When ideas have sex | Matt Ridley

Tłumaczenie: Weronika Łabaj Korekta: Mateusz Szyper

When I was a student here in Oxford in the 1970s,

Kiedy byłem studentem Oxfordu w latach 70.

the future of the world was bleak.

świat czekała marna przyszłość.

The population explosion was unstoppable.

Eksplozja populacji była nie do powstrzymania.

Global famine was inevitable.

Globalny głód nieunikniony.

A cancer epidemic caused by chemicals in the environment

Epidemia raka spowodowana przez chemikalia w środowisku

was going to shorten our lives.

miała skrócić nasze życia.

The acid rain was falling on the forests.

Kwaśne deszcze spadały na lasy.

The desert was advancing by a mile or two a year.

Pustynie postępowały o milę lub dwie rocznie.

The oil was running out,

Kończyła się ropa.

and a nuclear winter would finish us off.

A nuklearna zima miała nas wykończyć.

None of those things happened,

Nic się nie stało.

(Laughter)

(Śmiech)

and astonishingly, if you look at what actually happened in my lifetime,

I co ciekawe, w przeciągu mojego życia

the average per-capita income

średni dochód

of the average person on the planet,

przeciętnej osoby na Ziemi

in real terms, adjusted for inflation,

uwzględniając inflację

has tripled.

potroił się.

Lifespan is up by 30 percent in my lifetime.

Przez moje życie jego średnia długość wzrosła o 30%.

Child mortality is down by two-thirds.

Śmiertelność dzieci spadła o 2/3.

Per-capita food production

Produkcja żywności na osobę

is up by a third.

zwiększyła się o 1/3.

And all this at a time when the population has doubled.

I to wszystko w czasie podwojenia się populacji.

How did we achieve that, whether you think it's a good thing or not?

Pomijając czy to dobrze czy źle.

How did we achieve that?

Jak nam się to udało?

How did we become

Jak staliśmy się

the only species

jedynym gatunkiem

that becomes more prosperous

któremu powodzi się coraz lepiej

as it becomes more populous?

w miarę wzrostu jego populacji?

The size of the blob in this graph represents the size of the population,

Rozmiar plamy na tym wykresie to rozmiar populacji.

and the level of the graph

Wysokość wykresu

represents GDP per capita.

to PKB na mieszkańca.

I think to answer that question

Aby odpowiedzieć na to pytanie

you need to understand

trzeba zrozumieć

how human beings bring together their brains

jak ludzkie umysły współpracują

and enable their ideas to combine and recombine,

i umożliwiają łączenie i mieszanie się pomysłów.

to meet and, indeed, to mate.

Jak pomysły spotykają się i łączą w pary.

In other words, you need to understand

Innymi słowy, trzeba zrozumieć

how ideas have sex.

na czym polega seks pomysłów.

I want you to imagine

Wyobraźcie sobie

how we got from making objects like this

jak przeszliśmy od tworzenia przedmiotów takich jak ten

to making objects like this.

do tworzenia takich jak ten.

These are both real objects.

Obydwa są prawdziwe.

One is an Acheulean hand axe from half a million years ago

Pierwszy to aszelski pięściak sprzed pół miliona lat,

of the kind made by Homo erectus.

z rodzaju tworzonych przez Homo erectus.

The other is obviously a computer mouse.

Drugi to oczywiście myszka komputerowa.

They're both exactly the same size and shape to an uncanny degree.

Oba mają niesamowicie podobny rozmiar i kształt.

I've tried to work out which is bigger,

Próbowałem ustalić, który jest większy,

and it's almost impossible.

jest to prawie niemożliwe

And that's because they're both designed to fit the human hand.

gdyż oba zostały dopasowane do ludzkiej dłoni.

They're both technologies. In the end, their similarity is not that interesting.

Ich podobieństwo nie jest szczególnie ciekawe.

It just tells you they were both designed to fit the human hand.

Obydwa jedynie pasują do ludzkiej dłoni.

The differences are what interest me,

Mnie interesują różnice.

because the one on the left was made to a pretty unvarying design

Wygląd tego po lewej nie zmieniał się

for about a million years --

przez około milion lat

from one-and-a-half million years ago to half a million years ago.

od 1½ miliona lat temu do ½ miliona lat temu.

Homo erectus made the same tool

Homo erectus wytwarzał takie samo narzędzie

for 30,000 generations.

przez 30 000 pokoleń.

Of course there were a few changes,

Oczywiście było niewiele zmian,

but tools changed slower than skeletons in those days.

ale wtedy narzędzia zmieniały się wolniej niż kości.

There was no progress, no innovation.

Nie było postępu, zero innowacji.

It's an extraordinary phenomenon, but it's true.

Nieprawdopodobne, ale prawdziwe.

Whereas the object on the right is obsolete after five years.

Tymczasem myszka jest przestarzała już po 5 latach.

And there's another difference too,

Kolejna różnica:

which is the object on the left is made from one substance.

przedmiot po lewej jest wykonany z jednej substancji.

The object on the right is made from

Przedmiot po prawej powstał z

a confection of different substances,

połączenia różnych substancji,

from silicon and metal and plastic and so on.

krzemu, metalu, plastiku itd.

And more than that, it's a confection of different ideas,

Co więcej, jest połączeniem różnych pomysłów:

the idea of plastic, the idea of a laser,

plastiku, lasera,

the idea of transistors.

tranzystorów.

They've all been combined together in this technology.

Wszystkie zostały tu połączone.

And it's this combination,

I to właśnie to połączenie,

this cumulative technology, that intrigues me,

ta łączona technologia mnie intryguje.

because I think it's the secret to understanding

Sądzę, że jest ona kluczem do zrozumienia

what's happening in the world.

co się dzieje na świecie.

My body's an accumulation of ideas too:

Moje ciało to też akumulacja pomysłów:

the idea of skin cells, the idea of brain cells, the idea of liver cells.

komórki skóry, mózgowe, wątroby.

They've come together.

Zostały połączone.

How does evolution do cumulative, combinatorial things?

W jaki sposób ewolucja wytwarza tak złożone istnienia?

Well, it uses sexual reproduction.

Cóż, wszystko sprowadza się do reprodukcji.

In an asexual species, if you get two different mutations in different creatures,

W przypadku bezpłciowych gatunków, jeśli mamy dwie mutacje,

a green one and a red one,

zieloną i czerwoną,

then one has to be better than the other.

to któraś musi być lepsza.

One goes extinct for the other to survive.

Jedna wyginie, a druga przeżyje.

But if you have a sexual species,

Jednak w przypadku gatunków dwupłciowych

then it's possible for an individual

istnieje możliwość

to inherit both mutations

odziedziczenia obu mutacji

from different lineages.

z różnych linii.

So what sex does is it enables the individual

Czyli seks umożliwia jednostce

to draw upon

czerpanie z genetycznych innowacji

the genetic innovations of the whole species.

od całego gatunku.

It's not confined to its own lineage.

Jednostka nie jest ograniczona do własnej linii.

What's the process that's having the same effect

Jaki proces ma taki sam efekt

in cultural evolution

w ewolucji kulturalnej

as sex is having in biological evolution?

jak seks w ewolucji biologicznej?

And I think the answer is exchange,

Uważam, że tym procesem jest wymiana,

the habit of exchanging one thing for another.

zwyczaj wymiany jednej rzeczy za inną.

It's a unique human feature.

To unikalna ludzka cecha.

No other animal does it.

Żadne inne zwierzę tego nie robi.

You can teach them in the laboratory to do a little bit of exchange --

Można częściowo nauczyć zwierzę wymiany w labolatorium.

and indeed there's reciprocity in other animals --

U innych zwierząt istnieje wzajemność

But the exchange of one object for another never happens.

ale nie wymiana przedmiotów.

As Adam Smith said, "No man ever saw a dog

Jak powiedział Adam Smith "Nikt nie widział psa

make a fair exchange of a bone with another dog."

uczciwie wymieniającego kość z innym psem."

(Laughter)

(Śmiech)

You can have culture without exchange.

Może istnieć kultura bez wymiany.

You can have, as it were, asexual culture.

Kultura aseksualna.

Chimpanzees, killer whales, these kinds of creatures, they have culture.

Zwierzęta takie jak szympansy albo wieloryby mają kulturę.

They teach each other traditions

Tradycje są przekazywane

which are handed down from parent to offspring.

z pokolenia na pokolenie.

In this case, chimpanzees teaching each other

Tu szympansy uczą się wzajemnie

how to crack nuts with rocks.

rozłupywania orzechów kamieniami.

But the difference is

Ale różnica polega na tym,

that these cultures never expand, never grow,

że te kultury nigdy nie rozwijają się lub rozrastają,

never accumulate, never become combinatorial,

nigdy nie zbierają, nie starają się łączyć.

and the reason is because

Ponieważ

there is no sex, as it were,

brak jako takiego seksu

there is no exchange of ideas.

nie ma też wymiany pomysłów.

Chimpanzee troops have different cultures in different troops.

Różne stada szympansów mają różne kultury.

There's no exchange of ideas between them.

Nie wymieniają między sobą pomysłów.

And why does exchange raise living standards?

Dlaczego wymiana podnosi standard życia?

Well, the answer came from David Ricardo in 1817.

Odpowiedział na to David Ricardo w 1817 roku.

And here is a Stone Age version of his story,

Jest też wersja jego odpowiedzi z epoki kamienia łupanego,

although he told it in terms of trade between countries.

choć on mówił o handlu międzynarodowym.

Adam takes four hours to make a spear and three hours to make an axe.

Adam robi włócznię w 4 godziny i topór w 3.

Oz takes one hour to make a spear and two hours to make an axe.

Oz robi włócznię w 1 godzinę a topór w 2.

So Oz is better at both spears and axes than Adam.

Więc Oz robi i włócznie, i topory, lepiej niż Adam.

He doesn't need Adam.

Nie potrzebuje Adama.

He can make his own spears and axes.

Może sam robić swoje włócznie i topory.

Well no, because if you think about it,

A jednak nie do końca.

if Oz makes two spears and Adam make two axes,

Jeśli Oz zrobi dwie włócznie, a Adam dwa topory

and then they trade,

i dokonają transakcji

then they will each have saved an hour of work.

każdy z nich oszczędzi godzinę pracy.

And the more they do this, the more true it's going to be,

Im częściej to robią ,tym bardziej będzie to widoczne.

because the more they do this, the better Adam is going to get at making axes

Bo im częściej to robią, tym lepsi są

and the better Oz is going to get at making spears.

w tym co robią.

So the gains from trade are only going to grow.

Zyski z handlu będą tylko rosnąć.

And this is one of the beauties of exchange,

Jedną z pięknych cech wymiany jest to,

is it actually creates the momentum

że tworzy ona tendencję

for more specialization,

do większej specjalizacji,

which creates the momentum for more exchange and so on.

co z kolei prowadzi do wzrostu wymiany itd.

Adam and Oz both saved an hour of time.

I Adam, i Oz, każdy oszczędził godzinę.

That is prosperity, the saving of time

To jest powodzenie - oszczędzanie czasu

in satisfying your needs.

zaspokajania potrzeb.

Ask yourself how long you would have to work

Pomyślcie jak długo musielibyście pracować

to provide for yourself

aby zapewnić sobie

an hour of reading light this evening to read a book by.

godzinę światła do czytania książki tego wieczoru.

If you had to start from scratch, let's say you go out into the countryside.

Zaczynając od początku, powiedzmy, że jedziesz na wieś.

You find a sheep. You kill it. You get the fat out of it.

Znajdujesz owcę. Zabijasz ją. Wydobywasz z niej tłuszcz.

You render it down. You make a candle, etc. etc.

Robisz świeczkę itd, itd.

How long is it going to take you? Quite a long time.

Jak długo ci to zajmie? Dość długo.

How long do you actually have to work

Ile musisz w rzeczywistości pracować,

to earn an hour of reading light

żeby zarobić na godzinę oświetlenia

if you're on the average wage in Britain today?

przy obecnej średniej stawce w UK?

And the answer is about half a second.

Około ½ sekundy.

Back in 1950,

W 1950

you would have had to work for eight seconds on the average wage

musiałbyś pracować 8 sekund

to acquire that much light.

aby kupić tyle prądu.

And that's seven and a half seconds of prosperity that you've gained

Zyskałeś 7½ sekundy.

since 1950, as it were,

W porównaniu z 1950.

because that's seven and a half seconds in which you can do something else,

To 7½ sekundy na robienie innych rzeczy.

or you can acquire another good or service.

Lub zakup innych dóbr i usług.

And back in 1880,

W 1880

it would have been 15 minutes

zajęłoby to 15 minut

to earn that amount of light on the average wage.

przy średnim wynagrodzeniu.

Back in 1800,

W 1800

you'd have had to work six hours

musiałbyś pracować 6 godzin

to earn a candle that could burn for an hour.

na świeczkę palącą się godzinę.

In other words, the average person on the average wage

Innymi słowy, przeciętnej osoby z przeciętnym zarobkiem

could not afford a candle in 1800.

nie było stać na świeczkę w 1800.

Go back to this image of the axe and the mouse,

Wróćcie do obrazu z toporem i myszką

and ask yourself: "Who made them and for who?"

i zastanówcie się "Kto je zrobił i dla kogo?"

The stone axe was made by someone for himself.

Kamienny topór ktoś zrobił dla siebie.

It was self-sufficiency.

To samowystarczalność.

We call that poverty these days.

Dziś nazywamy to nędzą.

But the object on the right

Przedmiot po prawej

was made for me by other people.

zrobili dla mnie inni ludzie.

How many other people?

Ilu ludzi?

Tens? Hundreds? Thousands?

Dziesiątki? Setki? Tysiące?

You know, I think it's probably millions.

Myślę, że miliony.

Because you've got to include the man who grew the coffee,

Uwzględniając człowieka, który uprawiał kawę,

which was brewed for the man who was on the oil rig,

podaną gościowi, który wydobywał ropę,

who was drilling for oil, which was going to be made into the plastic, etc.

z której zrobiono plastik itd.

They were all working for me,

Oni wszyscy dla mnie pracowali

to make a mouse for me.

żeby zrobić myszkę.

And that's the way society works.

Tak działa społeczeństwo.

That's what we've achieved as a species.

To właśnie osiągnęliśmy jako gatunek.

In the old days, if you were rich,

Dawniej, jeśli byłeś bogaty

you literally had people working for you.

ludzie dosłownie pracowali dla ciebie.

That's how you got to be rich; you employed them.

W ten sposób się bogaciłeś; zatrudniałeś ich.

Louis XIV had a lot of people working for him.

Dla Ludwika XIV pracowało wielu ludzi.

They made his silly outfits, like this,

Robili jego głupkowate ubrania, jak to.

(Laughter)

(Śmiech)

and they did his silly hairstyles, or whatever.

I jego idiotyczne fryzury itd.

He had 498 people

498 osób

to prepare his dinner every night.

codziennie robiło mu kolację.

But a modern tourist going around the palace of Versailles

Ale współczesny turysta chodzący po pałacu w Wersalu

and looking at Louis XIV's pictures,

oglądający portrety Ludwika XIV

he has 498 people doing his dinner tonight too.

również ma 498 osób przygotowujących jego kolację.

They're in bistros and cafes and restaurants

Są w bistrach, kawiarniach, restauracjach

and shops all over Paris,

i sklepach w całym Paryżu.

and they're all ready to serve you at an hour's notice with an excellent meal

Są gotowi podać doskonały posiłek w ciągu godziny.

that's probably got higher quality

Pewnie lepszej jakości

than Louis XIV even had.

niż jakikolwiek który jadł Ludwik XIV.

And that's what we've done, because we're all working for each other.

Osiągnęliśmy to dzięki pracy dla siebie nawzajem.

We're able to draw upon specialization and exchange

Możemy czerpać ze specjalizacji i wymiany

to raise each other's living standards.

do wzajemnego podnoszenia standardu życia.

Now, you do get other animals working for each other too.

Pewne zwierzęta też pracują dla siebie nawzajem.

Ants are a classic example; workers work for queens and queens work for workers.

Weźmy mrówki; pracownice pracują dla królowej i odwrotnie.

But there's a big difference,

Ale jest zasadnicza różnica,

which is that it only happens within the colony.

mianowicie - to dzieje się tylko w obrębie mrowiska.

There's no working for each other across the colonies.

Nie ma współpracy między mrowiskami.

And the reason for that is because there's a reproductive division of labor.

Powodem jest reprodukcyjny podział pracy.

That is to say, they specialize with respect to reproduction.

Czyli specjalizują się w kwestii reprodukcji.

The queen does it all.

Królowa odwala całą robotę.

In our species, we don't like doing that.

My tego nie lubimy.

It's the one thing we insist on doing for ourselves, is reproduction.

Jedyne co chcemy robić sami to reprodukcja.

(Laughter)

(Śmiech)

Even in England, we don't leave reproduction to the Queen.

Nawet w Anglii nie zostawiamy tego królowej.

(Applause)

(Oklaski)

So when did this habit start?

Kiedy ten nawyk się wykształcił?

And how long has it been going on? And what does it mean?

Jak długo to trwa? Co to oznacza?

Well, I think, probably, the oldest version of this

Myślę, że najstarszą wersją

is probably the sexual division of labor.

jest podział pracy zależnie od płci.

But I've got no evidence for that.

Ale nie mam na to dowodów.

It just looks like the first thing we did

Po prostu wydaje się, że od początku

was work male for female and female for male.

mężczyźni pracowali dla kobiet i odwrotnie.

In all hunter-gatherer societies today,

W społecznościach zbieracko-łowieckich

there's a foraging division of labor

istnieje podział pracy

between, on the whole, hunting males and gathering females.

mężczyźni polują, kobiety zbierają.

It isn't always quite that simple,

Nie zawsze jest to tak proste,

but there's a distinction between

ale istnieje różnica pomiędzy

specialized roles for males and females.

wyspecjalizowanymi rolami, między mężczyznami i kobietami.

And the beauty of this system

Pięknem tego systemu jest to

is that it benefits both sides.

że zyskują obie strony.

The woman knows

Kobieta wie,

that, in the Hadzas' case here --

że, w tym przypadku,

digging roots to share with men in exchange for meat --

zdobyte korzonki wymieni na mięso.

she knows that all she has to do to get access to protein

Wie, że żeby zdobyć białko

is to dig some extra roots and trade them for meat.

musi tylko wykopać więcej korzonków i wymienić na mięso.

And she doesn't have to go on an exhausting hunt

Nie musi iść na wyczerpujące polowanie

and try and kill a warthog.

i zabijać guźca.

And the man knows that he doesn't have to do any digging

Mężczyzna wie, że nie musi kopać

to get roots.

żeby zdobyć korzonki.

All he has to do is make sure that when he kills a warthog

Musi tylko zabić guźca, który

it's big enough to share some.

jest wystarczająco duży aby go podzielić.

And so both sides raise each other's standards of living

Obie strony wzjamnie podnoszą swój poziom życia

through the sexual division of labor.

przez płciowy podział ról.

When did this happen? We don't know, but it's possible

Kiedy to się zaczęło? Nie wiemy, ale mozliwe

that Neanderthals didn't do this.

że neandertalczycy tego nie robili.

They were a highly cooperative species.

Byli bardzo skłonni do współpracy.

They were a highly intelligent species.

Bardzo inteligentni.

Their brains on average, by the end, were bigger than yours and mine

Wtedy ich mózgi były większe.

in this room today.

niż twój i mój dzisiaj.

They were imaginative. They buried their dead.

Mieli wyobraźnię. Grzebali umarłych.

They had language, probably,

Prawdopodobnie mieli język,

because we know they had the FOXP2 gene of the same kind as us,

ponieważ mieli taki sam typ genu FOXP2 jak my,

which was discovered here in Oxford.

co odkryto tu, na Oxfordzie.

And so it looks like they probably had linguistic skills.

Wygląda na to, że mieli umiejętności lingwistyczne.

They were brilliant people. I'm not dissing the Neanderthals.

Wspaniali ludzie. Nie gardzę nimi.

But there's no evidence

Ale nie ma dowodów

of a sexual division of labor.

podziału ról ze względu na płeć.

There's no evidence of gathering behavior by females.

Nie ma dowodów zbieractwa wśród kobiet.

It looks like the females were cooperative hunters with the men.

Wygląda na to, że kobiety też polowały.

And the other thing there's no evidence for

Nie ma też dowodów

is exchange between groups,

na wymianę pomiędzy grupami.

because the objects that you find in Neanderthal remains,

Znajdowane dzisiaj neandertalskie przedmioty,

the tools they made,

narzędzia które zrobili,

are always made from local materials.

są zawsze wykonane z lokalnych materiałów.

For example, in the Caucasus

Na przykład na Kaukazie

there's a site where you find local Neanderthal tools.

znaleziono lokalne narzędzia neandertalczyków.

They're always made from local chert.

Zawsze wykonane z lokalnego krzemienia.

In the same valley there are modern human remains

W tej samej dolinie są szczątki współczesnych ludzi

from about the same date, 30,000 years ago,

z tego samego okresu, sprzed 30 000 lat.

and some of those are from local chert,

Niektóre wykonane z lokalnego krzemienia,

but more -- but many of them are made

ale wiele z nich jest zrobionych

from obsidian from a long way away.

z obsydianu pochodzącego z daleka.

And when human beings began

Kiedy ludzie zaczęli

moving objects around like this,

przenosić przedmioty jak te,

it was evidence that they were exchanging between groups.

jest to dowodem wymiany pomiędzy grupami.

Trade is 10 times as old as farming.

Handel jest 10 razy starszy niż rolnictwo.

People forget that. People think of trade as a modern thing.

Ludzie o tym zapominają. Myślą, że to nowość.

Exchange between groups has been going on

Wymiany pomiędzy grupami

for a hundred thousand years.

trwają 100 000 lat.

And the earliest evidence for it crops up

Wczesne dowody pochodzą gdzieś z

somewhere between 80 and 120,000 years ago in Africa,

okresu pomiędzy 80 000 i 120 000 lat temu w Afryce.

when you see obsidian and jasper and other things

Można było zobaczyć np. obsydian i jaspis

moving long distances in Ethiopia.

pokonujące ogromne odległości w Etiopii.

You also see seashells --

A także muszle,

as discovered by a team here in Oxford --

odkryte przez zespół z Oxfordu,

moving 125 miles inland

przetransportowane 125 mil w głąb lądu

from the Mediterranean in Algeria.

z wybrzeża Algierii.

And that's evidence that people

To dowód że ludzie zaczęli

have started exchanging between groups.

się wymieniać pomiędzy grupami.

And that will have led to specialization.

A to doprowadzi do specjalizacji.

How do you know that long-distance movement

Skąd wiemy, że długodystansowe ruchy

means trade rather than migration?

to handel a nie migracja?

Well, you look at modern hunter gatherers like aboriginals,

Współcześni zbieracze, np. aborygeni

who quarried for stone axes at a place called Mount Isa,

nosili kamienne topory do miejsca zwanego Mt. Isa,

which was a quarry owned by the Kalkadoon tribe.

kopalni należącej do plemienia Kalkadoon

They traded them with their neighbors

i wymieniali je ze swoimi sąsiadami na rzeczy

for things like stingray barbs,

takie jak haczyki na ryby.

and the consequence was that stone axes

W rezultacie kamienne topory

ended up over a large part of Australia.

przemierzyły dużą część Australii.

So long-distance movement of tools

Długodystansowe przemieszczanie przedmiotów

is a sign of trade, not migration.

jest oznaką handlu nie migracji.

What happens when you cut people off from exchange,

Co się dzieje, gdy ludzie zostaną odcięci od wymiany

from the ability to exchange and specialize?

i możliwości specjalizacji?

And the answer is that

Okazuje się, że

not only do you slow down technological progress,

postęp technologiczny nie tylko spowalnia

you can actually throw it into reverse.

ale zamienia się w cofanie.

An example is Tasmania.

Przykładem jest Tasmania.

When the sea level rose and Tasmania became an island 10,000 years ago,

Kiedy poziom morza się podniósł i Tasmania stała się wyspą około 10 000 lat temu,

the people on it not only experienced

ludzie stamtąd nie tylko doświadczyli

slower progress than people on the mainland,

wolniejszego postępu, niż ludzie na lądzie,

they actually experienced regress.

ale doświadczyli regresu.

They gave up the ability to make stone tools

Porzucili zdolność robienia narzędzi

and fishing equipment and clothing

narzędzi rybackich, i ubrania

because the population of about 4,000 people

bo populacja 4 000 ludzi

was simply not large enough

była zbyt mała

to maintain the specialized skills

żeby utrzymać specjalistyczne umiejętności

necessary to keep the technology they had.

potrzebne do zachowania technologii.

It's as if the people in this room were plonked on a desert island.

Jeśli nagle znaleźlibyście się na bezludnej wyspie

How many of the things in our pockets

ile z rzeczy które macie w kieszeniach

could we continue to make after 10,000 years?

moglibyście wytwarzać po 10 tysiącach lat?

It didn't happen in Tierra del Fuego --

Nie stało się tak w Ziemi Ognistej --

similar island, similar people.

podobna wyspa, podobni ludzie.

The reason: because Tierra del Fuego

Jednak Ziemia Ognista

is separated from South America by a much narrower straight,

jest o wiele bliżej Południowej Ameryki.

and there was trading contact across that straight

Handel trwał dalej

throughout 10,000 years.

przez 10 tysięcy lat.

The Tasmanians were isolated.

Tasmańczycy byli odcięci od świata.

Go back to this image again

Wróćmy do tego obrazka

and ask yourself, not only who made it and for who,

i zastanówmy się nie tylko, kto to zrobił i dla kogo,

but who knew how to make it.

ale kto wiedział, jak to zrobić.

In the case of the stone axe, the man who made it knew how to make it.

Ktoś, kto zrobił kamienny topór wiedział, jak go zrobić.

But who knows how to make a computer mouse?

Ale kto wie jak zrobić myszkę?

Nobody, literally nobody.

Nikt, dosłownie nikt.

There is nobody on the planet who knows how to make a computer mouse.

Nikt na całym świecie tego nie wie.

I mean this quite seriously.

Mówię poważnie.

The president of the computer mouse company doesn't know.

Prezes firmy wytwarzającej myszki tego nie wie.

He just knows how to run a company.

Wie tylko, jak zarządzać firmą.

The person on the assembly line doesn't know

Pracownik linii produkcyjnej nie wie,

because he doesn't know how to drill an oil well

bo nie wie, jak wykopać szyb naftowy,

to get oil out to make plastic, and so on.

jak wydobyć ropę do zrobienia plastiku itd.

We all know little bits, but none of us knows the whole.

Każdy z nas wie troszkę, ale nikt nie wie całości.

I am of course quoting from a famous essay

Oczywiście cytuję słynny esej

by Leonard Read, the economist in the 1950s,

Leonarda Reada, ekonomisty z lat 50tych

called "I, Pencil"

pod tytułem "Ja, Ołówek"

in which he wrote about how a pencil came to be made,

w którym opisał jak zrobiono ołówek

and how nobody knows even how to make a pencil,

i że nikt nie wie jak go zrobić,

because the people who assemble it don't know how to mine graphite,

bo ludzie w fabryce nie wiedzą jak wydobyć grafit.

and they don't know how to fell trees and that kind of thing.

Nie wiedzą jak ścinać drzewa itp.

And what we've done in human society,

W naszej ludzkiej społeczności

through exchange and specialization,

dzięki wymianie i specjalizacji

is we've created

stworzyliśmy

the ability to do things that we don't even understand.

możliwość produkowania rzeczy, których nawet nie rozumiemy.

It's not the same with language.

Z językiem jest inaczej.

With language we have to transfer ideas

Przekazujemy nim pomysły,

that we understand with each other.

które są zrozumiałe.

But with technology,

Z technologią

we can actually do things that are beyond our capabilities.

możemy robić rzeczy, których nie pojmujemy.

We've gone beyond the capacity of the human mind

Przekroczyliśmy granice ludzkiego umysłu

to an extraordinary degree.

w niewyobrażalnym stopniu.

And by the way,

Przy okazji,

that's one of the reasons that I'm not interested

to właśnie jeden z powodów, dla których nie interesują mnie

in the debate about I.Q.,

dyskusje na temat I.Q.

about whether some groups have higher I.Q.s than other groups.

O tym, czy jedne grupy mają wyższe I.Q. od innych

It's completely irrelevant.

To jest kompletnie bez znaczenia

What's relevant to a society

Co się liczy dla społeczeństwa

is how well people are communicating their ideas,

to jak dobrze ludzie przekazują swoje pomysły,

and how well they're cooperating,

jak dobrze współpracują,

not how clever the individuals are.

nie jak mądre są ich jednostki.

So we've created something called the collective brain.

Stworzyliśmy coś zwanego kolektywnym mózgiem.

We're just the nodes in the network.

Jesteśmy tylko węzłami w sieci.

We're the neurons in this brain.

Jesteśmy neuronami tego mózgu.

It's the interchange of ideas,

To wymiana pomysłów

the meeting and mating of ideas between them,

ich mieszanie się, tworzenie się z nich nowych,

that is causing technological progress,

to właśnie powoduje postęp technologiczny

incrementally, bit by bit.

krok za krokiem.

However, bad things happen.

Ale dzieją się złe rzeczy.

And in the future, as we go forward,

W przyszłości

we will, of course, experience terrible things.

doświadczymy oczywiście strasznych rzeczy.

There will be wars; there will be depressions;

Będą wojny; będą kryzysy;

there will be natural disasters.

przyjdą klęski żywiołowe.

Awful things will happen in this century, I'm absolutely sure.

Okropne rzeczy zdarzą się w tym wieku, jestem pewien.

But I'm also sure that, because of the connections people are making,

Jestem też pewien, że ze względu na połączenia tworzone przez ludzi,

and the ability of ideas

zdolność pomysłów

to meet and to mate

do spotykania się i mieszania

as never before,

jest większa niż kiedykolwiek.

I'm also sure

Jestem też pewny,

that technology will advance,

że technologia będzie się rozwijać

and therefore living standards will advance.

i tym samym podnosić się będzie standard życia.

Because through the cloud,

Ponieważ dzięki chmurze,

through crowd sourcing,

dzięki crowdsourcingowi,

through the bottom-up world that we've created,

przez świat odwrócony do góry nogami który stworzyliśmy,

where not just the elites but everybody

gdzie nie tylko elity, ale każdy

is able to have their ideas

może mieć swoje pomysły

and make them meet and mate,

i sprawić że się spotkają i połączą w pary

we are surely accelerating the rate of innovation.

dzięki czemu przyspieszamy tempo innowacji.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)