Leonard Susskind: My friend Richard Feynman

Translator: Trang Nguyen T.H Reviewer: Hiền Trang Thái Trần

Tôi quyết định khi tôi được hỏi làm việc này

rằng điều tôi thực sự muốn nói chính là về bạn của tôi, Richard Feyman

I decided when I was asked to do this

that what I really wanted to talk about was my friend, Richard Feynman.

Tôi là một trong những người may mắn biết ông

I was one of the fortunate few that really did get to know him

và trải nghiệm sự hiện diện của ông

Và tôi sẽ kể về Richard Feynman tôi biết.

and enjoyed his presence.

And I'm going to tell you about the Richard Feynman that I knew.

chắc rằng các bạn ở đây có thể kể cho bạn

về Richard Feyman họ biết

I'm sure there are people here who could tell you

và nó có thể là về Richard Feynman nào đó

about the Richard Feynman they knew,

Richard Feynman là một người rất phức tạp

and it would probably be a different Richard Feynman.

Ông là người với nhiều, nhiều phần

Richard Feynman was a very complex man.

Trước hết, ông là nhà khoa học rất, rất, rất vĩ đại

He was a man of many, many parts.

He was, of course, foremost, a very, very, very great scientist.

Ông là một diễn viên. Bạn thấy ông diễn.

Tôi cũng có may mắn tham dự bài giảng

He was an actor. You saw him act.

I also had the good fortune to be in those lectures,

trên ban công

Bài giảng tuyệt vời

up in the balcony.

Ông ta là nhà triết học.

They were fantastic.

Ông ta là người chơi trống.

Ông là nhà giáo tuyệt vời.

He was a philosopher.

He was a drum player.

He was a teacher par excellence.

Richard Feynman còn là nhà ông bầu,

một ông bầu vĩ đại

Richard Feynman was also a showman,

Ông ta xấc xược, bất kính

an enormous showman.

He was brash, irreverent.

Ông ta đầy nam tính, kiểu đầy lợi thế nam tính

He was full of macho, a kind of macho one-upmanship.

Ông ta yêu thích cuộc tranh đấu trí tuệ

He loved intellectual battle.

Ông ta có cái tôi vĩ đại

He had a gargantuan ego.

Nhưng người đàn ông có, cách nào đó,

But the man had, somehow,

nhiều khoảng trống ở dưới đáy.

Và tôi nói nhiều khoảng trống, trong trường hợp của tôi

a lot of room at the bottom.

And what I mean by that is a lot of room, in my case --

Tôi không thể nói với ai khác, nhưng trong trường hợp của tôi

Nhiều khoảng trống cho một cái tôi khác lớn hơn

I can't speak for anybody else, but in my case --

a lot of room for another big ego.

Xem nào, không lớn như anh ấy

nhưng cũng khá lớn

Well, not as big as his,

but fairly big.

Tôi thường cảm thấy ổn với Dick Feynman

Ở với ông ấy thường rất vui

I always felt good with Dick Feynman.

Ông ấy làm tôi cảm thấy mình thông minh

It was always fun to be with him.

Làm thế nào để một người như vậy làm ta cảm thấy mình thông minh

He always made me feel smart.

Ông ấy đã làm cách nào đó

Ông làm tôi thấy mình thông thái, Ông làm tôi thấy ông thông thái.

How can somebody like that make you feel smart?

Somehow he did.

Ông làm tôi thấy chúng tôi đều thông thái,

He made me feel smart. He made me feel he was smart.

và hai chúng tôi có thể giải quyết bất kỳ vấn đề nào.

He made me feel we were both smart,

and the two of us could solve any problem whatever.

Và thực sự, chúng tôi học lý cùng nhau.

Chúng tôi chưa có bài báo nào chung,

And in fact, we did sometimes do physics together.

nhưng chúng tôi rất vui.

We never published a paper together,

but we did have a lot of fun.

Ông ta yêu thích chiến thắng,

thắng trò chơi phái mạnh, thỉnh thoảng ông tham gia.

He loved to win,

win these little macho games we would sometimes play.

Và ông không chỉ chơi với tôi, nhưng với mọi loại người.

And he didn't only play them with me, but with all sorts of people.

Ông thường thắng.

Nhưng khi ông không thắng, khi ông thua,

He would almost always win.

But when he didn't win, when he lost,

ông cười và làm như vui lắm vậy

he would laugh and seem to have just as much fun

như thể ông ta đã thắng.

Tôi nhớ có lần ông kể tôi nghe

as if he had won.

về chuyện cười sinh viên chọc ông.

I remember once he told me a story

Tôi nghĩ chuyện đó dành cho sinh nhật ông-

about a joke the students played on him.

họ ăn trưa cùng ông

I think it was for his birthday --

tại một tiệm sandwich ở Pasadena.

they took him for lunch

to a sandwich place in Pasadena.

Chắc tiệm vẫn còn, tôi không rõ.

Họ chọn Sandwich dành cho các ngôi sao.

It may still exist; I don't know.

Celebrity sandwiches was their thing.

Ta có thể có sandwich Marilyn Monroe.

Ta có thể dùng sandwich Humphrey Bogart.

You could get a Marilyn Monroe sandwich.

You could get a Humphrey Bogart sandwich.

Sinh viên đến đó trước,

và sắp xếp để gọi sandwich Feynman.

The students went there in advance,

and arranged that they'd all order Feynman sandwiches.

Từng người một, họ đến và gọi sandwich Feynman.

Feynman thích câu chuyện này.

One after another, they came in and ordered Feynman sandwiches.

Ông kể tôi nghe chuyện này, và ông thực sự hạnh phúc, ông cười.

Feynman loved this story.

He told me this story, and he was really happy and laughing.

Khi ông kể xong, tôi nói với ông,

"Dick, tôi tự hỏi điều gì làm nên khác biệt

When he finished the story, I said to him,

giữa sandwich Feynman và sandwich Susskind."

"Dick, I wonder what would be the difference

between a Feynman sandwich and a Susskind sandwich."

Và không ngừng nhịp nào,

ông nói,"xem nào, chúng như nhau.

And without skipping a beat at all,

he said, "Well, they'd be about the same.

Điều khác biệt duy nhất là sandwich Susskind có nhiều thịt nguội hơn."

"Thịt nguội" là nhân tố xấu

The only difference is a Susskind sandwich would have a lot more ham."

(Cười lớn)

"Ham" as in bad actor.

Xem nào, tôi quá vội ngày hôm đó,

(Laughter)

Well, I happened to have been very quick that day,

và tôi nói, "Đúng, nhưng không nhiều thịt xông khói nữa"

(Cười lớn)

and I said, "Yeah, but a lot less baloney."

(Vỗ tay)

(Laughter)

Và sự thật là

(Applause)

The truth of the matter

sandwich Feynman có nhiều thịt nguội

is that a Feynman sandwich had a load of ham,

nhưng không có thịt xông khói.

but absolutely no baloney.

Điều Feynman ghét tệ hơn bất kỳ thứ gì khác.

là trí thức giả tạo,

What Feynman hated worse than anything else

sự giả vờ,

was intellectual pretense --

ngụy biện giả, từ chuyên ngành.

phoniness,

false sophistication, jargon.

Tôi nhớ vào khoảng giữa những năm 80.

I remember sometime during the mid-'80s,

Dick, tôi và Sidney Coleman đã gặp vài lần

Dick and I and Sidney Coleman would meet a couple of times

trên San Francisco tại nhà một gã giàu có

up in San Francisco -- at some very rich guy's house --

tận trên San Francisco cho bữa tối.

Và lần cuối gã giàu có mời chúng tôi,

up in San Francisco for dinner.

gã cũng mời vài triết gia,

And the last time the rich guy invited us,

Những người này là triết gia của trí óc.

he also invited a couple of philosophers.

Chuyên ngành của họ là triết lý về ý thức.

These guys were philosophers of mind.

Their specialty was the philosophy of consciousness.

Và họ dùng toàn từ chuyên môn.

Tôi cố gắng nhớ những từ này.

And they were full of all kinds of jargon.

"đơn", "đôi" nhóm từ ở khắp nơi.

I'm trying to remember the words --

"monism," "dualism," categories all over the place.

Tôi không biết chúng có nghĩa gì, Dick và Sydney cũng thế.

I didn't know what those meant, neither did Dick or Sydney, for that matter.

Và ta nói về gì nhỉ?

Nào, ta nói về gì khi ta nói về trí óc?

And what did we talk about?

Có một điều hiển nhiên để đề cập đến;

Well, what do you talk about when you talk about minds?

Một cái máy có thành trí óc được không?

There's one obvious thing to talk about:

Ta có thể làm cái máy

Can a machine become a mind?

mà nghĩ như con người có ý thức?

Can you build a machine

that thinks like a human being that is conscious?

Chúng tôi ngồi xung quanh và nói về nó chúng tôi có thể giải quyết vấn đề.

We sat around and talked about this -- we of course never resolved it.

Nhưng vấn đề với những triết gia

là họ quá triết lý

But the trouble with the philosophers

và khi họ đáng ra phải khoa học hơn.

is that they were philosophizing

Sau hết, đó là câu hỏi mang tính khoa học.

when they should have been science-ophizing.

Và điều này rất, rất nguy hiểm

It's a scientific question, after all.

quanh Dick Feynman.

And this was a very, very dangerous thing to do

(Cười lớn)

around Dick Feynman.

(Laughter)

Feynman để họ có nó- ở cả 2 mang tai, ngay giữa những cặp mắt.

Feynman let them have it -- both barrels, right between the eyes.

Nó khá tàn nhẫn, nó khá vui-- ồ, nó khá vui.

It was brutal; it was funny -- ooh, it was funny.

Nhưng nó thực sự tàn nhẫn.

Ông ta đập bể trái bóng của họ.

But it was really brutal.

Nhưng điều tuyệt vời là- Feynman phải rời nơi đó sớm một chút,

He really popped their balloon.

But the amazing thing was -- Feynman had to leave a little early;

Ông không khỏe, nên ông đi về sớm.

he wasn't feeling too well, so he left a little bit early.

Và Sidney và tôi bị bỏ lại với hai triết gia.

And Sidney and I were left there with the two philosophers.

Và điều tuyệt vời nữa là mấy triết gia này đang bay bổng.

And the amazing thing is these guys were flying.

Họ quá hạnh phúc.

Họ đã gặp người vĩ đại;

They were so happy.

họ đã được hướng dẫn bởi người vĩ đại;

They had met the great man;

họ có niềm vui bất tận

they had been instructed by the great man;

họ bị xô vào đống bùn...

they had an enormous amount of fun

having their faces shoved in the mud ...

Và nó là điều thật đặc biệt.

Tôi nhận ra rằng có điều gì đặc biệt ở nơi Feynman,

And it was something special.

I realized there was something just extraordinary about Feynman,

kể cả khi ông làm điều ông làm,

even when he did what he did.

Dick-- là người bạn của tôi; tôi gọi ông ta là Dick--

Dick và tôi cũng có chút thân quen.

Dick -- he was my friend; I did call him Dick --

Tôi nghĩ nó có thể là mối quan hệ đặc biệt mà tôi và ông có.

Dick and I had a little bit of a rapport.

Chúng tôi thích nhau; chúng tôi thích những thứ giống nhau.

I think it may have been a special rapport that he and I had.

We liked each other; we liked the same kind of things.

Tôi cũng thích những trò chơi trí tuệ phái mạnh.

I also like the intellectual macho games.

Đôi khi tôi thắng, nhưng đa phần ông thắng

nhưng chúng tôi cùng thích nó.

Sometimes I would win, mostly he would win,

Và Dick bị thuyết phục ở vài điểm rằng

but we both enjoyed them.

ông và tôi có vài tính cách tương tự nhau

And Dick became convinced at some point

that he and I had some kind of similarity of personality.

Tôi không nghĩ ông đúng.

Tôi nghĩ điểm duy nhất tương đồng giữa chúng tôi

I don't think he was right.

là chúng tôi cùng thích nói về mình.

I think the only point of similarity between us

Nhưng ông bị thuyết phục bởi điều này.

is we both like to talk about ourselves.

Và người đàn ông này cực kỳ tò mò.

But he was convinced of this.

Và ông muốn hiểu nó là gì và tại sao thế

And the man was incredibly curious.

And he wanted to understand what it was and why it was

rằng có những kết nối ngộ nghĩnh.

that there was this funny connection.

Một ngày nọ, chúng tôi đang đi bộ.

Chúng tôi ở Pháp, tại Les Houches.

And one day, we were walking.

Chúng tôi đang ở trên ngọn núi, năm 1976.

We were in France, in Les Houches.

We were up in the mountains, 1976.

Và Feynman nói với tôi "Leonardo..."

And Feynman said to me, "Leonardo ..."

Lý do ông gọi tôi là "Leonardo" là vì chúng tôi đã cùng ở Châu Âu,

và ông luyện tiếng Pháp.

The reason he called me "Leonardo" is because we were in Europe,

(Cười lớn)

and he was practicing his French.

Và ông nói, "Leornardo,

(Laughter)

khi còn nhỏ anh gần mẹ hơn hay gần bố hơn?"

And he said, "Leonardo,

were you closer to your mother or your father when you were a kid?"

Tôi nói: "À, người hùng của tôi là bố.

I said, "Well, my real hero was my father.

Ông lao động,

và chỉ học đến lớp 5.

He was a working man,

Ông ta là thợ máy tài giỏi, và ông dạy tôi sử dụng các công cụ.

had a fifth-grade education.

He was a master mechanic, and he taught me how to use tools.

Ông dạy tôi tất cả những thứ về máy móc.

He taught me all sorts of things about mechanical things.

Ông cũng dạy tôi về định lý Pytago

Ông ta không gọi nó là cạnh huyền,

He even taught me the Pythagorean theorem.

ông gọi nó là đường tắt."

He didn't call it the hypotenuse,

Và mắt Feynman sáng rỡ lên.

he called it the shortcut distance."

Ông cứ như cái bóng đèn.

And Feynman's eyes just opened up.

Và ông nói rằng ông từng

He went off like a lightbulb.

có mối quan hệ tương tự vậy với cha của ông.

And he said that he had had

basically exactly the same relationship with his father.

Thực ra, đôi lúc ông đã bị thuyết phục

In fact, he had been convinced at one time

rằng là một nhà vật lý giỏi,

that to be a good physicist,

thì rất quan trọng để có những mối quan hệ kiểu vậy

it was very important to have had that kind of relationship

với bố của mình.

Tôi xin lỗi vì cuộc trò chuyện này,

with your father.

I apologize for the sexist conversation here,

nhưng đây là điều thực sự đã xảy ra.

Ông nói rằng ông hoàn toàn bị thuyết phục rằng nó cần thiết,

but this is the way it really happened.

He said he had been absolutely convinced that this was necessary,

một phần thiết yếu để một nhà vật lý học trẻ lớn lên.

a necessary part of the growing up of a young physicist.

Là Dick, ông, hiển nhiên, muốn kiểm chứng điều này.

Being Dick, he, of course, wanted to check this.

Ông muốn bước ra và làm thí nghiệm.

(Cười lớn)

À, ông ta đã làm vậy.

He wanted to go out and do an experiment.

Ông bước ra và làm thí nghiệm.

(Laughter)

Ông hỏi bạn ông về điều ông nghĩ là nhà vật lý giỏi,

Well, he did.

He went out and did an experiment.

"Mẹ bạn hay nhạc bạn nghe ảnh hưởng bạn?"

He asked all his friends that he thought were good physicists,

Họ đều là đàn ông,

"Was it your mom or your pop that influenced you?"

và với một người đàn ông, mỗi người họ đều nói,

They were all men,

"Mẹ tôi"

and to a man, every single one of them said,

(Cười lớn)

"My mother."

(Laughter)

Họ quẳng mớ lý thuyết đó, vào thùng rác của lịch sử.

There went that theory, down the trash can of history.

(Cười lớn)

Nhưng ông rất hào hứng rằng ông cuối cùng cũng gặp được ai đó

(Laughter)

But he was very excited that he had finally met somebody

người có cùng trải nghiệm với bố của anh ấy

who had the same experience with his father

như ông đã từng có với bố mình.

Và đôi khi, ông bị thuyết phục rằng đây là lý do chúng tôi hợp nhau.

as he had with his father.

And for some time, he was convinced this was the reason we got along so well.

Tôi không biết. Có lẽ. Ai mà biết chứ?

Nhưng để tôi nói cho bạn nghe một chút về nhà vật lý học Feynman

I don't know. Maybe. Who knows?

But let me tell you a little bit about Feynman the physicist.

Kiểu của Feynman-- à, "kiểu" không phải là từ đúng.

Feynman's style -- no, "style" is not the right word.

"Kiểu/ phong cách" làm ta nghĩ đến cái nơ ông đeo,

"Style" makes you think of the bow tie he might have worn,

hoặc bộ vest ông đang đóng.

Nó có gì đó sâu hơn vậy,

or the suit he was wearing.

nhưng tôi không thể nghĩ ra từ nào cho nó.

It's something much deeper than that,

Kiểu khoa học của Feynman, là luôn tìm những thứ đơn giản nhất

but I can't think of another word for it.

Feynman's scientific style was always to look for the simplest,

những giải pháp căn bản cho vấn đề xử lý được.

most elementary solution to a problem that was possible.

Nếu không xử lý được, ta cần phải tìm gì đó thú vị hơn.

If it wasn't possible, you had to use something fancier.

Không nghi ngờ gì, một phần của điều này là niềm hạnh phúc và thỏa mãn của ông.

No doubt, part of this was his great joy and pleasure

để cho người khác thấy ông có thể nghĩ đơn giản hơn ông có thể.

in showing people that he could think more simply than they could.

Nhưng ông cũng tin tưởng sâu sắc rằng, ông tin tưởng chắc chắn,

rằng nếu ta không thể giải thích một điều gì một cách đơn giản,

But he also deeply believed, he truly believed,

thì ta chưa hiểu nó.

that if you couldn't explain something simply,

Vào những năm 1950, người ta gắng làm rõ

you didn't understand it.

In the 1950s, people were trying to figure out

Khí siêu lỏng Helium hoạt động ra sao.

how superfluid helium worked.

Có một lý thuyết.

Nó đề xuất bởi nhà vật lý toán học Nga.

There was a theory.

Đó là một lý thuyết phức tạp;

It was due to a Russian mathematical physicist.

Tôi sẽ nói cho bạn nó là gì sớm thôi.

It was a complicated theory;

Nó thực sự là lý thuyết siêu phức tạp.

I'll tell you what it was soon enough.

Đầy những tích phân công thức phức tạp

It was a terribly complicated theory,

full of very difficult integrals and formulas

đầy toán và đại loại thế.

Và nó chạy, nhưng nó không hoàn toàn ổn.

and mathematics and so forth.

And it sort of worked, but it didn't work very well.

Nó chỉ đúng khi

phân tử heli phải rời xa, rất xa nhau.

The only way it worked

is when the helium atoms were very, very far apart.

Và không may thay,

And unfortunately,

những phân tử heli trong heli lỏng nằm chồng lên nhau.

the helium atoms in liquid helium are right on top of each other.

Feynman quyết định, theo kiểu nhà vật lý học heli nghiệp dư,

Feynman decided, as a sort of amateur helium physicist,

và ông cố gắng tìm ra nó.

Ông có ý tưởng, một ý tưởng rất rõ ràng.

that he would try to figure it out.

Ông cố tìm ra

He had an idea, a very clear idea.

rằng hàm sóng lượng tử của số lớn phân tử sẽ trông thế nào.

He would try to figure out

what the quantum wave function of this huge number of atoms looked like.

Ông cố gắng làm nó trực quan,

theo một số nguyên tắc đơn giản.

He would try to visualize it,

guided by a small number of simple principles.

Một số nhỏ của các nguyên lý rất rất đơn giản.

The small number of simple principles were very, very simple.

Đầu tiên là khi phân tử Heli chạm nhau,

The first one was that when helium atoms touch each other,

chúng đẩy nhau.

Và giả định rằng hàm sóng phải về 0,

they repel.

The implication of that is that the wave function has to go to zero,

và nó phải tan biến khi phân tử Heli chạm nhau.

Sự thật khác là trạng thái đầu tiên--

it has to vanish when the helium atoms touch each other.

trạng thái năng lượng thấp của hệ thống lượng tử--

The other fact is that in the ground state --

hàm sóng thường rất mượt;

the lowest energy state of a quantum system --

the wave function is always very smooth;

là một số nhỏ nhất các giao động.

Và ông ngồi xuống--

it has the minimum number of wiggles.

và tôi tưởng như ông chẳng còn gì khác

So he sat down --

hơn là một mẩu giấy và cây viết chì--

and I imagine he had nothing more

và ông cố ghi chép, và ông đã ghi chép.

than a simple piece of paper and a pencil --

hàm đơn giản nhất ông nghĩ được,

and he tried to write down, and did write down,

và các điều kiện biên

the simplest function that he could think of,

và rằng hàm sóng tan biến khi va chạm xảy ra

which had the boundary conditions

và nó mượt ở khoản giữa.

that the wave function vanish when things touch

and is smooth in between.

Ông viết xuống một thứ đơn giản-- thực ra là quá đơn giản,

mà tôi nghĩ rằng một học sinh thông minh thực sự ở trung học

He wrote down a simple thing -- so simple, in fact,

người chưa học đại số

that I suspect a really smart high-school student

cũng có thể hiểu ông viết cái gì.

who didn't even have calculus

Vấn đề là, thứ đơn giản mà ông viết ra

could understand what he wrote down.

The thing was, that simple thing that he wrote down

giải thích tất cả những gì tại lúc được biết về heli lỏng,

explained everything that was known at the time about liquid helium,

và sau đó một thời gian.

Tôi luôn cố tự hỏi rằng chuyên gia--

and then some.

I've always wondered whether the professionals --

một chuyên gia vật lý heli--

chắc sẽ hơi xấu hổ về điều này.

the real professional helium physicists --

Họ có những kỹ thuật siêu phàm,

were just a little bit embarrassed by this.

và họ không thể làm điều này.

They had their super-powerful technique,

Ngẫu nhiên, tôi sẽ nói cho bạn biết kỹ thuật siêu phàm đó là gì.

and they couldn't do as well.

Incidentally, I'll tell you what that super-powerful technique was.

Nó chính là kỹ thuật lược đồ Feynman.

(cười lớn)

It was the technique of Feynman diagrams.

Ông làm ra nó năm 1968.

(Laughter)

He did it again in 1968.

Vào năm 1968, trong đại học của tôi-- tôi không ở đó lúc đó--

In 1968, in my own university -- I wasn't there at the time --

họ đang nghiên cứu cấu trúc của proton.

they were exploring the structure of the proton.

Proton hiển nhiên được là từ một nhóm các hạt nhỏ;

The proton is obviously made of a whole bunch of little particles;

nhưng điều này cũng được biết đến.

Và cách nó được phân tích, hiển nhiên, bằng lược đồ Feynman.

this was more or less known.

And the way to analyze it was, of course, Feynman diagrams.

Đó là cái mà lược đồ Feynman được cấu trúc để làm--

để hiểu các hạt.

That's what Feynman diagrams were constructed for --

Thí nghiệm được tiến hành rất đơn giản:

to understand particles.

ta đơn giản lấy proton,

The experiments that were going on were very simple:

và ta va mạnh nó với electron.

you simply take the proton,

Đây là thứ lược đồ Feynman được dùng.

and you hit it really sharply with an electron.

Vấn đề duy nhất là lược đồ Feynman khá phức tạp.

This was the thing the Feynman diagrams were for.

The only problem was that Feynman diagrams are complicated.

Nó là những hàm tích phân khó.

Nếu ta có thể giải được, ta có thể đạt được lý thuyết xúc tích.

They're difficult integrals.

If you could do all of them, you would have a very precise theory,

nhưng nếu ta không thể -- thì chúng thực sự quá phức tạp.

but you couldn't -- they were just too complicated.

Người ta cố gắng giải chúng.

Bạn có thể làm nó trong lược đồ một vòng lặp. Đừng lo về vòng lặp tiếp theo.

People were trying to do them.

Một vòng, hai vòng--- có thể ta cần làm lược đồ ba vòng lặp,

You could do a one-loop diagram. Don't worry about one loop.

nhưng nhiều hơn thì ta không thể làm gì.

One loop, two loops -- maybe you could do a three-loop diagram,

Feynman nói "Quên chúng đi.

but beyond that, you couldn't do anything.

Chỉ nghĩ đến proton thôi

như là một nhóm, một bầy các hạt nhỏ"

Feynman said, "Forget all of that.

Just think of the proton

as an assemblage, a swarm, of little particles."

Ông gọi nó là "partons".

Ông nói, "Chỉ nghĩ đến chúng như một nhóm các parton di chuyển nhanh."

He called them "partons."

He said, "Just think of it as a swarm of partons moving real fast."

Bởi chúng di chuyển thật sự quá nhanh,

Và suy ra rằng chuyển động nội sẽ rất chậm

Because they're moving real fast,

relativity says the internal motions go very slow.

Khi Electron va chạm bất ngờ--

Nó giống như cú chụp bất ngờ của proton.

The electron hits it suddenly --

it's like taking a very sudden snapshot of the proton.

Ta thấy gì?

Ta thấy một nhóm các Partons bất động.

What do you see?

You see a frozen bunch of partons.

Chúng không chuyển động,

và bởi chúng không chuyển động trong quá trình thí nghiệm,

They don't move,

and because they don't move during the course of the experiment,

bạn không phải lo lắng nó sẽ chuyển động ra sao.

Bạn không phải lo về lực giữa chúng.

you don't have to worry about how they're moving.

Bạn chỉ cần nghĩ về chúng như một quần thể Partons bất động."

You don't have to worry about the forces between them.

You just get to think of it as a population of frozen partons."

Đây là mấu chốt để phân tích thí nghiệm này.

This was the key to analyzing these experiments.

Rất hiệu quả.

Có người nói từ "cách mạng" là từ xấu.

Extremely effective.

Tôi cho là vậy,

Somebody said the word "revolution" is a bad word.

nhưng nó bao hàm rất, rất sâu trong hiểu biết của ta về proton,

I suppose it is, so I won't say "revolution,"

but it certainly evolved very, very deeply our understanding of the proton,

và những hạt trên nó.

À, tôi có một số điều nữa tôi sắp nói với bạn

and of particles beyond that.

về mối quan hệ với Feynman,

Well, I had some more that I was going to tell you

rằng ông ta thế nào,

nhưng tôi thấy tôi còn đúng nữa phút nữa.

about my connection with Feynman,

what he was like,

Nên tôi nghĩ tôi sẽ kết thúc bằng cách:

but I see I have exactly half a minute.

So I think I'll just finish up by saying:

Tôi không thực sự nghĩ Feynman có thể thích sự kiện này.

Tôi nghĩ ông sẽ nói "tôi không cần điều này."

I actually don't think Feynman would have liked this event.

I think he would have said, "I don't need this."

Nhưng...

(Cười lớn)

Làm sao chúng ta tôn vinh Feynman?

But ...

Làm sao chúng ta thực sự tôn vinh Feynman?

(Laughter)

Tôi nghĩ câu trả lời là chúng ta nên tôn vinh Feynman

How should we honor Feynman?

How should we really honor Feynman?

I think the answer is we should honor Feynman

bằng cách lấy nhiều thịt nguội ra khỏi sandwich của ta

by getting as much baloney out of our own sandwiches

nhiều nhất có thể.

Cám ơn các bạn.

(Vỗ tay).

as we can.

Thank you.

(Applause)