The danger of science denial | Michael Specter

Michale Specter: Bilimi reddetmenin tehlikeleri

Çeviri: Isil Arican Gözden geçirme: Ayşe Demirel

Let's pretend right here we have a machine.

Bir an hayal edelim ki bir makinamız var,

A big machine, a cool, TED-ish machine,

büyük bir makine, süper, TED-e yakışan bir makine,

and it's a time machine.

ve diyelim ki bu bir zaman makinesi.

And everyone in this room has to get into it.

Diyelim ki bu odada bulunan herkesin bu makinaya girmesi şart.

And you can go backwards, you can go forwards;

Zamanda geri gidebilirsiniz, ya da ileri gidebilirsiniz;

you cannot stay where you are.

ama bulunduğunuz anda kalamazsınız.

And I wonder what you'd choose, because I've been asking my friends

Neyi seçeceğinizi merak ediyorum, çünkü arkadaşlarıma son zamanlarda

this question a lot lately and they all want to go back.

çok sık sorduğum bir soru bu, ve hepsi geriye gitmek istiyorlar.

I don't know. They want to go back before there were automobiles

Bilemiyorum. Hepsi ortalıkta arabaların, Twitter'ın ya da "Amerikan Idol"

or Twitter or "American Idol."

yarışmasının olmadığı zamanlara dönmek istiyor.

I don't know.

Bilemiyorum.

I'm convinced that there's some sort of pull

Nostalijye doğru bir meyil olduğu konusunda

to nostalgia, to wishful thinking.

ikna olmuş durumdayım.

And I understand that.

Bunu anlıyorum da.

I'm not part of that crowd, I have to say.

Ama belirtmeliyim ki ben çoğunluğa dahil değilim.

I don't want to go back, and it's not because I'm adventurous.

Geriye gitmek istemiyorum, maceraperest olmadığımdan değil --

It's because possibilities on this planet,

bu gezegendeki olasılıklar yüzünden,

they don't go back, they go forward.

onlar geri gitmiyor, hep ileri gidiyorlar.

So I want to get in the machine, and I want to go forward.

Bu nedenle o makineye binmek ve ileriye gitmek istiyorum.

This is the greatest time there's ever been on this planet

Bu gezegende şimdiye kadar gelmiş geçmiş en iyi zamanlardayız

by any measure that you wish to choose:

nasıl ölçerseniz ölçün:

health, wealth,

sağlık, para,

mobility, opportunity,

hareketlilik, imkanlar,

declining rates of disease ...

azalan hastalık oranları.

There's never been a time like this.

Böyle bir zaman hiç olmadı.

My great-grandparents died, all of them,

Bütün büyük büyükanne ve büyük-büyükbabalarım, hepsi

by the time they were 60.

60 yaşına varmadan öldüler.

My grandparents pushed that number to 70.

Benim büyükannem ve büyükdedem bu rakamı 70'e çekti.

My parents are closing in on 80.

Ebeveynlerim ise 80'lerinde.

So there better be

Benim öleceğim yaşın başında bir dokuz

a nine at the beginning of my death number.

rakamı olsa iyi olur diye düşünüyorum.

But it's not even about people like us,

Ama sadece bizim gibi insanlar değil,

because this is a bigger deal than that.

bundan çok daha önemli bir şey var.

A kid born in New Delhi today

Bugün, Yeni Delhi'de doğan bir çocuğun

can expect to live as long as

bundan 100 yıl önceki dünyanın en zengin adamı

the richest man in the world did 100 years ago.

kadar uzun yaşaması bekleniyor.

Think about that, it's an incredible fact.

Bir düşünsenize. İnanılmaz bir şey bu.

And why is it true?

Neden böyle?

Smallpox. Smallpox killed billions

Çiçek hastalığı. Çiçek bu gezegende

of people on this planet.

milyarlarca insanı öldürdü.

It reshaped the demography of the globe

Hiç bir savaşın yapmadığı kadar

in a way that no war ever has.

bu gezegenin demografisini değiştirdi.

It's gone. It's vanished.

Ama artık yok. Ortadan kalktı.

We vanquished it. Puff.

Biz onu yok ettik. Puf!

In the rich world,

Zengin dünyada,

diseases that threatened millions of us just a generation ago

bir nesil önce milyonlarcamızı tehdit eden hastalıklar neredeyse

no longer exist, hardly.

ortadan kaybolmuş durumda.

Diphtheria, rubella, polio ...

Difteri (Kuşpalazı), Kızamıkçık, Çocuk Felci...

does anyone even know what those things are?

Bunların ne olduğunu bilen var mı aranızda?

Vaccines, modern medicine,

Aşılar, modern tıp,

our ability to feed billions of people,

milyarlarca insanı besleyebilme yeteneğimiz,

those are triumphs of the scientific method.

bunlar bilimsel yöntemin zaferleri.

And to my mind, the scientific method --

Bana göre, bilimsel yöntem,

trying stuff out,

birşeyleri denemek,

seeing if it works, changing it when it doesn't --

çalıştığını görmek, çalışmadığında ise değiştirmek

is one of the great accomplishments of humanity.

insanlığın en biyik başarılarından biri.

So that's the good news.

İyi haber buydu.

Unfortunately, that's all the good news

Ne yazık ki tek iyi haber bu,

because there are some other problems, and they've been mentioned many times.

çünkü başka sorunlar var, ve bunlara daha önce pek çok kez değinildi.

And one of them is that

bunlardan biri şu,

despite all our accomplishments,

tüm başarılarımıza rağmen

a billion people go to bed hungry

bu dünyada her gün bir milyar insan

in this world every day.

yatağa aç giriyor.

That number's rising, and it's rising really rapidly, and it's disgraceful.

Bu sayı gittikçe artıyor, hatta utanç verici bir hızda artıyor.

And not only that, we've used our imagination

Sadece bu değil, hayal gücümüzü

to thoroughly trash this globe.

bu dünyayı çöpe çevirmek için kullandık.

Potable water, arable land,

İçilebilir su, ekilebilir topraklar,

rainforests, oil, gas:

yağmur ormanları, petrol

they're going away, and they're going away soon,

ortadan kalkıyor, çok hızlı bir şekilde yok oluyorlar,

and unless we innovate our way out of this mess,

ve bu konuda hızlıca bir şey yapmazsak

we're going away too.

biz de ortadan yok olacağız.

So the question is: Can we do that? And I think we can.

İşte soru şu: Bunu yapabilir miyiz? bence yapabiliriz.

I think it's clear that we can make food

Milyarlarca insanı, üzerlerinde oturdukları toprakları

that will feed billions of people without raping the land that they live on.

talan etmeden besleyebileceğimiz bir gerçek.

I think we can power this world with energy

Bu dünyayı, onu mahvetmeden enerji ile

that doesn't also destroy it.

donatabilmemiz mümkün.

I really do believe that, and, no, it ain't wishful thinking.

Buna gerçekten inanıyorum, hayır bu benim hayalim değil.

But here's the thing that keeps me up at night --

Ama beni geceleri uyutmayan bir şey var --

one of the things that keeps me up at night:

yani geceleri uyutmayan pekçok şeyden biri de şu.

We've never needed progress in science more than we need it right now. Never.

Hiç bir zaman, bu günkü kadar bilimin ilerlemesine ihtiyaç duymadık

And we've also never been in a position

ve hiç bir zaman da bilimi uygun şekilde

to deploy it properly in the way that we can today.

ortaya koymak için daha iyi bir durumda olmadık.

We're on the verge of amazing, amazing events

İnanılmaz, pek çok alanda tek kelimeyle inanılmaz

in many fields,

olayların eşiğindeyiz.

and yet I actually think we'd have to go back

Ama gene de aslında geriye bakmamız gerektiğini

hundreds, 300 years, before the Enlightenment,

düşünüyorum. 300 yıl kadar önceye, aydınlık çağlardan

to find a time when we battled progress,

öncesine ki, gelişime karşı, bütün bu

when we fought about these things

yeniliklere karşı şimdi olduğundan daha

more vigorously, on more fronts, than we do now.

güçlü şekilde karşı koyduğumuz bir zaman bulabilelim.

People wrap themselves in their beliefs,

İnsanlar kendilerini inançlarıyla öylesine sıkıca

and they do it so tightly that you can't set them free.

sarıp sarmalıyorlar ki, onları serbest bırakamıyorsunuz.

Not even the truth will set them free.

Gerçek bile onları özgür bırakmaya yetmiyor.

And, listen, everyone's entitled to their opinion;

Bakın, herkes kendine ait bir fiki sahibi olmada özgürdür,

they're even entitled to their opinion about progress.

yenilikler hakkında da bir fikir sahibi olmada özgürler,

But you know what you're not entitled to?

ama neye hakkınız yok biliyor musunuz?

You're not entitled to your own facts. Sorry, you're not.

Kendi gerçeklerinize sahip olma özgürlüğünüz yok. Çok üzgünüm ama öyle.

And this took me awhile to figure out.

Bunu anlamam bir süremi aldı.

About a decade ago, I wrote a story about vaccines

On yıl kadar önce, "The New Yorker" dergisinde

for The New Yorker. A little story.

aşılarla ilgili bir makale yazmıştım. Kısa bir makale.

And I was amazed to find opposition:

Ve muhalefetle karşılaştığımda çok şaşırdım,

opposition to what is, after all,

insanlık tarihindeki en etkili önleyici

the most effective public health measure in human history.

hakl sağlığı uygulamasına ilişkin muhalefet.

I didn't know what to do,

Ne yapacağımı bilemedim.

so I just did what I do: I wrote a story and I moved on.

Her zaman ne yapıyorsam onu yaptım, makalemi yazdım ve hayat devam etti.

And soon after that,

Bundan kısa bir süre sonra,

I wrote a story about genetically engineered food.

Genetiği Değiştirilmiş Ürünler (GDO) ile ilgili bir makale yazdım.

Same thing, only bigger.

Aynı şey oldu, ama bu defa daha da güçlü.

People were going crazy.

İnsanlar deliye döndüler.

So I wrote a story about that too,

Ben de bununla ilgili bir hikaye yazdım.

and I couldn't understand why

ve insanların bu besinleri neden "frankeştayn besinler"

people thought this was "Frankenfoods,"

olarak gördüğünü anlayamıyordum,

why they thought moving molecules around

molekilleri rastgele değil de

in a specific, rather than a haphazard way,

özel olarak bir düzen içinde sıralamak

was trespassing on nature's ground.

neden doğaya müdahale etmek olsun ki?

But, you know, I do what I do. I wrote the story, I moved on.

Ama biliyorsunuz işte, benim işim bu, yazarım ve hayata devam ederim.

I mean, I'm a journalist.

Demek istiyorum ki, ben bir gazeteciyim;

We type, we file, we go to dinner. It's fine.

yazımıı yazar, kaydeder ve yemeğe çıkarız. Hepsi bu.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But these stories bothered me,

Ama bu olaylar beni rahatsız etti,

and I couldn't figure out why, and eventually I did.

nedenini anlayamamıştım, ama sonra anladım.

And that's because those fanatics that were driving me crazy

Çünkü beni öileden çıkaran bu fanatikler aslında

weren't actually fanatics at all.

fanatik değillerdi.

They were thoughtful people, educated people, decent people.

Düşünceli, eğitimli, düzgün insanlardı.

They were exactly like the people in this room.

Aynen bu odadaki insanlar gibiydiler.

And it just disturbed me so much.

Bu beni çok rahatsiz etti...

But then I thought, you know, let's be honest.

Ama sonra şunu düşündüm, biliyorsunuz, dürüst olalım:

We're at a point in this world

Dünyada öyle bir noktadayız ki

where we don't have the same relationship to progress that we used to.

artık "ilerleme" ile aramızdaki ilişki eskiden olduğu gibi değil.

We talk about it ambivalently.

Ondan ikircikli bir şekilde bahsediyoruz.

We talk about it in ironic terms with little quotes around it:

Ondan bahsederken, alaycı bir şekilde tırnak içine alıyoruz:

"progress."

"İlerleme"

Okay, there are reasons for that, and I think we know what those reasons are.

Tamam, bunun için bazı nedenlerimiz var, ve sanırım bu nedenleri biliyoruz.

We've lost faith in institutions,

Kurumsal yapılara olan güvenimizi kaybettik,

in authority,

otoriteye olan güvenimizi de,

and sometimes in science itself,

hatta bazen bilime karşı olan güvenimizi bile.

and there's no reason we shouldn't have.

Bunun olmaması için hiç bir sebep yok.

You can just say a few names

Birkaç isim sarf etmek yeterli,

and people will understand.

insanlar anlayacaklardır.

Chernobyl, Bhopal, the Challenger,

Çernobil, Bhopal, Challenger,

Vioxx, weapons of mass destruction,

Vioxx, kitle imha silahları,

hanging chads.

hileli oy pusulaları.

You know, you can choose your list.

Yani, biliyorsunuz, liste uzun.

There are questions and problems

Her zaman haklı ve doğru olduğunu

with the people we used to believe were always right,

düşündüğümüz insanlarla ilgili soru işaretleri ve sorunlar oluştu.

so be skeptical.

O zaman şüpheci olun.

Ask questions, demand proof, demand evidence.

Sorular sorun, kanıt isteyin.

Don't take anything for granted.

Hiç bir şeyi olduğu gibi kabul etmeyin.

But here's the thing: When you get proof,

Ama olay şu: Kanıtları gördüğünüzde

you need to accept the proof, and we're not that good at doing that.

bu kanıtları kabul etmeniz gerekir, ve bunu yapmada çok da iyi değiliz.

And the reason that I can say that is because

Bu söylememin nedeni şu, şu anda daha önce

we're now in an epidemic of fear

hiç görmediğimiz, hatta umarım bir daha da

like one I've never seen and hope never to see again.

görmeyeceğimiz büyüklükte bir korku salgınıyla karşı karşıyayız.

About 12 years ago, there was a story published,

12 yıl kadar önce bir makale yayınlandı,

a horrible story,

korkunç bir makale,

that linked the epidemic of autism

otizm salgınını, kızamık, kızamıkçık, kabakulak aşısına

to the measles, mumps and rubella vaccine shot.

(karma aşıya) bağlayan bir makale

Very scary.

Çok korkutucu.

Tons of studies were done to see if this was true.

Bunun doğru olup olmadığını anlamak için tonlarca çalışma yapıldı.

Tons of studies should have been done; it's a serious issue.

Tonlarca çalışma da yapılmalıydı zaten, bu çok ciddi bir olay.

The data came back.

Veriler geldi.

The data came back from the United States, from England,

Amerika Birleşik Devletleri'nden, İngiletere'den,

from Sweden, from Canada,

İsveç'ten, Kanada'dan veriler geldi,

and it was all the same: no correlation,

hepsi aynı çeyi söylüyordu, ilişki yok,

no connection, none at all.

bağlantı yok, hiç yok.

It doesn't matter. It doesn't matter

Ama önemi yok, önemi yok,

because we believe anecdotes,

çünkü biz münferit olaylara inanırız,

we believe what we see, what we think we see,

ne gördüğümüze inanırız, ne gördüğümüzü sandığımıza,

what makes us feel real.

bize doğru gibi gelene.

We don't believe a bunch of documents

Bir devlet görevlisinden gelen verileri içeren

from a government official giving us data,

sayfalarca evraka inanmayız,

and I do understand that, I think we all do.

bunu anlayabiliyorum, sanırım hepimiz anlıyoruz.

But you know what?

Ama biliyor musunuz ne oldu?

The result of that has been disastrous.

Bunun sonuçları felaket oldu,

Disastrous because here's a fact:

tam bir felaket. İşte size bir veri:

The United States is one of the only countries in the world

Amerişka Birleşik Devletleri dünyada

where the vaccine rate for measles is going down.

Kabakulak aşılanma oranı gittikçe azalan tek ülke.

That is disgraceful,

Bu utanç verici,

and we should be ashamed of ourselves.

ve kendimizden utanmalıyız.

It's horrible.

Bu korkunç.

What kind of a thing happened

Nasıl bir şey oldu da

that we could do that?

bunu becerebildik?

Now, I understand it. I do understand it.

Şimdi anlayabiliyorum. Gerçekten anlıyorum.

Because, did anyone have measles here?

Burada hiç kabakulak geçiren var mı?

Has one person in this audience ever seen someone die of measles?

Bu odadakilerden herhangi biri kabakulaktan ölen birini duydu mu hiç?

Doesn't happen very much.

Pek sık olmuyor.

Doesn't happen in this country at all,

Bu ülkede pek sık olmuyor ama,

but it happened 160,000 times in the world last year.

dünyada geçen yıl 160.000 defa oldu.

That's a lot of death of measles --

Kabakulak'a bağlı çok sayıda ölüm var,

20 an hour.

saate 20 kişi.

But since it didn't happen here, we can put it out of our minds,

Ama burada olmadığına göre, bunu aklımızın gerilerine atabiliriz,

and people like Jenny McCarthy

ve Jenny McCarthy gibi insanlar

can go around preaching messages

Oprah ve Larry King Live gibi programlarda

of fear and illiteracy from platforms

çıkıp korku ve cehaletle ilgili

like "Oprah" and "Larry King Live."

mesajlar verebilirler.

And they can do it because

Bunu yapabilirler çünkü

they don't link causation and correlation.

neden sonuç ilişkisi ile korelasyondan haberleri yok.

They don't understand that these things seem the same,

Bu ikisinin aynı görünmesine rağmen farklı iki kavram olduğundan

but they're almost never the same.

haberleri yok. Hiç bir zaman aynı şey değildirler.

And it's something we need to learn, and we need to learn it really soon.

Ve bu bir an önce öğrenmemiz gereken şeylerden biri, bir an önce.

This guy was a hero, Jonas Salk.

Bu gördüğünüz adam bir kahramandı, Jonas Salk.

He took one of the worst scourges of mankind away from us.

Bizi, insanlığın en büyük belalarından birinden kurtardı.

No fear, no agony. Polio -- puff, gone.

Korkmaya, acı çekmeye lüzüm yok artık, Çocuk Felci.. Puf! Yok oldu.

That guy in the middle, not so much.

Ortadaki adam o kadar büyük bir kahraman değil.

His name is Paul Offit.

Adı Paul Offit.

He just developed a rotavirus vaccine with a bunch of other people.

Bir grup insanla beraber Rotavirüs aşısı geliştirdi.

It'll save the lives of 400 to 500,000 kids

Her yıl gelişmekte olan ülkelerdeki

in the developing world every year.

400.000-500.000 çocuğun hayatını kurtarıyor.

Pretty good, right?

Epey iyi değil mi?

Well, it's good, except that Paul goes around talking about vaccines

Epey iyi, yanlızca küçük bir ayrıntı, Paul ortalıkta gezinerek

and says how valuable they are

aşıların ne kadar değerli ve önemli olduklarını anlatıyor

and that people ought to just stop the whining.

ve insanların mızıklanmayı kesmeleri gerektiğini söylüyor.

And he actually says it that way.

Aynen bu şekilde söylüyor.

So, Paul's a terrorist.

Bu nedenle, Paul bir terörist.

When Paul speaks in a public hearing,

Herhangi bir yerde kamuya açık bir konuşma

he can't testify without armed guards.

yapması gerektiğinde silahlı korumalar olmadan yapamıyor.

He gets called at home

Evine telefonlar geliyor çünkü

because people like to tell him

insanlar ona "Çocuklarının hangi okula

that they remember where his kids go to school.

gittiğini biliyoruz." demeyi seviyorlar.

And why? Because Paul made a vaccine.

Peki neden? Çonki Paul bir aşı üretti.

I don't need to say this, but vaccines are essential.

Bunu söylememe bile gerek yok, ama aşılar elzem şeyler.

You take them away, disease comes back,

Onları geri alın, hastalıklar geri gelecektir,

horrible diseases. And that's happening.

korkunç hastalıklar, aslında şu anda da bu oluyor

We have measles in this country now.

Bu ülkede artık kabakulak salgınlarımız var.

And it's getting worse, and pretty soon kids

Gittikçe kötüye gidiyor, pek yakında çocuklar

are going to die of it again because it's just a numbers game.

kabakulak yüzünden ölecekler de, tamamen rakamlara bağlı.

And they're not just going to die of measles.

Sadece Kabakulaktan ölmeyecekler.

What about polio? Let's have that. Why not?

Çocuk Felcine ne dersiniz? Hadi onu başlatalım. Neden olmasın?

A college classmate of mine wrote me a couple weeks ago and said

Bir üniversite arkadaşım birkaç hafta önce bana mektup yazdı,

she thought I was a little strident.

mektupta sesimin çok çatlak çıktığını yazmış.

No one's ever said that before.

Bunu daha önce söyleyen olmamıştı.

She wasn't going to vaccinate her kid against polio,

Çocuğuna Çocuk Felci aşısı yaptırmayacakmış.

no way.

Kesinlikle.

Fine.

Tamam.

Why? Because we don't have polio. And you know what?

Neden? Çünkü bizde artık Çocuk Felci yokmuş. Ama biliyor musunuz,

We didn't have polio in this country yesterday.

düne kadar bizim ilkemizde çocuk felci yoktu diyelim.

Today, I don't know, maybe a guy got on a plane in Lagos this morning,

Bu gün, ne bileyim,belki bir adam, sabah Lagos'tan uşağa binen bir adam

and he's flying to LAX, right now he's over Ohio.

şu an Ohio üzerinde ve birkaç saat içinde Los Angeles

And he's going to land in a couple of hours, he's going to rent a car,

havaalanına inecek, oradan bir araba kiralayacak

and he's going to come to Long Beach,

Long Beach'e gelecek ve bu akşam

and he's going to attend one of these fabulous TED dinners tonight.

şu meşhur TED yemeklerinden birine katılacak.

And he doesn't know that he's infected with a paralytic disease,

Çocuk felci virüsü taşıdığını bilmiyor olacak.

and we don't either because that's the way the world works.

Biz de bilmiyor olacağız, çünkü dünyada işler bu şekilde yürüyor.

That's the planet we live on. Don't pretend it isn't.

Yaşadığımız gezegen bu, öyle değilmiş gibi yapmayın.

Now, we love to wrap ourselves in lies. We love to do it.

Şimdi, kendimizi yalanlarla sarıp sarmalamayı çok seviyoruz. Bayılıyoruz.

Everyone take their vitamins this morning?

Bu sabah herkes vitaminlerini aldı mı?

Echinacea, a little antioxidant

Echinacea (Ekinezya), biraz anti oksidan

to get you going.

sizi kendinize getirir.

I know you did because half of Americans do every day.

Aldığınızı biliyorum, çünkü Amerikalı'ların yarısı bunu her gün yapıyor.

They take the stuff, and they take alternative medicines,

Her sabah bu alternatif ilaçları alıyorlar

and it doesn't matter how often

ve ne kadar sık olarak işe yaramadıklarını

we find out that they're useless.

öğrenmemizin hiç bir önemi yok.

The data says it all the time.

Veriler her seferinde bunu söylüyor.

They darken your urine. They almost never do more than that.

Sadece idrarınızın rengini koyultuyorlar. Bundan başka pek bir işe yaradıkları yok.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

It's okay, you want to pay 28 billion dollars for dark urine?

Tamam, koyu renkli idrar için 28 Milyar dolar ödemek istiyorsanız

I'm totally with you.

tamamen sizi destekliyorum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Dark urine. Dark.

Koyu idrar, koyu.

Why do we do that? Why do we do that?

Bunu neden yapıyoruz? Bunu neden yapıyoruz?

Well, I think I understand, we hate Big Pharma.

Tamam, sanırım anlıyorum, Big Pharma'dan (İlaç Endüstrisi) nefret ediyoruz.

We hate Big Government. We don't trust the Man.

Derin devletten nefret ediyoruz. İnsanlara güvenmiyoruz.

And we shouldn't: Our health care system sucks.

Ve güvenmemeliyiz de. Sağlık sistemimiz berbat durumda.

It's cruel to millions of people.

Milyonlarca insana eziyet ediyor.

It's absolutely astonishingly cold

Aramızdan ona parası yetenlere de

and soul-bending to those of us who can even afford it.

kötü davranıyor ve hırpalıyor.

So we run away from it, and where do we run?

Bu nedenle ondan kaçıyoruz, ama nereye doğru?

We leap into the arms of Big Placebo.

Büyük Plasebo'nun kollarına doğru.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

That's fantastic. I love Big Placebo.

Bu inanılmaz. Büyük plaseboyu seviyorum.

(Applause)

(Alkışlar)

But, you know, it's really a serious thing

Ama biliyor musunuz, bu ciddi bir konu

because this stuff is crap,

çünkü bu destek ürünler ıvır zıvırdan ibaret

and we spend billions of dollars on it.

ve onlara milyarlarca dolar harcıyoruz.

And I have all sorts of little props here.

Burada bazı örnekler getirdim.

None of it ... ginkgo, fraud;

Hepsi- Ginkgo, düzmece

echinacea, fraud;

Ekinezya, düzmece,

acai -- I don't even know what that is

Açai, bunun ne olduğunu bile bilmiyorum

but we're spending billions of dollars on it -- it's fraud.

ama gene de milyarlarca dolar harcıyoruz, bu da düzmece.

And you know what? When I say this stuff, people scream at me,

Biliyor musunuz, ben bunu söylediğimde insanlar bana bağırıp çağırıyor

and they say, "What do you care? Let people do what they want to do.

diyorlar ki, "Sana ne oluyor? Bırak insanlar ne istiyorlarsa

It makes them feel good."

nasıl iyi hissediyorlarsa öyle yapsınlar."

And you know what? You're wrong.

Ama biliyor musunuz? Aslında öyle değil.

Because I don't care

Çünkü Sağlık Hizmetleri Müdürlüğü Sekreterinin

if it's the secretary of HHS

"Hmm, uzmanlarımın mammogramlar ile ilgili

who's saying, "Hmm, I'm not going to take the evidence

verdikleri görüşü dikkate almayacağım." demesi

of my experts on mammograms,"

ya da bir kanser şarlatanının hastalarını

or some cancer quack who wants to treat his patient

kahve lavmanı ile tedavi etmeye çalışması

with coffee enemas.

arasında bir fark görmüyorum ben.

When you start down the road

Eğer inanç ve hurafeler,

where belief and magic replace evidence and science,

kanıt ve bilimin yerini almaya başlarsa kendinizi

you end up in a place you don't want to be.

hiç istemediğiniz bir noktada bulabilirsiniz.

You end up in Thabo Mbeki South Africa.

Mesela Güney Afrika devlet başkanı Thabo Mbeki,

He killed 400,000 of his people

400.000 vatandaşının ölümüne sebep oldu,

by insisting that beetroot,

çünkü pancar kökü, sarımsak ve limon yağının

garlic and lemon oil

AIDS'in gidişatını yavaşlattığını

were much more effective than the antiretroviral drugs

bildiğimiz antiretroviral ilaçlardan

we know can slow the course of AIDS.

daha etkili olduğu konusunda israr etti.

Hundreds of thousands of needless deaths

Bu hastalıktan en çok etkilenen

in a country that has been plagued

bir ülkede yüzbinlerce anlamsız

worse than any other by this disease.

ölüm meydana geldi.

Please, don't tell me

O yüzden bana bu tip şeylerin

there are no consequences to these things.

zararının olmadığını söylemeyin.

There are. There always are.

Çünkü zararları var, her zaman var.

Now, the most mindless epidemic

Şimdilerdeki en akılsız salgınlardan biri de

we're in the middle of right now

ki şu anda tam ortasındayız bunun

is this absurd battle

genetiği değiştirilmiş ürün savunucuları ile

between proponents of genetically engineered food

organikçi elitistler arasındaki

and the organic elite.

absürd ateşli mücadele.

It's an idiotic debate. It has to stop.

Saçmasapan bir tartışma. Artık bitmeli.

It's a debate about words, about metaphors.

Bu kelimelerle ilgili bir tartışma. Benzetmelerle ilgili.

It's ideology, it's not science.

Bir ideoloji tartışması, bilimle ilgili değil.

Every single thing we eat, every grain of rice,

Her yediğimiz şey, her bir pirinç tanesi

every sprig of parsley,

her bir maydanoz yaprağı,

every Brussels sprout

her bir brüksel lahanası

has been modified by man.

zaten insanoğlu tarafından değiştirilmiş durumda.

You know, there weren't tangerines in the garden of Eden.

Biliyorsunuz, cennet bahçesinde satsuma mandalinası yoktu.

There wasn't any cantaloupe. (Laughter)

kantalup kavunu da yoktu.

There weren't Christmas trees. We made it all.

Noel ağacı da yoktu. Hepsini biz yaptık.

We made it over the last 11,000 years.

Hepsini son 11.000 yıl içinde yaptık.

And some of it worked, and some of it didn't.

Bazıları işe yaradı, bazıları da yaramadı.

We got rid of the stuff that didn't.

İşe yaramayanları çöpe attık.

Now we can do it in a more precise way --

Şimdi bunu çok daha hassas bir şekilde yapabiliyoruz.

and there are risks, absolutely --

Ve elbette ki riskleri var.

but we can put something like vitamin A into rice,

Ama mesela pirince A vitamini gibi şeyler ekleyerek

and that stuff can help millions of people,

milyonlarca insana yardım edebiliyoruz,

millions of people, prolong their lives.

milyonlarca insanın ömrünü uzatabiliyoruz.

You don't want to do that?

Bunu yapmak istemiyor musunuz?

I have to say, I don't understand it.

Şunu söylemeliyim ki ben bunu anlayamıyorum.

We object to genetically engineered food.

Genetiği değiştirilmiş ürünlere karşı çıkıyoruz.

Why do we do that?

Neden bunu yapıyoruz?

Well, the things I constantly hear are:

Sık sık duyduğum şeyler şunlar:

Too many chemicals,

Çok fazla kimsayasal,

pesticides, hormones,

pestisid (böcek öldürücü), hormon içeriyor.

monoculture, we don't want giant fields

Aynı üründen ekilmiş dev tarlalar

of the same thing, that's wrong.

istemiyoru, bu yanlış.

We don't companies patenting life.

Yaşamı patent altına alan firmalar istemiyoruz.

We don't want companies owning seeds.

Tohumları tekel altına alan firmalar istemiyoruz.

And you know what my response to all of that is?

Bu görüşlere benim cevabım ne biliyor musunuz?

Yes, you're right. Let's fix it.

Evet, haklısınız. Hadi bunu düzeltelim.

It's true, we've got a huge food problem,

Evet, doğru, çok büyük bir besin problemimiz var,

but this isn't science.

ama bu bilimle ilgili değil.

This has nothing to do with science.

Bilimle hiç bir alakası yok.

It's law, it's morality, it's patent stuff.

Bu kanunlarla ilgili, ahlakla ilgili, patentlerle ilgili.

You know science isn't a company.

Biliyorsunuz, bilim bir şirket değildir.

It's not a country.

Bir ülke de değildir.

It's not even an idea; it's a process.

Bir fikir bile değildir; bilim bir süreçtir.

It's a process, and sometimes it works and sometimes it doesn't,

Öyle bir süreç ki, bazen iyi işler bazen işlemez,

but the idea that we should not allow

ama korktuğumuz için bilimin

science to do its job

görevini yapmasına izin vermeme

because we're afraid,

fikri gerçekten de

is really very deadening,

çok heves kırıcı bir fikir.

and it's preventing millions of people

ve milyonlarca insanın refaha ermesini

from prospering.

engelliyor.

You know, in the next 50 years

Biliyorsunuz, önümüzdeki 50 yıl içinde

we're going to have to grow 70 percent more food than we do right now,

şu an ürettiğimizden yüzde 70 daha fazla ürün yetiştirmek zorundayız,

70 percent.

yüzde yetmiş.

This investment in Africa over the last 30 years.

Bu gördüğünüz son 30 yıldır Afrika'da yapılan yatırımlar.

Disgraceful. Disgraceful.

Utanç verici, utanç verici.

They need it, and we're not giving it to them.

Buna ihtiyaçları var, ve biz onlara bunu vermiyoruz.

And why? Genetically engineered food.

Neden peki? Genetiği Değiştirilmiş Ürünler.

We don't want to encourage people

İnsaları işe yaramaz yiyecekler

to eat that rotten stuff, like cassava for instance.

yeme konusunda yüreklendirmek istemiyoruz.

Cassava's something that half a billion people eat.

Mesela Cassava. Patatese benzeyen bir şey,

It's kind of like a potato.

yarım milyar insan bunu yiyiyor.

It's just a bunch of calories. It sucks.

Sadece kalori içeriyor. Berbat birşey.

It doesn't have nutrients, it doesn't have protein,

Besin değeri düşük, protein içermiyor,

and scientists are engineering

ve bilim adamları şu anda bunları

all of that into it right now.

cassava'ya eklemek için uğraşıyor.

And then people would be able to eat it and they'd be able to not go blind.

Böylece insanlar cassava yiyebilirler ve bu onları körlükten koruyabilir.

They wouldn't starve, and you know what?

Açlıktan ölmezler, ve biliyor musunuz?

That would be nice. It wouldn't be Chez Panisse,

Bu gayet iyi olur. Chez Panisse'de yemek kadar olmaz belki

but it would be nice.

ama iyi olur.

And all I can say about this is:

Bu konuda tek söyleyebileceğim şu:

Why are we fighting it?

Neden bununla mücadele ediyoruz?

I mean, let's ask ourselves: Why are we fighting it?

Yani, kendi kendimize soralım: Neden bununla savaşıyoruz?

Because we don't want to move genes around?

Çünkü genlerin yerini değiştirmek istemiyoruz.

This is about moving genes around. It's not about chemicals.

Bu genlerin yerini değiştirmekle ilgili birşey, kimyasallarla ilgili değil.

It's not about our ridiculous passion for hormones,

hormonlara ilişkin olan inanılmaz hırsımızla da,

our insistence on having bigger food,

Daha büyük, daha tek tip, daha iyi

better food, singular food.

gıdalar için olan ısrarımızla da ilgili değil.

This isn't about Rice Krispies,

Rice Krispi'leriyle de alakası yok.

this is about keeping people alive,

Bu insanları hayatta tutmak ile ilgili bir şey,

and it's about time we started to understand what that meant.

ve bunun ne anlama geldiğini anlamaya başlasak iyi olur.

Because, you know something?

Çünkü, biliyor musunuz?

If we don't, if we continue to act the way we're acting,

Eğer bunu yapmazsak ve şimdiki gibi davranmaya devam edersek

we're guilty of something that I don't think we want to be guilty of:

sorumlusu olmayı hiç istemediğimizi bir şeyin sorumlusu olacağız.

high-tech colonialism.

İleri-teknoloji sömürgeciliği.

There's no other way to describe what's going on here.

Burada olan biteni anlatacak bir başka yol yok.

It's selfish, it's ugly,

Bu bencilce ve çok çirkin.

it's beneath us,

Bize yakışmıyor,

and we really have to stop it.

ve buna bir son vermeliyiz.

So after this amazingly fun conversation,

Şimdi, bu inanılmaz derecede eğlenceli konuşmanın ardından,

(Laughter)

(Gülüşmeler)

you might want to say, "So, you still want to get in this

şunu diyebilirsiniz, " Yani, hala bu zaman makinasına

ridiculous time machine and go forward?"

binip geleceğe gitmeyi istiyor musun?"

Absolutely. Absolutely, I do.

Kesinlikle. Kesinlikle istiyorum.

It's stuck in the present right now,

Şu anda, şimdiki zamanda sıkışıp kalmış,

but we have an amazing opportunity.

ama önümüzde inanılmaz fırsatlar var.

We can set that time machine on anything we want.

Zaman makinasını istediğimiz şeye ayarlayabiliriz.

We can move it where we want to move it,

İstediğimiz yere götürebiliriz,

and we're going to move it where we want to move it.

ve bunu istediğimiz zaman yapabiliriz.

We have to have these conversations and we have to think,

Ama bunun için bu tip konuşmalar yapmamız gerekir, düşünmemiz gerekir,

but when we get in the time machine and we go ahead,

ama zaman makinasına binip yola çıktığımızda

we're going to be happy we do.

bunları yaptığımıza sevineceğiz.

I know that we can,

Yapabileceğimizi biliyorum,

and as far as I'm concerned,

ve gördüğüm kadarı ile

that's something the world needs right now.

dünyanın da şu anda ihtiyacı olan şey de bu.

(Applause)

Teşekkür ederim.

Thank you.

(Alkışlar)

Thank you.

(Alkışlar)

Thank you. Thank you.

(Alkışlar)