Christina Warinner: Tracking ancient diseases using ... plaque

Christina Warinner: Eski hastalıkları saptamada yeni bir yöntem... diş taşı!

Çeviri: Alper Tulgar Gözden geçirme: Robin Scherbatsky

Have you ever wondered

Diş plağınızın içinde ne olduğunu...

what is inside your dental plaque?

...hiç merak ettiniz mi?

Probably not, but people like me do.

Herhalde etmediniz, fakat benim gibi insanlar eder.

I'm an archeological geneticist

Zürih Üniversitesi...

at the Center for Evolutionary Medicine

Evrim Bilimi Merkezi'nde...

at the University of Zurich,

...genetik arkeologum...

and I study the origins and evolution of human health and disease

...ve eski insanların mumyalanmış kalıntıları ve iskeletleri...

by conducting genetic research

...üzerinde genetik araştırma yürüterek...

on the skeletal and mummified remains of ancient humans.

...insan sağlığı ve hastalıklarının kökeni ve evrimi üzerinde çalışıyorum.

And through this work, I hope to better understand

Ve bu çalışmayla, bedenlerimizin savunmasız yanlarını...

the evolutionary vulnerabilities of our bodies,

...daha iyi anlamayı umuyorum.

so that we can improve

Böylece gelecekte sağlığımızı geliştirip...

and better manage our health in the future.

...daha iyi yönetebileceğiz.

There are different ways to approach evolutionary medicine,

Evrim biliminine yaklaşımın farklı yolları vardır...

and one way is to extract human DNA

...bir tanesi eski kemiklerden...

from ancient bones.

insan DNA'sı çıkarmaktır.

And from these extracts,

Ve bu DNA'lardan...

we can reconstruct the human genome at different points in time

...tarih içinde farklı zamanlardaki insan genomunu yeniden inşa edebiliriz...

and look for changes that might be related to adaptations,

...ve adaptasyon, risk faktörleri ve genetik hastalıklarla...

risk factors and inherited diseases.

...ilgili olabilecek değişiklikleri araştırabiliriz.

But this is only one half of the story.

Fakat bu hikayenin sadece bir yüzü.

The most important health challenges today

Günümüzdeki en önemli sağlık sorunları...

are not caused by simple mutations in our genome,

...genetiğimizdeki basit mutasyonlardan değil...

but rather result from a complex and dynamic interplay

...genetik değişim, diyet, mikroplar ve parazitler ve...

between genetic variation,

...bağışıklık sistemimizin verdiği cevap...

diet, microbes and parasites

...arasındaki karmaşık ve dinamik...

and our immune response.

...etkileşimden kaynaklanır.

All of these diseases

Bu hastalıkların hepsinin...

have a strong evolutionary component

...bedenlerimizin geliştiği çevreden...

that directly relates to the fact

...bugün çok farklı bir çevrede yaşadığımız...

that we live today in a very different environment

...gerçeğiyle doğrudan ilgisi olan...

than the ones in which our bodies evolved.

...güçlü evrimsel bir bileşeni vardır.

And in order to understand these diseases,

Ve bu hastalıkları anlayabilmek için...

we need to move past studies of the human genome alone

...sadece insan genomu üzerinde yapılan araştırmaları geçip...

and towards a more holistic approach

...daha bütüncül bir yaklaşım olarak...

to human health in the past.

...geçmişteki insan sağlığına yönelmeliyiz.

But there are a lot of challenges for this.

Fakat bunun için çok sayıda zorluk var.

And first of all, what do we even study?

Ve ilki, biz ne üzerine çalışıyoruz ki?

Skeletons are ubiquitous; they're found all over the place.

İskeletler her yerde mevcut; yani her tarafta bulunabilirler.

But of course, all of the soft tissue has decomposed,

Fakat Tabii ki, yumuşak dokunun hepsi çürümüş...

and the skeleton itself

...ve iskeletin kendisinden...

has limited health information.

...sınırlı bilgi edinilebilir.

Mummies are a great source of information,

Mumyalar büyük bilgi kaynağıdır,...

except that they're really geographically limited

coğrafi olarak çok az...

and limited in time as well.

ve geçmişte sınırlı sayıda olduklarını saymazsak.

Coprolites are fossilized human feces,

Koprolitler fosilleşmiş insan dışkısıdır,

and they're actually extremely interesting.

...ve aslında son derece ilginçtir.

You can learn a lot about ancient diet and intestinal disease,

Antik diyet ve bağırsak hastalıkları hakkında çok şey öğrenebilirsiniz,...

but they are very rare.

...fakat çok nadir bulunurlar.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So to address this problem,

Bu soruna değinmek için...

I put together a team of international researchers

...İsviçre, Danimarka ve İngiltere'de...

in Switzerland, Denmark and the U.K.

...çok az çalışılmış ve her yerde insanlar üzerinde bulunan...

to study a very poorly studied, little known material

...az bilinen bir madde üzerinde çalışmak için...

that's found on people everywhere.

...uluslararası araştırmacılardan oluşan bir takım oluşturdum.

It's a type of fossilized dental plaque

Bu madde diş taşı denilen...

that is called officially dental calculus.

...fosilleşmiş bir çeşit diş plağıdır.

Many of you may know it by the term tartar.

Çoğunuz onu tartar terimi ile tanırsınız.

It's what the dentist cleans off your teeth

Her kontrole gittiğinizde...

every time that you go in for a visit.

...dişçinizin dişinizden temizlediği şeydir.

And in a typical dentistry visit,

Ve sıradan bir diş kontrolünde...

you may have about 15 to 30 milligrams removed.

...yaklaşık 15 ila 30 mg tartar temizletirsiniz.

But in ancient times before tooth brushing,

Fakat diş fırçalamadan önceki antik zamanlarda,...

up to 600 milligrams might have built up on the teeth

...dişlerin üzerinde bir ömür boyu 600 miligrama kadar...

over a lifetime.

birikebilirdi.

And what's really important about dental calculus

Ve diş taşı hakkındaki en önemli şey...

is that it fossilizes just like the rest of the skeleton,

...iskeletin geri kalanı gibi fosilleştiğidir,...

it's abundant in quantity before the present day

...yıllar önce bol miktardaydı...

and it's ubiquitous worldwide.

ve her yerde mevcuttu.

We find it in every population around the world at all time periods

Onbinlerce yıl öncesine kadar tüm dönemlerde ve...

going back tens of thousands of years.

...her toplumda bulabiliriz.

And we even find it in neanderthals and animals.

Ve hatta neandertaller ve hayvanlarda bile bulabiliriz.

And so previous studies

Önceki çalışmalar...

had only focused on microscopy.

...sadece mikroskopi üzerine yoğunlaşmıştı.

They'd looked at dental calculus under a microscope,

Diş taşını mikroskop altında incelediler,...

and what they had found was things like pollen

...ve buldukları şey polen ve...

and plant starches,

bitki nişastaları gibi şeylerdi...

and they'd found muscle cells from animal meats

...ve hayvan etleri ve bakterilerden kas hücreleri...

and bacteria.

...bulmuşlardı.

And so what my team of researchers, what we wanted to do,

Böylece benim takımımın istediği, bizim yapmak istediğimiz...

is say, can we apply

...şöyle diyelim, genomik ve proteomik teknolojiyi...

genetic and proteomic technology

...DNA ve proteinleri saptamada...

to go after DNA and proteins,

...kullanabilir miyiz ve...

and from this can we get better taxonomic resolution

...bu sayede, ne olduğunu gerçekten anlamak için...

to really understand what's going on?

daha iyi bir taksonomik çözünürlük elde edebilir miyiz?

And what we found

Ve şunu ortaya çıkardık ki...

is that we can find many commensal and pathogenic bacteria

...geniz yolunda ve ağızda yerleşmiş...

that inhabited the nasal passages and mouth.

komensal ve patojenik bakteriler bulabiliyoruz.

We also have found immune proteins

Ayrıca bağışıklık proteinlerinin...

related to infection and inflammation

...enfeksiyon ve iltihapla ilişkisi olduğu...

and proteins and DNA related to diet.

...ve protein ve DNA'nın diyetle ilişkisi olduğunu bulduk.

But what was surprising to us, and also quite exciting,

Fakat bizi şaşırtan, ve aynı zamanda heyecanlandıran şey...

is we also found bacteria

...normalde üst solunum yollarında...

that normally inhabit upper respiratory systems.

yerleşen bakteriler bulmamızdı.

So it gives us virtual access to the lungs,

Bu da bize çoğu önemli hastalığın yerleştiği...

which is where many important diseases reside.

akciğerlere hemen hemen bir erişim sağlıyor.

And we also found bacteria

Ve normalde bağırsaklara yerleşen...

that normally inhabit the gut.

bakteriler de bulduk.

And so we can also now virtually gain access

Ve böylece şimdi daha uzaktaki bu organ sistemine...

to this even more distant organ system

...uzun zaman önce çürümüş iskeletten...

that, from the skeleton alone,

...yola çıkarak...

has long decomposed.

erişim imkanımız var.

And so by applying ancient DNA sequencing

Ve böylece eski DNA dizisini ve...

and protein mass spectrometry technologies

...protein kütle spektrometresi teknolojisini...

to ancient dental calculus,

...eski diş taşına uygulayarak...

we can generate immense quantities of data

Binlerce yıl öncesinde diyet, enfeksiyon ve bağışıklık...

that then we can use to begin to reconstruct a detailed picture

...arasındaki dinamik etkileşimin...

of the dynamic interplay

...detaylı bir resmini yeniden inşa etmeye başlamada ...

between diet, infection and immunity

...kullanabileceğimiz büyük miktarlarda...

thousands of years ago.

...bilgi üretebiliriz.

So what started out as an idea,

Bir fikir olarak başlayan bu yol,..

is now being implemented

...şimdi insan sağlığı ve hastalıkların...

to churn out millions of sequences

...uzun vadeli evrimsel tarihinden...

that we can use to investigate

...patojenlerin tek tek genetik kodlarına kadar...

the long-term evolutionary history of human health and disease,

...araştırmada kullanabileceğimiz...

right down to the genetic code of individual pathogens.

...milyonlarca dizi üretmek için uygulanıyor.

And from this information

Ve bu bilgiden yola çıkarak...

we can learn about how pathogens evolve

...patojenlerin nasıl evrimleştiği ve...

and also why they continue to make us sick.

...bizi niçin hasta etmeye devam ettikleri hakkında bilgi edinebiliriz.

And I hope I have convinced you

Ve umarım sizi diş taşının değeri hakkında...

of the value of dental calculus.

...ikna etmişimdir.

And as a final parting thought,

Ve gelecekteki arkeologların adına...

on behalf of future archeologists,

...son bir rica olarak...

I would like to ask you to please think twice

...evinize gidip, dişlerinizi fırçalamadan önce...

before you go home and brush your teeth.

lütfen iki kere düşünün.

(Applause)

(ALKIŞ)

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(ALKIŞ)