Leonard Susskind: My friend Richard Feynman

Leonard Susskind: Arkadaşım Richard Feynman

Çeviri: Isil Arican Gözden geçirme: osman oguz ahsen

Benden bunu yapmamı istediklerinde

I decided when I was asked to do this

aslında yapmak istediğim

that what I really wanted to talk about was my friend, Richard Feynman.

dostum Richard Feynman hakkında konuşmaktı.

I was one of the fortunate few that really did get to know him

Ben onu yakından tanıma şansına sahip olan

ve varlığından keyif almış

and enjoyed his presence.

az sayıda insandan biriyim.

And I'm going to tell you about the Richard Feynman that I knew.

Ve sizlere benim tanıdığım Richard Feynman'ı anlatacağım.

I'm sure there are people here who could tell you

Burada Rİchard Feynman'ı kendi bildikleri

açılardan anlatacak başkaları da bulunduğundan eminim.

about the Richard Feynman they knew,

and it would probably be a different Richard Feynman.

ve anlatacakları muhtemelen bir başka Richard Feynman olacaktır.

Richard Feynman çok karmaşık bir insandı.

Richard Feynman was a very complex man.

He was a man of many, many parts.

Pek çok farklı bileşenlerden oluşuyordu.

He was, of course, foremost, a very, very, very great scientist.

Ama elbette ki en başta

çok ama çok büyük bir bilim adamı idi.

Bir aktördü, onu oynarken gördünüz.

He was an actor. You saw him act.

I also had the good fortune to be in those lectures,

Ben, o konuşma yaparken onu yukarıdaki

up in the balcony.

balkonlardan izleme şansına sahip oldum.

They were fantastic.

Bu konuşmalar muhteşemdi.

Bir filozoftu o.

He was a philosopher.

He was a drum player.

bir davulcuydu.

He was a teacher par excellence.

müthiş bir öğretmendi.

Richard Feynman was also a showman,

Richard Feynman aynı zamanda bir şovmendi.

müthiş bir şovmen.

an enormous showman.

Küstah, saygısız --

He was brash, irreverent.

He was full of macho, a kind of macho one-upmanship.

maço, bir nevi

tek kişilik maço gösteri gibi.

He loved intellectual battle.

Entellektüel tartışmaları çok severdi.

He had a gargantuan ego.

Devasa boyutta bir egosu vardı.

But the man had, somehow,

Ama içinde bir şekilde

a lot of room at the bottom.

kocaman bir yer de vardı.

Demek istediğim, en azından

And what I mean by that is a lot of room, in my case --

benim için geçerli bu--

başkası adına konuşamam --

I can't speak for anybody else, but in my case --

ama benim durumumda

a lot of room for another big ego.

bir başka egonun sığmasına yetecek kadar yer vardı içinde.

Well, not as big as his,

Belki kendi egosu kadar büyük değil,

but fairly big.

ama oldukça büyük.

Ben Dick Feynman ile birlikte olmaktan her zaman hoşlandım.

I always felt good with Dick Feynman.

It was always fun to be with him.

Onunla olmak çok eğlenceliydi.

He always made me feel smart.

Benim kendimi akıllı hissetmemi sağlıyordu.

Böyle biri nasıl olur da insanın kendini akıllı hissetmesini sağlayabilir?

How can somebody like that make you feel smart?

Bir şekilde yapıyordu bunu.

Somehow he did.

He made me feel smart. He made me feel he was smart.

Benim akıllı hissetmeme neden oluyordu. Benim onun akıllı olduğunu da

He made me feel we were both smart,

hissetmemi sağlıyordu. İkimizin de akıllı olduğunu

and the two of us could solve any problem whatever.

ve beraber her tür problemi çözebileceğimizi hissediyordum.

Aslında, fizik alanında zaman zaman birlikte çalıştık.

And in fact, we did sometimes do physics together.

Birlikte bir yayın yapmadık, ama

We never published a paper together,

çok eğlendik.

but we did have a lot of fun.

Kazanmayı çok severdi.

He loved to win,

win these little macho games we would sometimes play.

Bazen insanlara ufak maço oyunlar oynardı --

And he didn't only play them with me, but with all sorts of people.

sadece benimle değil, her tür insanla yapardı bunu --

He would almost always win.

ve hemen her zaman kazanırdı.

But when he didn't win, when he lost,

Ama kazanmadığı zamanlarda da, kaybettiğinde

he would laugh and seem to have just as much fun

gene de gülerdi, ve kazandığı zamanlardaki kadar

as if he had won.

eğleniyormuş gibi görünürdü.

I remember once he told me a story

Bir defasında bana kendi öğrencilerinin ona yaptığı

about a joke the students played on him.

bir şakayla ilgili bir hikaye anlattığını anımsıyorum.

I think it was for his birthday --

Onu dışarı çıkarmışlar -- yaşgünüymüş--

they took him for lunch

ve onu dışarı öğle yemeğine çıkarmışlar.

to a sandwich place in Pasadena.

Pasadena'da sandviç yapan

bir yere götürmüşler.

It may still exist; I don't know.

Belki de hala oradadır, bilmiyorum.

Celebrity sandwiches was their thing.

Bu yerin özelliği ünlülere ilişkin sandviçler yapmasıymış.

You could get a Marilyn Monroe sandwich.

Mesela Marilyn Monroe Sandviçi ısmarlayabilirdiniz,

You could get a Humphrey Bogart sandwich.

ya da Humprey Bogard sandviçi.

The students went there in advance,

Öğrenciler, gelince Feynman sandviçi ısmarlayacaklarını

and arranged that they'd all order Feynman sandwiches.

söyleyerek önceden restoran sahibini ayarlamışlar.

Sonra teker teker içeri gelmişler ve Feynman Sandviçi istemişler.

One after another, they came in and ordered Feynman sandwiches.

Feynman bu hikayeye bayılırdı.

Feynman loved this story.

He told me this story, and he was really happy and laughing.

Bana bunu anlattı, ve anlatırken çok eğleniyor ve gülüyordu.

When he finished the story, I said to him,

Anlatması bitince ona sordum,

"Dick, I wonder what would be the difference

"Dick, acaba Feynman sandviçi ile Susskind sandviçi

arasındaki fark sence ne olabilir?" dedim.

between a Feynman sandwich and a Susskind sandwich."

And without skipping a beat at all,

Bir an bile düşünmeden,

he said, "Well, they'd be about the same.

"hemen hemen aynı olurlardı ama

tek farkla, Susskind sandviçinde daha çok jambon (ham) olurdu" dedi.

The only difference is a Susskind sandwich would have a lot more ham."

ham, argoda kötü rol yapan aktör demek.

"Ham" as in bad actor.

(Gülüşmeler)

(Laughter)

Well, I happened to have been very quick that day,

O gün benim de hazırcevaplığım tuttu. Dedim ki,

"ama içinde çok az baloney (salam) olurdu." dedim.

and I said, "Yeah, but a lot less baloney."

(Laughter)

(baloney:argoda zırva, palavra) (Gülüşmeler)

(Applause)

Ama aslında bakacak olursanız

The truth of the matter

is that a Feynman sandwich had a load of ham,

Feynman sandviçi tıka basa jambon (kötü rol yapma)

dolu olurdu ama

but absolutely no baloney.

içinde hiç baloney (palavra) olmazdı.

What Feynman hated worse than anything else

Feynman'ın en nefret ettiği şey

entellektüel rol yapma, --

was intellectual pretense --

sahte oyunculuk,

phoniness,

false sophistication, jargon.

sahte bilim adamlığı idi.

80'lerin ortalarında bir zamanlarda

I remember sometime during the mid-'80s,

Dick, ben ve

Dick and I and Sidney Coleman would meet a couple of times

Sidney Coleman birkaç kez

San Francisco'da buluştuk.

up in San Francisco -- at some very rich guy's house --

San Francisco'daki oldukça zengin birinin

up in San Francisco for dinner.

evinde akşam yemeğine davetliydik.

Ev sahibi bizi en son davet ettiğinde

And the last time the rich guy invited us,

he also invited a couple of philosophers.

aynı zamanda birkaç felsefeciyi de davet etmişti.

These guys were philosophers of mind.

Bu kişiler bilişsel felsefecilerdi.

Their specialty was the philosophy of consciousness.

Esas alanları bilinçle ilgili felsefi konulardı.

And they were full of all kinds of jargon.

Sürekli ağır bir jargon kullanıyorlardı.

Kullandıkları kelimeleri anımsamaya çalışıyorum --

I'm trying to remember the words --

"monism," "dualism," categories all over the place.

"monizm", "dualizm" gibi kelimelşer havalarda uçuşuyordu.

Tam olarak ne anlama geldiklerini bilmiyordum, Dick de öyle --

I didn't know what those meant, neither did Dick or Sydney, for that matter.

hatta Syndey de bilmiyordu.

Peki ne hakkında konuştuk?

And what did we talk about?

Well, what do you talk about when you talk about minds?

Zihinlerden bahsediyorsanız ne hakkında konuşursunuz?

There's one obvious thing to talk about:

Bir tek şey, konuşacak konu çok barizdi --

Can a machine become a mind?

bir makine bilinçli bir zihin olabilir mi?

Can you build a machine

İnsan gibi düşünme yetisi olan

that thinks like a human being that is conscious?

bilinçli bir makine imal

edilebilir mi?

We sat around and talked about this -- we of course never resolved it.

Otruduk ve saatlerce bu konu hakkında konuştuk -- elbette bir sonuca varamadık.

But the trouble with the philosophers

Ama felsefecilerin sorunu şuydu ki

is that they were philosophizing

bilim hakkında konuşmaları gerekirken

when they should have been science-ophizing.

felsefe yapmaya devam ediyorlardı.

Aslında soru son derece bilimsel bir soru.

It's a scientific question, after all.

And this was a very, very dangerous thing to do

Ve bu yaptıkları Dick Feynman'ın yanında

en yapılmayacak şeydi.

around Dick Feynman.

(Laughter)

Feynman let them have it -- both barrels, right between the eyes.

Feynman onlara bütün gücüyle girişti, tam ortadan

It was brutal; it was funny -- ooh, it was funny.

gerçekten çok vahşice idi -- ama çok da komikti.

But it was really brutal.

Gerçekten çok acımasızcaydı ama.

He really popped their balloon.

Balonlarını söndürdü.

Ama esas inanılmaz olanı şu --

But the amazing thing was -- Feynman had to leave a little early;

Feynamn'ın erken gitmesi gerekti.

he wasn't feeling too well, so he left a little bit early.

Biraz hasta hissediyordu, onun için erken kalktı.

And Sidney and I were left there with the two philosophers.

Ben de Sidney ve iki felsefeci ile kaldık.

And the amazing thing is these guys were flying.

Ve bu iki adam mutluluktan havalara uçuyorlardı.

They were so happy.

O kadar mutluydular ki.

Müthiş adamın ta kendisi ile tanışmışlardı,

They had met the great man;

they had been instructed by the great man;

onun tarafından verilen konuşmayı dinlemişlerdi;

they had an enormous amount of fun

o suratlarını çamura bularken

having their faces shoved in the mud ...

çok ama çok eğlenmişlerdi,

ve bu çok özel bir şeydi.

And it was something special.

I realized there was something just extraordinary about Feynman,

Feynman'da bu felsefecileri bozum ederken bile çok özel

bir şey olduğunu fark ettim.

even when he did what he did.

Dick -- he was my friend; I did call him Dick --

Dick, benim arkadaşımdı, ben ona Dick derdim.

Dick and I had a little bit of a rapport.

Dick ve benim ortak epey noktamız vardı.

sanırım bizim aramızdaki özel bir ortaklıktı.

I think it may have been a special rapport that he and I had.

We liked each other; we liked the same kind of things.

Birbirimizi severdik, aynı şeylerden hoşlanırdık.

I also like the intellectual macho games.

Ben de entellektüel maço oyunları severdim.

Sometimes I would win, mostly he would win,

Bazen ben kazanırdım, ama çoğunlukla o kazanırdı,

but we both enjoyed them.

ikimiz de bunlardan hoşlanırdık.

And Dick became convinced at some point

Dick bir noktada, ikimizin kişiliklerinin

that he and I had some kind of similarity of personality.

epey benzer olduğu sonucuna vardı.

Bence bu konuda haklı değildi.

I don't think he was right.

I think the only point of similarity between us

Bence ikimiz arasındaki tek benzer nokta

ikimizin de kendimizden bahsetmekten hoşlanıyor olmamızdı.

is we both like to talk about ourselves.

But he was convinced of this.

Ama o buna ikna olmuştu.

Ve bu konuyu merak ediyordu.

And the man was incredibly curious.

Bu adam inanılmaz derecede meraklıydı.

And he wanted to understand what it was and why it was

Bu komik bağlantının nasıl ve neden olduğunu

anlamak istiyordu.

that there was this funny connection.

And one day, we were walking.

Bir gün yanyana yürüyorduk. Fransa'daydık.

We were in France, in Les Houches.

La Zouche'da.

We were up in the mountains, 1976.

Sene 1976, ve dağlardaydık.

Dağlardaydık ve Feynman bana dedi ki,

And Feynman said to me, "Leonardo ..."

"Leonardo"

Bana Leonardo derdi çünkü

The reason he called me "Leonardo" is because we were in Europe,

Avrupa'daydık ve Fransızcasını

and he was practicing his French.

ilerletmeye çalışıyordu.

(Laughter)

Bana dedi ki, "Leonardo.

And he said, "Leonardo,

çocukken annene mi babana mı

were you closer to your mother or your father when you were a kid?"

daha yakındın?"

I said, "Well, my real hero was my father.

"Benim esas kahramanım babamdı" diye cevap verdim.

"beşinci sınıfa kadar okumuş

He was a working man,

bir işçiydi. Bir mekanik ustasıydı,

had a fifth-grade education.

He was a master mechanic, and he taught me how to use tools.

bana alet kullanmayı o öğretti.

He taught me all sorts of things about mechanical things.

Bana mekanik şeyler haklkında bir sürü şey öğretti.

He even taught me the Pythagorean theorem.

Hatta Pisagor teorisini de.

He didn't call it the hypotenuse,

Ama hipotenüs nedir bilmiyordu,

he called it the shortcut distance."

ona kestirme mesafe diyordu." dedim.

And Feynman's eyes just opened up.

Feynman'ın gözleri fal taşı gibi açıldı.

He went off like a lightbulb.

Bır anda yüzü aydınlandı.

Ve bana kendisinin babası ile olan

And he said that he had had

basically exactly the same relationship with his father.

ilişkisinin de tamamen aynı

olduğunu söyledi.

In fact, he had been convinced at one time

Hatta bir ara, iyi bir fizikçi olmak için

that to be a good physicist,

insanın babası ile yakın olmasınının

çok önemli olduğun konusunda

it was very important to have had that kind of relationship

kendini ikna etmişti.

with your father.

I apologize for the sexist conversation here,

Buradaki cinsiyet ayrımcılığı için özür dilerim sizden,

but this is the way it really happened.

ama aynen bu şekilde gerşekleşti bu konuşma.

He said he had been absolutely convinced that this was necessary,

Dedi ki, genç bir fizikçi yetiştirmek için bu durumun

a necessary part of the growing up of a young physicist.

kesinlikle şart olduğuna inanmış.

Being Dick, he, of course, wanted to check this.

Ve Dick olduğu için de bunu test etmek istemiş.

Çıkıp bunu bir deneyle sınamak istemiş.

He wanted to go out and do an experiment.

Öyle de yaptı.

(Laughter)

Well, he did.

Çıkıp bir deney yaptı.

He went out and did an experiment.

İyi birer fizikçi olduğunu düşündüğü tüm arkadaşlarına sordu.

He asked all his friends that he thought were good physicists,

"Sizi en çok etkileyen kişi anneniz mi babanız mı oldu?" diye sordu.

"Was it your mom or your pop that influenced you?"

They were all men,

Sorduklarının hepsi erkekti-hepsi erkek-

and to a man, every single one of them said,

tüm bu erkeklere teker teker sordu ve her biri cevap verdi

"Annem" dediler.

"My mother."

(Laughter)

(Gülüşmeler)

There went that theory, down the trash can of history.

Bu da teorinin tarihin çöp kutusuna gitmesini sağladı tabi.

(Laughter)

But he was very excited that he had finally met somebody

Ama aslında sonunda babası ile kendisinin kendi babası ile

who had the same experience with his father

olan ilişkisine benzer bir ilişkisi olan biriyle

tanışmaktan çok heyecan duymuştu.

as he had with his father.

And for some time, he was convinced this was the reason we got along so well.

Ve bür süre çok iyi anlaşmamızın nedeninin

bu olduğu konusunda ikna olmuştu.

I don't know. Maybe. Who knows?

Bilmiyorum, belki de öyledir. Kim bilir?

But let me tell you a little bit about Feynman the physicist.

Ama izin verin size Fizikçi Feynman'ı

biraz daha anlatayım.

Feynman's style -- no, "style" is not the right word.

Feynman'ın tarzı --

yok, tarz doğru bir kelime değil.

"Style" makes you think of the bow tie he might have worn,

tarz değince insanın aklına taktığı papyon ya da

giydiği takım elbise geliyor.

or the suit he was wearing.

Aslında konu bundan çok daha derin.

It's something much deeper than that,

but I can't think of another word for it.

ama tanımlayacak bir başka kelime gelmiyor aklıma.

Feynman'ın bilimsel tarzı

Feynman's scientific style was always to look for the simplest,

bir sorunun çözümünde her zaman

en basit, en temel cevaı aramaktı.

most elementary solution to a problem that was possible.

If it wasn't possible, you had to use something fancier.

Eğer bu mümkün değilse o zaman daha karmaşık bir şeye yöneliyordu.

Ama şüphe yok ki

No doubt, part of this was his great joy and pleasure

insanlara onlardan çok daha basit düşünebildiğini

in showing people that he could think more simply than they could.

göstermekten çok büyük bir haz duyuyordu.

But he also deeply believed, he truly believed,

Aynı zamanda şuna inanıyordu ki,

that if you couldn't explain something simply,

eğer bir şeyi çok basit bir şekilde anlatamıyorsanız

you didn't understand it.

onu anlamamışsınız demektir.

In the 1950s, people were trying to figure out

1950'lerde insanlar süper sıvı helyum'un

how superfluid helium worked.

nasıl çalıştığını anlamaya çalışıyorlardı.

Bir teori vardı.

There was a theory.

It was due to a Russian mathematical physicist.

Rus bir matematiksel fizikçinin teorisi,

ve çok karmaşıktı.

It was a complicated theory;

I'll tell you what it was soon enough.

Birazdan size o teorinin ne olduğunu anlatacağım.

It was a terribly complicated theory,

Berbat derecede karmaşık bir teoriydi,

full of very difficult integrals and formulas

bir sürü integral ve formül, hesapla

and mathematics and so forth.

dolu bir şeydi.

And it sort of worked, but it didn't work very well.

Çalışmasına çalışıyordu, ama çok da iyi çalışmıyordu aslında.

Sadece helyum atomları

The only way it worked

is when the helium atoms were very, very far apart.

birbirinden çok ama çok uzakken çalışıyordu.

And unfortunately,

Helyum atomlarının birbirinden çok uzak olması gerekliydi.

Ama ne yazık ki sıvı helyumda, helyum atomları

the helium atoms in liquid helium are right on top of each other.

birbirlerinin üzerine binmiş halededirler.

Feynman decided, as a sort of amateur helium physicist,

Feynman, bir nevi amatör helyum fizikçisi gibi,

bunu çözmeye karar verdi.

that he would try to figure it out.

He had an idea, a very clear idea.

Aklında bir fikir vardı, çok net bir fikir.

He would try to figure out

Bu çok sayıdaki atomların

what the quantum wave function of this huge number of atoms looked like.

kauntum dalga fonksiyonlarının

ne olduğunu bulmaya çalışacaktı.

Birkaç basit prensibin ışığında

He would try to visualize it,

guided by a small number of simple principles.

bunu gözünün önüne getirmeye çalışacaktı.

The small number of simple principles were very, very simple.

Az sayıda çok basit birkaç prensip ile, çok çok basit.

The first one was that when helium atoms touch each other,

İlki şuydu

helyum atomları birbirlerine değdikleri zaman, birbirlerini iterler.

they repel.

The implication of that is that the wave function has to go to zero,

Bunu sonucunda oluşan dalga fonksiyonu sıfıra gitmek zorundadır,

helyum atomları birbirlerine dokunduklar anda yok olması gerekir.

it has to vanish when the helium atoms touch each other.

Diğeri ise şu,

The other fact is that in the ground state --

taban durumunda, bir kuantum sisteminin en düşük enerjili halinde,

the lowest energy state of a quantum system --

dalga fonksiyonu her zaman son derece düzenlidir --

the wave function is always very smooth;

it has the minimum number of wiggles.

dalgalanma sayısı minimumdur.

So he sat down --

Böylece oturdu ve

and I imagine he had nothing more

ve kanımca eline sadece

than a simple piece of paper and a pencil --

bir kalem ve kağıt aldı --

and he tried to write down, and did write down,

ve aklına gelen en basit fonksiyonu yazmaya çalıştı

ve içindekiler birbirine dokunduğunda

the simplest function that he could think of,

which had the boundary conditions

ortadan kalkan, bunun dışında son derece düzenli

that the wave function vanish when things touch

seyreden, aklına gelen en basit

and is smooth in between.

dalga fonksiyonunu yazdı.

Çok basit bir şey yazdı.

He wrote down a simple thing -- so simple, in fact,

Öylesine basitti ki, aslında

that I suspect a really smart high-school student

sanırım gerçekten akıllı bir lise öğrencisi

heniz Kalkülüs okumamış olsa bile

who didn't even have calculus

could understand what he wrote down.

yazdıklarını anlayabilirdi.

The thing was, that simple thing that he wrote down

O yazmış olduğu çok basit şey, o zaman

explained everything that was known at the time about liquid helium,

helyum hakkında bilinen her şeyi açıklıyordu,

hatta fazlasını da.

and then some.

I've always wondered whether the professionals --

Her zaman merak etmişimdir, acaba

profesyoneller, profesyonel olarak helyum ile uğraşan kimseler

the real professional helium physicists --

were just a little bit embarrassed by this.

bu nedenle biraz utanmışlar mıdır acaba?

They had their super-powerful technique,

Ellerinde süper-güçlü bir başka teknik vardı,

ama bu kadar iyi çalışmıyordu.

and they couldn't do as well.

Incidentally, I'll tell you what that super-powerful technique was.

Bu arada ellerindeki bu süper güçlü tekniğin ne olduğunu da size söyleyeyim.

Bu tekniğer Feynman Diyagramları deniyor.

It was the technique of Feynman diagrams.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

He did it again in 1968.

1968'de benzer bir şeyi yine yaptı.

In 1968, in my own university -- I wasn't there at the time --

1968 yılında, benim üniversitemde --

ben o zaman orada değildim -- ama 1968'te

they were exploring the structure of the proton.

protonun yapısını inceliyorlardı.

The proton is obviously made of a whole bunch of little particles;

Proton elbette ki bir küme daha ufak

parçacıktan oluşur.

this was more or less known.

Bu o zaman az çok biliniyordu.

And the way to analyze it was, of course, Feynman diagrams.

Ve bunu analiz etmenin yolu da elbette Feynman Diyagramları idi.

Feynman Diaygramları'nın esas kurgulanmasının nedeni budur --

That's what Feynman diagrams were constructed for --

to understand particles.

partikülleri anlamak.

The experiments that were going on were very simple:

Yapılan deney çok basitti.

Basitçe bir protonu alırsınız,

you simply take the proton,

and you hit it really sharply with an electron.

ve ona hızla bir elektron çarptırırsınız.

Feynman Diaygarmlarının kullanıldığı şeyler bunlardır.

This was the thing the Feynman diagrams were for.

Ama tek sorun

The only problem was that Feynman diagrams are complicated.

Feynman Diyagramları oldukça karmaşıktır.

Zor ıntegrallerdır.

They're difficult integrals.

If you could do all of them, you would have a very precise theory,

Eğer hepsini yapabilseniz, çok hassas bir teoriye sahip olabilirsiniz.

Ama bunu yapamazsınız, çünkü çok fazla karmaşıklar.

but you couldn't -- they were just too complicated.

İnsanlar bunu yapmaya çalışıyor.

People were trying to do them.

Bir döngü diyagramı yapabilirsiniz. Bir döngü için üzülmeyin.

You could do a one-loop diagram. Don't worry about one loop.

Bir döngü, ikincisi -- belki üç döngülü bir diyagram da yapabilirsiniz.

One loop, two loops -- maybe you could do a three-loop diagram,

ama bunun ötesinde pek birşey yapamazsınız.

but beyond that, you couldn't do anything.

Feynman dedi ki: " Bunu boşverin.

Feynman said, "Forget all of that.

Just think of the proton

Sadece protonu düşünün

as an assemblage, a swarm, of little particles."

ufak partiküllerin bir araya gelmiş hali --

bir küme ufak partiküller."

He called them "partons."

Onlara parton adını verdi. Parton dedi.

He said, "Just think of it as a swarm of partons moving real fast."

Dedi ki "bunun çok hızla hareket eden bir küme

parton olduğunu varsayın."

Çok hızlı hareket ettiklerine göre

Because they're moving real fast,

relativity says the internal motions go very slow.

relativite der ki, kendi iç hızları çok yavaş olmalıdır.

Elektron hızla buna çarpar.

The electron hits it suddenly --

it's like taking a very sudden snapshot of the proton.

Çarptığında adete protonun bir anlık resmini çeker.

Burada ne görülür?

What do you see?

Bir grup hareketsiz parton.

You see a frozen bunch of partons.

They don't move,

Hareket etmiyorlar çünkü

and because they don't move during the course of the experiment,

deney süresince nasıl hareket ettiklerini

you don't have to worry about how they're moving.

düşünmenize gerek yok.

Aralarındaki güçleri düşünmenize de gerek yok.

You don't have to worry about the forces between them.

Onları sadece hareketsiz bir grup

You just get to think of it as a population of frozen partons."

parton kümesi

gibi düşünün.

This was the key to analyzing these experiments.

Bu, bu deneyleri analiz etmede kullanılan anahtar oldu.

Çok etkiliydi, tam olarak --

Extremely effective.

birisi devrim kelimesinin kötü olduğunu söylemişti.

Somebody said the word "revolution" is a bad word.

Belki de öyledir, bu nedenle onu kullanmayacağım. --

I suppose it is, so I won't say "revolution,"

but it certainly evolved very, very deeply our understanding of the proton,

ama protonu ve diğer partikülleri

anlamamız konusunda çok önemli oldu,

and of particles beyond that.

evrim yarattı.

Well, I had some more that I was going to tell you

Aslında size Feynman ile olan bağlantım ve

onun nasıl biri olduğu hakkında anlatacağım

about my connection with Feynman,

what he was like,

başke şeyler de vardı,

but I see I have exactly half a minute.

ama görüyorum ki sadece bir dakikam kalmış.

So I think I'll just finish up by saying:

Bu nedenle Feynman'ın

bu etkinliği sevmeyeceğini düşündüğümü söyleyerek bitireceğim.

I actually don't think Feynman would have liked this event.

Bence şöyle derdi,

I think he would have said, "I don't need this."

" Benim buna ihtiyacım yok."

But ...

Peki Feynman'ı nasıl onurlandırmalıyız?

(Laughter)

How should we honor Feynman?

How should we really honor Feynman?

Onu gerçekten nasıl onurlandırabiliriz?

I think the answer is we should honor Feynman

Bence Feynman'ı onurlandırmanın en iyi yolu

by getting as much baloney out of our own sandwiches

sandviçlerimizdeki baloneyleri (palavraları)

çıkarıp atmak.

as we can.

Teşekkürler.

Thank you.

(Applause)

(Alkışlar)