Leonard Susskind: My friend Richard Feynman

905,648 views ・ 2011-05-16

TED


Proszę kliknąć dwukrotnie na poniższe angielskie napisy, aby odtworzyć film.

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Krystyna Szurmańska
Kiedy poproszono mnie o wygłoszenie tego wykładu,
00:16
I decided when I was asked to do this
0
16188
1857
zdecydowałem, że bardzo chcę opowiedzieć
00:18
that what I really wanted to talk about was my friend, Richard Feynman.
1
18069
3698
o moim przyjacielu Richardzie Feynmanie.
00:21
I was one of the fortunate few that really did get to know him
2
21791
3445
Jestem jednym ze szczęściarzy,
którym udało się go poznać
00:25
and enjoyed his presence.
3
25260
1410
i cieszyć się jego towarzystwem.
00:27
And I'm going to tell you about the Richard Feynman that I knew.
4
27260
3503
Opowiem wam o Richardzie Feynmanie, jakiego znałem.
00:30
I'm sure there are people here who could tell you
5
30787
2299
Pewnie niektórzy z was
mogliby też o nim opowiedzieć,
00:33
about the Richard Feynman they knew,
6
33110
1717
00:34
and it would probably be a different Richard Feynman.
7
34851
2525
ale byłyby to opowieści o innym Richardzie Feynmanie.
Richard Feynman był złożoną postacią,
00:37
Richard Feynman was a very complex man.
8
37400
1983
00:39
He was a man of many, many parts.
9
39407
1976
która miała wiele, wiele aspektów.
00:41
He was, of course, foremost, a very, very, very great scientist.
10
41724
4746
Przede wszystkim
był wspaniałym naukowcem.
Był aktorem. Widzieliście, jak grał.
00:47
He was an actor. You saw him act.
11
47058
2178
00:49
I also had the good fortune to be in those lectures,
12
49260
3658
Miałem też przyjemność słuchać jego wykładów
00:52
up in the balcony.
13
52942
1294
na balkonie.
00:54
They were fantastic.
14
54796
1206
Były fantastyczne.
Był filozofem,
00:57
He was a philosopher.
15
57145
1175
00:58
He was a drum player.
16
58891
1170
grał na bębnach,
01:00
He was a teacher par excellence.
17
60085
1959
był wyjątkowym nauczycielem.
01:03
Richard Feynman was also a showman,
18
63743
2657
Richard był też showmanem,
wielkim showmanem.
01:06
an enormous showman.
19
66424
1563
Był bezczelny, zuchwały,
01:08
He was brash, irreverent.
20
68011
2435
01:11
He was full of macho, a kind of macho one-upmanship.
21
71446
4790
był prawdziwym macho,
macho, który zawsze chciał zabłysnąć.
01:16
He loved intellectual battle.
22
76715
3603
Uwielbiał potyczki intelektualne.
01:20
He had a gargantuan ego.
23
80665
2649
Miał gigantyczne ego.
01:24
But the man had, somehow,
24
84417
3476
Ale jakimś cudem znajdował
01:27
a lot of room at the bottom.
25
87917
2452
też sporo miejsca dla innych.
Mam na myśli to,
01:30
And what I mean by that is a lot of room, in my case --
26
90393
4730
że znajdował sporo miejsca dla mnie.
Nie wypowiadam się za innych...
01:35
I can't speak for anybody else, but in my case --
27
95147
3089
Ale w moim przypadku
01:38
a lot of room for another big ego.
28
98260
3279
miał miejsce dla drugiego wielkiego ego.
01:41
Well, not as big as his,
29
101563
1390
Nie tak wielkiego jak jego ego,
01:42
but fairly big.
30
102977
1880
ale dość sporego.
Zawsze się dobrze czułem w jego towarzystwie.
01:46
I always felt good with Dick Feynman.
31
106150
1889
01:48
It was always fun to be with him.
32
108396
1974
Fajnie się z nim spędzało czas.
01:50
He always made me feel smart.
33
110846
1762
Sprawiał, że czułem się mądry.
Jak taki człowiek jak on sprawiał, że czułem się mądry?
01:53
How can somebody like that make you feel smart?
34
113013
2207
Jakoś to robił.
01:55
Somehow he did.
35
115244
1166
01:56
He made me feel smart. He made me feel he was smart.
36
116434
2460
Dzięki niemu czułem się mądry; czułem też, że on jest mądry.
01:58
He made me feel we were both smart,
37
118918
1951
Sprawiał, że uważałem nas obu za mądrych
02:00
and the two of us could solve any problem whatever.
38
120893
3342
i czułem, że możemy rozwiązać każdy problem.
Czasem razem zajmowaliśmy się fizyką.
02:05
And in fact, we did sometimes do physics together.
39
125343
3008
Nigdy nic razem nie opublikowaliśmy,
02:08
We never published a paper together,
40
128375
2045
ale dobrze się bawiliśmy.
02:10
but we did have a lot of fun.
41
130444
1460
Uwielbiał wygrywać,
02:14
He loved to win,
42
134020
1216
02:15
win these little macho games we would sometimes play.
43
135939
2700
kiedy uprawiał gierki typowe dla macho.
02:18
And he didn't only play them with me, but with all sorts of people.
44
138663
3264
Uprawiał je w kontaktach nie tylko ze mną, ale też z wieloma różnymi ludźmi
02:21
He would almost always win.
45
141951
1837
i prawie zawsze je wygrywał.
02:23
But when he didn't win, when he lost,
46
143812
3063
Ale kiedy przegrywał,
02:26
he would laugh and seem to have just as much fun
47
146899
2637
śmiał się i bawił się równie dobrze,
02:29
as if he had won.
48
149560
1198
jak gdyby je wygrywał.
02:31
I remember once he told me a story
49
151591
2148
Opowiedział mi kiedyś o dowcipie,
02:33
about a joke the students played on him.
50
153763
1921
jaki wykręcili mu studenci.
02:36
I think it was for his birthday --
51
156152
2537
Zabrali go, chyba w jego urodziny...
02:38
they took him for lunch
52
158713
1417
zabrali go na lunch
02:40
to a sandwich place in Pasadena.
53
160154
4618
do pewnego baru z kanapkami
w Pasadenie.
02:44
It may still exist; I don't know.
54
164796
1635
Może to miejsce nadal istnieje, nie wiem.
02:46
Celebrity sandwiches was their thing.
55
166844
2582
Były tam kanapki opatrzone nazwiskami gwiazd.
02:49
You could get a Marilyn Monroe sandwich.
56
169450
2340
Kanapka Marilyn Monroe.
02:51
You could get a Humphrey Bogart sandwich.
57
171814
2301
Kanapka Humphrey'a Bogarta.
02:54
The students went there in advance,
58
174633
2182
Studenci przyszli tam wcześniej
02:56
and arranged that they'd all order Feynman sandwiches.
59
176839
3398
i ustalili, że wszyscy zamówią kanapki Feynmana.
Potem każdy z nich zamówił taką kanapkę.
03:00
One after another, they came in and ordered Feynman sandwiches.
60
180261
2987
Feynman uwielbiał tę historię.
03:03
Feynman loved this story.
61
183272
1228
03:04
He told me this story, and he was really happy and laughing.
62
184524
4034
Śmiał się, kiedy ją opowiadał,
03:08
When he finished the story, I said to him,
63
188582
2750
a kiedy skończył opowiadać, zapytałem:
03:11
"Dick, I wonder what would be the difference
64
191356
2863
"Jaka byłaby różnica między kanapką
Feynmana a Susskinda?"
03:14
between a Feynman sandwich and a Susskind sandwich."
65
194243
2993
03:17
And without skipping a beat at all,
66
197751
2015
Bez zwłoki odpowiedział:
03:19
he said, "Well, they'd be about the same.
67
199790
3242
"Byłyby podobne, ale kanapka Susskinda
byłaby podawana w drewnianym pudełku",
03:23
The only difference is a Susskind sandwich would have a lot more ham."
68
203056
3322
drewnianym jak kiepski aktor.
03:26
"Ham" as in bad actor.
69
206402
1685
(Śmiech)
03:28
(Laughter)
70
208111
1524
03:29
Well, I happened to have been very quick that day,
71
209659
3410
Tego dnia szybko reagowałem, więc powiedziałem:
"Tak, ale moja kanapka byłaby za to mniej nadęta."
03:33
and I said, "Yeah, but a lot less baloney."
72
213093
2143
03:35
(Laughter)
73
215260
2954
(Śmiech)
03:38
(Applause)
74
218238
1137
Prawdę mówiąc,
03:39
The truth of the matter
75
219399
3182
03:42
is that a Feynman sandwich had a load of ham,
76
222605
3982
kanapka Feynmana
była w drewnianym pudełku,
03:46
but absolutely no baloney.
77
226611
2779
ale zupełnie nie była nadęta.
03:50
What Feynman hated worse than anything else
78
230905
2273
Feynman niczego innego nie znosił tak,
jak pretensjonalności,
03:53
was intellectual pretense --
79
233202
2002
pozerstwa,
03:55
phoniness,
80
235228
1229
03:56
false sophistication, jargon.
81
236481
2427
sztucznego wyrafinowania i żargonu.
Pamiętam jak w latach 80-tych,
04:00
I remember sometime during the mid-'80s,
82
240210
4268
w połowie lat 80-tych,
04:04
Dick and I and Sidney Coleman would meet a couple of times
83
244502
4134
Sidney Coleman, Richard i ja
spotkaliśmy się kilka razy
04:08
up in San Francisco -- at some very rich guy's house --
84
248660
3165
w San Francisco w domu pewnego bogacza
04:11
up in San Francisco for dinner.
85
251849
2127
na kolacji.
Na ostatnią kolację bogacz zaprosił nie tylko nas,
04:14
And the last time the rich guy invited us,
86
254000
2236
04:16
he also invited a couple of philosophers.
87
256260
2136
ale też kilku filozofów,
04:18
These guys were philosophers of mind.
88
258420
2528
którzy zajmowali się ludzkim umysłem,
04:20
Their specialty was the philosophy of consciousness.
89
260972
3364
specjalizowali się w filozofii świadomości.
04:24
And they were full of all kinds of jargon.
90
264360
2690
Używali żargonu.
Próbuję przypomnieć sobie słowa...
04:27
I'm trying to remember the words --
91
267074
2396
04:29
"monism," "dualism," categories all over the place.
92
269494
3890
"Monizm," "dualizm" i tym podobne.
Nie wiedzieliśmy, co one oznaczają.
04:33
I didn't know what those meant, neither did Dick or Sydney, for that matter.
93
273408
3574
Żaden z nas nie rozumiał.
O czym więc rozmawialiśmy?
04:37
And what did we talk about?
94
277006
1770
04:38
Well, what do you talk about when you talk about minds?
95
278800
2575
O czym się mówi, kiedy porusza się temat umysłu?
04:41
There's one obvious thing to talk about:
96
281399
2164
Oczywistym wyborem jest pytanie:
04:43
Can a machine become a mind?
97
283587
1649
czy maszyna może stać się umysłem?
04:45
Can you build a machine
98
285838
1729
Czy można zbudować maszynę,
04:47
that thinks like a human being that is conscious?
99
287591
3082
która będzie myśleć jak człowiek,
która będzie świadoma?
04:51
We sat around and talked about this -- we of course never resolved it.
100
291101
3330
Rozmawialiśmy o tym, ale do niczego nie doszliśmy.
04:54
But the trouble with the philosophers
101
294455
1781
Problem z filozofami był taki,
04:56
is that they were philosophizing
102
296260
1976
że filozofowali, zamiast
04:58
when they should have been science-ophizing.
103
298260
2344
spojrzeć na to pytanie z punktu widzenia nauki,
bo to pytanie jest przecież naukowe.
05:01
It's a scientific question, after all.
104
301048
2340
05:03
And this was a very, very dangerous thing to do
105
303412
2907
Filozofowaniem narazili się
Feynmanowi.
05:06
around Dick Feynman.
106
306343
1429
05:07
(Laughter)
107
307796
1484
05:10
Feynman let them have it -- both barrels, right between the eyes.
108
310538
3195
Feynman rozlożył ich na łopatki.
05:13
It was brutal; it was funny -- ooh, it was funny.
109
313757
3071
Było to brutalne, ale też zabawne - naprawdę zabawne.
05:16
But it was really brutal.
110
316852
1713
Nie miał litości.
05:18
He really popped their balloon.
111
318589
1950
Rozprawił się z ich nadęciem.
Ale najlepsze było to,
05:21
But the amazing thing was -- Feynman had to leave a little early;
112
321325
3500
że musiał wyjść trochę wcześniej.
05:24
he wasn't feeling too well, so he left a little bit early.
113
324849
3102
Nie czuł się dobrze, więc wyszedł wcześniej.
05:27
And Sidney and I were left there with the two philosophers.
114
327975
2894
Zostałem tam z Sidneyem i dwoma filozofami.
05:30
And the amazing thing is these guys were flying.
115
330893
2990
Ci filozofowie byli w siódmym niebie.
05:33
They were so happy.
116
333907
1816
Byli tacy szczęśliwi.
Spotkali wspaniałego człowieka,
05:36
They had met the great man;
117
336088
2254
05:38
they had been instructed by the great man;
118
338366
2428
który ich czegoś nauczył.
05:40
they had an enormous amount of fun
119
340818
1941
Świetnie się bawili, kiedy
05:42
having their faces shoved in the mud ...
120
342783
2185
zrównywał ich z ziemią.
To było niesamowite.
05:46
And it was something special.
121
346135
2459
05:48
I realized there was something just extraordinary about Feynman,
122
348618
3389
Zrozumiałem wtedy, że Feynman był wyjątkowy
nawet wtedy, gdy robił to, co robił.
05:52
even when he did what he did.
123
352031
3814
05:58
Dick -- he was my friend; I did call him Dick --
124
358674
2674
Dick był moim przyjacielem. Nazywałem go Dick.
06:01
Dick and I had a little bit of a rapport.
125
361372
2686
Byliśmy sobie całkiem bliscy.
Sądzę, że może nawet łączyła nas specjalna więź.
06:04
I think it may have been a special rapport that he and I had.
126
364082
2874
06:06
We liked each other; we liked the same kind of things.
127
366980
2623
Lubiliśmy się, lubiliśmy te same rzeczy.
06:09
I also like the intellectual macho games.
128
369627
3483
Też bawiły mnie intelektualne gierki w stylu macho.
06:13
Sometimes I would win, mostly he would win,
129
373538
2080
Czasem je wygrywałem, zazwyczaj wygrywał on,
06:15
but we both enjoyed them.
130
375642
1594
ale obaj świetnie się bawiliśmy.
06:17
And Dick became convinced at some point
131
377260
2390
Dick w pewnym momencie doszedł do wniosku,
06:19
that he and I had some kind of similarity of personality.
132
379674
4208
że mamy podobne osobowości.
Sądzę jednak, że nie miał racji.
06:24
I don't think he was right.
133
384486
1454
06:25
I think the only point of similarity between us
134
385964
2219
Jedyną naszą wspólną cechą było to,
że obaj lubimy mówić o sobie.
06:28
is we both like to talk about ourselves.
135
388207
2198
06:30
But he was convinced of this.
136
390429
2841
Ale on był przekonany, że jesteśmy podobni.
Był też ciekawski.
06:33
And the man was incredibly curious.
137
393294
3054
Bardzo ciekawski.
06:36
And he wanted to understand what it was and why it was
138
396372
3674
Chciał dokładnie zrozumieć, czym była nasza nietypowa więź
i skąd się wzięła.
06:40
that there was this funny connection.
139
400070
2827
06:43
And one day, we were walking.
140
403634
1684
Pewnego dnia spacerowaliśmy. Było to we Francji.
06:45
We were in France, in Les Houches.
141
405342
1826
Spacerowaliśmy po La Zouche.
06:47
We were up in the mountains, 1976.
142
407192
3624
Był to rok 1976, byliśmy w górach.
Wtedy to w górach Feynman
06:50
And Feynman said to me, "Leonardo ..."
143
410840
4258
zwrócił się do mnie: "Leonardo".
Powiedział tak,
06:55
The reason he called me "Leonardo" is because we were in Europe,
144
415122
3035
bo byliśmy w Europie,
06:58
and he was practicing his French.
145
418181
1651
a on ćwiczył francuski.
06:59
(Laughter)
146
419856
2120
Zapytał: "Leonardo,
07:02
And he said, "Leonardo,
147
422000
3223
kiedy byłeś dzieckiem,
07:05
were you closer to your mother or your father when you were a kid?"
148
425247
3989
kto był ci bardziej bliski: ojciec czy matka?"
07:09
I said, "Well, my real hero was my father.
149
429260
2976
Odpowiedziałem: "Ojciec był moim bohaterem.
był człowiekiem pracy,
07:13
He was a working man,
150
433317
2151
skończył pięć klas,
07:15
had a fifth-grade education.
151
435492
1653
07:17
He was a master mechanic, and he taught me how to use tools.
152
437635
2824
był świetnym mechanikiem, nauczył mnie jak używać narzędzi.
07:20
He taught me all sorts of things about mechanical things.
153
440483
3968
Nauczył mnie wielu rzeczy związanych z mechaniką.
07:24
He even taught me the Pythagorean theorem.
154
444475
2031
Nauczył mnie twierdzenia Pitagorasa.
07:26
He didn't call it the hypotenuse,
155
446530
1953
Nie mówił o przeciwprostokątnej,
07:28
he called it the shortcut distance."
156
448507
2068
ale o drodze na skróty."
07:31
And Feynman's eyes just opened up.
157
451115
2777
Feynman wytrzeszczył oczy
07:33
He went off like a lightbulb.
158
453916
1593
i uśmiechnął się szeroko.
Powiedział, że
07:36
And he said that he had had
159
456271
2081
07:38
basically exactly the same relationship with his father.
160
458376
3159
praktycznie taka sama relacja
łączyła jego i jego ojca.
07:42
In fact, he had been convinced at one time
161
462130
3420
Był nawet czas, że uważał,
07:45
that to be a good physicist,
162
465574
3811
że dla człowieka, który ma być dobrym fizykiem
bardzo ważne jest, by
07:49
it was very important to have had that kind of relationship
163
469409
3333
mieć taką relację z ojcem.
07:52
with your father.
164
472766
1156
07:53
I apologize for the sexist conversation here,
165
473946
3006
Przepraszam za tę seksistowskie rozmowę,
07:56
but this is the way it really happened.
166
476976
1860
ale tak właśnie wyglądała.
07:58
He said he had been absolutely convinced that this was necessary,
167
478860
3797
Dick powiedział, że jest przekonany, że konieczną rzeczą jest,
08:02
a necessary part of the growing up of a young physicist.
168
482681
3639
by młody fizyk dorastał, mając taką relację z ojcem.
08:06
Being Dick, he, of course, wanted to check this.
169
486915
3133
Jak to on, postanowił sprawdzić swoją tezę.
Postanowił przeprowadzić eksperyment.
08:10
He wanted to go out and do an experiment.
170
490072
2276
Więc go przeprowadził.
08:12
(Laughter)
171
492372
1016
08:13
Well, he did.
172
493412
1152
Chodził i pytał.
08:14
He went out and did an experiment.
173
494588
1658
Pytał wszystkich swoich znajomych, których uważał za dobrych fizyków:
08:16
He asked all his friends that he thought were good physicists,
174
496270
2915
"Kto wywarł większy wpływ na ciebie: tata czy mama?"
08:19
"Was it your mom or your pop that influenced you?"
175
499209
2345
08:21
They were all men,
176
501578
1963
Pytał samych mężczyzn
08:23
and to a man, every single one of them said,
177
503565
2630
i wszyscy odpowiedzieli:
"Moja matka."
08:26
"My mother."
178
506219
1224
08:27
(Laughter)
179
507467
3067
(Śmiech)
08:30
There went that theory, down the trash can of history.
180
510558
4000
Teza została obalona.
08:34
(Laughter)
181
514582
1104
08:35
But he was very excited that he had finally met somebody
182
515710
2802
Ale Dick był bardzo podekscytowany,
08:38
who had the same experience with his father
183
518536
3596
że wreszcie spotkał kogoś, kogo
łączyła identyczna relacja z ojcem.
08:42
as he had with his father.
184
522156
1435
08:43
And for some time, he was convinced this was the reason we got along so well.
185
523615
4125
Przez jakiś czas uważał,
że to właśnie dlatego się tak dobrze rozumiemy.
08:47
I don't know. Maybe. Who knows?
186
527764
1637
Nie wiem. Może? Kto wie?
08:49
But let me tell you a little bit about Feynman the physicist.
187
529860
3792
Chcę jeszcze opowiedzieć kilka rzeczy
o Feynmanie jako fizyku.
08:55
Feynman's style -- no, "style" is not the right word.
188
535882
3954
Jego styl...
Styl to złe słowo.
08:59
"Style" makes you think of the bow tie he might have worn,
189
539860
2845
Styl przywodzi na myśl muszkę, którą mógł zakładać
albo garnitur, który ubierał.
09:02
or the suit he was wearing.
190
542729
1301
To było coś więcej,
09:04
It's something much deeper than that,
191
544054
1919
09:05
but I can't think of another word for it.
192
545997
2071
ale nie mogę znaleźć lepszego słowa.
Styl naukowy Feynmana
09:08
Feynman's scientific style was always to look for the simplest,
193
548092
5442
polegał zawsze na poszukiwaniu najprostszego
rozwiązania danego problemu.
09:13
most elementary solution to a problem that was possible.
194
553558
3915
09:17
If it wasn't possible, you had to use something fancier.
195
557497
3525
Jeśli takiego rozwiązania nie było, to trzeba było użyć czegoś więcej.
Niewątpliwie wielki wpływ na takie podejście do nauki
09:21
No doubt, part of this was his great joy and pleasure
196
561729
4572
miały przyjemność i radość, jakie czerpał
09:26
in showing people that he could think more simply than they could.
197
566325
3432
z pokazywania ludziom, że potrafi myśleć prościej niż oni.
09:30
But he also deeply believed, he truly believed,
198
570097
3159
Był też głęboko przekonany,
09:33
that if you couldn't explain something simply,
199
573280
2240
że jeśli nie umie się wyjaśnić czegoś prosto
09:35
you didn't understand it.
200
575544
1531
to znaczy, że się tego nie rozumie.
09:38
In the 1950s, people were trying to figure out
201
578400
3253
W latach 50. ludzie starali się zrozumieć,
09:41
how superfluid helium worked.
202
581677
1976
jak działa nadciekły hel.
Istniała pewna teoria na ten temat.
09:44
There was a theory.
203
584573
1176
09:45
It was due to a Russian mathematical physicist.
204
585773
2411
Teoria zaproponowana przez fizyka matematycznego z Rosji, która
była bardzo skomplikowana.
09:48
It was a complicated theory;
205
588208
1410
09:49
I'll tell you what it was soon enough.
206
589642
2111
Zaraz wam ją przedstawię.
09:51
It was a terribly complicated theory,
207
591777
1848
Byla to bardzo skomplikowana teoria,
09:53
full of very difficult integrals and formulas
208
593649
2837
pełna trudnych całek i równań,
09:56
and mathematics and so forth.
209
596510
1825
matematyki itd.
09:58
And it sort of worked, but it didn't work very well.
210
598860
3237
W sumie działała, ale nie za dobrze.
Trzymała się kupy tylko wtedy,
10:02
The only way it worked
211
602121
1342
10:03
is when the helium atoms were very, very far apart.
212
603487
3219
gdy atomy helu były bardzo daleko od siebie.
10:06
And unfortunately,
213
606730
2713
Atomy musiały być bardzo daleko od siebie.
Niestety, atomy w ciekłym helu
10:09
the helium atoms in liquid helium are right on top of each other.
214
609467
3158
znajdują się jeden na drugim.
10:12
Feynman decided, as a sort of amateur helium physicist,
215
612649
3341
Feynman zdecydował, że zajmie się tą kwestią
jako amator.
10:16
that he would try to figure it out.
216
616014
2250
10:18
He had an idea, a very clear idea.
217
618288
2404
Miał pewien pomysł, bardzo klarowny.
10:20
He would try to figure out
218
620716
1394
Postanowił ustalić,
10:22
what the quantum wave function of this huge number of atoms looked like.
219
622134
5076
jaka jest funkcja falowa
tej ogromnej liczby atomów.
Postanowił określić tę funkcję
10:27
He would try to visualize it,
220
627234
1647
10:28
guided by a small number of simple principles.
221
628905
2931
w oparciu o kilka prostych zasad.
10:31
The small number of simple principles were very, very simple.
222
631860
2976
Te zasady były naprawdę bardzo proste.
10:34
The first one was that when helium atoms touch each other,
223
634860
3377
Według pierwszej zasady
atomy helu odpychają się, gdy są blisko siebie.
10:38
they repel.
224
638261
1308
10:39
The implication of that is that the wave function has to go to zero,
225
639593
3398
W rezultacie funkcja falowa spada do zera
i zanika, gdy atomy helu się dotykają.
10:43
it has to vanish when the helium atoms touch each other.
226
643015
3085
Innym faktem jest to,
10:46
The other fact is that in the ground state --
227
646124
2309
że przy najniższej energii systemu kwantowego
10:48
the lowest energy state of a quantum system --
228
648457
2737
funkcja falowa jest bardzo prosta,
10:51
the wave function is always very smooth;
229
651218
3271
10:54
it has the minimum number of wiggles.
230
654513
2095
nie wije się.
10:56
So he sat down --
231
656632
1528
Feynman usiadł
10:58
and I imagine he had nothing more
232
658184
2271
uzbrojony tylko, jak to sobie wyobrażam,
11:00
than a simple piece of paper and a pencil --
233
660479
2413
w kartkę papieru i ołówek,
11:02
and he tried to write down, and did write down,
234
662916
2240
i zapisał najprostszą funkcję,
jaka mu przyszła do głowy i
11:05
the simplest function that he could think of,
235
665180
2295
11:07
which had the boundary conditions
236
667499
1977
jaka spełniała odpowiednie warunki,
11:09
that the wave function vanish when things touch
237
669500
2464
żeby funkcja falowa zniknęła przy kontakcie atomów,
11:11
and is smooth in between.
238
671988
1713
ale była gładka pomiędzy nimi.
Zapisał coś bardzo prostego.
11:14
He wrote down a simple thing -- so simple, in fact,
239
674493
2739
Tak prostego,
11:17
that I suspect a really smart high-school student
240
677256
3127
że, jak myślę, nawet bystry licealista
który nie miał zajęć algebry,
11:20
who didn't even have calculus
241
680407
1429
11:21
could understand what he wrote down.
242
681860
1933
zrozumiałby, co Feynman napisał.
11:24
The thing was, that simple thing that he wrote down
243
684337
3149
Ale ta prosta rzecz, którą zapisał
11:27
explained everything that was known at the time about liquid helium,
244
687510
3541
wyjaśniała wszystko, co wiedzieliśmy o płynnym helu,
a nawet trochę więcej.
11:31
and then some.
245
691075
1273
11:32
I've always wondered whether the professionals --
246
692764
2977
Zawsze się zastanawiałem,
czy specjaliści od helu, fizycy zajmujący się na poważnie helem
11:35
the real professional helium physicists --
247
695765
2061
11:37
were just a little bit embarrassed by this.
248
697850
2167
czuli się choć trochę zakłopotani wyczynem Feynmana.
11:40
They had their super-powerful technique,
249
700422
2669
Mieli swoją zaawansowaną technikę,
a jednak nie doszli do tego, co on.
11:43
and they couldn't do as well.
250
703115
1776
11:44
Incidentally, I'll tell you what that super-powerful technique was.
251
704915
4127
Powiem wam, czym była ta zaawansowana technika.
Była to technika diagramów Feynmana.
11:49
It was the technique of Feynman diagrams.
252
709066
2549
11:51
(Laughter)
253
711639
1857
(Śmiech)
11:53
He did it again in 1968.
254
713520
2754
W 1968 roku zrobił to samo
11:56
In 1968, in my own university -- I wasn't there at the time --
255
716781
4986
na moim własnym uniwersytecie.
Jeszcze tam nie pracowałem, ale
12:01
they were exploring the structure of the proton.
256
721791
2572
trwały tam wówczas badania nad strukturą protonu.
12:04
The proton is obviously made of a whole bunch of little particles;
257
724757
3616
Proton jest zbudowany
z mnóstwa małych cząstek.
12:08
this was more or less known.
258
728397
1940
Tyle było wtedy wiadomo.
12:10
And the way to analyze it was, of course, Feynman diagrams.
259
730782
3336
Cząstki te analizowano przy pomocy diagramów Feynmana.
Do tego zresztą służą te diagramy:
12:14
That's what Feynman diagrams were constructed for --
260
734142
2541
12:16
to understand particles.
261
736707
1269
do badania cząstek.
12:18
The experiments that were going on were very simple:
262
738494
2612
Eksperymenty, które prowadzono na uniwersytecie, były bardzo proste.
Brało się proton
12:21
you simply take the proton,
263
741130
1335
12:22
and you hit it really sharply with an electron.
264
742489
2610
i uderzało w niego elektronem.
Potem próbowano opisać ten proces za pomocą diagramów Feynmana.
12:25
This was the thing the Feynman diagrams were for.
265
745123
2691
Jedynym problemem było to,
12:28
The only problem was that Feynman diagrams are complicated.
266
748251
4063
że diagramy Feynmana są skomplikowane.
To zaawansowane całki.
12:32
They're difficult integrals.
267
752338
1540
12:33
If you could do all of them, you would have a very precise theory,
268
753902
3171
Gdyby dało się je rozwiązać, powstałaby precyzyjna teoria.
Ale nie da się ich rozwiązać, są zbyt skomplikowane.
12:37
but you couldn't -- they were just too complicated.
269
757097
2577
Próbowano na wszystkie sposoby.
12:40
People were trying to do them.
270
760573
1461
Udawało się zrobić diagram z jedną pętlą,
12:42
You could do a one-loop diagram. Don't worry about one loop.
271
762058
2920
z dwoma, może nawet z trzema,
12:45
One loop, two loops -- maybe you could do a three-loop diagram,
272
765002
3005
ale nic ponad to.
12:48
but beyond that, you couldn't do anything.
273
768031
2054
Feynman powiedział: "Zapomnijcie o tym
12:50
Feynman said, "Forget all of that.
274
770109
1644
12:51
Just think of the proton
275
771777
1471
i pomyślcie o protonie
12:53
as an assemblage, a swarm, of little particles."
276
773272
4333
jako o roju małych cząstek...
Chmarze cząstek."
12:57
He called them "partons."
277
777629
1651
Feynman nazwał te cząstki partonami.
12:59
He said, "Just think of it as a swarm of partons moving real fast."
278
779304
5703
Powiedział: "Pomyślcie o protonie jako o roju partonów,
poruszających się bardzo szybko."
Przez to, że ich ruch jest szybki,
13:05
Because they're moving real fast,
279
785031
2087
13:08
relativity says the internal motions go very slow.
280
788256
4102
zgodnie z teorią względności, ruchy we wnętrzu są powolne.
Elektron szybko uderza w proton.
13:13
The electron hits it suddenly --
281
793081
1612
13:14
it's like taking a very sudden snapshot of the proton.
282
794717
4057
To uderzenie jest jak robienie protonowi zdjęcia.
Co widzimy?
13:19
What do you see?
283
799413
1155
Zamrożony rój partonów.
13:20
You see a frozen bunch of partons.
284
800592
4034
13:24
They don't move,
285
804650
1182
Nie ruszają się, bo w momencie eksperymentu
13:25
and because they don't move during the course of the experiment,
286
805856
3056
ich pozycja się nie zmienia,
13:28
you don't have to worry about how they're moving.
287
808936
2309
więc nie zastanawiajcie się, w jaki sposób się poruszają,
nie zastanawiajcie się, jakie siły działają między nimi.
13:31
You don't have to worry about the forces between them.
288
811269
2606
Pomyślcie o nich jako
13:33
You just get to think of it as a population of frozen partons."
289
813899
5189
o grupie
zamrożonych partonów.
13:39
This was the key to analyzing these experiments.
290
819574
3464
To klucz do analizy tych eksperymentów.
Bardzo efektywny, ponieważ naprawdę...
13:43
Extremely effective.
291
823062
2774
może nie powiem, że zrewolucjonizował,
13:46
Somebody said the word "revolution" is a bad word.
292
826247
2502
bo to podobno złe słowo...
13:48
I suppose it is, so I won't say "revolution,"
293
828773
2141
13:50
but it certainly evolved very, very deeply our understanding of the proton,
294
830938
5502
ale na pewno znacząco pogłębił
nasze rozumienie protonu
13:56
and of particles beyond that.
295
836464
1796
i drobniejszych cząstek.
13:58
Well, I had some more that I was going to tell you
296
838630
2618
Chciałem opowiedzieć jeszcze kilka rzeczy
o więzi łączącej mnie z Feynmanem,
14:01
about my connection with Feynman,
297
841272
1657
14:02
what he was like,
298
842953
1174
o tym jaki był,
14:04
but I see I have exactly half a minute.
299
844151
2304
ale mam tylko pół minuty.
14:06
So I think I'll just finish up by saying:
300
846479
3927
Więc powiem tylko,
że Feynmanowi nie podobałoby się to wydarzenie.
14:10
I actually don't think Feynman would have liked this event.
301
850430
2796
Powiedziałby pewnie:
14:13
I think he would have said, "I don't need this."
302
853250
4289
"Nie jest mi to potrzebne".
14:18
But ...
303
858142
1150
Jak więc powinniśmy składać mu hołd?
14:19
(Laughter)
304
859316
1008
14:20
How should we honor Feynman?
305
860348
1358
14:21
How should we really honor Feynman?
306
861730
1682
Jak najlepiej uczcić Feynmana?
14:23
I think the answer is we should honor Feynman
307
863436
3144
Sądzę, że powinniśmy oddawać mu hołd
14:26
by getting as much baloney out of our own sandwiches
308
866604
3962
starając się, by nasze kanapki
były jak najmniej nadęte.
14:30
as we can.
309
870590
1246
Dziękuję.
14:32
Thank you.
310
872201
1151
14:33
(Applause)
311
873376
3201
(Brawa)
O tej stronie

Na tej stronie poznasz filmy z YouTube, które są przydatne do nauki języka angielskiego. Zobaczysz lekcje angielskiego prowadzone przez najlepszych nauczycieli z całego świata. Kliknij dwukrotnie na angielskie napisy wyświetlane na stronie każdego filmu, aby odtworzyć film od tego miejsca. Napisy przewijają się synchronicznie z odtwarzaniem filmu. Jeśli masz jakieś uwagi lub prośby, skontaktuj się z nami za pomocą formularza kontaktowego.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7