Rives: Reinventing the encyclopedia game

Translator: Morton Bast Reviewer: Thu-Huong Ha

Vertaald door: Axel Saffran Nagekeken door: Els De Keyser

So, last month, the Encyclopaedia Britannica announced

Verleden maand kondigde de Encyclopaedia Britannica aan

that it is going out of print

dat er na 244 jaar

after 244 years, which made me nostalgic,

geen gedrukte edities meer van zullen verschijnen, wat me weemoedig stemde.

because I remember playing a game with the colossal encyclopedia set in my hometown library

Vroeger speelde ik een spel met de kolossale encyclopedie in mijn oude bibliotheek,

back when I was a kid,

toen ik nog klein was –

maybe 12 years old.

misschien 12 jaar oud.

And I wondered if I could update that game,

Ik vroeg me af of ik dat spel kan vernieuwen,

not just for modern methods,

niet alleen voor de moderne tijd,

but for the modern me.

maar voor de moderne 'ik'.

So I tried.

Dus dat probeerde ik.

I went to an online encyclopedia,

Ik ging naar een online encyclopedie,

Wikipedia, and I entered the term "Earth."

Wikipedia, en ik voerde de term 'Aarde' in.

You can start anywhere, this time I chose Earth.

Je kan overal beginnen, maar nu koos ik 'Aarde'.

And the first rule of the game is pretty simple.

De eerste spelregel is redelijk simpel.

You just have to read the article

Je moet het hele artikel lezen

until you find something you don't know,

tot je iets vindt dat je niet weet,

and preferably something your dad doesn't even know.

en liefst iets dat zelfs je vader niet weet.

And in this case, I quickly found this:

In dit geval vond ik vrij snel het volgende:

The furthest point from the center of the Earth

de verst van het middelpunt verwijderde plek op aarde

is not the tip of Mount Everest, like I might have thought,

is niet de top van Mount Everest, zoals ik zou denken,

it's the tip of this mountain: Mount Chimborazo in Ecuador.

maar de top van deze berg: Mount Chimborazo in Ecuador.

The Earth spins, of course, as it travels around the sun,

De aarde draait uiteraard terwijl ze rond de zon reist,

so the Earth bulges a little bit around the middle,

en dus zet ze wat uit rond het midden,

like some Earthlings.

net als sommige aardbewoners.

And even though Mount Chimborazo isn't the tallest mountain in the Andes,

En zelfs al is Mount Chimborazo niet de hoogste berg in de Andes,

it's one degree away from the equator,

hij is één graad verwijderd van de evenaar.

it's riding that bulge, and so the summit of Chimborazo

Hij staat op die zwelling en dus is de top van Mount Chimborazo

is the farthest point on Earth from the center of the Earth.

de verst verwijderde plek van het middelpunt van de aarde.

And it is really fun to say.

Ook is het heel leuk om te zeggen.

So I immediately decided,

Ik besloot dus onmiddellijk

this is going to be the name of the game,

dat dit de naam van het spel gaat worden,

or my new exclamation.

of mijn nieuwe uitroep.

You can use it at TED.

Je kan hem gebruikten op TED.

Chimborazo, right?

Chimborazo, hè?

It's like "eureka" and "bingo" had a baby.

Alsof 'eureka' en 'bingo' een baby kregen.

I didn't know that;

'Dat wist ik niet!'

that's pretty cool.

'Dat is helemaal te gek!'

Chimborazo!

'Chimborazo!'

So the next rule of the game is also pretty simple.

De volgende regel van het spel is ook vrij simpel.

You just have to find another term and look that up.

Je moet nóg een term vinden en die opzoeken.

Now in the old days, that meant getting out a volume

Vroeger betekende dat het tevoorschijn halen van een deel

and browsing through it alphabetically,

en dat alfabetisch doorzoeken,

maybe getting sidetracked,

misschien afgeleid worden --

that was fun.

Nowadays there are hundreds of links to choose from.

dat was leuk.

Tegenwoordig kun je uit honderden links kiezen.

I can go literally anywhere in the world,

Ik kan letterlijk overal ter wereld heen.

I think since I was already in Ecuador,

Aangezien ik reeds in Ecuador was, denk ik

I just decided to click on the word "tropical."

dat ik besloot om op het woord 'tropisch' te klikken.

That took me to this wet and warm band of the tropics

Dat leidde me naar deze natte en warme gordel van de tropen

that encircles the Earth.

die de aarde omcirkelt.

Now that's the Tropic of Cancer in the north

Dat is de kreeftskeerkring in het noorden

and the Tropic of Capricorn in the south,

en de steenbokskeerkring in het zuiden,

that much I knew,

zoveel wist ik nog.

but I was surprised to learn this little fact:

Maar het volgende las ik met verbazing:

Those are not cartographers' lines,

die lijnen zijn niet van de cartografen,

like latitude or the borders between nations,

zoals hoogtegraad, of de grenzen tussen landen.

they are astronomical phenomena caused by the Earth's tilt,

Het zijn astronomische fenomenen veroorzaakt door de kanteling van de aarde

and they change.

en ze veranderen!

They move; they go up, they go down.

Ze bewegen, omhoog en omlaag.

In fact, for years, the Tropic of Cancer and the Tropic of Capricorn

In feite zijn de kreeftskeerkring en de steenbokskeerkring

have been steadily drifting towards the equator

consequent naar de evenaar aan het drijven

at the rate of about 15 meters per year,

met een snelheid van 15 meter per jaar

and nobody told me that.

en niemand heeft me dat verteld.

I didn't know it.

Ik wist het gewoon niet.

Chimborazo!

Chimborazo!

So to keep the game going, I just have to find another term and look that one up.

Om het spel gaande te houden moet je een volgende term vinden en die opzoeken.

Since I'm already in the tropics, I chose "Tropical rainforest."

Aangezien ik al in de tropen ben, kies ik 'Tropisch regenwoud'.

Famous for its diversity, human diversity.

Beroemd om zijn diversiteit – menselijke diversiteit.

There are still dozens and dozens of uncontacted tribes living on this planet.

Er leven nog steeds tientallen ongecontacteerde stammen op deze planeet.

They're all over the globe, but virtually all of them live in tropical rainforests.

Ze zitten over de hele wereld, maar vrijwel allemaal leven ze in tropische regenwouden.

This is the only place you can go nowadays and not get "friended."

Dit zijn de enige plekken waar je tegenwoordig geen 'vriendverzoeken' krijgt.

The link that I clicked on here was exotic in the beginning and then absolutely mysterious at the very end.

De link die ik aanklikte was aanvankelijk exotisch en absoluut mysterieus op het eind.

It mentioned leopards and ring-tailed coatis and poison dart frogs and boa constrictors and then

Ik las over luipaarden en rode neusberen en pijlgifkikkers en boa constrictors en toen

coleoptera,

Coleoptera...

which turn out to be beetles.

hetgeen kevers blijken te zijn.

Now I clicked on this on purpose,

Nou klikte ik hier expres op,

but if I'd somehow gotten here by mistake,

maar als je hier per ongeluk terechtkomt,

it does remind me, for the band, see "The Beatles,"

word je eraan herinnerd: voor de band, zie 'The Beatles',

for the car see "Volkswagon Beetle,"

voor de auto, zie 'Volkswagen Beetle',

but I am here for beetle beetles.

maar ik ben hier voor kever-beetles.

This is the most successful order on the planet by far.

Dit is verreweg de meest succesvolle orde op de aardbol.

Something between 20 and 25 percent of all life forms on the planet,

Tussen de 20 en 25% van alle levensvormen op de planeet,

including plants, are beetles.

inclusief planten, zijn kevers.

That means the next time you are in the grocery store,

Kijk dus de volgende keer als je in de supermarkt staat

take a look at the four people ahead of you in line.

eens naar de vier mensen vóór je in de rij.

Statistically, one of you is a beetle.

Statistisch gezien is één van jullie een kever.

And if it is you, you are astonishingly well adapted.

Mocht jij dat zijn, dan ben je verbijsterend goed aangepast.

There are scavenger beetles that pick the skin and flesh off of bones in museums.

Er zijn aaskevers die huid en vlees van botten eten in musea.

There are predator beetles, that attack other insects

Er zijn jachtkevers, die andere insecten eten

and still look pretty cute to us.

en er toch behoorlijk lief uitzien.

There are beetles that roll little balls of dung

Er zijn kevers die kleine strontballetjes

great distances across the desert floor to feed to their hatchlings.

grote afstanden over de woestijnvloer rollen om hun kroost te voeden.

This reminded the ancient Egyptians of their god Khepri,

Dit herinnerde de oude Egyptenaren aan hun god Khepri,

who renews the ball of the sun every morning,

die elke ochtend de zonnebal vernieuwt.

which is how that dung-rolling scarab

Zo werd de strontrollende scarabee

became that sacred scarab on the breastplate of the Pharaoh Tutankhamun.

deze heilige scarabee op de borstplaat van farao Toetankamon.

Beetles, I was reminded, have the most romantic flirtation in the animal kingdom.

Kevers, zo werd me herinnerd, hebben de meest romantische hofmakerij in het dierenrijk.

Fireflies are not flies, fireflies are beetles.

Vuurvliegen zijn geen vliegen. Vuurvliegen zijn kevers.

Fireflies are coleoptera, and coleoptera communicate in other ways as well.

Vuurvliegen zijn Coleoptera en Coleoptera communiceren ook op andere manieren.

Like my next link:

Net als mijn volgende link:

The chemical language of pheromones.

de chemische taal van feromonen.

Now the pheromone page took me to a video of a sea urchin having sex.

De feromoonpagina bracht me bij een video van een zeeanemoon die seks heeft.

Yeah.

...

(Laughter)

Jaah ... (Gelach)

And the link to aphrodisiac.

En de link naar afrodisiacum.

Now that's something that increases sexual desire,

Dat is iets dat seksueel verlangen versterkt,

possibly chocolate.

mogelijk chocolade.

There is a compound in chocolate called phenethylamine

In chocolade zit fenylethylamine,

that might be an aphrodisiac.

wat een afrodisiacum zou kunnen zijn.

But as the article mentions,

Maar zoals het artikel vermeldt:

because of enzyme breakdown,

vanwege enzymatische afbraak

it's unlikely that phenethylamine will reach your brain if taken orally.

is het onwaarschijnlijk dat fenylethylamine je hersenen bereikt als je het oraal inneemt.

So those of you who only eat your chocolate, you might have to experiment.

Dus indien jij je chocolade enkel eet, moet je misschien wat experimenteren.

The link I clicked on here,

De link die ik hier klikte:

"sympathetic magic," mostly because I understand what both of those words mean.

'sympathische magie', vooral omdat ik begrijp wat beide woorden betekenen...

But not when they're together like that.

maar niet als ze op deze manier bij elkaar staan.

I do like sympathy. I do like magic.

Ik hou van sympathie. Ik hou van magie.

So when I click on "sympathetic magic,"

Als ik op sympathische magie klik,

I get sympathetic magic and voodoo dolls.

krijg ik: sympathische magie en voodoo-poppen!

This is the boy in me getting lucky again.

Hier wordt het kind in mij weer beloond!

Sympathetic magic is imitation.

Sympathische magie is imitatie.

If you imitate something, maybe you can have an effect on it.

Als je iets imiteert, kun je er wellicht effect op hebben.

That's the idea behind voodoo dolls, and possibly also cave paintings.

Dat is het idee achter voodoo-poppen en mogelijkerwijs ook grotschilderingen.

The link to cave paintings takes me to some of the oldest art known to humankind.

De link naar de grotschildering brengt me bij de oudste kunst die de mensheid kent.

I would love to see Google maps inside some of these caves.

Ik zou graag Google maps zien in deze grotten.

We've got tens-of-thousands-years-old artwork.

We hebben tienduizenden jaren oude kunstwerken.

Common themes around the globe include large wild animals and tracings of human hands,

De onderwerpen zijn wereldwijd vaak grote wilde dieren en omtrekken van mensenhanden ...

usually the left hand.

meestal de linkerhand.

We have been a dominantly right-handed tribe for millenia,

We zijn al millennia een overwegend rechtshandige stam.

so even though I don't know why a paleolithic person would trace his hand

Zelfs al weet ik niet waarom een paleolithische persoon zijn hand zou omtrekken

or blow pigment on it from a tube,

of er pigment op zou blazen uit een buisje,

I can easily picture how he did it.

ik kan me makkelijk voorstellen hoe hij het deed.

And I really don't think it's that different form our own little dominant hand avatar

Ik denk dat het echt niet zo verschillend is van onze eigen kleine, dominante hand-avatar hier,

right there that I'm going to use now to click on the term for "hand,"

die ik nu ga gebruiken om op de term 'hand' te klikken.

go to the page for "hand," where I found the most fun and possibly embarrassing bit of trivia

Op de pagina 'hand' vond ik het leukste en meest gênante stukje trivia

I've found in a long time. It's simply this:

sinds lange tijd. Simpelweg dit:

The back of the hand is formally called the opisthenar.

de rug van de hand heet formeel een opisthenar.

Now that's embarrassing, because up until now,

Gênant, want tot op heden,

every time I've said, "I know it like the back of my hand,"

steeds wanneer ik zei "Dat ken ik als de rug van mijn hand", ('als mijn broekzak')

I've really been saying, "I'm totally familiar with that,

zei ik eigenlijk: 'Ik ken dat door en door,

I just don't know it's freaking name, right?"

... alleen geen flauw idee wat de naam is! "

And the link I clicked on here,

De link die ik hier aanklikte:

well, lemurs, monkeys and chimpanzees have the little opisthenar.

lemuren, apen en chimpansees hebben de kleine opisthenar.

I click on chimpanzee, and I get our closest genetic relative.

Ik klik op chimpansee en krijg ons naaste genetische familielid.

Pan troglodytes, the name we give him, means "cave dweller."

Pan troglodytes, de naam die we hem geven, betekent 'grotbewoner'.

He doesn't.

Doet hij niet, trouwens.

He lives in rainforests and savannas.

Hij leeft in regenwouden en savannes.

It's just that we're always thinking of this guy as lagging behind us,

We denken alleen altijd dat hij evolutionair achter ons aan hobbelt,

evolutionarily or somehow uncannily creeping up on us,

of ons op mysterieuze wijze achtervolgt.

and in some cases, he gets places before us.

In sommige gevallen krijgt hij plaatsen vóór ons.

Like my next link, the almost irresistible link, Ham the Astrochimp.

Zoals mijn volgende link, onweerstaanbaar: Ham de Astrochimp.

I click on him, and I really thought he was going to bring me full circle twice, in fact.

Ik klik op hem en ik dacht echt dat hij tweemaal de cirkel zou voltooien.

He's born in Cameroon,

Hij is geboren in Kameroen,

which is smack in the middle of my tropics map,

dat midden op mijn tropische kaart ligt,

and more specifically his skeleton wound up in the Smithsonian museum getting picked clean by beetles.

en meer specifiek: zijn skelet werd in het Smithsonian museum schoongegeten door kevers.

In between those two landmarks in Ham's life,

Tussen deze twee mijlpalen in Hams leven

he flew into space.

maakte hij een ruimtereis.

He experienced weightlessness and re-entry

Hij ervoer gewichtloosheid en de terugkeer in de atmosfeer

months before the first human being to do it,

maanden vóór de eerste mens dat deed,

Soviet cosmonaut Yuri Gagarin.

de Sovjet-kosmonaut Yuri Gagarin.

When I click on Yuri Gagarin's page,

Als ik op Yuri Gagarins pagina klik,

I get this guy who was surprisingly short in stature,

krijg ik een kerel die verbazingwekkend klein van stuk,

huge in heroism.

maar enorm heroïsch is.

Top estimates, Soviet estimates, put this guy at 1.65 meters,

De ruimste schattingen – Russische schattingen – hebben het over 1,65 meter,

that is less than five and a half feet tall max,

minder dan 5,5 voet maximum,

possibly because he was malnourished as a child.

mogelijkerwijs omdat hij als kind ondervoed was.

Germans occupied Russia.

Duitsers bezetten Rusland.

A Nazi officer took over the Gagarin household,

Een Nazi-officier nam het Gagarin-huishouden over

and he and his family built and lived in a mud hut.

en hij en zijn familie bouwden een leemhut.

Years later, the boy from that cramped mud hut

Jaren later was de jongen uit die benauwde leemhut

would grow up to be the man in that cramped capsule

de eerste persoon in die benauwde capsule

on the tip of a rocket

op de punt van een raket,

who volunteered to be launched into outer space,

die zich vrijwillig de ruimte in liet schieten.

the first one of any of us to really physically leave this planet.

De eerste van ons die werkelijk fysiek de planeet verliet.

And he didn't just leave it,

En hij verliet hem niet alleen,

he circled it once.

maar omcirkelde hem éénmaal.

Fifty years later, as a tribute,

Vijftig jaar later synchroniseerde

the International Space Station, which is still up there tonight,

het Internationale Ruimtestation, dat nog steeds daarboven is,

synced its orbit with Gagarin's orbit,

zijn baan met die van Gagarin,

at the exact same time of day,

op precies dezelfde tijd van de dag,

and filmed it,

en filmde het.

so you can go online and you can watch over 100 minutes

Je kan dus online gaan en ruim 100 minuten kijken

of what must have been an absolutely mesmerizing ride,

naar wat een absoluut fascinerende trip moet zijn geweest,

possibly a lonely one,

wellicht een eenzame,

the first person to ever see such a thing.

als eerste persoon die zoiets aanschouwt.

And then when you've had your fill of that,

Wanneer je je honger daarnaar hebt gestild,

you can click on one more link.

kun je nog een link aanklikken.

You can come back to Earth.

Je kan terugkomen naar de aarde.

You return to where you started.

Je keert terug naar waar je begon.

You can finish your game.

Je beëindigt je spel.

You just need to find one more fact that you didn't know.

Je hoeft alleen nog maar één feit te vinden dat je nog niet wist.

And for me, I quickly landed on this one:

Ikzelf vond al snel dit:

The Earth has a tolerance of about .17 percent from the reference spheroid,

de aarde heeft een afwijking van zo'n 0.17% van de referentiebol,

which is less than the .22 percent allowed in billiard balls.

hetgeen minder is dan de 0.22% die is toegestaan bij biljartballen.

This is the kind of fact I would have loved as a boy.

Dat is het soort feit dat ik geweldig had gevonden als jongen.

I found it myself.

Ik vond het zelf.

It's got some math that I can do.

Het behelst wat rekenwerk, dat ik aankan.

I'm pretty sure my dad doesn't know it.

Ik ben er vrij zeker van dat mijn vader het niet weet.

What this means is that if you could shrink the Earth to the size of a billiard ball,

Dit betekent dat als je de aarde in grootte zou terugbrengen tot een biljartbal,

if you could take planet Earth, with all its mountain tops and caves

je de planeet zou kunnen nemen, met al zijn bergtoppen en grotten,

and rainforests, astronauts and uncontacted tribes and chimpanzees, voodoo dolls,

en regenwouden, astronauten en ongecontacteerde stammen en chimpansees, voodoo-poppen,

fireflies, chocolate, sea creatures making love in the deep blue sea,

vuurvliegen, chocolade, zeecreaturen die de liefde bedrijven in de blauwe diepte,

you just shrink that to the size of a billiard ball,

dat zou je allemaal kunnen verkleinen tot een biljartbal,

it would be as smooth as a billiard ball,

en het zou zo glad zijn als een biljartbal,

presumably a billiard ball with a slight bulge around the middle.

vermoedelijk een biljartbal met een lichte bolling rond het midden.

That's pretty cool.

Dat is behoorlijk cool.

I didn't know that.

Ik wist het niet.

Chimborazo!

Chimborazo!

Thank you.

(Applause)

Dank je wel.

(Applaus)