünüyor.

And the other thing there's no evidence for

Ve elimizde kanıt olmayan bir diğer şey de

is exchange between groups,

topluluklar arasında bir alış verişin olduğu.

because the objects that you find in Neanderthal remains,

Çünkü mağara adamlarından günümüze kalan nesnelerin

the tools they made,

yani kullandıkları araçların

are always made from local materials.

hep yerel malzemelerden yapıldığını görüyoruz.

For example, in the Caucasus

Örneğin, Kafkaslarda

there's a site where you find local Neanderthal tools.

mağara adamlarının kullandığı yerel araçlar bulunduğunda

They're always made from local chert.

bunların hepsi yerel kayalardan yapıldığını görüyoruz.

In the same valley there are modern human remains

Aynı alanda modern insan kalıntıları da var

from about the same date, 30,000 years ago,

aynı tarihlerden kalmış, 30bin yıl öncesinden

and some of those are from local chert,

bunların da bir kısmı yerel kayalardan yapılmış

but more -- but many of them are made

ancak daha fazlası

from obsidian from a long way away.

çok uzaklardan gelen kayalardan yapılmıştır.

And when human beings began

Ve insanlar nesneleri kendi aralarında

moving objects around like this,

dolaştırmaya başlatıklarında

it was evidence that they were exchanging between groups.

bu topluluklar arası alış verişin yapıldığına dair kanıt oluşturmaktadır

Trade is 10 times as old as farming.

Ticaret tarımdan 10 kat daha yaşlıdır

People forget that. People think of trade as a modern thing.

İnsanlar bunu unutuyor. İnsanlar ticareti yeni bir şey sanıyorlar.

Exchange between groups has been going on

Topluluklar arası alışveriş

for a hundred thousand years.

yüz binlerce yıl öncesine uzanıyor.

And the earliest evidence for it crops up

İlk ortaya çıkışına ait kanıtlar

somewhere between 80 and 120,000 years ago in Africa,

Afrika'da yaklaşık 80 ile 120 bin yıl öncesine uzanmaktadır

when you see obsidian and jasper and other things

o tarihlerde Etiyopya'dan çok uzaklara taşınmış

moving long distances in Ethiopia.

volkanik kayalar, yeşim taşı ve başka şeyler görüyoruz.

You also see seashells --

Ayrıca burada Oxford'da bir ekip tarafından

as discovered by a team here in Oxford --

yapılan bir keşif ile akdeniz kıyılarından

moving 125 miles inland

Cezayir'den 125 kilometre içeri taşınmş

from the Mediterranean in Algeria.

deniz kabukları bulunmuştur.

And that's evidence that people

Bu da insan topluluklarının

have started exchanging between groups.

aralarında alışveriş yaptıklarının kanıtıdır.

And that will have led to specialization.

Bu da onları uzmanlaşmaya itmektedir.

How do you know that long-distance movement

Peki bu uzun mesafeli hareketlerin bir göç değil de

means trade rather than migration?

alışverişi gösterdiğini nereden biliyoruz?

Well, you look at modern hunter gatherers like aboriginals,

Bugün, yerliler gibi modern avcı ve toplayıcılara baktığımızda

who quarried for stone axes at a place called Mount Isa,

Mt. Isa denilen yerdeki kayalardan yapılmış baltalara sahip

which was a quarry owned by the Kalkadoon tribe.

bunlara Kalkadoon kabilesi deniyor.

They traded them with their neighbors

Bunları iğneli kolyeler için komşuları ile

for things like stingray barbs,

değiş tokuş ettiklerini görüyoruz.

and the consequence was that stone axes

Ve sonuç olarak bu kayadan yapılmış baltaları

ended up over a large part of Australia.

Avustralya'nın büyük bir kısmında görüyoruz.

So long-distance movement of tools

Böylece uzun mesefaler dolaşan araçların

is a sign of trade, not migration.

bir göç sonucu değil alışveriş sonucu olduğunu anlıyoruz.

What happens when you cut people off from exchange,

İnsanların ticaret yapmasını engellersek ne olur,

from the ability to exchange and specialize?

ya da alışveriş yeteneklerini veya uzmanlaşmalarını

And the answer is that

Cevap şöyle bir şey olur

not only do you slow down technological progress,

Sadece teknolojik gelişme yavaşlamak ile kalmaz

you can actually throw it into reverse.

aslında gelişme tersine döner

An example is Tasmania.

Tasmanya buna bir örnektir.

When the sea level rose and Tasmania became an island 10,000 years ago,

Deniz seviyesi yükselip Tasmanya bundan 10bin yıl önce bir ada haline geldiğinde

the people on it not only experienced

buradaki insanlar karadakilere göre sadece

slower progress than people on the mainland,

daha yavaş bir ilerleme göstermediler

they actually experienced regress.

aslında daha geriye gittiler

They gave up the ability to make stone tools

Kemiklerden araç yapma yeteneklerinden vaz geçtiler

and fishing equipment and clothing

balıkçılık ve giysi araçlarından vaz geçtiler

because the population of about 4,000 people

çünkü nufusları sadece 4bin kişi idi

was simply not large enough

ve bu kişilerin uzmanlaşması ve

to maintain the specialized skills

böylece sahip oldukları teknolojileri ayakta tutmak için

necessary to keep the technology they had.

yeterince büyük bir sayı değildi.

It's as if the people in this room were plonked on a desert island.

mesela bu odadaki insanlar bir adada mahsur kalsa

How many of the things in our pockets

cebinizdeki araçların kaç tanesini

could we continue to make after 10,000 years?

bundan 10bin yıl sonra daha gelişmis ya da bugünkü gibi görebiliriz.

It didn't happen in Tierra del Fuego --

Tierra del Fuego da aynı şey olmadı

similar island, similar people.

benzer bir ada ve benzer insanlar

The reason: because Tierra del Fuego

Bunun sebebi,çünkü Tierra del Fuego

is separated from South America by a much narrower straight,

Güney Amerika'dan çok ince bir çizgi ile ayrılmıştı

and there was trading contact across that straight

Bu ince çizgi üzerinde 10 bin yıl kadar ticaret

throughout 10,000 years.

devam etti.

The Tasmanians were isolated.

Tasmanyalılar ise yalnız kalmışlardı.

Go back to this image again

Tekrar bu şekle dönelim

and ask yourself, not only who made it and for who,

ve kendimize soralım, kim yapmış ve kimin için yapmış sorularını geçelim

but who knew how to make it.

fakat şunu soralım: Bunu yapmayı kim bilir?

In the case of the stone axe, the man who made it knew how to make it.

Kayadan yapılmış balta için baltayı yapan kişi nasıl yapılacağını bilir.

But who knows how to make a computer mouse?

Fakat bir bilgisayar faresinin nasıl yapılacağını kim bilir?

Nobody, literally nobody.

Hiç kimse, kelimenin tam anlamı ile hiç kimse.

There is nobody on the planet who knows how to make a computer mouse.

Bu gezegende bir bilgisayar faresinin nasıl yapıldığını bilen hiç kimse yoktur.

I mean this quite seriously.

Çok ciddiyim.

The president of the computer mouse company doesn't know.

Bilgisayar faresini yapan şirkerin sahibi/yönetim kurulu başkanı bilmez.

He just knows how to run a company.

O sadece şirketi nasıl yöneteceğini bilir.

The person on the assembly line doesn't know

Üretim hattındaki kişi bilmez,

because he doesn't know how to drill an oil well

çünkü nasıl petrol çıkartmak için kuyu kazılır ve böylece

to get oil out to make plastic, and so on.

nasıl plastik yapılır bilmez.

We all know little bits, but none of us knows the whole.

Hepimiz bir kısım bir şey biliyoruz ama hiçbirimiz bunu bir bütün olarak bilmiyoruz

I am of course quoting from a famous essay

Elbette ünlü bir makaleden bir alıntı yapmam gerekirse

by Leonard Read, the economist in the 1950s,

1950 de Leonard Read tarafından the economist dergisine yazdığı bir makalede,

called "I, Pencil"

"Ben ve kurşun kalem" başlıklı makalesinde

in which he wrote about how a pencil came to be made,

bir kurşun kalemin nasıl üretildiği hakkında yazıyordu

and how nobody knows even how to make a pencil,

ve nasl hiç kimse bir kurşun kalemin gerçekten nasıl yapıldığını bilmediğini yazıyordu,

because the people who assemble it don't know how to mine graphite,

çünkü üretim hattında çalışan insanlar karbon üretmek için nasıl maden kazılması gerektiğini bilmiyordu.

and they don't know how to fell trees and that kind of thing.

Ağaçları nasıl keseceğini ve devireceğini ve bunun gibi şeyleri bilmiyorlardı.

And what we've done in human society,

Ve böylece insan toplumu olarak

through exchange and specialization,

alışveriş ve uzmanlaşma ile

is we've created

şunu yarattık

the ability to do things that we don't even understand.

kendimizin bile anlamadığı şeyler yarattık

It's not the same with language.

Bu dil ile aynı şey değil

With language we have to transfer ideas

Dil ile fikirleri bir yerden başka bir yere

that we understand with each other.

taşır ve böylece birbirimizi anlayabiliriz.

But with technology,

Fakat teknoloji söz konusu olduğunda

we can actually do things that are beyond our capabilities.

yeteneklerimizin ötesinde şeyler yapabiliyoruz.

We've gone beyond the capacity of the human mind

İnsan aklının kapasitesinin sınırlarının ötesine geçtik

to an extraordinary degree.

olağan üstü bir seviyede yaptık bunu

And by the way,

Bu arada

that's one of the reasons that I'm not interested

IQ tartışmaları hiç ilgimi çekmez

in the debate about I.Q.,

işte sebebi budur,

about whether some groups have higher I.Q.s than other groups.

IQ tartışmaları hangi topluluğun diğerlerinden daha zeki olduğu üzerindedir

It's completely irrelevant.

ama sonuçta bu tamamen ilgisiz ve alakasızdır.

What's relevant to a society

Topluluk için önemli olan nedir:

is how well people are communicating their ideas,

önemli olan insanlarin fikirlerini nasil ilettikleri

and how well they're cooperating,

ve nasıl işbirliği yaptıklarıdır

not how clever the individuals are.

tek tek kişilerin ne kadar akıllı olduğu değil.

So we've created something called the collective brain.

Böylece ortak beyin diye bir şey yaratmış olduk

We're just the nodes in the network.

Bizler ağ içindeki noktalar gibiyiz

We're the neurons in this brain.

Bizler beyindeki neronlar gibiyiz.

It's the interchange of ideas,

Fikir alışverişi

the meeting and mating of ideas between them,

fikirlerin karşılaşması ve aralarında çiftleşmesi

that is causing technological progress,

teknolojik ilerlemeyi her seferinde

incrementally, bit by bit.

küçük küçük ilerlemesini sağlıyor

However, bad things happen.

Öte yandan kötü şeyler de oluyor

And in the future, as we go forward,

gelecekte, bizler ilerlemeye devam ettikçe

we will, of course, experience terrible things.

elbette çok kötü şeyler de göreceğiz

There will be wars; there will be depressions;

savaşlar olacak, ekonomik krizler olacak

there will be natural disasters.

doğal afetler olacak.

Awful things will happen in this century, I'm absolutely sure.

Bu yüzyıl içinde çok kötü şeyler olacak, bundan kesinlikle eminim.

But I'm also sure that, because of the connections people are making,

Fakat, şundan eminim, çünkü insanların oluşturduğu bağlantılar

and the ability of ideas

fikirlerin bir araya

to meet and to mate

gelmesi ve çiftleşmesi

as never before,

hiç daha önce olmadığı kadar

I'm also sure

emin olmamı sağlıyor ki

that technology will advance,

teknoloji ilerleyecek

and therefore living standards will advance.

ve böylece hayat standartlarımız gelişecek.

Because through the cloud,

Çünkü bulut teknolojisi sayesinde

through crowd sourcing,

büyük çaplı dış kaynak kullanımı

through the bottom-up world that we've created,

ve aşağıdan yukarı doğru yarattığımız dünya sayesinde

where not just the elites but everybody

sadece elitler değil herkes

is able to have their ideas

fikirlerini paylaşabilmekte

and make them meet and mate,

fikirler karşılaşabilmekte ve çiftleşebilmekte

we are surely accelerating the rate of innovation.

Kesinle yenilikçilik oranımız artarak yükseliyor

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)