Optical illusions show how we see | Beau Lotto

Tłumaczenie: Jakub Porebski Korekta: Marcin Kasiak

I want to start with a game. Okay?

Chcę rozpocząć grą.

And to win this game,

A żeby wygrąć tą grę,

all you have to do is see the reality that's in front of you

jedyne co musicie zrobić, to widzieć rzeczywistość,

as it really is, all right?

taką jaka jest. Wszystko jasne?

So we have two panels here, of colored dots.

Więc, mamy tu dwa panele

kolorowych kropek.

And one of those dots is the same in the two panels.

I jedna z tych kropek jest taka sama

w obu panelach. Okej?

And you have to tell me which one.

A Wy musicie mi powiedzieć, która z nich.

Now, I narrowed it down

Może zawęźmy wybór do

to the gray one, the green one, and, say, the orange one.

szarej, zielonej i... dajmy na to - pomarańczowej.

So by a show of hands, we'll start with the easiest one.

Więc, przez podniesienie rąk -- zacznijmy od najłatwiejszej --

Show of hands: how many people think it's the gray one?

Podnieście ręce: Ile ludzi myśli, że to ta szara?

Really? Okay.

Na prawdę? Okej.

How many people think it's the green one?

Ile ludzi myśli, że to zielona?

And how many people think it's the orange one?

A ile ludzi myśli, że to pomarańczowa?

Pretty even split.

Wyszło całkiem równo.

Let's find out what the reality is.

Przekonajmy się, jak to jest na prawdę.

Here is the orange one.

Tutaj mamy pomarańczową.

(Laughter)

(Śmiech)

Here is the green one.

Tutaj mamy zieloną.

And here is the gray one.

A tu jest szara.

(Laughter)

(Śmiech)

So for all of you who saw that, you're complete realists.

A więc, każdy z was, kto to zobaczył jest kompletnym realistą. Dobra?

All right?

(Laughter)

(Śmiech)

So this is pretty amazing, isn't it?

Więc, całkiem zaskakujące, nie uważacie?

Because nearly every living system

Bo prawie każdy żyjący system

has evolved the ability to detect light in one way or another.

wyewoluował możliwość wykrywania światła, w ten czy inny sposób.

So for us, seeing color

Więc, dla nas, widzenie barw jest jedną z najprostszych rzeczy. które robi mózg.

is one of the simplest things the brain does.

And yet, even at this most fundamental level,

Ale jednak, nawet na tak podstawowym poziomie,

context is everything.

kontekst jest najważniejszy.

What I'm going to talk about is not that context is everything,

Nie chcę tutaj mówić o tym, że kontekst jest wszystkim,

but why context is everything.

ale dlaczego jest wszystkim.

Because it's answering that question

Ponieważ odpowiedź na to pytanie nie mówi nam tylko

that tells us not only why we see what we do,

dlaczego widzimy to co widzimy,

but who we are as individuals,

ale kim jesteśmy jako jednostki,

and who we are as a society.

i kim jesteśmy jako społeczeństwo.

But first, we have to ask another question,

Ale najpierw musimy zadać inne pytanie,

which is, "What is color for?"

a mianowicie: "Po co jest kolor?"

And instead of telling you, I'll just show you.

I zamiast wam opowiadać, po prostu wam pokażę.

What you see here is a jungle scene,

To co tu widzicie to scena z dżungli.

and you see the surfaces according to the amount of light

i widzicie powierzchnie według ilości

that those surfaces reflect.

światła, które te powierzchnie odbijają.

Now, can any of you see the predator that's about to jump out at you?

Teraz, czy ktokolwiek widzi drapieżnika, który zaraz na was skoczy?

And if you haven't seen it yet, you're dead, right?

A jeśli go jeszcze nie zobaczyliście, to jesteście martwi, prawda?

(śmiech)

(Laughter)

Can anyone see it? Anyone? No?

Czy ktokolwiek go widzi? Ktokolwiek? Nie?

Now let's see the surfaces

Teraz, zobaczmy powierzchnie ze względu na jakość światła, które odbijają.

according to the quality of light that they reflect.

And now you see it.

I teraz to widzicie.

So, color enables us to see

Więc, kolor umożliwia nam widzenie

the similarities and differences between surfaces,

podobieństw i różnic pomiędzy powierzchniami,

according to the full spectrum of light that they reflect.

ze względu na pełne spektrum światła, które odbijają.

But what you've just done

Ale to, co właśnie zrobiliście jest, pod wieloma względami, matematycznie niemożliwe.

is in many respects mathematically impossible.

Why?

Dlaczego? Ponieważ, jak mawiał Barkley,

Because, as Berkeley tells us,

we have no direct access to our physical world,

nie mamy bezpośredniego dostępu do fizycznego świata,

other than through our senses.

innego niż przez nasz zmysły.

And the light that falls onto our eyes

A światło padające na nasze oczy

is determined by multiple things in the world,

jest zależne od wielu rzeczy w świecie --

not only the color of objects,

nie tylko od kolorów obiektów,

but also the color of their illumination,

ale także od koloru ich podświetlenia,

and the color of the space between us and those objects.

i koloru przestrzeni pomiędzy nami i tymi obiektami.

You vary any one of those parameters,

Zmień jeden z tych parametrów,

and you'll change the color of the light that falls onto your eye.

a zmienisz kolor światła padającego na twoje oko.

This is a huge problem,

To jest ogromy problem, bo to znaczy, że

because it means that the same image

ten sam obraz może mieć nieskończoną ilość

could have an infinite number of possible real-world sources.

źródeł w świecie zewnętrznym.

Let me show you what I mean.

Pokażę Wam co mam przez to na myśli. Wyobraźcie sobie, że to jest tylna część oka.

Imagine that this is the back of your eye, okay?

I mamy dwa obrazy ze świata.

And these are two projections from the world.

They're identical in every single way.

Są identyczne pod każdym możliwym względem.

Identical in shape, size, spectral content.

Mają ten sam kształt, rozmiar, rozpiętość spektrum.

They are the same, as far as your eye is concerned.

Są identyczne, przynajmniej dla Waszych oczu.

And yet they come from completely different sources.

Ale jednek pochodzą z zupełnie innych źródeł.

The one on the right comes from a yellow surface,

Ten z prawej

pochodzi z żółtej powierzchni,

in shadow, oriented facing the left,

zacienionej, skierowany jest w lewo,

viewed through a pinkish medium.

widziany przez róźowawe medium.

The one on the left comes from an orange surface,

Ten z lewej pochodzi z pomarańczowej powierzchni,

under direct light, facing to the right,

oświetlony bezpośrednio, skierowany w prawo,

viewed through sort of a bluish medium.

widziany przez niebieskawe medium.

Completely different meanings,

Kompletnie różne znaczenia,

giving rise to the exact same retinal information.

zbudowane na podstawie dokładnie tej samej informacji z siatkówki.

And yet it's only the retinal information that we get.

Ale ciągle, jest to tylko informacja z siatkówki

którą dostajemy.

So how on Earth do we even see?

Więc jak na Boga widzimy?

So if you remember anything in this next 18 minutes,

Więc, jeśli masz zapamiętać cokolwiek z następnych 18 minut,

remember this:

pamiętaj to, że światło, które pada na Twoje oko,

that the light that falls onto your eye,

sensory information, is meaningless,

informacja sensoryczna, jest bez znaczenia.

because it could mean literally anything.

Bo może oznaczać dosłownie cokolwiek.

And what's true for sensory information is true for information generally.

A to co jest prawdą dla informacji sensorycznej, jest prawdą dla informacji w ogóle.

There's no inherent meaning in information.

Informacja nie posiada gotowego znaczenia.

It's what we do with that information that matters.

Ważne jest to, co robimy z tą informacją.

So, how do we see? Well, we see by learning to see.

A więc, jak widzimy? Cóż, widzimy bo uczymy się widzieć.

The brain evolved the mechanisms for finding patterns,

Więc, mózg wyspecjalizował mechanizmy odnajdywania wzorów,

finding relationships in information,

odnajdywania relacji w informacjach,

and associating those relationships with a behavioral meaning,

i przypisywania tym relacjom

znaczenia behawioralnego,

a significance, by interacting with the world.

pewnej istotności, poprzez interakcje ze światem.

We're very aware of this

Jesteśmy tego bardzo świadomi

in the form of more cognitive attributes, like language.

w formach atrybutów poznawczych, na przykład w języku.

I'm going to give you some letter strings,

Więc, pokażę Wam teraz ciągi znaków. I chcę, żebyście odczytali je dla mnie na głos,

and I want you to read them out for me, if you can.

jeśli potraficie.

Audience: "Can you read this?"

Widzowie: "Czy potraficie to przeczytać?"

"You are not reading this."

"Nie czytacie tego."

"What are you reading?"

"Co czytacie?"

Beau Lotto: "What are you reading?" Half the letters are missing, right?

Beau Lotto: "Co czytacie?" Brakuje połowy liter. Prawda?

There's no a priori reason

Nie ma odgórnej zasady, dla której "H" powinno być

why an "H" has to go between that "W" and "A."

pomiędzy "W" i "A." (What)

But you put one there. Why?

Ale jednak je tam umieszczacie. Dlaczego?

Because in the statistics of your past experience,

Bo według statystyk przeszłych doświadczeń

it would have been useful to do so.

zrobienie tego byłoby przydatne. Więc robicie to znów.

So you do so again.

And yet you don't put a letter after that first "T."

Ale nie umieszczacie już litery po tym pierwszym "T."

Why? Because it wouldn't have been useful in the past.

Dlaczego? Bo to nie było przydatne w przeszłości.

So you don't do it again.

Więc tego nie robicie.

So, let me show you how quickly our brains can redefine normality,

Więc, pozwólcie, że pokażę Wam szybko, jak nasze mózgi zmieniają normalność,

even at the simplest thing the brain does, which is color.

nawet przy tak prostej funkcji wykonywanej przez mózg, jak widzenie kolorów.

So if I could have the lights down up here.

Więc, proszę przygasić górne światła.

I want you to first notice that those two desert scenes are physically the same.

Chcę, żebyście zauważyli, że te dwie scenerie są fizycznie identyczne.

Są po prostu swoimi odbiciami. Okej?

One is simply the flipping of the other.

Now I want you to look at that dot

Teraz chcę, żebyście spojrzeli na tą kropkę

between the green and the red.

pomiędzy zielonym i czerwonym, okej?

And I want you to stare at that dot. Don't look anywhere else.

I pogapcie się na tę kropkę. Nie patrzcie nigdzie na boki.

We're going to look at it for about 30 seconds,

I popatrzymy się na nią przez jakieś 30 sekund,

co jest strasznym samobójem przy 18 minutowym wykładzie.

which is a bit of a killer in an 18-minute talk.

(Laughter)

(Śmiech)

Ale na prawdę chcę wam pokazać.

But I really want you to learn.

And I'll tell you -- don't look anywhere else --

I powiedzieć -- nie patrzcie nigdzie na boki --

I'll tell you what's happening in your head.

I powiedzieć co się dzieje w waszych głowach.

Your brain is learning,

Wasz mózg się uczy. A uczy się, że prawa strona pola widzenia

and it's learning that the right side of its visual field

jest podświetlona na czerwono;

is under red illumination;

the left side of its visual field is under green illumination.

lewa strona pola widzenia jest podświetlona na zielono.

That's what it's learning. Okay?

Tego się uczy, okej?

Now, when I tell you, I want you to look at the dot between the two desert scenes.

Teraz, kiedy powiem że już, chcę żebyście spojrzeli na kropkę pomiędzy dwiema scenami pustynnymi.

So why don't you do that now?

Może spróbujcie zrobić to teraz?

(Laughter)

(Śmiech)

Can I have the lights up again?

Mogę prosić więcej światła?

I take it from your response they don't look the same anymore, right?

Domyślam się po waszej rekacji, że już nie wyglądały tak samo, prawda?

(Applause)

(Aplauz)

Why? Because your brain is seeing that same information

Dlaczego? Bo wasz mózg widzi tę samą informację

as if the right one is still under red light,

tak jakby prawa była ciągle pod czerwonym,

and the left one is still under green light.

a lewa pod zielonym oświetleniem.

To jest Wasza nowa norma.

That's your new normal.

Okay? So, what does this mean for context?

A wiec, co to oznacza dla kontekstu?

It means I can take two identical squares,

Oznacza to, że mogę wziąć te dwa identyczne kwadraty,

put them in light and dark surrounds,

i umieścić je w jasnym i ciemnym otoczeniu.

and the one on the dark surround looks lighter than on the light surround.

I teraz ten na ciemnym tle wygląda jaśniej, niż ten na jasnym.

Istotne nie jest jednak po prostu jasne lub ciemne otoczenie.

What's significant is not simply the light and dark surrounds that matter.

It's what those light and dark surrounds meant for your behavior in the past.

Tylko to, co to otoczenie oznaczało dla waszego zachowania w przeszłości.

So I'll show you what I mean.

Więc, pokażę Wam co mam na myśli. Mamy tutaj

Here we have that exact same illusion.

dokładnie tę samą iluzję.

We have two identical tiles on the left,

Mamy dwa identyczne kafelki, po lewej,

one in a dark surround, one in a light surround.

jeden w ciemnym otoczeniu, jeden w jasnym otoczeniu.

And the same thing over on the right.

I to samo po prawej.

Now, I'll reveal those two scenes,

Teraz, to co zrobię, to znów pokażę te dwie sceny.

but I'm not going to change anything within those boxes,

Ale nie zmienię nic w tych pudełkach,

poza ich znaczeniem.

except their meaning.

And see what happens to your perception.

I zobaczcie co dzieje się z Waszą percepcją.

Notice that on the left

Zwróćcie uwagę jak po lewej

the two tiles look nearly completely opposite:

te dwa kafelki wyglądają na zupełnie przeciwne:

one very white and one very dark, right?

jeden bardzo biały, jeden bardzo ciemny.

Jasne? Kiedy po prawej

Whereas on the right, the two tiles look nearly the same.

te dwa kafelki wyglądają prawe identycznie.

And yet there is still one on a dark surround,

Ale mimo wszystko jeden jest na ciemnym, a drugi jasnym tle.

and one on a light surround.

Why?

Dlaczego? Ponieważ jeśli kafelek w cieniu

Because if the tile in that shadow were in fact in shadow,

byłby faktycznie w cieniu

and reflecting the same amount of light to your eye

i odbijał tę samą ilość światła do Waszego oka

as the one outside the shadow,

jak ten poza cieniem

it would have to be more reflective -- just the laws of physics.

musiałby mocniej odbijać światło -- to zwykłe prawa fizyki.

So you see it that way.

Wiec widzicie to w ten sposób.

Whereas on the right, the information is consistent

Z kolei po prawej, informacja jest spójna

with those two tiles being under the same light.

z tym, że oba kafelki są tak samo oświetlone.

If they're under the same light reflecting the same amount of light to your eye,

jeżeli są pod tym samym oświetleniem i odbjają tę samą ilość światła

do Waszego oka,

then they must be equally reflective.

to znaczy, że muszą w równym stopniu odbijać światło.

So you see it that way.

Więc widzicie to w ten sposób.

Which means we can bring all this information together

Co oznacza, że możemy zebrać całą tą informację

to create some incredibly strong illusions.

aby stworzyć niesamowicie silne iluzje.

This is one I made a few years ago.

To jest jedna, którą stworzyłem kilka lat temu.

And you'll notice you see a dark brown tile at the top,

Zauważcie, że widzicie ciemno brązowy kafelek na górze,

and a bright orange tile at the side.

i jasno pomarańczowy z boku.

That is your perceptual reality.

To jest Wasza rzeczywistość percepcyjna. Fizyczna rzeczywostość

The physical reality is that those two tiles are the same.

jest taka, że te dwa kafelki są takie same.

Here you see four gray tiles on your left,

Tutaj widzicie cztery szare kafelki po lewej,

seven gray tiles on the right.

siedem szarych kafelków po prawej.

I'm not going to change those tiles at all,

Nie zmienię w ogóle tych kafelków.

but I'm going to reveal the rest of the scene.

Ale odkryję resztę scenerii.

And see what happens to your perception.

I zobaczcie co dzieje się z Waszą percepcją.

The four blue tiles on the left are gray.

Cztery niebieskie kafelki po lewej są szare.

The seven yellow tiles on the right are also gray.

Siedem żółtych kafelków po prawej też jest szarych.

They are the same. Okay?

One są takie same. Okej?

Don't believe me? Let's watch it again.

Nie wierzycie mi? Zobaczmy raz jeszcze.

What's true for color is also true for complex perceptions of motion.

To co jest prawdziwe dla koloru, jest także prawdziwe dla kompleksowego widzenia ruchu.

So, here we have --

Mamy tutaj --

let's turn this around -- a diamond.

obróćmy to -- diament.

And what I'm going to do is, I'm going to hold it here,

I to co zrobię, to będę go tu trzymał,

and I'm going to spin it.

i nim zakręcę.

And for all of you, you'll see it probably spinning this direction.

I wszyscy pewnie zobaczycie, że kręci się w tym kierunku.

Now I want you to keep looking at it.

Teraz chcę, żebyście się mu przyglądali.

Move your eyes around, blink, maybe close one eye.

poruszajcie trochę oczami, mrugnijcie, może zamknijcie jedno oko.

And suddenly it will flip, and start spinning the opposite direction.

I nagle on się odwróci, i zacznie kręcić w odwrotnym kierunku.

Yes? Raise your hand if you got that. Yes?

Tak? Niech podniesie rękę ten, kto to zobaczył. Tak?

Keep blinking.

Mrugajcie dalej. Z każdym mrugnięciem się odwróci. Dobra?

Every time you blink, it will switch.

So I can ask you, which direction is it rotating?

Więc mogę zapytać: W którym kierunku on się kręci?

How do you know?

Skąd to wiemy?

Your brain doesn't know, because both are equally likely.

Wasz mózg nie wie. Bo oba są tak samo prawdopodobne.

So depending on where it looks,

Więc w zależności od tego gdzie patrzy, zmienia się

it flips between the two possibilities.

pomiędzy dwiema możliwościami.

Are we the only ones that see illusions?

Czy tylko my widzimy iluzje?

The answer to this question is no.

Odpowiedź na ty pytanie brzmi: nie.

Even the beautiful bumblebee,

Nawet piękna pszczoła,

with its mere one million brain cells,

ze swoim milionem komórek mózgowych,

which is 250 times fewer cells than you have in one retina,

co jest 250 razy mniejszą ilością, niż macie w swojej siatkówce,

sees illusions, does the most complicated things

widzi iluzje, robi rzeczy tak skomplikowane

that even our most sophisticated computers can't do.

jakich nie potrafią robić nawet najbardziej wyszukane komputery.

So in my lab we work on bumblebees,

A więc w moim laboratorium, pracujemy oczywiście z pszczołami.

because we can completely control their experience,

Ponieważ możemy w pełni kontrolować ich doświadczenie,

and see how it alters the architecture of their brain.

i zobaczyć jako to zmienia architektury ich mózgów.

I robimy to za pomocą Pszczelej Matrycy.

We do this in what we call the Bee Matrix.

Here you have the hive.

Tutaj macie ul. Widzicie królową pszczół,

You can see the queen bee, the large bee in the middle.

to ta wielka pszczoła w środku. To wszystko są jej córki, jajka.

Those are her daughters, the eggs.

I one przemieszczają się tam i z powrotem między ulem

They go back and forth between this hive and the arena, via this tube.

i otoczeniem prze tę rurę.

You'll see one of the bees come out here.

I widzicie że jedna z tych pszczół tu wychodzi.

You see how she has a little number on her?

Widzicie, że ma na sobie malutki numerek?

There's another one coming out, she also has a number on her.

O następna wychodzi. Ma inny numerek na sobie.

Now, they're not born that way, right?

Teraz, one się tak nie rodzą, prawda?

We pull them out, put them in the fridge, and they fall asleep.

Wyciągamy je, wkładamy do lodówki i one zasypiają.

Then you can superglue little numbers on them.

Wtedy można przykleić numerek superglue do nich.

(Śmiech)

(Laughter)

And now, in this experiment they get a reward if they go to the blue flowers.

I dalej w tym eksperymencie są nagradzane za wizytę w niebieskich kwiatach.

They land on the flower,

i lądują na kwiecie. Wkładają tam języki,

stick their tongue in there, called a proboscis, and drink sugar water.

zwane trąbkami, i piją wodę z cukrem.

She's drinking a glass of water that's about that big to you and I,

Ona teraz wypija szklankę wody, tak duże by to było dla mnie i dla Ciebie,

will do that about three times, then fly.

zrobi to około 3 razy i leci dalej.

And sometimes they learn not to go to the blue,

A czasami uczą się, żeby nie lecieć do niebieskiego,

but to go where the other bees go.

ale tam, gdzie idą inne pszczoły.

So they copy each other.

Więc naśladują się wzajemnie. Potrafią liczyć do pięciu. Potrafią rozpoznawać twarze.

They can count to five. They can recognize faces.

And here she comes down the ladder.

A tutaj ona schodzi po drabinie.

And she'll come into the hive, find an empty honey pot,

I wejdzie do ula, znajdzie pusty klaster na miód,

and throw up, and that's honey.

zwymiotuje, i macie miód.

(Laughter)

(Śmiech)

Now remember, she's supposed to be going to the blue flowers,

Teraz pamiętajcie -- (Śmiech)

-- że ona miała iść do niebieskich kwiatów.

but what are these bees doing in the upper right corner?

Ale co robi ta pszczoła w prawym górnym rogu?

It looks like they're going to green flowers.

Wygląda na to, że poszła do zielonych kwiatów.

Now, are they getting it wrong?

Teraz, czy one się pomyliły?

And the answer to the question is no. Those are actually blue flowers.

I odpowiedź na to pytanie brzmi: nie. To są tak na prawdę niebieskie kwiaty.

But those are blue flowers under green light.

Tylko że pod zielonym ośietleniem.

So they're using the relationships between the colors to solve the puzzle,

Więc one używają relacji między kolorami, żeby rozwiązać tę zagadkę.

which is exactly what we do.

Co jest dokładnie tym, co my robimy.

So, illusions are often used,

A więc, iluzje często są używane,

especially in art, in the words of a more contemporary artist,

szczególnie w sztuce, ujmę to w słowa współczesnego artysty,

"to demonstrate the fragility of our senses."

"aby zademonstrować kruchość naszych zmysłów."

Okay, this is complete rubbish.

Okej, to kompletna bzdura.

The senses aren't fragile. And if they were, we wouldn't be here.

A nasze zmysły nie są kruche. Jeśli by były, to by nas tu nie było.

Zamiast tego, kolory mówią nam coś zupełnie innego,

Instead, color tells us something completely different,

that the brain didn't actually evolve to see the world the way it is.

że mózg nie ewoluował, aby widzieć świat dokładnie takim, jakim jest.

We can't.

Tego nie możemy. Zamiast tego mózg ewoluował żeby widzieć świat

Instead, the brain evolved to see the world

the way it was useful to see in the past.

jaki był przydatny do widzenia w przeszłości.

And how we see is by continually redefining normality.

I sposób w jaki widzimy polega na ciągłym redefiniowaniu normalności.

So, how can we take this incredible capacity of plasticity of the brain

Więc jak możemy wziąć

tą niesamowitą plastyczność naszych mózgów

and get people to experience their world differently?

i pozwolić ludziom doświadczać swojego świata w odmienny sposób?

Well, one of the ways we do it in my lab and studio

Cóż, jednym sposobem jakiego używamy w moim laboratorium i studiu

is we translate the light into sound,

jest tłumaczenie światła w dźwięki

and we enable people to hear their visual world.

I umożliwiamy ludziom słyszenie świata wizualnego.

And they can navigate the world using their ears.

I mogą oni nawigować przez ten świat dzięki dźwiękom.

Here's David on the right, and he's holding a camera.

Oto Dawid z prawej. Trzyma kamerę.

On the left is what his camera sees.

Po lewej jet to, co widzi kamera.

And you'll see there's a faint line going across that image.

I widzicie, że tam jest linia, blada linia przechodzi przez obraz.

That line is broken up into 32 squares.

Ta linia jest rozbita na 32 kwadraty.

In each square, we calculate the average color.

W każdym z nich kalkulujemy średni kolor.

And then we just simply translate that into sound.

A potem najwyczajniej tłumaczymy to na dźwięk.

And now he's going to turn around,

I teraz on

się obróci, zamknie oczy,

close his eyes,

and find a plate on the ground with his eyes closed.

i znajdzie talerz leżący na podłodze, z zamkniętymi oczami.

(Continuous sound)

(Sound changes momentarily)

(Sound changes momentarily)

(Sound changes momentarily)

(Sound changes momentarily)

(Sound changes momentarily)

Beau Lotto: He finds it. Amazing, right?

Znalazł. Zadziwiające, prawda?

So not only can we create a prosthetic for the visually impaired,

Więc nie tylko możemy stworzyć protezy dla niewidzących,

but we can also investigate

ale możemy przyjrzeć się jak ludzie

how people literally make sense of the world.

dosłownie budują sens świata.

But we can also do something else.

Ale możemy zrobić coś innego. Możemy tworzyć muzykę dzięki kolorom.

We can also make music with color.

So, working with kids,

Więc, pracując z dziećmi,

they created images,

one tworzyły obrazy,

thinking about what might the images you see

z mylą o tym, jak brzmiałyby obrazy które widać

sound like if we could listen to them.

jeżeli możnaby ich posłuchać.

And then we translated these images.

I potem przetłumaczyliśmy te obrazy.

And this is one of those images.

I oto jeden z nich.

And this is a six-year-old child composing a piece of music

Macie tutaj sześciolatka, komponującego muzykę

for a 32-piece orchestra.

na orkiestrę złożoną z 32 instrumentów.

And this is what it sounds like.

I tak oto ona brzmi.

(Electronic representation of orchestral music)

So, a six-year-old child. Okay?

Więc, sześcioletnie dziecko, Okej?

Now, what does all this mean?

Teraz, co to wszystko oznacza?

What this suggests is that no one is an outside observer of nature, okay?

To sugeruje, że nikt nie jest zewnętrznym obserwatorem

natury. Okej?

We're not defined by our central properties,

Nie jesteśmy zdefiniowani przez nasze centralne właściwości,

by the bits that make us up.

poskładani z części, które nas tworzą.

We're defined by our environment and our interaction with that environment,

Jesteśmy definiowani przez nasze środowiska i nasza interakcję z tym środowiskiem--

by our ecology.

przez naszą ekologię.

And that ecology is necessarily relative, historical and empirical.

I ta ekologia jest koniecznie relatywna,

historycznie i empirycznie.

Więc, chciałbym skończyć tym tutaj.

So, what I'd like to finish with is this over here.

Because what I've been trying to do is really celebrate uncertainty.

Ponieważ co chciałem zrobić to tak na prawdę celebrować niepewność.

Because I think only through uncertainty is there potential for understanding.

Ponieważ uważam, że tylko przez w niepewności jest potencjał rozumienia.

So, if some of you are still feeling a bit too certain,

Więc, jeżeli ktoś z was ciągle czuje się bardzo pewny,

I'd like to do this one.

Chciałbym zrobić coś takiego.

So, if we have the lights down.

Więc, jeżeli możemy przygasić światła.

And what we have here --

I co tutaj mamy --

Can everyone see 25 purple surfaces on your left,

Czy wszyscy widzą 25 purpurowych powierzchni

po lewej,

and 25, call it yellowish, surfaces on your right?

i 25, powiedzmy żółtawych powierzchni po prawej?

So now, what I want to do,

Więc, teraz, co chcę żebyście zrobili:

I'm going to put the middle nine surfaces here

Poddam dziewięć środkowych powierzchni tutaj

under yellow illumination,

żółtej iluminacji

by simply putting a filter behind them.

umieszczając za nimi po prostu żółty filtr.

W porządku. Teraz widzicie, że to zmienia światło

Now you can see that changes the light that's coming through there, right?

które tędy przechodzi. Prawda?

Because now the light is going through a yellowish filter

Bo światło przechodzi przez żółtawy filtr

a potem przez purpurowy.

and then a purplish filter.

I'm going to do the opposite on the left here.

Zrobię to w odwrotnej kolejności tu po lewej.

I'm going to put the middle nine under a purplish light.

Środkowe dziewięć poddam purpurowemu światłu.

Now, some of you will have noticed that the consequence

Teraz, niektórzy zauważą, że w konsekwencji

is that the light coming through those middle nine on the right,

światło wychodzące z tych środkowych dziewięciu po prawej,

or your left, is exactly the same as the light

lub waszej lewej,

jest dokładnie takie samo jak światło przechodzące

coming through the middle nine on your right.

przez środkowe dziewięć po waszej prawej.

Agreed? Yes?

Zgoda? Tak?

Okay. So they are physically the same.

Okej. Więc fizycznie są takie same.

Let's pull the covers off.

Ściągnijmy obudowy.

Now remember --

Teraz pamiętajcie.

you know that the middle nine are exactly the same.

wiecie, że środkowa dziewiątka jest dokładnie taka sama.

Do they look the same?

Czy wygląda tak samo? Nie.

No.

The question is, "Is that an illusion?"

Pytanie brzmi: Czy to jest iluzja?

And I'll leave you with that.

I z tym Was zostawię.

So, thank you very much.

Więc, dziękuję bardzo.

(Laughter)

(Applause)

(Aplauz)