Where Is Home? | Pico Iyer | TED

Tłumaczenie: Marek Placiński Korekta: Dariusz Majchrowski

Where do you come from?

Skąd pochodzisz?

It's such a simple question,

To takie proste pytanie,

but these days, of course, simple questions

ale obecnie takie pytania

bring ever more complicated answers.

przynoszą coraz trudniejsze odpowiedzi.

People are always asking me where I come from,

Ludzie często pytają, skąd pochodzę,

and they're expecting me to say India,

oczekując odpowiedzi "z Indii".

and they're absolutely right insofar as 100 percent

Mają rację, ponieważ 100%

of my blood and ancestry does come from India.

mojej krwi i przodków pochodzi z Indii.

Except, I've never lived one day of my life there.

Poza tym nie spędziłem tam nawet jednego dnia.

I can't speak even one word

Nie znam ani słowa

of its more than 22,000 dialects.

z jego 22 000 dialektów.

So I don't think I've really earned the right

Raczej nie mam prawa

to call myself an Indian.

nazywać siebie Hindusem.

And if "Where do you come from?"

Ale jeśli "Skąd pochodzisz?"

means "Where were you born and raised and educated?"

oznacza, gdzie się urodziłem, wychowałem i uczyłem,

then I'm entirely of that funny little country

to pochodzę z zabawnego i małego kraju

known as England,

zwanego Anglią,

except I left England as soon as I completed

którą jednak opuściłem,

my undergraduate education,

jak tylko uzyskałem licencjat,

and all the time I was growing up,

a przez cały okres dorastania

I was the only kid in all my classes

byłem jedynym dzieciakiem,

who didn't begin to look like the classic English heroes

który nie przypominał typowych

represented in our textbooks.

podręcznikowych angielskich bohaterów.

And if "Where do you come from?"

Ale jeśli "Skąd pochodzisz?"

means "Where do you pay your taxes?

oznacza, gdzie płacę podatki,

Where do you see your doctor and your dentist?"

gdzie chodzę do lekarza i stomatologa,

then I'm very much of the United States,

to pochodzę z USA,

and I have been for 48 years now,

gdzie zamieszkałem 48 lat temu,

since I was a really small child.

będąc małym dzieckiem,

Except, for many of those years,

i gdzie przez wszystkie lata

I've had to carry around this funny little pink card

musiałem nosić śmieszną, małą, różową kartę

with green lines running through my face

z zielonymi liniami na twarzy,

identifying me as a permanent alien.

określającą mnie jako cudzoziemca.

I do actually feel more alien the longer I live there.

Im dłużej tu mieszkam, tym bardziej czuję się obcy.

(Laughter)

(Śmiech)

And if "Where do you come from?"

Ale jeśli "Skąd pochodzisz?" znaczy,

means "Which place goes deepest inside you

jakie miejsce jest mi najbliższe

and where do you try to spend most of your time?"

i gdzie spędzam najwięcej czasu,

then I'm Japanese,

to jestem Japończykiem.

because I've been living as much as I can

Ponieważ przez ostatnie 25 lat,

for the last 25 years in Japan.

korzystając z wizy turystycznej,

Except, all of those years I've been there on a tourist visa,

często przebywałem w Japonii,

and I'm fairly sure not many Japanese

jednak jestem pewien, że niewielu Japończyków

would want to consider me one of them.

uznałoby mnie za jednego z nich.

And I say all this just to stress

Mówię to, by podkreślić,

how very old-fashioned and straightforward

jak zwyczajne

my background is,

jest moje pochodzenie.

because when I go to Hong Kong or Sydney or Vancouver,

Odwiedzając Hongkong, Sydney czy Vancouver,

most of the kids I meet

spotykam dzieci

are much more international and multi-cultured than I am.

bardziej wielokulturowe niż ja.

And they have one home associated with their parents,

Poczucie domu łączą z rodzicami,

but another associated with their partners,

partnerami,

a third connected maybe with the place where they happen to be,

miejscem pobytu,

a fourth connected with the place they dream of being,

miejscem marzeń,

and many more besides.

i wieloma innymi pojęciami.

And their whole life will be spent taking pieces

Spędzą całe życie na poznawaniu

of many different places and putting them together

wielu różnych miejsc i łączeniu ich

into a stained glass whole.

w jedną całość.

Home for them is really a work in progress.

Są w trakcie tworzenia własnego domu,

It's like a project on which they're constantly adding

który przypomina

upgrades and improvements and corrections.

ciągle ulepszany i udoskonalany projekt.

And for more and more of us,

Dom, dla wielu z nas,

home has really less to do with a piece of soil

ma więcej wspólnego z duszą

than, you could say, with a piece of soul.

niż z kawałkiem ziemi.

If somebody suddenly asks me, "Where's your home?"

Jeśli ktoś pyta, gdzie jest mój dom,

I think about my sweetheart or my closest friends

myślę o ukochanej osobie, najbliższych przyjaciołach

or the songs that travel with me wherever I happen to be.

lub piosenkach związanych z danym miejscem.

And I'd always felt this way,

Zawsze tak czułem,

but it really came home to me, as it were,

ale zdałem sobie z tego sprawę

some years ago when I was climbing up the stairs

kilka lat temu w Kalifornii, w domu rodziców,

in my parents' house in California,

kiedy wyglądając przez okna salonu,

and I looked through the living room windows

nagle ujrzałem dookoła

and I saw that we were encircled by 70-foot flames,

płomienie wysokie na 20 metrów.

one of those wildfires that regularly tear through

Był to jeden z tych pożarów,

the hills of California and many other such places.

które często nawiedzają wzgórza Kalifornii.

And three hours later, that fire had reduced

Trzy godziny później

my home and every last thing in it

ogień strawił cały dom,

except for me to ash.

ocalałem tylko ja.

And when I woke up the next morning,

Następnego ranka obudziłem się

I was sleeping on a friend's floor,

na podłodze u kolegi,

the only thing I had in the world was a toothbrush

nie miałem nic,

I had just bought from an all-night supermarket.

prócz szczoteczki do zębów.

Of course, if anybody asked me then,

Gdyby mnie wówczas zapytano,

"Where is your home?"

gdzie jest mój dom,

I literally couldn't point to any physical construction.

nie potrafiłbym wskazać żadnego miejsca.

My home would have to be whatever I carried around inside me.

Dom nosiłem w sobie.

And in so many ways, I think this is a terrific liberation.

Uważam to za wspaniałe wyzwolenie,

Because when my grandparents were born,

ponieważ moi dziadkowie

they pretty much had their sense of home,

mieli poczucie domu,

their sense of community, even their sense of enmity,

wspólnoty, a nawet wrogości,

assigned to them at birth,

przypisane im w momencie narodzin,

and didn't have much chance of stepping outside of that.

i nie mogli tego zmienić.

And nowadays, at least some of us can choose our sense of home,

Teraz niektórzy mogą wybrać znaczenie domu,

create our sense of community,

kształtować poczucie wspólnoty

fashion our sense of self, and in so doing

i samego siebie,

maybe step a little beyond

przez co może wykraczają

some of the black and white divisions

poza podziały na czarne i białe

of our grandparents' age.

z czasów naszych pradziadków.

No coincidence that the president

To nie przypadek, że prezydent

of the strongest nation on Earth is half-Kenyan,

najpotężniejszego narodu na świecie jest pół Kenijczykiem,

partly raised in Indonesia,

częściowo wychowanym w Indonezji

has a Chinese-Canadian brother-in-law.

i ma szwagra o chińsko-kanadyjskim pochodzeniu.

The number of people living in countries not their own

Obecnie, liczba cudzoziemców

now comes to 220 million,

zbliża się do 220 milionów,

and that's an almost unimaginable number,

to niewyobrażalna cyfra,

but it means that if you took the whole population of Canada

bliska całej populacji Australii

and the whole population of Australia

bliska całej populacji Australii

and then the whole population of Australia again

i Kanady

and the whole population of Canada again

pomnożonej przez 4,

and doubled that number,

choć i tak otrzymana liczba

you would still have fewer people than belong

będzie mniejsza niż ilość ludzi przynależna

to this great floating tribe.

do wielkiego dryfującego plemienia.

And the number of us who live outside

W ostatnich 12 latach liczba osób żyjąca

the old nation-state categories is increasing so quickly,

poza starymi podziałami terytorialnymi

by 64 million just in the last 12 years,

zwiększyła się o 64 miliony,

that soon there will be more of us than there are Americans.

wkrótce będzie nas więcej niż Amerykanów.

Already, we represent the fifth-largest nation on Earth.

Już stanowimy piątą największą nację na świecie.

And in fact, in Canada's largest city, Toronto,

W największym mieście Kanady, Toronto,

the average resident today is what used to be called

dzisiejszy przeciętny mieszkaniec

a foreigner, somebody born in a very different country.

dawniej nazywany był obcokrajowcem.

And I've always felt that the beauty of being surrounded by the foreign

Pięknem obcowania z obcokrajowcami

is that it slaps you awake.

jest to, że budzi nas ze snu,

You can't take anything for granted.

nic nie jest pewne.

Travel, for me, is a little bit like being in love,

Podróż jest jak bycie zakochanym,

because suddenly all your senses are at the setting marked "on."

nagle włączają się wszystkie zmysły,

Suddenly you're alert to the secret patterns of the world.

zaczynamy dostrzegać ukryte formy świata.

The real voyage of discovery, as Marcel Proust famously said,

Jak to ujął Marcel Proust: "Prawdziwa podróż odkrywcza

consists not in seeing new sights,

nie polega na szukaniu nowych lądów,

but in looking with new eyes.

lecz na nowym spojrzeniu".

And of course, once you have new eyes,

Nowe spojrzenie powoduje,

even the old sights, even your home

że stare widoki, nawet nasz dom,

become something different.

stają się czymś innym.

Many of the people living in countries not their own

Wielu obcokrajowców to uchodźcy,

are refugees who never wanted to leave home

którzy pragną wrócić

and ache to go back home.

do swoich domów.

But for the fortunate among us,

Dla pozostałej garstki szczęściarzy

I think the age of movement brings exhilarating new possibilities.

wiek wędrówki przynosi nowe możliwości,

Certainly when I'm traveling,

które dostrzegam odwiedzając metropolie świata.

especially to the major cities of the world,

Istnieje duże prawdopodobieństwo,

the typical person I meet today

że typową młodą kobietą,

will be, let's say, a half-Korean, half-German young woman

którą spotkamy w Paryżu

living in Paris.

będzie pół Koreanka lub pół Niemka,

And as soon as she meets a half-Thai,

która jak tylko spotka młodego pół Tajlandczyka,

half-Canadian young guy from Edinburgh,

pół Kanadyjczyka z Edynburga,

she recognizes him as kin.

zdaje sobie sprawę,

She realizes that she probably has much more in common with him

że ma z nim więcej wspólnego

than with anybody entirely of Korea or entirely of Germany.

niż z Koreańczykiem lub Niemcem pełnej krwi.

So they become friends. They fall in love.

Stają się przyjaciółmi, zakochują się

They move to New York City.

i przenoszą do Nowego Jorku.

(Laughter)

(Śmiech)

Or Edinburgh.

Albo do Edynburga.

And the little girl who arises out of their union

Ich córka

will of course be not Korean or German

nie będzie Koreanką czy Niemką,

or French or Thai or Scotch or Canadian

ani też Francuzką, Tajką, Szkotką, Kanadyjką,

or even American, but a wonderful

czy nawet Amerykanką, ale cudowną

and constantly evolving mix of all those places.

i ciągle ewoluującą mieszanką wielu miejsc,

And potentially, everything about the way

a to, jak będzie marzyć, pisać

that young woman dreams about the world,

a to, jak będzie marzyć, pisać

writes about the world, thinks about the world,

i myśleć o świecie

could be something different,

będzie nietuzinkowy,

because it comes out of this almost unprecedented

ponieważ powstanie

blend of cultures.

z wyjątkowej mieszanki kultur.

Where you come from now is much less important

Pochodzenie nie jest tak istotne,

than where you're going.

jak to, dokąd zmierzamy.

More and more of us are rooted in the future

Coraz więcej z nas ma korzenie

or the present tense as much as in the past.

w przyszłości, teraźniejszości lub przeszłości.

And home, we know, is not just the place

Dom nie jest tylko miejscem,

where you happen to be born.

gdzie się urodziliśmy,

It's the place where you become yourself.

to miejsce, w którym stajemy się sobą.

And yet,

Mimo to istnieje wielki problem

there is one great problem with movement,

związany z przemieszczaniem się,

and that is that it's really hard to get your bearings

trudno wskazać swój dom

when you're in midair.

będąc ciągle w powietrzu.

Some years ago, I noticed that I had accumulated

Kilka lat temu zauważyłem,

one million miles on United Airlines alone.

że przebyłem 1,5 mln km liniami United Airlines.

You all know that crazy system,

Wszyscy znamy ten szalony system

six days in hell, you get the seventh day free.

sześć dni w piekle, siódmy wolny.

(Laughter)

(Śmiech)

And I began to think that really,

Zaczynałem myśleć, że ruch

movement was only as good as the sense of stillness

jest równie dobry jak poczucie stałości,

that you could bring to it to put it into perspective.

że można do niego przywyknąć

And eight months after my house burned down,

8 miesięcy po tym jak spłonął mój dom,

I ran into a friend who taught at a local high school,

spotkałem kolegę nauczyciela,

and he said, "I've got the perfect place for you."

który powiedział, że ma dla mnie idealne miejsce.

"Really?" I said. I'm always a bit skeptical

Byłem sceptycznie nastawiony,

when people say things like that.

ale kolega przekonywał,

"No, honestly," he went on,

że to niedaleko,

"it's only three hours away by car,

niedrogo,

and it's not very expensive,

a miejsce nie przypomina niczego,

and it's probably not like anywhere you've stayed before."

gdzie wcześniej mieszkałem.

"Hmm." I was beginning to get slightly intrigued. "What is it?"

Zaintrygowany, zapytałem, co to jest,

"Well —" Here my friend hemmed and hawed —

zawahał się i odpowiedział,

"Well, actually it's a Catholic hermitage."

że to katolicka pustelnia.

This was the wrong answer.

To była zła odpowiedź.

I had spent 15 years in Anglican schools,

Spędziłem 15 lat w anglikańskich szkołach,

so I had had enough hymnals and crosses to last me a lifetime.

do końca życia

Several lifetimes, actually.

miałem dość hymnów i krzyży.

But my friend assured me that he wasn't Catholic,

Ale kolega zapewniał, że nie jest katolikiem,

nor were most of his students,

jak i większość jego wychowanków,

but he took his classes there every spring.

jednak każdej wiosny zabiera tam uczniów.

And as he had it, even the most restless, distractible,

Wystarczyło, aby najbardziej niespokojny,

testosterone-addled 15-year-old Californian boy

nabuzowany testosteronem 15-latek z Kalifornii,

only had to spend three days in silence

spędził tylko trzy dni w ciszy,

and something in him cooled down and cleared out.

a coś się w nim uspokoiło i rozjaśniło,

He found himself.

odnalazł siebie.

And I thought, "Anything that works for a 15-year-old boy

Pomyślałem, że to co działa na 15-latka,

ought to work for me."

powinno zadziałać także na mnie.

So I got in my car, and I drove three hours north

Wsiadłem do samochodu i udałem się w trzygodzinną podróż

along the coast,

wzdłuż wybrzeża, na północ,

and the roads grew emptier and narrower,

drogi stawały się opustoszałe i wąskie,

and then I turned onto an even narrower path,

skręciłem w szutrową drogę,

barely paved, that snaked for two miles

która wiła się przez 3 kilometry

up to the top of a mountain.

aż do szczytu góry.

And when I got out of my car,

Kiedy wysiadłem z samochodu,

the air was pulsing.

powietrze pulsowało,

The whole place was absolutely silent,

panowała absolutna cisza,

but the silence wasn't an absence of noise.

która nie wynikała z braku zgiełku.

It was really a presence of a kind of energy or quickening.

Była w niej pewna energia czy pobudzenie.

And at my feet was the great, still blue plate

U moich stóp była wielka, niebieska tafla

of the Pacific Ocean.

Oceanu Spokojnego,

All around me were 800 acres of wild dry brush.

wokół 800 akrów dzikich krzewów.

And I went down to the room in which I was to be sleeping.

Wszedłem do małego, przytulnego pomieszczenia,

Small but eminently comfortable,

w którym miałem spać,

it had a bed and a rocking chair

znajdowało się tam łóżko, bujany fotel,

and a long desk and even longer picture windows

długi stół i okna z widokiem

looking out on a small, private, walled garden,

na mały ogród otoczony murem,

and then 1,200 feet of golden pampas grass

a dalej 350 m złotej trawy pampasowej,

running down to the sea.

schodzącej aż do morza.

And I sat down, and I began to write,

Choć pojechałem tam, aby oderwać się od biurka,

and write, and write,

to usiadłem

even though I'd gone there really to get away from my desk.

i zacząłem nieprzerwanie pisać.

And by the time I got up, four hours had passed.

Kiedy w końcu wstałem, minęły 4 godziny.

Night had fallen,

Zapadła noc,

and I went out under this great overturned saltshaker of stars,

wyszedłem i ujrzałem gwiaździste niebo

and I could see the tail lights of cars

oraz warkocz świateł samochodowych,

disappearing around the headlands 12 miles to the south.

znikający w oddali.

And it really seemed like my concerns of the previous day

Problemy dnia poprzedniego

vanishing.

też zdawały się znikać.

And the next day, when I woke up

Następnego dnia

in the absence of telephones and TVs and laptops,

brak telefonu, telewizora i laptopa

the days seemed to stretch for a thousand hours.

znacząco wydłużał upływające godziny,

It was really all the freedom I know when I'm traveling,

jednak w głębi czułem,

but it also profoundly felt like coming home.

że wracam do domu.

And I'm not a religious person,

Nie jestem osobą religijną,

so I didn't go to the services.

więc nie chodziłem na msze,

I didn't consult the monks for guidance.

nie prosiłem zakonników o radę.

I just took walks along the monastery road

Spacerowałem po klasztornej ścieżce,

and sent postcards to loved ones.

wysyłałem pocztówki do najbliższych,

I looked at the clouds,

spoglądałem na chmury

and I did what is hardest of all for me to do usually,

i robiłem to, co zwykle sprawia mi największy kłopot,

which is nothing at all.

czyli nic.

And I started to go back to this place,

Zacząłem tam wracać i zauważyłem,

and I noticed that I was doing my most important work there

że wykonywałem tam bardzo ważną pracę,

invisibly just by sitting still,

spokojne siedzenie umożliwiało

and certainly coming to my most critical decisions

podejmowanie najważniejszych decyzji,

the way I never could when I was racing

czego nie mogłem uczynić

from the last email to the next appointment.

w ciągłym zabieganiu.

And I began to think that something in me

Zacząłem myśleć, że coś we mnie

had really been crying out for stillness,

wzywa do spokoju,

but of course I couldn't hear it

ale nie mogłem tego usłyszeć,

bo byłem zabiegany.

because I was running around so much.

I was like some crazy guy who puts on a blindfold

Byłem jak szaleniec, który zakłada opaskę na oczy

and then complains that he can't see a thing.

i narzeka, że nic nie widzi.

And I thought back to that wonderful phrase

Przypomniałem sobie jednak sentencję,

I had learned as a boy from Seneca,

której nauczyłem się jako chłopiec,

in which he says, "That man is poor

w której Seneka mówi "Nie ten jest biedny,

not who has little but who hankers after more."

kto ma niewiele, lecz ten kto pragnie więcej".

And, of course, I'm not suggesting

Oczywiście nie sugeruje

that anybody here go into a monastery.

wstąpienia do klasztoru.

That's not the point.

Nie o to tu chodzi.

But I do think it's only by stopping movement

Uważam, że jedynie zatrzymanie się

that you can see where to go.

umożliwia zauważenie celu.

And it's only by stepping out of your life and the world

Tylko zdystansowanie się do życia i świata

that you can see what you most deeply care about

pozwala dostrzec istotę rzeczy

and find a home.

i znaleźć dom.

And I've noticed so many people now

Obecnie wiele osób

take conscious measures to sit quietly for 30 minutes

świadomie próbuje odnaleźć spokój,

every morning just collecting themselves

każdego ranka, w zacisznym miejscu,

in one corner of the room without their devices,

starają skupić się przez 30 min

or go running every evening,

lub idą pobiegać każdego wieczora,

or leave their cell phones behind

a na spotkanie z przyjaciółmi

when they go to have a long conversation with a friend.

udają się bez telefonów.

Movement is a fantastic privilege,

Przemieszczanie się jest cudownym przywilejem,

and it allows us to do so much that our grandparents

pozwala nam zrobić o wiele więcej,

could never have dreamed of doing.

niż śniło się naszym pradziadkom.

But movement, ultimately,

Ale żeby swoboda ruchu miała znaczenie,

only has a meaning if you have a home to go back to.

musimy mieć dom, do którego wracamy,

And home, in the end, is of course

i nie jest on tylko miejscem,

not just the place where you sleep.

gdzie sypiamy,

It's the place where you stand.

ale miejscem, gdzie pozostajemy.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)