How childhood trauma affects health across a lifetime | Nadine Burke Harris | TED

6,736,038 views ・ 2015-02-17

TED


Ju lutemi, klikoni dy herë mbi titrat në anglisht më poshtë për të luajtur videon.

Translator: Abdul Ameti Reviewer: Helena Bedalli
00:12
In the mid-'90s,
0
12653
1612
Në mesin e viteve 90
00:14
the CDC and Kaiser Permanente
1
14265
2607
CDC dhe Kaiser Permanente
00:16
discovered an exposure that dramatically increased the risk
2
16872
4120
zbuluan një anomali që rrit në mënyrë dramatike rrezikun
00:20
for seven out of 10 of the leading causes of death in the United States.
3
20992
5421
për shtatë nga 10 shkaqet kryesore të vdekjeve në SHBA.
00:26
In high doses, it affects brain development,
4
26953
3391
Në doza të mëdha, ajo ndikon zhvillimin e trurit,
00:30
the immune system, hormonal systems,
5
30344
3667
sistemin imunitar dhe atë hormonal
00:34
and even the way our DNA is read and transcribed.
6
34011
4673
dhe po ashtu mënyrën se si ADN-ja jonë lexohet dhe transkriptohet.
00:38
Folks who are exposed in very high doses
7
38684
3521
Njerëzit që janë të prekur nga kjo anomali në doza shumë të mëdha
00:42
have triple the lifetime risk of heart disease and lung cancer
8
42205
4087
kanë trefish rrezik jete nga sëmundje kardiake, kancer të mushkërisë,
00:46
and a 20-year difference in life expectancy.
9
46292
4659
dhe një lëkundje 20 vjeçare të pritshmërisë së jetesës.
00:51
And yet, doctors today are not trained in routine screening or treatment.
10
51911
5682
Veç kësaj, doktorët nuk janë të trajnuar për ekzaminim ditor dhe shërim.
00:58
Now, the exposure I'm talking about is not a pesticide or a packaging chemical.
11
58203
5355
Anomalia për të cilën po flas, nuk është diçka kimikale.
01:03
It's childhood trauma.
12
63558
2430
Është trauma e fëmijërisë.
01:06
Okay. What kind of trauma am I talking about here?
13
66968
2718
Për çfarë traume po flasim?
01:09
I'm not talking about failing a test or losing a basketball game.
14
69686
4309
Nuk po flas për të dështuarit në provim, ose për humbjen e një lojë basketbolli.
01:13
I am talking about threats that are so severe or pervasive
15
73995
4741
Po flas për kërcënime aq të ashpra e depërtuese
01:18
that they literally get under our skin and change our physiology:
16
78736
4597
që në kuptimin e parë të fjalës na percojne e na e ndërrojnë fiziologjinë
01:23
things like abuse or neglect,
17
83333
2392
gjërat si : abuzimi, neglizhenca
01:25
or growing up with a parent who struggles with mental illness
18
85725
3770
ose të rritesh me një prind që vuan nga ndonjë sëmundje mendore
01:29
or substance dependence.
19
89495
1982
ose i varur nga substance narkotike.
01:31
Now, for a long time,
20
91887
1557
Për një kohë të gjatë,
01:33
I viewed these things in the way I was trained to view them,
21
93444
2997
i kam vështruar këto gjëra në mënyrën që u trajnova ti vështroj:
01:36
either as a social problem -- refer to social services --
22
96441
4092
ose si problem social - referuar në sherbimet sociale
01:40
or as a mental health problem -- refer to mental health services.
23
100533
4583
ose si problem shëndetësor mendor - referuar në shërbime mjekësore.
01:46
And then something happened to make me rethink my entire approach.
24
106088
5688
Më pas ndodhi diçka që më bëri të rishikoj të tërë qasjen time.
01:51
When I finished my residency,
25
111776
1872
Kur mbarova stazhin,
01:53
I wanted to go someplace where I felt really needed,
26
113648
3724
doja të shkoj në ndonjë vend ku ndihesha e nevojshme
01:57
someplace where I could make a difference.
27
117372
3158
një vend ku do të mund të bëja ndryshimin.
02:00
So I came to work for California Pacific Medical Center,
28
120530
3116
Dhe shkova të punoj për Qendrën Mjekësore California Pacific,
02:03
one of the best private hospitals in Northern California,
29
123646
3826
një nga spitalet private më të mira në Kaliforninë Veriore,
02:07
and together, we opened a clinic in Bayview-Hunters Point,
30
127472
4528
dhe bashkë, hapëm një klinikë në Bayview-Hunters Point,
02:12
one of the poorest, most underserved neighborhoods in San Francisco.
31
132000
3733
një nga lagjet më të varfëra dhe të lëna pas dore në San Francisko.
02:16
Now, prior to that point,
32
136263
1855
Përpara se të flasim për këtë,
02:18
there had been only one pediatrician in all of Bayview
33
138118
2862
ishte vetëm një pediatër në tërë Bayview
02:20
to serve more than 10,000 children,
34
140980
3443
për të shërbyer më shumë se 10,000 fëmijë,
02:24
so we hung a shingle, and we were able to provide top-quality care
35
144423
4649
pra iu zhytëm punës, dhe dhamë cilësi të mrekullueshme mjekimi
02:29
regardless of ability to pay.
36
149072
1985
pa marrë parasysh mundësitë financiare.
02:31
It was so cool. We targeted the typical health disparities:
37
151057
4162
Ishte diçka aq e bukur. Vumë në shënjestër pabarazitë tipike në shëndetësi
02:35
access to care, immunization rates, asthma hospitalization rates,
38
155219
4807
qasjen në mjekim, normat e vaksinimit, normat e shtruarjes në spital për azmën,
02:40
and we hit all of our numbers.
39
160026
2157
dhe thyem gjitha rekordet.
02:42
We felt very proud of ourselves.
40
162183
2613
U ndiem shumë krenarë me veten.
02:45
But then I started noticing a disturbing trend.
41
165446
3181
Por pastaj, fillova të vërej një trend shqetësues.
02:48
A lot of kids were being referred to me for ADHD,
42
168627
3890
Shumë fëmijë referoheshin tek unë për " Çrregullime Në Koncentrim dhe
02:52
or Attention Deficit Hyperactivity Disorder,
43
172517
2997
Hiperaktivitet " (ADHD) por në fakt, kur bëra një
02:55
but when I actually did a thorough history and physical,
44
175514
4882
kërkim të thellë historik dhe fizik
03:00
what I found was that for most of my patients,
45
180396
3199
ajo çka gjeta është që shumë nga pacientët e mi
03:03
I couldn't make a diagnosis of ADHD.
46
183595
3039
nuk i diagnostikoja dot me ADHD.
03:07
Most of the kids I was seeing had experienced such severe trauma
47
187264
5570
Shumë nga fëmijët që i kontrolloja kishin përjetuar një traumë aq të fortë
03:12
that it felt like something else was going on.
48
192834
3390
saqë e ndjeja se diçka tjetër po ndodhte.
03:16
Somehow I was missing something important.
49
196224
3982
Disi, po më shpëtonte diçka e rëndësishme.
03:21
Now, before I did my residency, I did a master's degree in public health,
50
201516
3801
Para se te filloja stazhin, mbarova masterin në shëndetësi publike
03:25
and one of the things that they teach you in public health school
51
205317
3093
dhe një nga gjërat që të mësojnë në shkollë publike shëndetësie
03:28
is that if you're a doctor
52
208410
1885
është se, nëse je doktor
03:30
and you see 100 kids that all drink from the same well,
53
210295
3784
dhe sheh 100 fëmijë duke pirë nga i njejti pus
03:34
and 98 of them develop diarrhea,
54
214079
3398
dhe 98ve iu shfaqet diarrhea
03:37
you can go ahead and write that prescription
55
217477
2286
mund të fillosh e t'ju shkruash receta
03:39
for dose after dose after dose of antibiotics,
56
219763
4329
antibiotikësh dozë pas doze
03:44
or you can walk over and say, "What the hell is in this well?"
57
224092
5823
ose të shkosh në vend e të thuash: "Ç'dreqin ka në këtë pus?"
03:49
So I began reading everything that I could get my hands on
58
229915
3793
Pra, fillova të lexoj gjithçka që më vinte në duar
03:53
about how exposure to adversity
59
233708
2554
për se si ekspozimi ndaj fatkeqësive
03:56
affects the developing brains and bodies of children.
60
236262
3479
ndikon mendjen dhe trupin në zhvillim të një fëmije.
03:59
And then one day, my colleague walked into my office,
61
239741
3905
Dhe një ditë, kolegu im hyri te zyra ime dhe tha:
04:03
and he said, "Dr. Burke, have you seen this?"
62
243646
4414
"Dr. Burke, a e keni parë këtë?"
04:08
In his hand was a copy of a research study
63
248900
4002
Në dorën e tij kishte një kopje të një studimi
04:12
called the Adverse Childhood Experiences Study.
64
252902
3217
i quajtur "Studim i përvojave të fatkeqësive gjatë fëmijërisë"
04:16
That day changed my clinical practice and ultimately my career.
65
256569
7123
Ajo ditë ma ndërroi praktiken në klinikë, e përfundimisht edhe karrieren time.
04:24
The Adverse Childhood Experiences Study
66
264465
2108
Studimi rreth përvojave të fatkeqësisë gjatë fëmijërisë
04:26
is something that everybody needs to know about.
67
266573
3232
është diçka që çdokush duhet ta njohë.
04:29
It was done by Dr. Vince Felitti at Kaiser and Dr. Bob Anda at the CDC,
68
269805
5331
E kishte bëre Dr Vince Felitti në Kaiser dhe Dr. Bob Anda në CDC,
04:35
and together, they asked 17,500 adults about their history of exposure
69
275136
8198
dhe së bashku kanë marrë në pyetje 17,500 të rritur rreth përvojave të tyre
04:43
to what they called "adverse childhood experiences," or ACEs.
70
283334
4717
rreth asaj që ata e quajtën : "fatkeqësi fëmijërore" (ACE)
04:48
Those include physical, emotional, or sexual abuse;
71
288911
3927
Këto përfshinin abuzime fizike, emocionale ose seksuale;
04:52
physical or emotional neglect;
72
292838
3926
papërfillshmëri fizike ose emocionale;
04:56
parental mental illness, substance dependence, incarceration;
73
296764
3094
sëmundje mendore të prindërve, varësi ndaj lëndëve narkotike, burg;
04:59
parental separation or divorce;
74
299858
2779
ndarje e prindërve ose divorc;
05:02
or domestic violence.
75
302637
2535
ose dhunë familjare.
05:05
For every yes, you would get a point on your ACE score.
76
305172
4436
Për çdo përgjigje pozitive, merrnin një pikë në rezultatin e ACE.
05:09
And then what they did
77
309608
1508
Çfarë bënë pastaj
05:11
was they correlated these ACE scores against health outcomes.
78
311116
5250
ishte ndërlidhja e këtyre rezultateve ACE kundrejt pasojave shëndetësore.
05:16
What they found was striking.
79
316836
2837
Çfarë ata gjetën ishte e habitshme.
05:19
Two things:
80
319673
1295
Dy gjëra:
05:20
Number one, ACEs are incredibly common.
81
320968
4262
Numër një: ACE-t janë mëse të zakonshme.
05:25
Sixty-seven percent of the population had at least one ACE,
82
325230
6804
67 përqind e popullatës kishte së paku një ACE,
05:32
and 12.6 percent, one in eight, had four or more ACEs.
83
332034
5839
dhe 12,6 përqind, ose 1 nga 8 kishin katër ose më shumë ACE.
05:38
The second thing that they found
84
338692
2279
Gjëja e dytë që gjetën ishte
05:40
was that there was a dose-response relationship
85
340971
3462
një mardhënie "dozë-reagim"
05:44
between ACEs and health outcomes:
86
344433
4600
05:49
the higher your ACE score, the worse your health outcomes.
87
349033
3919
Sa më i madh rezultati i ACE-së, aq më të rënda pasojat shëndetësore.
05:52
For a person with an ACE score of four or more,
88
352952
3251
Për një njeri me rezultat ACE me katër ose më shumë
05:56
their relative risk of chronic obstructive pulmonary disease
89
356203
3692
rreziku i sëmundjeve kronike bllokuese të mushkërive
05:59
was two and a half times that of someone with an ACE score of zero.
90
359895
4551
ishte 2 herë e gjysëm më i madh se tek një njeri me rezultat ACE zero.
06:05
For hepatitis, it was also two and a half times.
91
365096
3274
Për hepatit, po ashtu 2 herë e gjysëm më i madh.
06:08
For depression, it was four and a half times.
92
368370
3320
Për depresion, 4 herë e gjysëm.
06:11
For suicidality, it was 12 times.
93
371690
3433
Për vetëvrasje, 12 herë.
06:15
A person with an ACE score of seven or more
94
375123
3165
Një njeri me rezultat ACE me shtatë ose më shumë
06:18
had triple the lifetime risk of lung cancer
95
378288
4570
kishte trefish më shumë rrezik për jetën nga kanceri i mushkërive.
06:22
and three and a half times the risk of ischemic heart disease,
96
382858
3971
dhe 3 herë e gjysëm rrezik për sëmundje kardiake ishemike.
06:26
the number one killer in the United States of America.
97
386829
3145
vrasësi numër një në SHBA.
06:31
Well, of course this makes sense.
98
391124
2763
Patjetër që kjo ka kuptim.
06:33
Some people looked at this data and they said, "Come on.
99
393887
4667
Disa njerëz panë këto të dhëna dhe thanë : "Shiko.
06:38
You have a rough childhood, you're more likely to drink and smoke
100
398554
4822
Nëse ke pasur fëmijëri të vështirë, ke më shumë gjasa të pish alkool,
06:43
and do all these things that are going to ruin your health.
101
403376
2815
e të tymosesh dhe te bësh gjithe ato gjëra që të shkaterrojnë shëndetin.
06:46
This isn't science. This is just bad behavior."
102
406191
3795
Kjo nuk është shkencë. Është thjesht sjellje e keqe."
06:50
It turns out this is exactly where the science comes in.
103
410486
5239
Eshtë pikërisht këtu ku ndërhyn shkenca.
06:55
We now understand better than we ever have before
104
415725
4654
Tani e kuptojmë më mirë se kurrë,
07:00
how exposure to early adversity
105
420379
3252
se si fatkeqësitë e hershme
07:03
affects the developing brains and bodies of children.
106
423631
3088
prekin zhvillimin e trurit dhe trupin e fëmijëve.
07:06
It affects areas like the nucleus accumbens,
107
426719
2786
Prek "nucleus accumbens" (nga lat. bërthamën e mbështetur)
07:09
the pleasure and reward center of the brain
108
429505
2531
qendra e kënaqësive dhe shpërblimeve në tru
07:12
that is implicated in substance dependence.
109
432036
2646
e cila është e përfshirë në varësine nga drogat.
07:14
It inhibits the prefrontal cortex,
110
434682
2722
Ajo frenon koren parafrontale
07:17
which is necessary for impulse control and executive function,
111
437404
4057
që është e nevojshme për kontrollimin e impulseve dhe funksioneve ekzekutive
07:21
a critical area for learning.
112
441461
2067
një hapësirë kritike për të mësuarit.
07:23
And on MRI scans,
113
443528
1688
Në skanerat MRI
07:25
we see measurable differences in the amygdala,
114
445216
3988
vërejmë dallime të matshme në amigdala,
07:29
the brain's fear response center.
115
449204
2642
qendren e pergjigjes se frikes.
07:32
So there are real neurologic reasons
116
452246
3520
Pra ka arsye të dukshme neurologjike
07:35
why folks exposed to high doses of adversity
117
455766
3530
se pse njerëzit të ekspozuar në doza të mëdha të fatkeqësisë
07:39
are more likely to engage in high-risk behavior,
118
459296
3297
kanë më shumë gjasa të shfaqin sjellje me rrezikshmëri të lartë,
07:42
and that's important to know.
119
462593
1904
dhe kjo është e rëndësishme ta dijmë.
07:44
But it turns out that even if you don't engage in any high-risk behavior,
120
464497
5619
Por del që edhe pse nuk shfaqin sjellje me rrezikshmëri të lartë,
07:50
you're still more likely to develop heart disease or cancer.
121
470116
5141
ka më shumë gjasa që individët të zhvillojnë sëmundje zemre ose kancer.
07:56
The reason for this has to do with the hypothalamic–pituitary–adrenal axis,
122
476101
5925
Arsyeja ka të bëjë me aksin hypotalamiko-hipofizo-adrenal,
08:02
the brain's and body's stress response system
123
482027
3669
që është sistemi i reagimit të trurit dhe trupit,
08:05
that governs our fight-or-flight response.
124
485696
3780
i cili mbikqyr reaksionin e quajtur "lufto ose mbathja".
08:09
How does it work?
125
489476
1955
Si funksionon kjo ?
08:11
Well, imagine you're walking in the forest and you see a bear.
126
491431
3738
Pra, imagjinoni që jeni duke ecur në pyll dhe shihni një ari.
08:15
Immediately, your hypothalamus sends a signal to your pituitary,
127
495169
4157
Menjëherë hipotalamusi yt i çon një sinjal hipofizës tënde
08:19
which sends a signal to your adrenal gland that says,
128
499326
2601
e cila i çon sinjal gjëndrës adrenaline që thotë:
08:21
"Release stress hormones! Adrenaline! Cortisol!"
129
501927
3551
"Lëshoi hormonet e stresit! Adrenalinë! Kortisol!"
08:25
And so your heart starts to pound,
130
505478
2621
Dhe kështu zemra jote fillon të rrahë,
08:28
Your pupils dilate, your airways open up,
131
508099
2134
Qerpikët tuaj zgjerohen, korridoret e frymëmarrjes hapen,
08:30
and you are ready to either fight that bear or run from the bear.
132
510234
6248
dhe ti je gati ose ta luftosh, ose të vraposh nga ariu.
08:36
And that is wonderful
133
516482
2316
Dhe kjo është e mrekullueshme,
08:38
if you're in a forest and there's a bear.
134
518798
3491
nëse je në pyll dhe aty ka një ari.
08:42
(Laughter)
135
522289
2554
(Të qeshura)
08:44
But the problem is what happens when the bear comes home every night,
136
524843
5413
Por problemi është, çfarë ndodh kur ariu vjen në shtëpi çdo natë,
08:50
and this system is activated over and over and over again,
137
530256
5648
dhe ky sistem është i aktivizuar vazhdimisht
08:55
and it goes from being adaptive, or life-saving,
138
535904
4504
dhe kalon nga të qenit i përvetësuar, ose shpëtues i jetës
09:00
to maladaptive, or health-damaging.
139
540408
4125
në trysni dëmtuese të shëndetit.
09:04
Children are especially sensitive to this repeated stress activation,
140
544533
5503
Fëmijët janë sidomos të ndjeshëm nga aktiviteti stresues i përsëritur
09:10
because their brains and bodies are just developing.
141
550036
3234
sepse truri dhe trupi i tyre është në zhvillim e sipër.
09:14
High doses of adversity not only affect brain structure and function,
142
554000
6075
Doza të mëdha të fatkeqësive, jo vetëm që prekin strukturën dhe funksionimin
09:20
they affect the developing immune system,
143
560075
3226
e trurit por ndikojnë negativisht zhvillimin e sistemit imunitar,
09:23
developing hormonal systems,
144
563301
2843
zhvillimin e sistemit hormonal,
09:26
and even the way our DNA is read and transcribed.
145
566144
4689
bile edhe mënyrën se si ADN-ja jonë lexohet dhe transkriptohet.
09:32
So for me, this information threw my old training out the window,
146
572413
4458
Pra, për mua ky informacion hodhi nga dritarja trajnimin tim të vjetër,
09:36
because when we understand the mechanism of a disease,
147
576871
3947
sepse kur e kuptojmë mekanizmin e një sëmundjeje,
09:40
when we know not only which pathways are disrupted, but how,
148
580818
4737
kur e dimë jo vetëm se cilat rrugë janë të ndërprera, por
09:45
then as doctors, it is our job to use this science
149
585555
4661
si ne si doktorë, ta përdorim shkencën
09:50
for prevention and treatment.
150
590216
2629
për parandalim dhe shërim.
09:52
That's what we do.
151
592845
1693
Kjo është ajo që bëjmë ne.
09:54
So in San Francisco, we created the Center for Youth Wellness
152
594728
4063
Pra në San Francisko, krijuam një Qendër Për Mirëqenien e të Rinjve,
09:58
to prevent, screen and heal the impacts of ACEs and toxic stress.
153
598791
5433
për parandalimin, ekzaminimin dhe kurimin e impaktit të ACE-së
10:04
We started simply with routine screening of every one of our kids
154
604224
4583
dhe stresit toksik. Filluam thjesht me ekzaminim rutinë
10:08
at their regular physical,
155
608807
1527
të secilit prej fëmijëve tanë, në aktivitetet e tyre fizike
10:10
because I know that if my patient has an ACE score of 4,
156
610334
4704
sepse e di që nëse pacienti im ka 4 në rezultat të ACE-së
10:15
she's two and a half times as likely to develop hepatitis or COPD,
157
615038
4557
ka 2 herë e gjysëm më shumë gjasa të zhvillojë hepatit ose sëmundje polmonare
10:19
she's four and half times as likely to become depressed,
158
619595
2902
ka 4 herë e gjysëm gjasa më shumë, për të rënë në depresion,
10:22
and she's 12 times as likely to attempt to take her own life
159
622497
4063
dhe 12 herë më shumë të tentojë vetëvrasjen,
10:26
as my patient with zero ACEs.
160
626560
2300
sesa pacienti im me zero ACE.
10:28
I know that when she's in my exam room.
161
628860
2659
Këtë e di kur ai (pacienti) është në dhomën time të ekzaminimit.
10:32
For our patients who do screen positive,
162
632249
2764
Për pacientët që dalin me test pozitiv,
10:35
we have a multidisciplinary treatment team that works to reduce the dose of adversity
163
635013
5222
kemi një ekip shumë disiplinor që punon për të zvogëluar dozat e fatkeqësisë
10:40
and treat symptoms using best practices, including home visits, care coordination,
164
640235
5883
dhe trajton simptomet duke përdorur mënyrat më të mira që përfshin vizitat në shtëpi,
10:46
mental health care, nutrition,
165
646118
3914
koordinimin e kujdesjes, kujdesjen ndaj shëndetit mendor, ushqimin
10:50
holistic interventions, and yes, medication when necessary.
166
650032
4715
intervenimet holistike, dhe po, edhe u japim ilace po qe nevoja.
10:54
But we also educate parents about the impacts of ACEs and toxic stress
167
654747
4689
Por, po ashtu edukojmë prindët në lidhje me impaktin e ACE-së dhe stresit toksik
10:59
the same way you would for covering electrical outlets, or lead poisoning,
168
659436
5510
në të njejtën mënyrë që do të duhej për të mbuluar prizat elektrike ose helmimet nga plumbi,
11:04
and we tailor the care of our asthmatics and our diabetics
169
664946
3940
dhe ne zgjerojmë kujdesjen e asmatikëve dhe diabetikëve tanë
11:08
in a way that recognizes that they may need more aggressive treatment,
170
668886
4458
në një mënyrë që arsyeton që mund t'ju duhet trajtim më i ashpër
11:13
given the changes to their hormonal and immune systems.
171
673344
4427
duke i marrë parasysh ndryshimet hormonale dhe imunitare.
11:17
So the other thing that happens when you understand this science
172
677771
4092
Pra, gjëja tjetër që ndodh kur e kupton këtë shkencë, është
11:21
is that you want to shout it from the rooftops,
173
681863
2998
dëshira për të bërtitur me gishta në vesh
11:24
because this isn't just an issue for kids in Bayview.
174
684861
4330
sepse kjo nuk është një çështje vetëm e fëmijeve në Bayview.
11:29
I figured the minute that everybody else heard about this,
175
689191
3634
Mendova menjëherë që çdo kush që do merrte vesh për këtë,
11:32
it would be routine screening, multi-disciplinary treatment teams,
176
692825
3483
do të kishim ekzaminime ditore, trajtime me ekipe shumëdisciplinare
11:36
and it would be a race to the most effective clinical treatment protocols.
177
696308
4797
dhe do të ishte një garë për protokollet më efikase klinike të shërimit.
11:41
Yeah. That did not happen.
178
701105
4120
Por, jo. Kjo gjë nuk ndodhi.
11:45
And that was a huge learning for me.
179
705225
2855
Dhe ishte një mësim shumë i mirë për mua.
11:48
What I had thought of as simply best clinical practice
180
708080
4807
Ajo që e mendoja të ishte thjesht praktika mjekësore më e mirë,
11:52
I now understand to be a movement.
181
712887
3558
e kuptoj të jetë një lëvizje e tërë.
11:57
In the words of Dr. Robert Block,
182
717125
2350
Sipas fjalëve të Dr Robert Block,
11:59
the former President of the American Academy of Pediatrics,
183
719475
3701
ish Presidentit të Akademisë Amerikane të Pediatrëve,
12:03
"Adverse childhood experiences
184
723176
2952
"Fatkeqësitë fëmijërore
12:06
are the single greatest unaddressed public health threat
185
726128
5010
janë dy kërcënimet e vetme më të paadresuara të shëndetësisë publike
12:11
facing our nation today."
186
731138
2249
me të cilat ballafaqohet kombi ynë sot."
12:13
And for a lot of people, that's a terrifying prospect.
187
733387
4646
Dhe për shumë njerëz kjo është një perspektivë e tmerrshme.
12:18
The scope and scale of the problem seems so large that it feels overwhelming
188
738033
5805
Shtrirja dhe shkalla e këtij problemi duket aq e gjerë saqë duket e kotë
12:23
to think about how we might approach it.
189
743838
2624
të mendohet se si do të mund t'i qaseshim.
12:26
But for me, that's actually where the hopes lies,
190
746462
4407
Por për mua, pikërisht këtu qëndron shpresa,
12:30
because when we have the right framework,
191
750869
2664
sepse kur kemi sistemin e duhur,
12:33
when we recognize this to be a public health crisis,
192
753533
5257
kur e kemi të qartë se kjo është krizë shëndetësore publike,
12:38
then we can begin to use the right tool kit to come up with solutions.
193
758790
5004
atëherë mund të fillojmë ti përdorim mjetet e duhura për të gjetur zgjidhjet.
12:43
From tobacco to lead poisoning to HIV/AIDS,
194
763794
3728
Nga nikotina e helmimi nga plumbi deri tek HIV/SIDA
12:47
the United States actually has quite a strong track record
195
767522
5013
SH.B.A kanë në fakt një të kaluar të fuqishme në adresimin
12:52
with addressing public health problems,
196
772535
2904
e problemeve të shëndetësisë publike,
12:55
but replicating those successes with ACEs and toxic stress
197
775439
5503
por të përsërisim këto suksese me ACE-në dhe stresin toksik,
13:00
is going to take determination and commitment,
198
780942
4597
do të na duhet vendosmëri dhe angazhim,
13:05
and when I look at what our nation's response has been so far,
199
785539
3972
dhe kur e shoh cili ka qenë reagimi i kombit tonë deri më tani,
13:09
I wonder,
200
789511
1844
E pyes veten,
13:11
why haven't we taken this more seriously?
201
791355
3799
"Pse nuk e kemi marrë më seriozisht këtë?"
13:15
You know, at first I thought that we marginalized the issue
202
795154
3822
E dini, së pari mendova që ne e margjinalizuam këtë çështje
13:18
because it doesn't apply to us.
203
798976
1924
sepse nuk vlen për ne.
13:20
That's an issue for those kids in those neighborhoods.
204
800900
3298
Kjo është një çështje për ato fëmijë në ato lagje.
13:24
Which is weird, because the data doesn't bear that out.
205
804198
4189
Gjë që është e çuditshme, sepse të dhënat nuk e pohojnë një gjë të tillë.
13:28
The original ACEs study was done in a population
206
808387
4133
Studimi origjinal i ACE-së, është bërë mbi një popullatë
13:32
that was 70 percent Caucasian,
207
812520
2787
që ishte 70 përqind e racë e bardhë,
13:35
70 percent college-educated.
208
815307
3158
70 përqind, me shkollë të lartë.
13:38
But then, the more I talked to folks,
209
818465
3482
Por pastaj, sa më shumë që i flisja njerëzve,
13:41
I'm beginning to think that maybe I had it completely backwards.
210
821947
4507
fillova të mendoj që ndoshta e paskam kuptuar krejt mbrapsht.
13:47
If I were to ask how many people in this room
211
827334
5944
Nëse do të pyesja sa njerëz në këtë sallë
13:53
grew up with a family member who suffered from mental illness,
212
833278
3679
janë rritur me një anëtar familjeje që ka vuajtur nga sëmundje mendore
13:57
I bet a few hands would go up.
213
837587
2466
vë bast që ca nga ju do t'i ngrisnin duart.
14:00
And then if I were to ask how many folks had a parent who maybe drank too much,
214
840053
5701
Dhe nëse do të pyesja sa njerëz kanë pasur njërin prind që ndoshta pinte shumë,
14:05
or who really believed that if you spare the rod, you spoil the child,
215
845754
4513
ose që besonte se ai që të do, të rreh
14:11
I bet a few more hands would go up.
216
851077
3118
vë bast që ca duar më shumë do të ngriteshin lart.
14:14
Even in this room, this is an issue that touches many of us,
217
854195
5081
Edhe në këtë sallë, kjo është një çështje që prek shumë nga ne,
14:19
and I am beginning to believe that we marginalize the issue
218
859276
3389
dhe po filloj të besoj që ne e margjinalizojmë këtë çështje
14:22
because it does apply to us.
219
862665
2596
pikërisht sepse vlen edhe për ne.
14:25
Maybe it's easier to see in other zip codes
220
865261
2860
Ndoshta është më mirë të shohim në vende të tjera
14:28
because we don't want to look at it.
221
868121
2903
sepse ne nuk duam ta shohim atë.
14:31
We'd rather be sick.
222
871024
2078
Do të preferonim të rrimë të sëmurë.
14:34
Fortunately, scientific advances and, frankly, economic realities
223
874112
6328
Fatmirësisht, të arriturat shkencore, dhe, me thënë të drejtën, realiteti ekonomik
14:40
make that option less viable every day.
224
880440
4044
e bën këtë opsion më pak të mundshëm çdo ditë e më shumë.
14:45
The science is clear:
225
885524
1587
Shkenca është e qartë :
14:47
Early adversity dramatically affects health across a lifetime.
226
887991
4949
Fatkeqësitë e hershme në mënyrë dramatike ndikojnë shëndetin gjatë jetës.
14:53
Today, we are beginning to understand how to interrupt the progression
227
893870
4762
Sot, po fillojmë ta kuptojmë si ta ndalim kalimin nga fakteqësitë e hershme
14:58
from early adversity to disease and early death,
228
898632
4301
në vdekje të parakohshme,
15:02
and 30 years from now,
229
902933
2525
dhe 30 vite më herët,
15:05
the child who has a high ACE score
230
905458
2508
fëmija që ka rezultat ACE të lartë,
15:07
and whose behavioral symptoms go unrecognized,
231
907966
3105
dhe të cilit simptomet e sjelljes janë të padukshme
15:11
whose asthma management is not connected,
232
911071
2700
të cilit menaxhimi i astmës nuk është i lidhur
15:13
and who goes on to develop high blood pressure
233
913771
3204
dhe që vijon duke iu zhvilluar tensioni të lartë,
15:16
and early heart disease or cancer
234
916975
2844
dhe sëmundjet e hershme të zemrës ose kanceri,
15:19
will be just as anomalous as a six-month mortality from HIV/AIDS.
235
919819
5144
do të jenë po aq jonormalë sa një vdekshmëri 6 mujore nga HIV/SIDA.
15:24
People will look at that situation and say, "What the heck happened there?"
236
924963
4485
Njerëzit do të shikojnë në këtë situatë dhe do të thonë : "Ç'dreqin ndodhi aty?"
15:30
This is treatable.
237
930468
2287
Kjo është e shërueshme.
15:32
This is beatable.
238
932755
2772
Kjo mund të mundet.
15:35
The single most important thing that we need today
239
935527
4163
Gjëja e vetme më e rëndesishme është që sot na duhet
15:39
is the courage to look this problem in the face
240
939690
3327
guximi ta shikojmë këtë problem në sy
15:43
and say, this is real and this is all of us.
241
943017
5072
dhe të themi që kjo është e vërtetë dhe është për të gjithë ne.
15:48
I believe that we are the movement.
242
948089
4737
Besoj se ne jemi lëvizja.
15:52
Thank you.
243
952826
1378
Falemnderit.
15:54
(Applause)
244
954204
3463
(Duartrokitje)
Rreth kësaj faqe interneti

Kjo faqe do t'ju prezantojë me videot e YouTube që janë të dobishme për të mësuar anglisht. Do të shihni mësime angleze të mësuara nga mësues të nivelit më të lartë nga e gjithë bota. Klikoni dy herë mbi titrat në anglisht të shfaqura në secilën faqe të videos për të luajtur videon prej andej. Titrat lëvizin në sinkron me riprodhimin e videos. Nëse keni ndonjë koment ose kërkesë, ju lutemi na kontaktoni duke përdorur këtë formular kontakti.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7