Kakenya Ntaiya: A girl who demanded school | TED

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Magdalena Stonawska Korekta: Capa Girl

There's a group of people in Kenya.

W Kenii mieszka pewien lud.

People cross oceans to go see them.

Ludzie przemierzają oceany, by go zobaczyć.

These people are tall.

Jego członkowie są wysocy.

They jump high. They wear red.

Wysoko skaczą. Noszą czerwone ubrania.

And they kill lions.

I zabijają lwy.

You might be wondering, who are these people?

Zastanawiacie się, kim oni są?

These are the Maasais.

To Masajowie.

And you know what's cool? I'm actually one of them.

Wiecie, co jest super? Jestem jedną z nich.

The Maasais, the boys are brought up to be warriors.

Masajskich chłopców wychowuje się na wojowników,

The girls are brought up to be mothers.

a dziewczynki na matki.

When I was five years old,

Gdy miałam pięć lat

I found out that I was engaged

dowiedziałam się, że jestem zaręczona

to be married as soon as I reached puberty.

i wezmę ślub, gdy osiągnę dojrzałość.

My mother, my grandmother, my aunties,

Moja matka, babcia, moje ciocie

they constantly reminded me that

nieustannie przypominały mi,

your husband just passed by.

że tamten chłopak zostanie moim mężem.

(Laughter) Cool, yeah?

(Śmiech) Super, prawda?

And everything I had to do from that moment

Moim jedynym zadaniem

was to prepare me to be a perfect woman at age 12.

było przygotowanie się do zostania idealną 12-letnią żoną.

My day started at 5 in the morning,

Mój dzień zaczynał się o 5 rano.

milking the cows, sweeping the house,

Doiłam krowy, zamiatałam podłogi,

cooking for my siblings, collecting water, firewood.

gotowałam, chodziłam po wodę i drewno na opał.

I did everything that I needed to do

Robiłam wszystko, co konieczne,

to become a perfect wife.

by zostać perfekcyjną żoną.

I went to school not because the Maasais'

Poszłam do szkoły nie dlatego,

women or girls were going to school.

że wszystkie Masajki chodziły do szkoły.

It's because my mother was denied an education,

Poszłam, bo mojej matce odmówiono edukacji

and she constantly reminded me and my siblings that

i ciągle mówiła mi i mojemu rodzeństwu,

she never wanted us to live the life she was living.

że chce, by nasze życie było inne.

Why did she say that?

Dlaczego tak mówiła?

My father worked as a policeman in the city.

Mój ojciec pracował w mieście jako policjant.

He came home once a year.

Przyjeżdżał do domu raz w roku.

We didn't see him for sometimes even two years.

Czasami nie widzieliśmy go dwa lata.

And whenever he came home, it was a different case.

I z każdym jego powrotem, wszystko się zmieniało.

My mother worked hard in the farm

Moja matka ciężko pracowała na roli,

to grow crops so that we can eat.

by mieć nas czym nakarmić.

She reared the cows and the goats

Hodowała krowy i kozy,

so that she can care for us.

by nam niczego nie brakowało.

But when my father came, he would sell the cows,

Ale ojciec, gdy przyjeżdżał, sprzedawał krowy,

he would sell the products we had,

produkty, które wytworzyła mama

and he went and drank with his friends in the bars.

i szedł do baru pić ze swoimi kolegami.

Because my mother was a woman,

Ponieważ moja matka była kobietą,

she was not allowed to own any property,

nie miała prawa posiadać niczego na własność.

and by default, everything in my family anyway

Wszystko w mojej rodzinie

belongs to my father, so he had the right.

należało do ojca i on o wszystkim decydował.

And if my mother ever questioned him,

Jeżeli mama się sprzeciwiła,

he beat her, abused her, and really it was difficult.

bił ją i dręczył. To była trudna sytuacja.

When I went to school, I had a dream.

Kiedy poszłam do szkoły, zaczęłam marzyć

I wanted to become a teacher.

o zostaniu nauczycielką,

Teachers looked nice.

Nauczycielki ładnie wyglądały.

They wear nice dresses, high-heeled shoes.

Nosiły ładne sukienki i buty na wysokim obcasie.

I found out later that they are uncomfortable, but I admired it.

Później odkryłam, że są niewygodne, ale podziwiałam je.

(Laughter)

(Śmiech)

But most of all, the teacher was just writing on the board --

Ale przede wszystkim nauczycielka tylko pisała na tablicy.

not hard work, that's what I thought,

Myślałam, że to nie jest ciężka praca

compared to what I was doing in the farm.

w porównaniu z tym, co robiłam na farmie.

So I wanted to become a teacher.

Chciałam więc zostać nauczycielką.

I worked hard in school, but when I was in eighth grade,

Dobrze się uczyłam. Ale kiedy byłam w ósmej klasie,

it was a determining factor.

zdarzyło się coś ważnego.

In our tradition, there is a ceremony

Tradycyjna masajska ceremonia,

that girls have to undergo to become women,

podczas której dziewczynka staje się kobietą -

and it's a rite of passage to womanhood.

rytuał przejścia do kobiecości.

And then I was just finishing my eighth grade,

Kończyłam ósmą klasę

and that was a transition for me to go to high school.

i mogłam pójść do szkoły średniej.

This was the crossroad.

Byłam na rozdrożu.

Once I go through this tradition, I was going to become a wife.

Po ceremonii miałam wyjść za mąż.

Well, my dream of becoming a teacher will not come to pass.

Nie mogłabym zostać nauczycielką.

So I talked -- I had to come up with a plan

Musiałam coś wymyślić,

to figure these things out.

stworzyć jakiś plan.

I talked to my father. I did something that most girls have never done.

Poszłam do ojca. Większość dziewcząt nigdy by się nie odważyła.

I told my father, "I will only go through this ceremony

Powiedziałam mu, że wezmę udział w ceremonii,

if you let me go back to school."

jeśli pozwoli mi się dalej uczyć.

The reason why, if I ran away,

Gdybym uciekła,

my father will have a stigma, people will be calling him

mój ojciec zostałby naznaczony, wytykano by go palcami,

the father of that girl who didn't go through the ceremony.

to ten, którego córka nie przeszła przez inicjację.

It was a shameful thing for him to carry the rest of his life.

Wstydziłby się do końca życia.

So he figured out. "Well," he said, "okay,

Stwierdził więc: "Dobrze, wrócisz do szkoły".

you'll go to school after the ceremony."

Stwierdził więc: "Dobrze, wrócisz do szkoły".

I did. The ceremony happened.

Wzięłam udział w rytuale.

It's a whole week long of excitement.

To był tydzień pełen emocji.

It's a ceremony. People are enjoying it.

Źródło radości dla wszystkich.

And the day before the actual ceremony happens,

Dzień przed ceremonią

we were dancing, having excitement,

były tańce, ekscytacja,

and through all the night we did not sleep.

nie spałyśmy całą noc.

The actual day came, and we walked out of the house

W dniu inicjacji wyszłyśmy z domu, tańcząc.

that we were dancing in. Yes, we danced and danced.

Tańczyłyśmy bez końca.

We walked out to the courtyard, and there were a bunch of people waiting.

Tańcząc wyszłyśmy na plac, gdzie czekała grupa ludzi.

They were all in a circle.

Stali w kręgu.

And as we danced and danced,

Tańcząc i tańcząc,

and we approached this circle of women,

zbliżyłyśmy się do tego kręgu

men, women, children, everybody was there.

kobiet i mężczyzn, dzieci, wszystkich mieszkańców wioski,

There was a woman sitting in the middle of it,

W środku siedziała kobieta,

and this woman was waiting to hold us.

miała nas trzymać.

I was the first. There were my sisters and a couple of other girls,

Byłam pierwsza, za mną moje siostry i kilka innych.

and as I approached her,

Zbliżyłam się do niej.

she looked at me, and I sat down.

Spojrzała na mnie, usiadłam.

And I sat down, and I opened my legs.

Rozłożyłam nogi.

As I opened my leg, another woman came,

Przyszła inna kobieta,

and this woman was carrying a knife.

w ręku miała nóż.

And as she carried the knife, she walked toward me

Zbliżyła się do mnie z nożem,

and she held the clitoris, and she cut it off.

chwyciła moją łechtaczkę i ją odcięła.

As you can imagine, I bled. I bled.

Krwawiłam bez końca.

After bleeding for a while, I fainted thereafter.

Krwawiłam, aż w końcu zemdlałam.

It's something that so many girls --

Wiele dziewcząt umiera.

I'm lucky, I never died -- but many die.

Miałam szczęście - przeżyłam.

It's practiced, it's no anesthesia, it's a rusty old knife,

Bez znieczulenia, starym, zardzewiałym nożem,

and it was difficult.

nie jest łatwo.

I was lucky because one, also, my mom did something

Miałam szczęście też dlatego, że moja mama,

that most women don't do.

co rzadko się zdarza,

Three days later, after everybody has left the home,

trzy dni później, gdy nikogo nie było w domu,

my mom went and brought a nurse.

przyprowadziła pielęgniarkę.

We were taken care of.

Zajęła się nami.

Three weeks later, I was healed, and I was back in high school.

Trzy tygodnie później mogłam wrócić do szkoły.

I was so determined to be a teacher now

Byłam zdeterminowana, by zostać nauczycielką,

so that I could make a difference in my family.

zmienić swoją rodzinę.

Well, while I was in high school, something happened.

Jednak w szkole coś się wydarzyło.

I met a young gentleman from our village

Spotkałam chłopaka z mojej wioski,

who had been to the University of Oregon.

który studiował w Oregonie.

This man was wearing a white t-shirt, jeans, camera,

Nosił biały T-shirt i dżinsy, miał aparat,

white sneakers -- and I'm talking about white sneakers.

tenisówki - białe tenisówki.

There is something about clothes, I think, and shoes.

Jest coś takiego w ubraniach i butach.

They were sneakers, and this is in a village

Miał tenisówki, a w wiosce

that doesn't even have paved roads. It was quite attractive.

nie ma nawet utwardzonej drogi. Był atrakcyjny.

I told him, "Well, I want to go to where you are,"

Powiedziałam mu: "Też chcę tam wyjechać".

because this man looked very happy, and I admired that.

Wyglądał na szczęśliwego i podziwiałam to.

And he told me, "Well,

Odpowiedział mi:

what do you mean, you want to go?

"Jak to wyjechać?"

Don't you have a husband waiting for you?"

Nie czeka na ciebie mąż?"

And I told him, "Don't worry about that part.

Powiedziałam, że to nie problem,

Just tell me how to get there."

niech mi tylko powie, jak to zrobić.

This gentleman, he helped me.

Pomógł mi.

While I was in high school also, my dad was sick.

Gdy byłam w szkole średniej, mój tato zachorował.

He got a stroke, and he was really, really sick,

Miał zawał i był w ciężkim stanie.

so he really couldn't tell me what to do next.

Nie mógł mi niczego nakazać.

But the problem is, my father is not the only father I have.

Problem w tym, że nie miałam tylko jednego ojca.

Everybody who is my dad's age, male in the community,

Każdy starszy mężczyzna w wiosce

is my father by default --

był moim ojcem;

my uncles, all of them -- and they dictate what my future is.

wszyscy wujowie mogli decydować o mojej przyszłości.

So the news came, I applied to school

Nadeszła wiadomość,

and I was accepted to Randolph-Macon Woman's College in Lynchburg, Virginia,

że dostałam się do żeńskiej uczelni w Wirginii.

and I couldn't come without the support of the village,

Potrzebowałam wsparcia wioski,

because I needed to raise money to buy the air ticket.

pieniędzy na bilet -

I got a scholarship but I needed to get myself here.

dostałam stypendium, ale musiałam się tam dostać.

But I needed the support of the village,

Potrzebowałam wsparcia wioski,

and here again, when the men heard,

ale gdy mężczyźni się dowiedzieli,

and the people heard that a woman had gotten an opportunity to go to school,

że kobieta ma możliwość wyjazdu na studia,

they said, "What a lost opportunity.

mówili: "Stracona szansa.

This should have been given to a boy. We can't do this."

To powinien być chłopak. Nie możemy jej pomóc".

So I went back and I had to go back to the tradition.

Musiałam więc zaakceptować tradycję.

There's a belief among our people

Wierzymy, że poranek

that morning brings good news.

przynosi dobre wieści.

So I had to come up with something to do with the morning,

Musiałam więc coś wymyślić,

because there's good news in the morning.

by ranek przyniósł dobrą wiadomość.

And in the village also, there is one chief, an elder,

W wiosce jest naczelnik,

who if he says yes, everybody will follow him.

osoba, której wszyscy posłuchają.

So I went to him very early in the morning, as the sun rose.

Poszłam do niego o wschodzie słońca.

The first thing he sees when he opens his door is, it's me.

Byłam pierwszą rzeczą, którą ujrzał rano.

"My child, what are you doing here?"

"Co tu robisz, dziecko?"

"Well, Dad, I need help. Can you support me to go to America?"

"Ojcze, potrzebuję pomocy. Pomożesz mi wyjechać do Ameryki?"

I promised him that I would be the best girl,

Obiecałam, że będę tam najlepsza

I will come back, anything they wanted after that,

i że wrócę, i zrobię wtedy wszystko, co mi nakażą,

I will do it for them.

zrobię dla nich wszystko.

He said, "Well, but I can't do it alone."

Powiedział: "Nie mogę tego zrobić sam".

He gave me a list of another 15 men that I went --

Podał mi imiona 15 mężczyzn,

16 more men -- every single morning

odwiedzałam ich każdego ranka.

I went and visited them.

Chodziłam do nich.

They all came together.

W końcu wszyscy razem,

The village, the women, the men, everybody came together

cała wioska, wszyscy zgodzili się

to support me to come to get an education.

pomóc mi zdobyć wykształcenie.

I arrived in America. As you can imagine, what did I find?

Poleciałam do Ameryki, Co tam znalazłam?

I found snow!

Śnieg!

I found Wal-Marts, vacuum cleaners,

Supermarkety, odkurzacze,

and lots of food in the cafeteria.

mnóstwo jedzenia w barach,

I was in a land of plenty.

to była kraina obfitości.

I enjoyed myself, but during that moment while I was here,

Podobało mi się, ale podczas tego pobytu

I discovered a lot of things.

dokonałam kilku odkryć.

I learned that that ceremony that I went through

Dowiedziałam się, że rytuał, przez który przeszłam,

when I was 13 years old, it was called female genital mutilation.

gdy miałam 13 lat, jest nazywany obrzezaniem kobiet.

I learned that it was against the law in Kenya.

Że zakazuje go prawo Kenii.

I learned that I did not have to trade part of my body

Że nie musiałam oddać kawałka ciała,

to get an education. I had a right.

by zasłużyć na edukację. Miałam do niej prawo.

And as we speak right now, three million girls

W tym momencie trzem milionom dziewcząt w Afryce

in Africa are at risk of going through this mutilation.

grozi obrzezanie.

I learned that my mom had a right to own property.

Dowiedziałam się, że moja mama miała prawo własności,

I learned that she did not have to be abused

że nie musiała tolerować przemocy

because she is a woman.

z powodu swojej płci.

Those things made me angry.

Rozgniewało mnie to.

I wanted to do something.

Chciałam coś zrobić.

As I went back, every time I went,

Za każdym razem, gdy wracałam,

I found that my neighbors' girls were getting married.

zastawałam swoje koleżanki w rolach żon

They were getting mutilated, and here,

i kolejne poddawane obrzezaniu.

after I graduated from here, I worked at the U.N.,

Gdy skończyłam studia, pracowałam w ONZ.

I went back to school to get my graduate work,

Kontynuowałam naukę,

the constant cry of these girls was in my face.

ciągle słysząc krzyk tych dziewcząt.

I had to do something.

Musiałam coś zrobić.

As I went back, I started talking to the men,

Wróciłam i rozmawiałam z mężczyznami

to the village, and mothers, and I said,

w wiosce, i z matkami.

"I want to give back the way I had promised you

Powiedziałam: jak obiecałam, chcę wam podziękować.

that I would come back and help you. What do you need?"

Obiecałam, że wrócę i zrobię dla was wszystko. Czego wam potrzeba?

As I spoke to the women, they told me,

Kobiety mówiły mi:

"You know what we need? We really need a school for girls."

"Potrzebujemy szkoły dla dziewcząt".

Because there had not been any school for girls.

Brakowało szkół dla dziewcząt.

And the reason they wanted the school for girls

Chciały szkoły dla dziewcząt,

is because when a girl is raped when she's walking to school,

bo jeśli dziewczyna zostanie zgwałcona w drodze do szkoły,

the mother is blamed for that.

obwinia się matkę.

If she got pregnant before she got married,

Jeśli niezamężna dziewczyna zajdzie w ciążę,

the mother is blamed for that, and she's punished.

winiona i karana jest matka.

She's beaten.

Jest bita.

They said, "We wanted to put our girls in a safe place."

Mówiły: "Chcemy ich bezpieczeństwa".

As we moved, and I went to talk to the fathers,

Rozmawiałam potem z ojcami

the fathers, of course, you can imagine what they said:

i jak łatwo zgadnąć, mówili:

"We want a school for boys."

"Chcemy szkoły dla chłopców".

And I said, "Well, there are a couple of men from my village

Odpowiedziałam: "Kilku mężczyzn z wioski

who have been out and they have gotten an education.

wyjechało i uczyło się.

Why can't they build a school for boys,

Dlaczego oni nie mogą zbudować szkoły dla chłopców,

and I'll build a school for girls?"

a ja dla dziewcząt?"

That made sense. And they agreed.

To miało sens. Zgodzili się.

And I told them, I wanted them to show me a sign of commitment.

Powiedziałam, że chcę jakiegoś znaku poparcia.

And they did. They donated land where we built the girls' school.

Oddali mi ziemię na budowę szkoły.

We have.

I zbudowaliśmy.

I want you to meet one of the girls in that school.

Chcę wam przedstawić jedną z uczennic.

Angeline came to apply for the school,

Angeline zgłosiła się do szkoły,

and she did not meet any criteria that we had.

ale nie spełniała kryteriów przyjęcia.

She's an orphan. Yes, we could have taken her for that.

Jest sierotą, ale to nie przeszkoda.

But she was older. She was 12 years old,

Ale miała 12 lat,

and we were taking girls who were in fourth grade.

a my przyjmowaliśmy czwartoklasistki.

Angeline had been moving from one place --

Angeline ciągle wędrowała -

because she's an orphan, she has no mother, she has no father --

nie miała rodziców,

moving from one grandmother's house to another one,

krążyła między domami swoich babć,

from aunties to aunties. She had no stability in her life.

ciotek, nie miała niczego na stałe.

And I looked at her, I remember that day,

Spojrzałam na nią, pamiętam doskonale,

and I saw something beyond what I was seeing in Angeline.

i zobaczyłam w niej coś więcej.

And yes, she was older to be in fourth grade.

Była trochę za duża,

We gave her the opportunity to come to the class.

ale pozwoliliśmy jej przychodzić na lekcje.

Five months later, that is Angeline.

Oto Angeline pięć miesięcy później.

A transformation had begun in her life.

Zmieniło się jej życie.

Angeline wants to be a pilot so she can fly around the world

Chce zostać pilotem, latać po całym świecie

and make a difference.

i go zmieniać.

She was not the top student when we took her.

Na początku nie uczyła się najlepiej,

Now she's the best student, not just in our school,

dziś jest najlepszą uczennicą

but in the entire division that we are in.

w całym okręgu.

That's Sharon. That's five years later.

To Sharon. Pięć lat później.

That's Evelyn. Five months later, that is the difference that we are making.

Evelyn. Pięć miesięcy później. Oto, co robimy.

As a new dawn is happening in my school,

Nowy świt wstaje w mojej szkole,

a new beginning is happening.

nowy początek,

As we speak right now, 125 girls will never be mutilated.

125 dziewcząt nie zostanie obrzezanych.

One hundred twenty-five girls will not be married when they're 12 years old.

Nie zostaną żonami w wieku 12 lat.

One hundred twenty-five girls are creating and achieving their dreams.

125 dziewcząt tworzy marzenia i za nimi podąża.

This is the thing that we are doing,

Tym się właśnie zajmujemy:

giving them opportunities where they can rise.

otwieramy im drogę.

As we speak right now, women are not being beaten

W tej chwili kobiety nie są bite

because of the revolutions we've started in our community.

dzięki rewolucji, którą rozpoczęłyśmy.

(Applause)

(Brawa)

I want to challenge you today.

Rzucam wam wyzwanie.

You are listening to me because you are here,

Słuchacie mnie tu dzisiaj

very optimistic.

z optymizmem.

You are somebody who is so passionate.

Macie w sobie pasję.

You are somebody who wants to see a better world.

Pragniecie lepszego jutra.

You are somebody who wants to see that war ends, no poverty.

Chcecie końca wojen i biedy.

You are somebody who wants to make a difference.

Chcecie zmienić świat.

You are somebody who wants to make our tomorrow better.

Chcecie stworzyć lepsze jutro.

I want to challenge you today that to be the first,

Rzucam wam wyzwanie: wskażcie kierunek,

because people will follow you.

a ludzie pójdą za wami.

Be the first. People will follow you.

Bądźcie przewodniczkami, a inni podążą.

Be bold. Stand up. Be fearless. Be confident.

Śmiało. Bez strachu. Odważnie.

Move out, because as you change your world,

Działajcie, bo jeśli zmienicie świat,

as you change your community,

zmienicie swoje społeczności,

as we believe that we are impacting one girl, one family,

zmieniajcie życie jednej dziewczyny, jednej rodziny,

one village, one country at a time.

jednej wioski, jednego kraju naraz.

We are making a difference, so if you change your world,

Jeśli zmienicie swoje otoczenie,

you are going to change your community,

zmienicie swoją społeczność,

you are going to change your country,

zmienicie swój kraj.

and think about that. If you do that, and I do that,

Jeśli zrobisz to ty i zrobię to ja,

aren't we going to create a better future for our children,

stworzymy lepszy świat dla naszych dzieci,

for your children, for our grandchildren?

dla dzieci i wnuków.

And we will live in a very peaceful world. Thank you very much.

Będziemy żyć we wspaniałym świecie. Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)