Christina Warinner: Tracking ancient diseases using ... plaque

Christina Warinner: Tìm hiểu những căn bệnh cổ đại bằng...cao răng

Translator: Thien Nguyen Reviewer: Nhu PHAM

Have you ever wondered

Các bạn có bao giờ thắc mắc

what is inside your dental plaque?

bên trong cao răng của bạn có những gì?

Probably not, but people like me do.

Chắc là không, nhưng những người như tôi thì có đấy.

I'm an archeological geneticist

Tôi là một nhà di truyền học khảo cổ

at the Center for Evolutionary Medicine

tại Trung tâm Y học tiến hóa

at the University of Zurich,

thuộc đại học Zurich

and I study the origins and evolution of human health and disease

Tôi nghiên cứu về nguồn gốc, sự tiến hóa của sức khỏe và các cặn bệnh ở người

by conducting genetic research

thông qua việc nghiên cứu gen

on the skeletal and mummified remains of ancient humans.

trên xương và những phần được ướp của những xác người cổ đại.

And through this work, I hope to better understand

Và qua đó, tôi hy vọng có thể hiểu nhiều hơn

the evolutionary vulnerabilities of our bodies,

những điểm yếu về mặt tiến hóa của cơ thể chúng ta,

so that we can improve

từ đó có thể cải thiện

and better manage our health in the future.

và kiểm soát cơ thể tốt hơn trong tương lai.

There are different ways to approach evolutionary medicine,

Có nhiều cách để tiếp cận y học tiến hóa,

and one way is to extract human DNA

và một trong số đó là trích xuất DNA từ

from ancient bones.

xương người cổ đại

And from these extracts,

Và từ những chiết xuất này,

we can reconstruct the human genome at different points in time

chúng ta có thể tái tạo lại biểu đồ gen người tại những thời điểm khác nhau

and look for changes that might be related to adaptations,

và tìm kiếm những thay đổi liên quan đến quá trình thích ứng,

risk factors and inherited diseases.

những mối đe dọa và những căn bệnh di truyền.

But this is only one half of the story.

Nhưng đó chỉ là một phần của vấn đề.

The most important health challenges today

Những thách thức lớn nhất về sức khoẻ hiện nay

are not caused by simple mutations in our genome,

không bắt nguồn từ những đột biến gen đơn giản

but rather result from a complex and dynamic interplay

mà là kết quả của những tương tác động phức tạp

between genetic variation,

giữa những biến đổi trong gen,

diet, microbes and parasites

chế độ ăn uống, vi khuẩn, ký sinh trùng

and our immune response.

và những phản ứng của hệ miễn dịch.

All of these diseases

Tất cả những loại bệnh này

have a strong evolutionary component

đều có những thành phần tiến hóa quan trọng

that directly relates to the fact

liên quan trực tiếp đến một thực tế là

that we live today in a very different environment

ngày nay chúng ta sống trong một môi trường

than the ones in which our bodies evolved.

rất khác với môi trường mà cơ thể chúng ta tiến hóa.

And in order to understand these diseases,

Để có thể hiểu được những căn bệnh này,

we need to move past studies of the human genome alone

chúng ta cần phải bỏ qua những nghiên cứu riêng lẻ về gen từ trước

and towards a more holistic approach

và hướng tới những cách tiếp cận nhấn mạnh hơn mối quan hệ chức năng

to human health in the past.

về sức khỏe con người trong quá khứ.

But there are a lot of challenges for this.

Nhưng việc này vẫn còn những thách thức rất lớn cho.

And first of all, what do we even study?

Trước hết, chúng ta thậm chí đang nghiên cứu cái gì?

Skeletons are ubiquitous; they're found all over the place.

Xương người thì rất phổ biến , chúng được tìm thấy có ở khắp mọi nơi.

But of course, all of the soft tissue has decomposed,

Nhưng tất nhiên là những mô mềm đã bị phân hủy,

and the skeleton itself

còn chính bộ xương thì

has limited health information.

chỉ cho thấy những thông tin ít ỏi về sức khỏe.

Mummies are a great source of information,

Xác ướp là một nguồn thông tin đáng giá

except that they're really geographically limited

nhưng chúng bị giới hạn rất lớn về mặt địa lý,

and limited in time as well.

cũng như là thời gian.

Coprolites are fossilized human feces,

Phân người hóa thạch

and they're actually extremely interesting.

cũng là một mẫu nghiên cứu hết sức thú vị.

You can learn a lot about ancient diet and intestinal disease,

Chúng ta có thể học được rất nhiều điều về chế độ ăn uống và những căn bệnh đường ruột thời cổ xưa.

but they are very rare.

Tuy nhiên chúng rất hiếm.

(Laughter)

(Cười)

So to address this problem,

Thế nên để giải quyết vấn đề này,

I put together a team of international researchers

tôi đã tập hợp một nhóm những nhà nghiên cứu quốc tế

in Switzerland, Denmark and the U.K.

tại Thụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kỳ và Anh

to study a very poorly studied, little known material

để nghiên cứu về một loại hợp chất rất ít được nghiên cứu và biết đến

that's found on people everywhere.

nhưng có thể tìm thấy trên bất cứ người nào.

It's a type of fossilized dental plaque

Đó là một loại hóa thạch của chất bám trên răng

that is called officially dental calculus.

thuật ngữ chính thức là sỏi răng.

Many of you may know it by the term tartar.

Hầu hết mọi người biết đến như là cao răng.

It's what the dentist cleans off your teeth

Đó là thứ mà nha sĩ thường tẩy khỏi răng của các bạn

every time that you go in for a visit.

mỗi lần bạn đi khám răng.

And in a typical dentistry visit,

Và trung bình trong một lần khám răng,

you may have about 15 to 30 milligrams removed.

bạn thường được tẩy khỏi khoảng 15 đến 30 mg cao răng

But in ancient times before tooth brushing,

Nhưng ở thời kỳ cổ đại trước khi có thói quen đánh răng,

up to 600 milligrams might have built up on the teeth

sẽ có khoảng 600 mg cao tích tụ trên răng

over a lifetime.

trong suốt cuộc đời.

And what's really important about dental calculus

Và điều thực sự quan trọng về sỏi răng là

is that it fossilizes just like the rest of the skeleton,

nó có thể được hóa thạch như bất cứ thành phần nào của xương,

it's abundant in quantity before the present day

nó tồn tại với một lượng lớn trong quá khứ

and it's ubiquitous worldwide.

và ở khắp mọi nơi trên thế giới.

We find it in every population around the world at all time periods

Chúng tôi tìm thấy chúng ở bất cứ vùng dân cứ nào trên thế giới, tại bất cứ thời điểm nào

going back tens of thousands of years.

trong vòng mười ngàn năm trở lại đây.

And we even find it in neanderthals and animals.

Chúng tôi thậm chí còn tìm thấy trên giống người Neanderthal và động vật.

And so previous studies

Những nghiên cứu trước đây

had only focused on microscopy.

chỉ tập trung vào quan sát hiển vi.

They'd looked at dental calculus under a microscope,

Người ta quan sát sỏi răng dưới kính hiển vi,

and what they had found was things like pollen

và những gì họ tìm thấy là những chất như phấn

and plant starches,

và tinh bột,

and they'd found muscle cells from animal meats

Họ cũng tìm thấy tế bào cơ từ thịt động vật

and bacteria.

và vi khuẩn.

And so what my team of researchers, what we wanted to do,

Và những gì nhóm nghiên cứu của chúng tôi muốn làm là

is say, can we apply

ví như, liệu chúng tôi có thể sử dụng

genetic and proteomic technology

công nghệ về gen và kĩ thuật protein nghiên cứu protein

to go after DNA and proteins,

để lần theo DNA và các protein,

and from this can we get better taxonomic resolution

và từ đó có thể phân loại rõ ràng hơn

to really understand what's going on?

để thực sự hiểu được những gì đang diễn ra?

And what we found

Và những gì chúng tôi tìm được

is that we can find many commensal and pathogenic bacteria

là rất nhiều vi khuẩn hội sinh và gây bệnh

that inhabited the nasal passages and mouth.

sống trong đường mũi và miệng.

We also have found immune proteins

Chúng tôi cũng tìm được những protein miễn dịch

related to infection and inflammation

liên quan đến những viêm nhiễm

and proteins and DNA related to diet.

và những protein và DNA liên quan đến chế độ ăn.

But what was surprising to us, and also quite exciting,

Nhưng điều đáng ngạc nhiên và cũng khá thú vị là

is we also found bacteria

chúng tôi cũng tìm thấy vi khuẩn

that normally inhabit upper respiratory systems.

thường cư trú ở hệ hô hấp trên.

So it gives us virtual access to the lungs,

Chúng gợi cho chúng tôi những liên hệ tới phổi

which is where many important diseases reside.

nơi trú ẩn của rất nhiều loại bệnh quan trọng .

And we also found bacteria

Và chúng tôi cũng tìm thấy vi khuẩn

that normally inhabit the gut.

thường cư ngụ ở thực quản.

And so we can also now virtually gain access

Và vì thế bây giờ chúng cũng gián tiếp liên hệ tới

to this even more distant organ system

những cơ quan nội tạng ở thậm chí xa hơn

that, from the skeleton alone,

mà, đã bị phân hủy từ lâu

has long decomposed.

trên những bộ xương dùng để nghiên cứu,

And so by applying ancient DNA sequencing

Và cũng bằng việc sử dụng phương thức sắp xếp chuỗi DNA cổ đại

and protein mass spectrometry technologies

và công nghệ định lượng trắc phổ cho protein

to ancient dental calculus,

trên sỏi răng cổ đại,

we can generate immense quantities of data

chúng tôi có thể tạo ra một lượng lớn thông tin

that then we can use to begin to reconstruct a detailed picture

để từ đó chúng tôi có thể bắt đầu tái tạo lại một bức tranh chi tiết

of the dynamic interplay

về những tương tác động

between diet, infection and immunity

giữa chế độ ăn, bệnh nhiễm trùng, và sức đề kháng

thousands of years ago.

từ hàng ngàn năm trước.

So what started out as an idea,

Thế là những gì bắt đầu bằng một ý tưởng,

is now being implemented

bây giờ đã được thực thi

to churn out millions of sequences

để sản sinh ra hàng triệu chuỗi

that we can use to investigate

mà chúng ta có thể dùng để tìm hiểu

the long-term evolutionary history of human health and disease,

lịch sử tiến hóa lâu dài của sức khỏe và bệnh tật của con người

right down to the genetic code of individual pathogens.

chi tiết đến tận những mã gen của từng mầm bệnh.

And from this information

Và từ những thông tin này

we can learn about how pathogens evolve

chúng ta có thể học được cách các mầm bệnh tiến hóa

and also why they continue to make us sick.

và tại sao chúng vẫn tiếp tục gây bệnh.

And I hope I have convinced you

Và tôi mong rằng tôi đã thuyết phục các bạn

of the value of dental calculus.

về những giá trị của sỏi răng.

And as a final parting thought,

Và như là một lời từ biệt,

on behalf of future archeologists,

nhân danh những nhà khảo cổ trong tương lai,

I would like to ask you to please think twice

Tôi đề nghị các bạn hãy nghĩ lại

before you go home and brush your teeth.

trước khi về nhà và đánh răng.

(Applause)

(Vỗ tay)

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)