Rives: Reinventing the encyclopedia game

Rives: Tái tạo trò chơi bách khoa toàn khư

Translator: Morton Bast Reviewer: Thu-Huong Ha

Translator: Nguyen Minh Duc Reviewer: Thuy Duong Nguyen

So, last month, the Encyclopaedia Britannica announced

Khoảng tháng trước , Bách khoa toàn thư Britannica thông báo

that it is going out of print

rằng nó sẽ ngừng in xuất bản

after 244 years, which made me nostalgic,

sau 244 năm , điều đó khiến tôi luyến tiếc,

because I remember playing a game with the colossal encyclopedia set in my hometown library

bởi vì tôi nhớ chơi một trò chơi với bách khoa toàn thư khổng lồ được đặt trong thư viện thành phố quê nhà của tôi

back when I was a kid,

khi tôi là một đứa trẻ,

maybe 12 years old.

tầm 12 tuổi.

And I wondered if I could update that game,

Và tôi tự hỏi nếu tôi có thể làm mới trò chơi đó,

not just for modern methods,

không chỉ cho các phương pháp hiện đại ,

but for the modern me.

mà cho cả tôi hiện đại.

So I tried.

Vì vậy, tôi đã cố gắng .

I went to an online encyclopedia,

Tôi đã đi đến một bách khoa toàn thư trực tuyến,

Wikipedia, and I entered the term "Earth."

Wikipedia, và tôi gõ từ "Trái đất "

You can start anywhere, this time I chose Earth.

Bạn có thể bắt đầu ở bất cứ nơi nào , lúc đó tôi đã chọn Trái đất .

And the first rule of the game is pretty simple.

Và luật chơi đầu tiên của trò chơi khá là đơn giản.

You just have to read the article

Bạn chỉ cần đọc bài báo

until you find something you don't know,

cho đến khi bạn tìm thấy một cái gì đó bạn không biết ,

and preferably something your dad doesn't even know.

và tốt hơn là một cái gì đó cha của bạn thậm chí cũng không biết .

And in this case, I quickly found this:

Và trong trường hợp này , tôi nhanh chóng thấy điều này:

The furthest point from the center of the Earth

Điểm xa nhất từ trung tâm của Trái Đất

is not the tip of Mount Everest, like I might have thought,

không phải là đỉnh núi Everest , giống như tôi đã từng nghĩ ,

it's the tip of this mountain: Mount Chimborazo in Ecuador.

mà đó là đỉnh của ngọn núi này : Núi Chimborazo ở Ecuador.

The Earth spins, of course, as it travels around the sun,

Trái đất quay, tất nhiên, khi nó di chuyển xung quanh mặt trời,

so the Earth bulges a little bit around the middle,

Trái đất phình ra một chút khoảng giữa,

like some Earthlings.

giống như một vài người.

And even though Mount Chimborazo isn't the tallest mountain in the Andes,

Và mặc dù Núi Chimborazo không phải là ngọn núi cao nhất trong dãy núi Andes,

it's one degree away from the equator,

chỉ cách một độ từ xích đạo,

it's riding that bulge, and so the summit of Chimborazo

nó phình ra , và do đó, đỉnh của Chimborazo

is the farthest point on Earth from the center of the Earth.

là điểm xa nhất trên trái đất từ Trung tâm của trái đất.

And it is really fun to say.

Và nó thực sự là rất thú vị.

So I immediately decided,

Vì vậy, tôi ngay lập tức quyết định,

this is going to be the name of the game,

Đây sẽ là tên của trò chơi,

or my new exclamation.

hoặc dấu chấm than mới của tôi.

You can use it at TED.

Bạn có thể sử dụng nó tại TED.

Chimborazo, right?

Tỉnh Chimborazo, đúng không?

It's like "eureka" and "bingo" had a baby.

Nó là giống như "eureka" và "bingo" đã có một em bé.

I didn't know that;

Tôi đã không biết rằng;

that's pretty cool.

nó khá là tuyệt.

Chimborazo!

Tỉnh Chimborazo!

So the next rule of the game is also pretty simple.

Vì vậy, các quy tắc tiếp theo của trò chơi là cũng khá đơn giản.

You just have to find another term and look that up.

Bạn chỉ cần tìm từ khác và tìm kiếm nó.

Now in the old days, that meant getting out a volume

Trong quá khứ có nghĩa là thoát ra khỏi số lượng lớn

and browsing through it alphabetically,

và tìm kiếm nó theo bảng chữ cái

maybe getting sidetracked,

có thể nhận được theo dõi ,

that was fun.

Nowadays there are hundreds of links to choose from.

nó rất là thú vị.

Hiện nay có hàng trăm các liên kết để lựa chọn.

I can go literally anywhere in the world,

Tôi thực sự có thể dùng ở bất cứ nơi nào trên thế giới,

I think since I was already in Ecuador,

Tôi nghĩ rằng kể từ khi tôi ở Ecuador,

I just decided to click on the word "tropical."

Tôi chỉ cần nhấp chuột vào từ "nhiệt đới".

That took me to this wet and warm band of the tropics

Nó đưa tôi tới dải ẩm ướt và ấm áp của vùng nhiệt đới

that encircles the Earth.

bao quanh trái đất.

Now that's the Tropic of Cancer in the north

Bây giờ nó ở chí tuyến phía bắc

and the Tropic of Capricorn in the south,

và chí tuyến của Capricorn ở phía Nam,

that much I knew,

nhiều đều tôi đã biết

but I was surprised to learn this little fact:

nhưng tôi rất ngạc nhiên khi tìm hiểu thực tế nhỏ này:

Those are not cartographers' lines,

Những đường đó không phải do người vẽ bản đồ vẽ.

like latitude or the borders between nations,

như vĩ tyến hoặc các biên giới giữa các quốc gia,

they are astronomical phenomena caused by the Earth's tilt,

chúng là hiện tượng thiên văn học gây ra bởi độ nghiêng của trái đất,

and they change.

và chúng thay đổi.

They move; they go up, they go down.

Chúng di chuyển; đi lên, đi xuống.

In fact, for years, the Tropic of Cancer and the Tropic of Capricorn

Trong thực tế, trong nhiều năm, các chí tuyến bắc và chí tuyến nam

have been steadily drifting towards the equator

đều đặn trôi về phía xích đạo

at the rate of about 15 meters per year,

ở tỉ lệ khoảng 15 mét mỗi năm,

and nobody told me that.

và không ai nói với tôi rằng.

I didn't know it.

Tôi không biết điều đó.

Chimborazo!

Tỉnh Chimborazo!

So to keep the game going, I just have to find another term and look that one up.

Vì vậy để tiếp tục trò chơi, tôi chỉ phải tìm một từ nữa và tra từ đó.

Since I'm already in the tropics, I chose "Tropical rainforest."

Khi tôi đã ở vùng nhiệt đới, tôi đã chọn "Rừng mưa nhiệt đới."

Famous for its diversity, human diversity.

Nổi tiếng về sự đa dạng, sự đa dạng của con người.

There are still dozens and dozens of uncontacted tribes living on this planet.

Hàng chục và hàng chục các bộ tộc không liên hệ với sự sống trên hành tinh này vẫn sống tại đây.

They're all over the globe, but virtually all of them live in tropical rainforests.

Họ đang ở khắp nơi trên thế giới, nhưng hầu như tất cả trong số đó sống trong rừng mưa nhiệt đới.

This is the only place you can go nowadays and not get "friended."

Đây là nơi duy nhất hiện tại bạn có thể đi và không thể kết bạn.

The link that I clicked on here was exotic in the beginning and then absolutely mysterious at the very end.

Liên kết mà tôi truy cập vào đây lúc đầu rất kỳ lạ, sau đó thì hoàn toàn bí ẩn về cuối.

It mentioned leopards and ring-tailed coatis and poison dart frogs and boa constrictors and then

Nó đề cập đến loài báo hoa mai, loài gấu tai vàng, ếch, rắn và sau đó

coleoptera,

là bọ cánh cứng

which turn out to be beetles.

mà hóa ra chính là những con gián.

Now I clicked on this on purpose,

Bây giờ, tôi cố ý truy cập vào đây

but if I'd somehow gotten here by mistake,

nhưng nếu tôi đã bằng cách nào đó vô tình truy cập vào đó.

it does remind me, for the band, see "The Beatles,"

Nó sẽ gợi ý cho tôi, tìm kiếm các ban nhạc, xem "The Beatles"

for the car see "Volkswagon Beetle,"

tìm kiếm xe, xem "Volkswagen Beetle"

but I am here for beetle beetles.

nhưng tôi ở đây tìm những con gián.

This is the most successful order on the planet by far.

Đây là đề nghị thành công nhất trên hành tinh gần đây.

Something between 20 and 25 percent of all life forms on the planet,

Khoảng 20, 25 phần trăm của tất cả các dạng thức sống trên hành tinh này,

including plants, are beetles.

bao gồm cả thực vật là gián

That means the next time you are in the grocery store,

Điều đó có nghĩa là trong thời gian tới bạn đang ở trong cửa hàng tạp hóa,

take a look at the four people ahead of you in line.

nhìn thấy 4 người đang đứng xếp hàng trước bạn.

Statistically, one of you is a beetle.

Qua thống kê, một trong số các bạn là một con gián

And if it is you, you are astonishingly well adapted.

Và nếu đó là bạn, bạn đang thích nghi khá tốt.

There are scavenger beetles that pick the skin and flesh off of bones in museums.

Có những loài gián ăn xác thối chọn da và xương trong các bảo tàng .

There are predator beetles, that attack other insects

Có những con gián tấn công động vật ăn thịt côn trùng khác

and still look pretty cute to us.

và vẫn còn nhìn khá dễ thương với chúng ta.

There are beetles that roll little balls of dung

Có những con gián cuộn các quả bóng nhỏ của phân động vật

great distances across the desert floor to feed to their hatchlings.

khoảng cách rất xa trên sàn sa mạc để nuôi con mới nở của chúng.

This reminded the ancient Egyptians of their god Khepri,

Điều này gợi nhớ người Ai Cập cổ đại về chúa Khepri của họ

who renews the ball of the sun every morning,

người làm mới bóng của mặt trời mỗi buổi sáng,

which is how that dung-rolling scarab

đó là làm thế nào mà con bọ hung cuộn tròn trong phân bón

became that sacred scarab on the breastplate of the Pharaoh Tutankhamun.

lại có thể trở thành vật trang sức thiêng liêng trên bản khắc ở quan tài của pha-ra-ông Tutankhamun.

Beetles, I was reminded, have the most romantic flirtation in the animal kingdom.

Gián, tôi đã được nhắc nhở, có sự tán tỉnh lãng mạn nhất trong Vương Quốc động vật.

Fireflies are not flies, fireflies are beetles.

Đom đóm không phải là ruồi, đom đóm là gián

Fireflies are coleoptera, and coleoptera communicate in other ways as well.

Đom đóm là bọ cánh cứng, và bọ cánh cứng giao tiếp bằng những cách khác nhau.

Like my next link:

Giống như đường link tiếp theo của tôi:

The chemical language of pheromones.

Ngôn ngữ hóa học của kích thích tố.

Now the pheromone page took me to a video of a sea urchin having sex.

Bây giờ trang pheromone đưa tôi đến một video của một loài nhím biển đang giao hợp.

Yeah.

Yeah.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And the link to aphrodisiac.

Và liên kết để kích thích tình dục.

Now that's something that increases sexual desire,

Đó là một cái gì đó làm gia tăng ham muốn tình dục,

possibly chocolate.

có thể là sô cô la.

There is a compound in chocolate called phenethylamine

Có một hợp chất trong sô cô la được gọi là phenethylamine

that might be an aphrodisiac.

đó có thể là một chất kích thích tình dục.

But as the article mentions,

Nhưng như bài báo đề cập,

because of enzyme breakdown,

bởi vì các enzyme đã tan biến nên

it's unlikely that phenethylamine will reach your brain if taken orally.

rất khó có trường hợp phenethylamine sẽ tiếp cận với bộ não của bạn nếu bạn chỉ ăn nó bằng đường miệng

So those of you who only eat your chocolate, you might have to experiment.

Vì vậy, những ai trong số các bạn chỉ ăn sô cô la, bạn có thể phải có sự thí nghiệm

The link I clicked on here,

Liên kết tôi nhấp vào ở đây,

"sympathetic magic," mostly because I understand what both of those words mean.

"ma thuật giao cảm," chủ yếu là bởi vì tôi hiểu cả 2 từ đó có nghĩa gì.

But not when they're together like that.

Nhưng không phải khi 2 từ đó chúng đi chúng với nhau như vậy.

I do like sympathy. I do like magic.

Tôi thích sự giao cảm. Tôi thích ma thuật.

So when I click on "sympathetic magic,"

Vì vậy, khi tôi bấm vào "ma thuật giao cảm,"

I get sympathetic magic and voodoo dolls.

Tôi nhận được ma thuật giao cảm và búp bê ma.

This is the boy in me getting lucky again.

Đây là cậu bé trong tôi nhận được may mắn một lần nữa.

Sympathetic magic is imitation.

Ma thuật giao cảm là giả.

If you imitate something, maybe you can have an effect on it.

Nếu bạn bắt chước một cái gì đó, có lẽ bạn có thể có tác dụng với nó.

That's the idea behind voodoo dolls, and possibly also cave paintings.

Đó là ý tưởng đằng sau con búp bê ma, và có thể cũng là những bức tranh hang động.

The link to cave paintings takes me to some of the oldest art known to humankind.

Các liên kết tới bức họa về hang động đưa tôi đến một vài những nghệ thuật xa xưa nhất của loài người.

I would love to see Google maps inside some of these caves.

Tôi rất thích xem bản đồ của Google bên trong những hang động này.

We've got tens-of-thousands-years-old artwork.

Chúng tôi đã có tác phẩm nghệ thuật hàng chục ngàn tuổi.

Common themes around the globe include large wild animals and tracings of human hands,

Các chủ đề phổ biến trên khắp thế giới bao gồm động vật hoang dã lớn và chỉ tay của bàn tay con người,

usually the left hand.

thường là bàn tay trái.

We have been a dominantly right-handed tribe for millenia,

Chúng tôi đã có một bộ lạc chủ yếu thuận tay phải hàng mấy thiên niên kỷ.

so even though I don't know why a paleolithic person would trace his hand

Vì vậy, mặc dù tôi không biết tại sao một người thời đồ đá cũ sẽ theo dõi các bàn tay của anh ấy

or blow pigment on it from a tube,

hoặc thổi sắc tố vào nó từ một cái ống,

I can easily picture how he did it.

Tôi có thể dễ dàng hình dung ra ông ấy làm điều đó như thế nào.

And I really don't think it's that different form our own little dominant hand avatar

Và tôi thực sự không nghĩ nó là có hình dạng khác so với hình ảnh bàn tay

right there that I'm going to use now to click on the term for "hand,"

mà ngay đây tôi sẽ sử dụng nđể nhấp vào một thuật ngữ "tay"

go to the page for "hand," where I found the most fun and possibly embarrassing bit of trivia

đi tới trang "tay," nơi tôi nhận thấy những chuyện tầm phào khá buồn cười và có thể hơi xấu hổ.

I've found in a long time. It's simply this:

Tôi đã tìm thấy trong một thời gian dài. Nó chỉ đơn giản là điều này:

The back of the hand is formally called the opisthenar.

Phía sau bàn tay được gọi một cách chính thức là lòng bàn tay

Now that's embarrassing, because up until now,

Điều đó thật xấu hổ, bởi vì cho đến tận bây giờ,

every time I've said, "I know it like the back of my hand,"

mỗi lần tôi nói, "Tôi biết nó như mặt sau của bàn tay của tôi"

I've really been saying, "I'm totally familiar with that,

Tôi đã thực sự nói, "tôi hoàn toàn quen thuộc với điều đó,

I just don't know it's freaking name, right?"

Tôi chỉ không biết nó là cái tên kì dị, phải không?"

And the link I clicked on here,

Và liên kết tôi nhấp vào ở đây,

well, lemurs, monkeys and chimpanzees have the little opisthenar.

Vâng, vượn cáo, khỉ và tinh tinh có lòng bàn tay.

I click on chimpanzee, and I get our closest genetic relative.

Tôi bấm vào con tinh tinh, và tôi nhận được đó là họ hàng di truyền học gần nhất với chúng ta.

Pan troglodytes, the name we give him, means "cave dweller."

Người tiền sử, cái tên mà chúng ta gọi, có nghĩa là "người ở trong hang động."

He doesn't.

Anh ta không ở đó.

He lives in rainforests and savannas.

Anh sống trong các khu rừng nhiệt đới và hoang mạc.

It's just that we're always thinking of this guy as lagging behind us,

Vấn đề là chúng ta luôn luôn nghĩ rằng gã này tụt hậu đằng sau chúng ta

evolutionarily or somehow uncannily creeping up on us,

về mặt tiến hóa hoặc bò lên trước chúng ta một cách lạ thường

and in some cases, he gets places before us.

và trong một số trường hợp, anh ta tới được các vị trí trước chúng ta.

Like my next link, the almost irresistible link, Ham the Astrochimp.

Giống như liên kết tiếp theo của tôi, liên kết mạnh mẽ nhất, Ham the Astrochimp

I click on him, and I really thought he was going to bring me full circle twice, in fact.

Tôi bấm vào anh ta, và tôi thực sự nghĩ rằng ông sẽ mang lại cho tôi vòng tròn đầy đủ 2 lần, trong thực tế.

He's born in Cameroon,

Ông được sinh ra ở Cameroon,

which is smack in the middle of my tropics map,

đó là ở ngay giữa bản đồ khu vực nhiệt đới của tôi

and more specifically his skeleton wound up in the Smithsonian museum getting picked clean by beetles.

và cụ thể hơn là bộ xương của ông được treo trên bảo tàng Smithsonian, được chọn làm sạch bởi những con bọ cánh cứng.

In between those two landmarks in Ham's life,

Trong 2 dấu ấn của cuộc đời ông Ham,

he flew into space.

ông đã bay vào không gian.

He experienced weightlessness and re-entry

Ông đã trải nghiệm tình trạng phi trọng lực

months before the first human being to do it,

trước khi có người đầu tiên làm điều đó,

Soviet cosmonaut Yuri Gagarin.

Phi hành gia Liên Xô Yuri Gagarin.

When I click on Yuri Gagarin's page,

Khi tôi nhấp vào trang của Yuri Gagarin,

I get this guy who was surprisingly short in stature,

Tôi nhận thấy ông ta có tầm vóc khiêm tốn đáng ngạc nhiên

huge in heroism.

nhưng lại có một phẩm chất anh hùng khá lớn.

Top estimates, Soviet estimates, put this guy at 1.65 meters,

Top ước tính, ước tính của Liên Xô, rằng ông chỉ cao khoảng 1m65

that is less than five and a half feet tall max,

ít hơn 1.67m chiều cao tối đa

possibly because he was malnourished as a child.

có thể bởi vì ông đã bị suy dinh dưỡng như một đứa trẻ.

Germans occupied Russia.

Khi Đức chiếm đóng liên bang Nga.

A Nazi officer took over the Gagarin household,

Một sĩ quan Đức Quốc xã chiếm căn hộ của nhà Gagarin

and he and his family built and lived in a mud hut.

ông và gia đình đã phải dựng và sống trong một nhà gỗ tồi tàn.

Years later, the boy from that cramped mud hut

Năm sau, cậu bé từ căn nhà chật chội tồi tàn đó

would grow up to be the man in that cramped capsule

đã lớn lên và trở thành người đàn ông

on the tip of a rocket

đầu tiên có mặt trên tàu vũ trụ

who volunteered to be launched into outer space,

tình nguyện phóng tàu vào vũ trụ

the first one of any of us to really physically leave this planet.

là người đầu tiên trong bất kì ai trong số chúng ta thực sự về mặt vật lý học rời bỏ trái đất này.

And he didn't just leave it,

Và ông đã không chỉ rời trái đất,

he circled it once.

ông còn đi vòng quanh nó một lần.

Fifty years later, as a tribute,

Năm mươi năm sau đó, như một tưởng nhớ,

the International Space Station, which is still up there tonight,

Trạm vũ trụ quốc tế, vẫn còn ở đó,

synced its orbit with Gagarin's orbit,

đã đồng bộ hóa các quỹ đạo của nó với quỹ đạo của Gagarin,

at the exact same time of day,

Tại thời điểm chính xác cùng một ngày,

and filmed it,

và quay nó,

so you can go online and you can watch over 100 minutes

Vì vậy, bạn có thể lên mạng và xem hơn 100 phút

of what must have been an absolutely mesmerizing ride,

về những gì sẽ có của một trò chơi hoàn toàn mê hoặc.

possibly a lonely one,

có thể ông sẽ thấy cô đơn

the first person to ever see such a thing.

người đầu tiên bao giờ cũng sẽ cảm thấy điều đó.

And then when you've had your fill of that,

Và sau đó khi bạn trải nghiệm nó,

you can click on one more link.

bạn có thể nhấp thêm vào một liên kết

You can come back to Earth.

Và bạn trở lại Trái Đất.

You return to where you started.

Bạn quay trở lại nơi bạn bắt đầu.

You can finish your game.

Bạn có thể hoàn thành trò chơi của bạn.

You just need to find one more fact that you didn't know.

Bạn chỉ cần tìm nhận ra một sự thật nữa là bạn đã không hề biết.

And for me, I quickly landed on this one:

Và đối với tôi, tôi nhanh chóng đã hạ cánh trên trang này:

The Earth has a tolerance of about .17 percent from the reference spheroid,

Trái đất có độ dung sai khoảng .17 phần trăm từ những vật mẫu hình cầu.

which is less than the .22 percent allowed in billiard balls.

ít hơn .22 phần trăm được cho phép trong bóng bi-a.

This is the kind of fact I would have loved as a boy.

Đây là một sự thật mà tôi sẽ rất yêu thích khi còn là một cậu bé.

I found it myself.

Tôi tìm thấy nó bởi chính bản thân mình.

It's got some math that I can do.

Nó có những thuật toán mà tôi có thể làm.

I'm pretty sure my dad doesn't know it.

Tôi khá chắc là cha tôi không biết điều đó.

What this means is that if you could shrink the Earth to the size of a billiard ball,

Điều này có nghĩa là nếu bạn có thể co trái đất thành kích thước của một quả bóng bi-a

if you could take planet Earth, with all its mountain tops and caves

Nếu bạn có thể lấy cả trái đấy, với tất cả những đỉnh núi hay hang động,

and rainforests, astronauts and uncontacted tribes and chimpanzees, voodoo dolls,

những khu rừng nhiệt đới, phi hành gia và những bộ lạc chưa từng có liên lạc, những con búp bê ma

fireflies, chocolate, sea creatures making love in the deep blue sea,

đom đóm, sô cô la, sinh vật biển làm nên màu xanh của đại dương sâu thẳm,

you just shrink that to the size of a billiard ball,

thì bạn chỉ cần thu hẹp nó lại thành kích thước của một quả bóng bi-a

it would be as smooth as a billiard ball,

nó sẽ như mịn như một quả bóng bi-a,

presumably a billiard ball with a slight bulge around the middle.

có lẽ một quả bóng bi-a với một chỗ phình nhỏ khoảng giữa.

That's pretty cool.

Thật sự là khá ấn tượng.

I didn't know that.

Tôi đãkhông biết điều đó.

Chimborazo!

Tỉnh Chimborazo!

Thank you.

(Applause)

Cảm ơn bạn.

(Vỗ tay)