When ideas have sex | Matt Ridley

Translator: Annie kakhidze Reviewer: Lasha Svanishvili

When I was a student here in Oxford in the 1970s,

როცა სტუდენტი ვიყავი აქ, ოქსფორდში 1970-იან წლებში

the future of the world was bleak.

მსოფლიოს მომავალი პირქუში მეჩვენებოდა.

The population explosion was unstoppable.

დემოგრაფიულ აფეთქებას ბოლო არ უჩანდა.

Global famine was inevitable.

გლობალური შიმშილი გარდაუვალი იყო.

A cancer epidemic caused by chemicals in the environment

კიბოს ეპიდემია, გარემოში არსებული ქიმიური ნივთიერებებით გამოწვეული

was going to shorten our lives.

აპირებდა ჩვენი სიცოcხლის შემოკლებას.

The acid rain was falling on the forests.

მჟავური წვიმები მოდიოდა ტყეებში.

The desert was advancing by a mile or two a year.

უდაბნო წელიწადში 1 ან 2 მილით იზრდებოდა.

The oil was running out,

ნავთობი თავდებოდა.

and a nuclear winter would finish us off.

და ბირთვული ზამთარი ბოლოს მოგვიღებდა.

None of those things happened,

არც ერთი ამათთაგან არ მომხდარა.

(Laughter)

(სიცილი)

and astonishingly, if you look at what actually happened in my lifetime,

და გაგიკვირდებათ თუ ნახავთ სინამდვილეში რა მოხდა ჩემს ცხოვრებაში,

the average per-capita income

საშუალო შემოსავალი ერთ სულ მოსახლეზე

of the average person on the planet,

პლანეტის საშუალოდ ერთ ადამიანზე,

in real terms, adjusted for inflation,

რეალურად, ინფლაციაზე მორგებული,

has tripled.

სამჯერ გაიზარდა.

Lifespan is up by 30 percent in my lifetime.

ცხოვრების ხანგრძლივობა 30%-ით გაიზარდა ჩემი სიცოცხლის მანძილზე.

Child mortality is down by two-thirds.

ბავშვთა სიკვდილიანობა 2/3--ით შემცირდა.

Per-capita food production

ერთ სულ მოსახლეზე პროდუქტის წარმოება

is up by a third.

მესამედით გაიზარდა.

And all this at a time when the population has doubled.

და ეს ყველაფერი იმ დროს, როცა მოსახლეობა გაორმაგდა.

How did we achieve that, whether you think it's a good thing or not?

როგორ მივაღწიეთ ამას -- როგორ თვლით ეს კარგია თუ ცუდი --

How did we achieve that?

როგორ მივაღწიეთ ამას?

How did we become

როგორ გავხდით

the only species

ერთადერთი სახეობა

that becomes more prosperous

რომელიც უფრო წარმატებული ხდება

as it becomes more populous?

გაზრდილი მოსახლეობის მიუხედავად?

The size of the blob in this graph represents the size of the population,

ამ გრაფაში ბურთულის ზომა აღნიშნავს მოსახლეობის რაოდენობას.

and the level of the graph

ცხრილის დონე

represents GDP per capita.

აღნიშნავს მშპ-ს ერთ სულ მოსახლეზე.

I think to answer that question

ვფიქრობ, ამ კითხვისთვის პასუხის გასაცემად

you need to understand

საჭიროა ვიცოდეთ

how human beings bring together their brains

თუ როგორ აერთიანებენ ადამიანები თავიანთ ტვინებს

and enable their ideas to combine and recombine,

და თავიანთი იდეების კომბინირებას და ხელახალ კომბინირებას ახდენენ,

to meet and, indeed, to mate.

როგორ ხვდებიან და რა თქმა უნდა როგორ წყვილდებიან.

In other words, you need to understand

სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ

how ideas have sex.

თუ როგორ აქვთ იდეებს სექსი.

I want you to imagine

მინდა წარმოიდგინოთ

how we got from making objects like this

ამგვარი ნივთებისგან როგორ მივიღეთ

to making objects like this.

ამგვარი საგნები.

These are both real objects.

ეს ორივე რეალური საგნებია.

One is an Acheulean hand axe from half a million years ago

ერთ-ერთი მათგანი ნახევარი მილიონი წლის წინანდელი აშელური ხელის ნაჯახია

of the kind made by Homo erectus.

ჰომო ერექტუსის მიერ შექმნილი.

The other is obviously a computer mouse.

მეორე კი კომპიუტერის თაგვია.

They're both exactly the same size and shape to an uncanny degree.

ორივე ზუსტად ერთი ზომის და ფორმისაა ზებუნებრიობის ხარისხით.

I've tried to work out which is bigger,

ბევრი ვეცადე გამეგო რომელია დიდი,

and it's almost impossible.

მაგრამ ეს თითქმის შეუძლებელია.

And that's because they're both designed to fit the human hand.

ეს იმიტომ, რომ ორივე ადამიანის ხელისთვისაა შექმნილი.

They're both technologies. In the end, their similarity is not that interesting.

ორივე ტექნოლოგიაა. ბოლოს და ბოლოს, მათი მსგავსება არც ისე საინტერესოა.

It just tells you they were both designed to fit the human hand.

ეს უბრალოდ იმას გვაუწყებს, რომ ორივე ადამიანის ხელზეა მორგებული.

The differences are what interest me,

გaნსხვავება, აი რა მაინტერესებს მე.

because the one on the left was made to a pretty unvarying design

რადგანაც მარცხენა საგანს ქმნიდნენ შეუცვლელი დიზაინით

for about a million years --

დაახლოებით მილიონი წლის მანძილზე --

from one-and-a-half million years ago to half a million years ago.

მილიონ ნახევარი წლის წინიდან მილიონი წლის წინამდე.

Homo erectus made the same tool

ჰომო ერექტუსი ამ ხელსაწყოს

for 30,000 generations.

30,000 თაობისთვის ამზადებდა.

Of course there were a few changes,

რა თქმა უნდა მცირე ცვლილებები იყო,

but tools changed slower than skeletons in those days.

მაგრამ იმ დროისათვის ხელსაწყოები უფრო ნელა იცვლებოდნენ ვიდრე ჩონჩხები.

There was no progress, no innovation.

არანაირი პროგრესი არ იყო, არანაირი ინოვაცია.

It's an extraordinary phenomenon, but it's true.

ეს უჩვეულო მოვლენაა, მაგრამ სიმართლეა.

Whereas the object on the right is obsolete after five years.

მაშინ როცა მარჯვენა ნივთი ხუთი წლის შემდეგ მოძველებულად ჩაითვლება.

And there's another difference too,

კიდევ ერთი განსხვავება არსებობს,

which is the object on the left is made from one substance.

მარცხენა ობიექტი ერთი ნივთიერებისგანაა დამზადებული.

The object on the right is made from

მარჯვენა ნივთი კი

a confection of different substances,

სხვადასხვა ნივთიერებების კომბინაციაა,

from silicon and metal and plastic and so on.

სილიკონითა და მეტალით დაწყებული, პლასტმასი და ა.შ.

And more than that, it's a confection of different ideas,

უფრო მეტიც, ის წარმოადგენს სხვადასხვა იდეების ერთობლიობას,

the idea of plastic, the idea of a laser,

პლასტმასის იდეა, ლაზერის იდეა,

the idea of transistors.

ტრანზისტორების იდეა.

They've all been combined together in this technology.

ეს ყველაფერი ამ ტექნოლოგიაში იქნა გაერთიანებული.

And it's this combination,

და ზუსტად ეს კომბინაცია,

this cumulative technology, that intrigues me,

ეს ერთობლივი ტექნოლოგია მაინტრიგებს.

because I think it's the secret to understanding

რადგანაც ვფიქრობ ესაა იმ საიდუმლოს გასაღები

what's happening in the world.

თუ რა ხდება მსოფლიოში.

My body's an accumulation of ideas too:

ჩემი სხეულიც დაგროვებული იდეებისაგან შედგება,

the idea of skin cells, the idea of brain cells, the idea of liver cells.

კანის უჯრედების იდეა, ტვინის უჯრედების იდეა, ღვიძლის უჯრედების იდეა.

They've come together.

ისინი ერთობლივად მოვიდნენ ჩვენამდე.

How does evolution do cumulative, combinatorial things?

როგორ ქმნის ევოლუცია კუმულაციურ, კომბინირებულ საგნებს?

Well, it uses sexual reproduction.

ის სექსუალურ გამრავლებას იყენებს.

In an asexual species, if you get two different mutations in different creatures,

უსქესო სახეობებში, თუკი თქვენ მიიღებთ სხვადასხვა არსებებში ორ სხვადასხვა მუტაციას,

a green one and a red one,

მწვანისა და წითლის,

then one has to be better than the other.

ერთი აუცილებლად აჯობებს მეორეს.

One goes extinct for the other to survive.

ერთი გადაშენდება რათა მეორე გადარჩება.

But if you have a sexual species,

მაგრამ სქესის მქონე სახეობებთან,

then it's possible for an individual

ინდივიდს შეუძლია

to inherit both mutations

მემკვიდრეობით მიიღოს ორივე მუტაცია

from different lineages.

სხვადასხვა წინაპრისაგან.

So what sex does is it enables the individual

ასე, რომ რასაც სქესი აკეთებს არის ის, რომ ინდივიდს შესაძლებლობას აძლევს

to draw upon

დაეყრდნოს

the genetic innovations of the whole species.

მთელი სახეობების გენეტიკურ ინოვაციებს.

It's not confined to its own lineage.

მხოლოდ საკუთარი გვარის საზღვრებს არ მოიცავს.

What's the process that's having the same effect

რა არის ის პროცესი რომელსაც იგივე ეფექტი აქვს

in cultural evolution

კულტურულ ევოლუციაში

as sex is having in biological evolution?

რაც სქესს ბიოლოგიურ ევოლუციაში?

And I think the answer is exchange,

და ვფიქრობ, რომ პასუხი გაცვლაშია,

the habit of exchanging one thing for another.

ერთი ნივთის მეორეში გაცვლის ჩვევა.

It's a unique human feature.

ეს ადამიანის უნიკალური თვისებაა.

No other animal does it.

არცერთი სხვა ცხოველი ამას არ აკეთებს.

You can teach them in the laboratory to do a little bit of exchange --

შეგიძლიათ მათ ლაბორატორიებში ასწავლოთ და ცოტაოდენი გაცვლა გააკეთებინოთ.

and indeed there's reciprocity in other animals --

და მართლაც არსებობს ურთიერთგაცვლა სხვა ცხოველებში.

But the exchange of one object for another never happens.

მაგრამ ერთი ნივთის მეორეზე გაცვლა არასოდეს ხდება.

As Adam Smith said, "No man ever saw a dog

როგორც ადამ სმიტმა თქვა: „არასოდეს მინახია ერთი ძაღლი

make a fair exchange of a bone with another dog."

მეორეს უცვლიდეს ძვალს“.

(Laughter)

(სიცილი)

You can have culture without exchange.

თქვენ შეგიძლიათ გქონდეთ კულტურა გაცვლის გარეშე.

You can have, as it were, asexual culture.

შეგიძლიათ გქონდეთ ასე ვთქვათ, უსქესო კულტურა.

Chimpanzees, killer whales, these kinds of creatures, they have culture.

შიმპანზეებს, ვეშაპებს და სხვა ასეთ სახეობებს აქვთ კულტურა.

They teach each other traditions

ისინი ერთმანეთს იმ ტრადიციებს ასწავლიან

which are handed down from parent to offspring.

რომლებიც მშობლებისაგან გადაეცემა შვილებს.

In this case, chimpanzees teaching each other

ამ შემთხვევაში, შიმპანზეები ერთმანეთს ასწავლიან

how to crack nuts with rocks.

კაკლის ქვით გატეხვას.

But the difference is

მაგრამ განსხვავება ისაა, რომ

that these cultures never expand, never grow,

ეს კულტურები არასოდეს გაფართოვდება, გაიზრდება,

never accumulate, never become combinatorial,

დაგროვდება და არასოდეს გახდება კომბინირებული.

and the reason is because

მიზეზი კი იმაშია,

there is no sex, as it were,

რომ არ არსებობს სექსი, ანუ

there is no exchange of ideas.

არ არსებობს იდეების გაცვლა.

Chimpanzee troops have different cultures in different troops.

შიმპანზეს სხვადასხვა ჯოგს სხვადასხვა კულტურა აქვთ.

There's no exchange of ideas between them.

მათ შორის იდეების გაცვლა არ ხდება.

And why does exchange raise living standards?

და რატომ იწვევს გაცვლა ცხოვრების დონის ამაღლებას?

Well, the answer came from David Ricardo in 1817.

ამაზე პასუხი დევიდ რიკარდომ გაგვცა 1817 წელს.

And here is a Stone Age version of his story,

აი მისი ვერსია ქვის ხანის შესახებ,

although he told it in terms of trade between countries.

თუმცა ისიც მიუთითა, რომ ეს მხოლოდ ქვეყნებს შორის ვაჭრობის თვალსაზრით განიხილება.

Adam takes four hours to make a spear and three hours to make an axe.

ადამს სჭირდება 4 საათი შუბის დასამზადებლად და 3 საათი ცულის დასამზადებლად.

Oz takes one hour to make a spear and two hours to make an axe.

ოზს სჭირდება 1 საათი შუბის დასამზადებლად და 2 საათი ცულის დასამზადებლად.

So Oz is better at both spears and axes than Adam.

ამგვარად, ოზი შუბისა და ცულის დამზადებაში ჯობია ადამს.

He doesn't need Adam.

მას არ სჭირდება ადამი.

He can make his own spears and axes.

მას საკუთარი შუბისა და ცულის დამზადება შეუძლია.

Well no, because if you think about it,

მაგრამ არა, თუ დაფიქრდებით იმაზე,

if Oz makes two spears and Adam make two axes,

ოზს რომ დაემზადებინა ორი შუბი და ადამს ორი ცული,

and then they trade,

და შემდეგ ევაჭრათ,

then they will each have saved an hour of work.

მაშინ ისინი მუშაობის თითო საათს დაზოგავდნენ.

And the more they do this, the more true it's going to be,

და რაც უფრო მეტჯერ გააკეთებენ ამას, ამის შესაძლებლობა უფრო მაღალი იქნება.

because the more they do this, the better Adam is going to get at making axes

რადგანაც რაც უფრო მეტს დაამზადებენ, ადამი უფრო კარგ ცულებს დაამზადებს

and the better Oz is going to get at making spears.

და ოზი უფრო კარგ შუბებს.

So the gains from trade are only going to grow.

ასე, რომ მოგება ნავაჭრისაგან მხოლოდ გაიზრდება.

And this is one of the beauties of exchange,

და ეს გაცვლის მხოლოდ ერთ-ერთი კარგი მხარეა,

is it actually creates the momentum

სინამდვილეში ეს ქმნის იმპულს

for more specialization,

დამატებითი სპეციალიზაციის მისაღებად,

which creates the momentum for more exchange and so on.

რომელიც თავის მხრივ ქმნის იმპულს უფრო მეტი გაცვლისთვის და ა.შ.

Adam and Oz both saved an hour of time.

ადამმა და ოზმა ორივემ დაზოგეს ერთი საათი.

That is prosperity, the saving of time

აი ეს არის კეთილდღეობა, დროის დაზოგვა

in satisfying your needs.

თქვენი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების ხარჯზე.

Ask yourself how long you would have to work

ჰკითხეთ საკუთარ თავს რამდენი ხანი უნდა იმუშავოთ

to provide for yourself

იმისათვის, რომ უზრუნველყოთ

an hour of reading light this evening to read a book by.

ერთ საათიანი განათება საღამოს წიგნის საკითხავად.

If you had to start from scratch, let's say you go out into the countryside.

დავიწყოთ თავიდან და ვთქვათ გადიხართ ქალაქგარეთ.

You find a sheep. You kill it. You get the fat out of it.

იპოვეთ ცხვარი. დაკალით. მიიღეთ მისგან ქონი.

You render it down. You make a candle, etc. etc.

ჩამოწურეთ. დაამზადეთ სანთელი და ა.შ.

How long is it going to take you? Quite a long time.

რამდენი ხანი დაგჭირდებათ? საკმაოდ დიდი ხანი.

How long do you actually have to work

რამდენი ხანი უნდა იმუშავოთ სინამდვილეში

to earn an hour of reading light

რათა გამოიმუშავოთ ერთი საათი განათება საკითხავად

if you're on the average wage in Britain today?

თუკი ბრიტანეთის პირობებისთვის საშუალო ხელფასი გაქვთ?

And the answer is about half a second.

და პასუხია დაახლოებით ნახევარი წამი.

Back in 1950,

ჯერ კიდევ 1950 წელს,

you would have had to work for eight seconds on the average wage

8 წამი უნდა გემუშავა საშუალო ხელფასით

to acquire that much light.

რათა მიგეღო განათება.

And that's seven and a half seconds of prosperity that you've gained

აი კეთილდღეობის შვიდ ნახევარი წამი მოვიპოვეთ.

since 1950, as it were,

1950 წლიდან ასე იყო.

because that's seven and a half seconds in which you can do something else,

რადგანაც ამ შვიდ ნახევარი წამის განმავლობაში სხვა რამის გაკეთება შეგიძლიათ.

or you can acquire another good or service.

სხვა საქონელი შეიძინოთ ან სხვა მომსახურება მიიღოთ.

And back in 1880,

1880 წელს

it would have been 15 minutes

15 წუთი დაგჭირდებოდათ

to earn that amount of light on the average wage.

ამ რაოდენობის განათების მოსაპოვებლად საშუალო ხელფასით.

Back in 1800,

და კიდევ 1800 წელს

you'd have had to work six hours

ექვსი საათი უნდა გემუშავათ,

to earn a candle that could burn for an hour.

რათა მიგეღოთ სანთელი, რომელიც 1 საათს გაანათებდა.

In other words, the average person on the average wage

სხვა სიტყვებით, საშუალო ადამიანს, საშუალო ხელფასით

could not afford a candle in 1800.

არ შეეძლო სანთლის შეძენა 1800 წელს.

Go back to this image of the axe and the mouse,

დავუბრუნდეთ ცულისა და მაუსის სურათს

and ask yourself: "Who made them and for who?"

და ჰკითხეთ საკუთარ თავს: „ვინ გააკეთა ისინი და ვისთვის?“

The stone axe was made by someone for himself.

ქვის ცული ვიღაცისმიერაა დამზადებული საკუთარი თავისთვის.

It was self-sufficiency.

ეს იყო დამოუკიდებელი ქმედება.

We call that poverty these days.

დღეისთვის ამის ნაკლებობა გვაქვს.

But the object on the right

მაგრამ მარჯვენა საგანი

was made for me by other people.

ჩემთვის შექმნეს სხვა ადამიანებმა.

How many other people?

რამდენმა ადაიანმა?

Tens? Hundreds? Thousands?

ათმა? ასმა? ათასმა?

You know, I think it's probably millions.

ვფიქრობ რამდენიმე მილიონმა.

Because you've got to include the man who grew the coffee,

რადგანაც თქვენ უნდა ჩათვალოთ ის ადამიანები, რომლებმაც მოიყვანეს ყავა,

which was brewed for the man who was on the oil rig,

რომელიც დალია იმ ადამიანმა ვინც ნავთობის კოშკურაზე იჯდა,

who was drilling for oil, which was going to be made into the plastic, etc.

რომელიც თავის მხრივ ბურღავდა ნავთობის მოსაპოვებლად, რომელიც გამოიყენება პლასტმასის დასამზადებლად და ასე დაუსრულებლივ.

They were all working for me,

ისინი ყველანი ჩემთვის მუშაობდნენ,

to make a mouse for me.

რათა მაუსი დაემზადებინათ ჩემთვის.

And that's the way society works.

აი ამგვარად მუშაობს საზოგადოება.

That's what we've achieved as a species.

ეს არის ის, რასაც მივაღწიეთ როგორც სახეობებმა.

In the old days, if you were rich,

ძველად, მდიდარი თუ იყავით

you literally had people working for you.

თქვენზე მომუშავე ხალხი გყავდათ.

That's how you got to be rich; you employed them.

ამგვარად ხდებოდით მდიდარი; მათი მუშაობით.

Louis XIV had a lot of people working for him.

ლუი XVI-ს მასზე მომუშავე უამრავი ადამიანი ჰყავდა.

They made his silly outfits, like this,

ისინი მას ამდაგვარ სულელურ კოსტიუმებს უმზადებდნენ.

(Laughter)

(სიცილი)

and they did his silly hairstyles, or whatever.

და უკეთებდნენ სულელურ ვარცხნილობებს და ნებისმიერ რამეს.

He had 498 people

მას ყოველ ღამე 498 ადამიანი

to prepare his dinner every night.

უმზადებდა სადილს.

But a modern tourist going around the palace of Versailles

მაგრამ თანამედროვე ტურისტსაც, რომელიც ვერსალის სასახლეში

and looking at Louis XIV's pictures,

ლუი XVI-ის ნახატებს ათვალიერებს

he has 498 people doing his dinner tonight too.

სადილს ასევე 498 ადაიანი უმზადებს.

They're in bistros and cafes and restaurants

ისინი მთელი პარიზის ბისტროებსა და კაფეებში, რესტორნებსა

and shops all over Paris,

და მაღაზიებში არიან.

and they're all ready to serve you at an hour's notice with an excellent meal

და ისინი ყველა მზად არიან, რომ მოგემსახურონ ნებისმიერ დროს შესანიშნავი კერძებით,

that's probably got higher quality

რომლებიც სავარაუდოდ უფრო მაღალი ხარისხისაა

than Louis XIV even had.

ვიდრე ლუი XVI მიირთმევდა.

And that's what we've done, because we're all working for each other.

ეს არის ის რაც შევქმენით, ჩვენ ყველანი ერთმანეთისთვის ვმუშაობთ.

We're able to draw upon specialization and exchange

ჩვენ სპეციალიზაციის გამოყენებისა და გაცვლის საფუძველზე შეგვიძლია

to raise each other's living standards.

ავამაღლოთ ერთმანეთის ცხოვრების დონე.

Now, you do get other animals working for each other too.

ახლა ამუშავეთ სხვა ცხოველები ერთმანეთისთვის.

Ants are a classic example; workers work for queens and queens work for workers.

ჭიანჭველები კლასიკური მაგალითია; მუშები მუშაობენ დედოფლისთვის და დედოფალი მუშებისთვის.

But there's a big difference,

მაგრამ არსებობს დიდი განსხვავება იმაში,

which is that it only happens within the colony.

რომ ეს ხდება მხოლოდ კოლონიის შიგნით.

There's no working for each other across the colonies.

კოლონიები ერთმანეთისთვის არასოდეს მუშაობენ.

And the reason for that is because there's a reproductive division of labor.

და ამის მიზეზი შრომის რეპროდუქციულ გაყოფაშია.

That is to say, they specialize with respect to reproduction.

ანუ ისინი სპეციალიზდებიან რეპროდუქციის მიმართ.

The queen does it all.

ყველაფერს დედოფალი აკეთებს.

In our species, we don't like doing that.

ჩვენს სახეობებში ჩვენ არ გვინდა ამის კეთება.

It's the one thing we insist on doing for ourselves, is reproduction.

ერთადერთი რამ რასაც ჩვენთვის ვაკეთებთ ეს რეპროდუქციაა.

(Laughter)

(სიცილი)

Even in England, we don't leave reproduction to the Queen.

ინგლისშიც კი ჩვენ არ შეგვიძლია დედოფლის განაყოფიერება.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

So when did this habit start?

და როდის დაიწყო ეს ჩვევა?

And how long has it been going on? And what does it mean?

რა რამდენი ხანია გრძელდება? და რას ნიშნავს საერთოდ?

Well, I think, probably, the oldest version of this

ვფიქრობ შესაძლოა ამის უძველესი ვერსიაა

is probably the sexual division of labor.

შრომის სქესობრუვად დაყოფა.

But I've got no evidence for that.

მაგრამ ამის დამტკიცება არ შემიძლია.

It just looks like the first thing we did

პირველი რაც გავაკეთეთ

was work male for female and female for male.

იყო ის, რომ მამაკაცი მუშაობდა ქალისთვის და პირიქით.

In all hunter-gatherer societies today,

დღეს ყველა მონადირე-შემგროვებელ საზოგადოებაში

there's a foraging division of labor

არსებობს სურსათის მომპოვებელი განყოფილებები,

between, on the whole, hunting males and gathering females.

რომლებიც შრომას ყოფს მთლიანობაში როგორც მონადირე მამაკაცები და შემგროვებელი ქალები.

It isn't always quite that simple,

ყოველთვის ასე მარტივად არაა.

but there's a distinction between

მაგრამ არსებობს განსხვავება

specialized roles for males and females.

სპეციალიზებულ როლებში მამაკაცებსა და ქალებს შორის.

And the beauty of this system

და ამ სისტემაში კარგი ის არის,

is that it benefits both sides.

რომ მას ორივე მხარისთვის მოაქვს სარგებელი.

The woman knows

ქალებმა იციან

that, in the Hadzas' case here --

რომ აი აქ ჰაძასის მაგალითზე --

digging roots to share with men in exchange for meat --

თხრიან ფესვებს, რათა გაუცვალონ კაცებს ხორცში --

she knows that all she has to do to get access to protein

მათ იციან, რომ ყველაფერი უნდა გააკეთონ პროტეინის მისაღებად

is to dig some extra roots and trade them for meat.

და ამოთხარონ ზედმეტი ფესვები და გაცვალოს ისინი ხორცში.

And she doesn't have to go on an exhausting hunt

და მას არ სჭირდება დამღლელ ნადირობაში წასვლა

and try and kill a warthog.

და გარეული ღორის მოკვლა.

And the man knows that he doesn't have to do any digging

და კაცმაც იცის, რომ მას არ მოუწევს ფესვების თხრა.

to get roots.

ფესვების მისაღებად.

All he has to do is make sure that when he kills a warthog

მას მხოლოდ იმის გაკეთება ევალება, რომ მოკლას საკმარისი გარეული ღორი

it's big enough to share some.

რათა სხვასაც გაუნაწილოს.

And so both sides raise each other's standards of living

და ამიტომაც ორივე მხარე ზრდის ერთმანეთის ცხოვრების დონეს

through the sexual division of labor.

შრომის სქესობრივი გაყოფით.

When did this happen? We don't know, but it's possible

როდის მოხდა ეს? ჩვენ არ ვიცით, მაგრამ სავსებით შესაძლებელია,

that Neanderthals didn't do this.

რომ ნეანდერტალელებს ეს არ გაუკეთებიათ.

They were a highly cooperative species.

ისინი უაღრესად კოოპერატიული სახეობები იყვნენ.

They were a highly intelligent species.

ისინი ძალიან ჭკვიანები იყვნენ.

Their brains on average, by the end, were bigger than yours and mine

ბოლოსდაბოლოს, საშუალოდ მათი ტვინი ჩემზე და თქვენს ტვინებზე დიდი იყო,

in this room today.

ვინც ამ დარბაზში იმყოფებით.

They were imaginative. They buried their dead.

ისინი შემოქმედნი იყვნენ. ისინი მარხავდნენ თავიანთ მკვდრებს.

They had language, probably,

მათ შესაძლოა ენაც ჰქონდათ,

because we know they had the FOXP2 gene of the same kind as us,

რადგან ვიცით, რომ ისინიც ჩვენნაირი FOXP2 გენების მატარებლები არიან,

which was discovered here in Oxford.

რომელიც აქ იქნა აღმოჩენილი, ოქსფორდში.

And so it looks like they probably had linguistic skills.

და როგორც ჩანს მათ ლინგვისტური უნარ-ჩვევებიც ქონდათ.

They were brilliant people. I'm not dissing the Neanderthals.

ისინი ბრწყინვალე ადამიანები იყვნენ. მე არ ვაკნინებ ნეანდერტალელებს.

But there's no evidence

მაგრამ არ გვაქვს არანაირი მტკიცებულება

of a sexual division of labor.

შრომის სქესობრივად დაყოფაზე.

There's no evidence of gathering behavior by females.

არ არსებობს მტკიცებულება ქალებისათვის დამახასიათებელ შემგროვებლობაზე.

It looks like the females were cooperative hunters with the men.

როგორც ჩანს ქალები კაცებთან ერთად ნადირობდნენ.

And the other thing there's no evidence for

და კიდევ ერთი, არ არსებობს

is exchange between groups,

ჯგუფებს შორის რაიმეს გაცვლის მტკიცებულება.

because the objects that you find in Neanderthal remains,

რადგანაც ნეანდერტალელების მიერ დატოვებული საგნები

the tools they made,

და დამზადებული ნივთები

are always made from local materials.

ყოველთვის ადგილობრივი მასალისგანაა დამზადებული.

For example, in the Caucasus

მაგ, კავკასიაში

there's a site where you find local Neanderthal tools.

არის მხარე სადაც შეგიძლიათ ნახოთ ნეანდერტალელების ადგილობრივი ინსტრუმენტები.

They're always made from local chert.

ისინი ყოველთვის ადგილობრივი კირქვისგანააა დამზადებული.

In the same valley there are modern human remains

იმავე ველზე თანამედროვე ადამიანის ნარჩენებიცაა,

from about the same date, 30,000 years ago,

დაახლოებით 30,000 წლის წინანდელი.

and some of those are from local chert,

და ზოგი მათგანი ადგილობრივი კირქვისაა

but more -- but many of them are made

და უფრო მეტი - ობსიდიანისგან,

from obsidian from a long way away.

ძალიან შორიდან მოტანილი.

And when human beings began

და როცა ადამიანმა დაიწყო

moving objects around like this,

ნივთების ამდაგვარი მოძრაობა,

it was evidence that they were exchanging between groups.

ეს უკვე იმის მტკიცებულებაა, რომ ისინი აწარმოებდნენ ჯგუფებს შორის გაცვლებს.

Trade is 10 times as old as farming.

ვაჭრობა ფერმერობაზე 10-ჯერ უფრო ძველია.

People forget that. People think of trade as a modern thing.

ადამიანებს ვაჭრობა თანამედროვე რამ გონიათ.

Exchange between groups has been going on

გაცვლები ჯგუფებს შორის

for a hundred thousand years.

ასობით ათასია წელია გრძელდება.

And the earliest evidence for it crops up

და ამის დამადასტურებელი ნიშნები გამოჩნდა

somewhere between 80 and 120,000 years ago in Africa,

სადღაც 80-120,000 წლის წინათ აფრიკაში,

when you see obsidian and jasper and other things

როგორც ხედავთ ობსიდიანი, იასპი და სხვა საგნები

moving long distances in Ethiopia.

გადაიტანეს გრძელ მანძილზე ეთიოპიაში.

You also see seashells --

ასევე ხედავთ ნიჟარებს --

as discovered by a team here in Oxford --

რომელიც ასევე აღმოაჩინა აქაურმა ჯგუფმა, ოქსფორდში --

moving 125 miles inland

125 მილით ხმელეთზე

from the Mediterranean in Algeria.

ხმელთაშუა ზღვიდან , ალჟირშია გადატანილი.

And that's evidence that people

და ეს იმის მტკიცებულებაა, რომ ადამიანებმა

have started exchanging between groups.

გაცვლა დაიწყეს ჯგუფებს შიგნითაც.

And that will have led to specialization.

და ამან მიგვიყვანა სპეციალიზაციამდე.

How do you know that long-distance movement

როგორ უნდა გავიგოთ, რომ გრძელ-მანძილზე მოძრაობა

means trade rather than migration?

ვაჭრობას ნიშნავს და არა მიგრაციას?

Well, you look at modern hunter gatherers like aboriginals,

შეხედეთ აბორიგენების მსგავს თანამედროვე მონადირე შემგროვებლებს,

who quarried for stone axes at a place called Mount Isa,

რომლებიც მოიპოვებენ მასალას ქვის ცულებისათვის ადგილზე რომელსაც ისას მთა ეწოდება,

which was a quarry owned by the Kalkadoon tribe.

რომლის კარიერიც კალკადუნის ტომს ეკუთვნოდა.

They traded them with their neighbors

ისინი მათ მეზობლებთან ვაჭრობდნენ,

for things like stingray barbs,

მაგალითად ეკლიანი ზღვის კატებით.

and the consequence was that stone axes

და შედეგად, ქვის ცულები

ended up over a large part of Australia.

ავსტრალიის უმეტეს ტერიტორიაზეც აღმოჩნდნენ.

So long-distance movement of tools

სამუშაო იარაღების ასეთ დიდ მანძილზე გადატანა

is a sign of trade, not migration.

მიუთითებს ვაჭრობას და არა მიგრაციას.

What happens when you cut people off from exchange,

რა ხდება როცა ადამიანებს მოწყვიტავთ გაცვლას,

from the ability to exchange and specialize?

მოწყვიტავთ გაცვლისა და სპეციალიზაციის შესაძლებლობისაგან?

And the answer is that

და პასუხი ისაა, რომ

not only do you slow down technological progress,

არა მარტო ტექნოლოგიური პროგრესი შეჩერდება,

you can actually throw it into reverse.

არამედ უკან წავა ის.

An example is Tasmania.

ამის მაგალითი ტასმანიაა.

When the sea level rose and Tasmania became an island 10,000 years ago,

როცა ზღვის დონემ აიწია და ტასმანია კუნძულად იქცა 10,000 წლის წინ,

the people on it not only experienced

მასზე მყოფმა ადამიანებმა არა მარტო

slower progress than people on the mainland,

პროგრესის შენელება განიცადეს მატერიკზე მყოფ ადამიანებთან შედარებით,

they actually experienced regress.

არამედ მოხდა მისი რეგრესი.

They gave up the ability to make stone tools

მათ დაკარგეს სამუშაო იარაღების,

and fishing equipment and clothing

სათევზაო აღჭურვილობის და ტანსაცმლის დამზადების უნარი,

because the population of about 4,000 people

რადგანაც 4,000-ანი მოსახლეობა

was simply not large enough

უბრალოდ არ იყო საკმარისი იმისათვის,

to maintain the specialized skills

რომ შეენარჩუნებინათ სპეციალიზირებული უნარ-ჩვევები,

necessary to keep the technology they had.

რომლებიც ტექნოლოგიების შესანარჩუნებლადაა საჭირო.

It's as if the people in this room were plonked on a desert island.

ეს ისეთივეა ამ ოთახში მყოფი ადამიანები უკაცრიელ კუნძულზე რომ ჩაგაგდოთ.

How many of the things in our pockets

ჯიბეში მყოფ საგნებიდან რამდენის

could we continue to make after 10,000 years?

დამზადება შეგვეძლება 10,000 წლის შემდეგ?

It didn't happen in Tierra del Fuego --

ეს არ მომხდარა ცეცხლოვან მიწაზე --

similar island, similar people.

მსგავსი კუნძული, მსგავსი ხალხი.

The reason: because Tierra del Fuego

იმიტომ, რომ ცეცხლოვანი მიწა

is separated from South America by a much narrower straight,

სამხრეთ ამერიკისგან გაცილებით ვიწრო მანძილითაა დაშორებული.

and there was trading contact across that straight

და მათ შორის ვაჭრობა მიმდინარეობდა

throughout 10,000 years.

10,000 წლის მანძილზე.

The Tasmanians were isolated.

ტასმანელები კი იზოლირებულეი იყვნენ.

Go back to this image again

დავუბრუნდეთ ისევ ამ სურათს

and ask yourself, not only who made it and for who,

და ჰკითხეთ საკუთარ თავს, არა მხოლოდ ის თუ ვისთვის

but who knew how to make it.

არამედ ვინ იცოდა თუ როგორ უნდა გაეკეთებინა.

In the case of the stone axe, the man who made it knew how to make it.

ქვის ცულის შემთხვევაში ვინც ეს გააკეთა ისიც იცოდა როგორ გაეკეთებინა.

But who knows how to make a computer mouse?

მაგრამ ვინ იცის როგორ უნდა გავაკეთოთ კომპიუტერის მაუსი?

Nobody, literally nobody.

არავინ, მართლაც არავინ.

There is nobody on the planet who knows how to make a computer mouse.

არავინაა პლანეტაზე ვინც იცის თუ როგორ უნდა გავაკეთოთ კომპიუტერის მაუსი.

I mean this quite seriously.

მე მართლა სერიოზულად ვამბობ.

The president of the computer mouse company doesn't know.

კომპიუტერის მაუსების კომპანიის პრეზიდენტმა არ იცის.

He just knows how to run a company.

მან მხოლოდ ის იცის თუ როგორ მართოს კომპანია.

The person on the assembly line doesn't know

კონვეირზე მყოფმა ადამიანმაც არ იცის,

because he doesn't know how to drill an oil well

რადგანაც არ იცის როგორ უნდა გაბურღოს ნავთობის ჭაბურღილი

to get oil out to make plastic, and so on.

რათა მიიღოს ზეთი და მისგან დაამზადოს პლასტმასი და ა.შ.

We all know little bits, but none of us knows the whole.

ჩვენ ცოტ-ცოტა ყველამ ვიცით, მაგრამ ყველაფერი არავინ.

I am of course quoting from a famous essay

მე რა თქმა უნდა ლეონარდ რიდის

by Leonard Read, the economist in the 1950s,

ესეს ციტირებას ვახდენ, 1950-ანი წლების ეკონომისტი,

called "I, Pencil"

სათაურით „მე, ფანქარი“

in which he wrote about how a pencil came to be made,

რომელშიც ის წერს როგორ მზადდება ფანქარი,

and how nobody knows even how to make a pencil,

და როგორ არავინ იცის თუ როგორ მზადდება ფანქარი,

because the people who assemble it don't know how to mine graphite,

რადგანაც იმ ადამიანებმა ვინც აწყობენ მას არ იციან გრაფიტის მოპოვება.

and they don't know how to fell trees and that kind of thing.

და მათ არ იციან როგორ მოჭრან ხეები და სხვა ამგვარი რამეები.

And what we've done in human society,

და რასაც ვაკეთებთ ადამიანთა საზოგადოებაში,

through exchange and specialization,

გაცვლისა და სპეციალიზაციის მეშვეობით

is we've created

არის ის, რომ შევქმენით

the ability to do things that we don't even understand.

შესაძლებლობა დავამზადოთ ის რისი დამზადება თვითონაც არ ვიცით.

It's not the same with language.

ეს არ არის იგივე რაც ენის შემთხვევაშია.

With language we have to transfer ideas

ენის მეშვეობით ჩვენ უნდა გადავცეთ იდეები,

that we understand with each other.

რომ ჩვენ გავუგეთ ერთმანეთს.

But with technology,

მაგრამ ტექნოლოგიის დახმარებით

we can actually do things that are beyond our capabilities.

ჩვენ მართლაც შეგვიძლია ისეთი საგნების დამზადება, რომლებიც ჩვენი შესაძლებლობის საზღვრებს სცილდება.

We've gone beyond the capacity of the human mind

ჩვენ გავცდით ადამიანის გონების შესაძლებლობის საზღვრებს

to an extraordinary degree.

არაჩვეულებრივი ხარისხით.

And by the way,

და სხვათაშორის,

that's one of the reasons that I'm not interested

ეს ერთ-ერთი მიზეზია იმისა თუ რატომ არ ვარ დაინტერესებული

in the debate about I.Q.,

I.Q.-ს შესახებ დისკუსიით

about whether some groups have higher I.Q.s than other groups.

თუ რომელ ჯგუფს უფრო მაღალი I.Q. აქვს.

It's completely irrelevant.

ამას სრუალიად არ აქვს მნიშვნელობა.

What's relevant to a society

საზოგადოებისთვის მნიშვნელობა აქვს იმას,

is how well people are communicating their ideas,

თუ რამდენად კარგად ავრცელებენ თავიანთ იდეებს ადამიანები,

and how well they're cooperating,

და რამდენად კარგად თანამშრომლობენ,

not how clever the individuals are.

და არა ის თუ პიროვნულად რამდენად ჭკვიანია.

So we've created something called the collective brain.

ამგვარად ჩვენ შევქმენით რაღაც რასაც კოლექტიურ გონს ვუწოდებთ.

We're just the nodes in the network.

ჩვენ მხოლოდ კვანძები ვართ მთლიან ქსელში.

We're the neurons in this brain.

ჩვენ ნეირონები ვართ ამ ტვინში.

It's the interchange of ideas,

ეს იდეების ურთიერთ გაცვლაა,

the meeting and mating of ideas between them,

მათ შორის იდეების შეხვედრა და შეწყვილება,

that is causing technological progress,

ტექნოლოგიური პროგრესის მიზეზი ხდება

incrementally, bit by bit.

თანდათანობით.

However, bad things happen.

თუმცა ცუდი რაღაცეებიც ხდება.

And in the future, as we go forward,

და მომავალში, რადგანაც სულ წინ მივდივართ,

we will, of course, experience terrible things.

ჩვენ რა თქმა უნდა საშინელი შემთხვევების გამოცდილებაც გვექნება.

There will be wars; there will be depressions;

იქნება ომები; დეპრესიები;

there will be natural disasters.

ბუნებრივი კატასტროფები.

Awful things will happen in this century, I'm absolutely sure.

საშინელებები ამ საუკუნეშიც ხდება, რაშიც აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ.

But I'm also sure that, because of the connections people are making,

მაგრამ მე ასევე დარწმუნებული ვარ, რომ ასეთი მასშტაბის დამყარებული კავშირები ადამიანებს შორის

and the ability of ideas

და იდეების

to meet and to mate

შეხვედრებისა და შეწყვილების შესაძლებლობა

as never before,

არასოდეს ყოფილა.

I'm also sure

მე ასევე დარწმუნებული ვარ,

that technology will advance,

რომ ტექნოლოგია წინ წაიწევს

and therefore living standards will advance.

და ცხოვრების ხარისხიც უფრო გაუმჯობესდება.

Because through the cloud,

რადგანაც ღრუბლებს შორის,

through crowd sourcing,

უამრავ წყაროს შორის,

through the bottom-up world that we've created,

ჩვენი შექმნილი დაყირავებულ დედამიწას შორის,

where not just the elites but everybody

სადაც არა მხოლოდ ელიტას, არამედ ნებისმიერს

is able to have their ideas

შეუძლია ჰქონდეს საკუთარი იდეა

and make them meet and mate,

და გააცნოს ის სხვას და შეაწყვილოს,

we are surely accelerating the rate of innovation.

ჩვენ რა თქმა უნდა ვაჩქარებთ ინოვაციის ტემპს.

Thank you.

მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)